Eicel en glazen plafond: Een analyse van een debat

Media, Informatie en Communicatie

Afstudeerscriptie 2015

Eicel en glazen plafond

Jitske Piepenbrink 500640711 404D

Begeleider : Patricia de Vries Eerste beoordelaar : Binnert de Beaufort Tweede beoordelaar : Saskia de Boer

Nieuws en Media 2 juni 2015

Voorwoord

Voor u ligt de scriptie ‘Eicel en glazen plafond. Een analyse van een debat’. In de scriptie is onderzoek gedaan naar het glazen plafond en manieren om dit te doorbreken. Centraal staat de opmerkelijke manier om het glazen plafond te doorbreken van de Amerikaanse bedrijven Facebook en Apple. Deze scriptie is geschreven in het kader van mijn afstuderen aan de opleiding Media, informatie en communicatie aan de Hogeschool van Amsterdam. In december 2014 ben ik begonnen met vooronderzoek voor de scriptie, tot juni 2015 heb ik aan de scriptie gewerkt.

Voor het onderzoek heb ik geen opdrachtgever. Het onderwerp heb ik zelf gekozen omdat ik altijd een sterk gevoel voor sociale gelijkheid heb gehad. Vanzelfsprekend vind ik daarom het glazen plafond een interessant onderwerp. Het onderzoek dat ik heb uitgevoerd was af en toe lastig omdat het een breed onderwerp is dat veel verschillende kanten raakt. Ik ben erg blij dat het gelukt is om een antwoord te krijgen op de centrale vraag en de bijbehorende deelvragen. Het resultaat heb ik mede te danken aan mijn begeleiders tijdens dit proces. Mijn begeleidend docent Patricia de Vries, en mijn sparringpartner uit de praktijk Saskