Hoofdstuk 3: Geopolitieke Context
3.3 De samenwerking tussen de Verenigde Staten en de Sovjet Unie
Met de val van de Berlijnse Muur werd de grens tussen oost en west letterlijk doorbroken waardoor oost en west Duitsland weer herenigd werden. Om die reden symboliseert deze gebeurtenis het einde van de Koude Oorlog. Met het definitieve uiteenvallen van de Sovjet Unie in december 1991 was de Koude Oorlog officieel ten einde. De inval van Irak in Koeweit in 1990 viel daardoor in een tijd waarin de spanningen tussen ‘het Oosten’ en ‘het Westen’ terugliepen. Hierin moest blijken in hoeverre de VS en de SU samen konden werken omtrent de bevrijding van Koeweit. Beter gezegd, in hoeverre de VS de SU bereid kon krijgen steun te bieden voor de bevrijding van Koeweit. Gelet op de relatie tussen de SU en Irak en de context waarin de internationale betrekkingen gekenmerkt werden door een nieuw post-Koude Oorlog tijdperk, werd dit een uitdaging voor de internationale gemeenschap en in het bijzonder de VN, die na een lange periode van impasse door toedoen van de SU, zijn rol als internationale vredesbewaarder zou kunnen aannemen en versterken.
Voor de VS was de hulp van de SU belangrijk omdat, ten eerste, de SU het vetorecht in de VN Veiligheidsraad had en dit zou kunnen inzetten om resoluties met betrekking tot de bevrijding van Koeweit tegen te houden. Ten tweede kon de SU bijdragen aan het totaal isoleren van Irak.114 Lawrence Eagleburger, Deputy Secretary of State benadrukt de context van de crisis als
the first test of the postwar system. As the bipolar world is relaxed, it permits this, giving people more flexibility because they are not worried about the involvement of the superpowers…Saddam Hussein now has greater flexibility because the Soviets are tangled up in domestic issues. If he succeeds, others may try the same thing.115
Eagleburger benadrukt hiermee dat de Iraakse agressie moet worden veroordeeld om te voorkomen dat het gebruik van agressie kan leiden tot het annexeren van verschillende delen in het Midden-Oosten. Onrust in het Midden-Oosten was een bedreiging voor de nationale veiligheid van de VS.116 Wat de VS echter wilden bewerkstelligen, Koeweit bevrijden, stond haaks op de belangen en relaties de die Sovjets hadden met en in Irak. De goede relatie tussen George Bush en Mikhail Gorbachev, leider van de SU, en de relatie tussen James ‘Jim’ Baker, White House Chief of Staff, en Eduard Shevardnadze, minister van Buitenlandse
113 Hans Schippers, “Rusland en het Midden-Oosten: Continuïteit en Verandering”, 311-316. 114 George Bush en Brent Scowcroft, A World Transformed, 304.
115 George Bush en Brent Scowcroft, A World Transformed, 323.
116 National Security Directive 26: US Policy Toward the Persian Gulf, 2 October 1989. Federation of
Zaken van de SU, beloofde goodwill, maar in hoeverre zij werkelijk bereid en in staat waren om Koeweit te bevrijden zou nog moeten worden bezien117.
In de New York Times van 8 augustus 1990 werd benadrukt dat de VS en de SU voor het eerste sinds 1945 samenwerken.118 Ondanks de terughoudende houding van Moskou ten opzichte van de crisis in de Perzische Golf, steunde Moskou het voorstel van de VS bij de VN om een grootschaligste handelsembargo tegen Irak in te voeren. De aanpak van de SU tegenover de crisis tussen Irak en Koeweit was het gevolg van de veranderende strategie van Gorbachev ten opzichte van het Midden-Oosten. SU belangen lagen op dat moment bij de stabiliteit in het Midden-Oosten gezien de geografische ligging van het gebied, dicht bij de grens van de SU. Daarbij had Irak een schuld openstaan van 20 miljard dollar bij de SU, ten gevolge van de Sovjet wapenlevering aan Irak en hoopte de SU door middel van het aanhalen van diplomatieke banden met pro-westerse landen in het Midden-Oosten, investeringen in de Sovjet economie veilig te kunnen stellen. Om de internationale positie te verbeteren was het voor de SU verder positief om zich als mediator in het conflict op te stellen. Deze positie, en de samenwerking tussen de VS en de SU had tot dusver geholpen de publieke opinie te mobiliseren en druk uit te oefenen op andere Arabische landen om zich achter de gezamenlijke positie van de VS en de SU te scharen. De VS en de SU hadden geen tegengestelde belangen meer, maar juist gezamenlijke interesse in het Midden-Oosten119.
Op 9 september 1990 ontmoette Bush Gorbachev in Helsinki om te overleggen en te onderhandelen over de situatie in het Midden-Oosten. Volgens Bush kon er een nieuwe wereld orde ontstaan uit deze situatie. Het belangrijkste was echter dat Saddam niet zou kunnen profiteren van het gebruik van agressie tegen Koeweit en dat de VN sancties zou worden gehandhaafd. De nieuwe wereld orde die Bush voor ogen had was er één die zou ontstaan uit het veranderende beleid van de VS ten opzichte van de SU in het Midden- Oosten.
The world order I see coming out of this is US and Soviet cooperation to solve not only this but other problems in the Middle East. […] The closer we can be together today, the closer the new world order… I want to work with you as equal partners in dealing with this. I want to go to the American people tomorrow night to close the book on the Cold War and offer them the vision of this new world order in which we will cooperate.120
117 George Bush en Brent Scowcroft, A World Transformed, 304.
118 ProQuest database Historical Newspapers, The New York Times (1923-current file) Bill Keller, “U.S. and the Soviets as Allies: It’s the First Time Since 1945”, New York Times, 8 augustus 1990.
119 ProQuest database Historical Newspapers, The New York Times (1923-current file) Elaine, Sciolino, “Soviet-Iraqi Ties: Long and strained.”
Bush was op dat moment niet van plan geweld te gebruiken, maar liet ook weten dat de status quo, waarin Saddam Koeweit bezette, niet acceptabel was. Het was voor Bush belangrijk te peilen in hoeverre Gorbachev en de SU bereid waren tot het gebruik van geweld. Mocht het moment toch komen dat deze optie onvermijdelijk zou zijn, dan wilde de VS dat de SU hen, en daarmee de coalitie, zouden steunen. Gorbachev bevestigde op dat moment dat de VS en de SU inderdaad samen de Iraakse invasie hadden veroordeeld, echter benadrukte hij dat dit moeilijk was voor hem gezien het feit dat de VS troepen naar het gebied stuurde alvorens de SU in te lichten. Het gebruik van militair geweld is dan ook onacceptabel voor Gorbachev. Gorbachev stelt voor om in de toekomst gezamenlijk op te treden in de crisis. Ten eerste om een sterk signaal af te geven aan Irak en ten tweede om de nieuwe wereld orde te beheren. Niet langer kon een dictator rekenen op de confrontatie tussen ‘Oost’ en ‘West’ om de Verenigde Naties in impasse te laten raken121.
Bush erkende het belang van een goede relatie met de SU om zijn doel te bereiken. Zijn toenadering tot Gorbachev, en het benadrukken de goede relatie tussen de VS en de SU in de media en aan het Amerikaanse volk, zijn uitingen van zijn open communicatiestrategie. Er kan echter ook gekeken worden naar een noodzaak om deze strategie te volgen. Op het gebied van internationale betrekkingen tegen het einde van de Koude Oorlog, was het voor Bush niet langer lucratief de verschillen tussen ‘Oost’ en ‘West’ te benadrukken en vanuit die positie de crisis in de Perzische Golf af proberen te handelen. Hiermee zou hij aanlopen tegen impasse in de VN en zou het vormen van een coalitie moeizaam gaan. Door open te staan naar de SU was hij een internationaal voorbeeld voor het afhandelen van conflicten in een post-Koude Oorlog tijdperk. Zijn gekozen strategie van toenadering, meer informatie en minder beeldmanipulatie kwam hem in deze situatie goed uit.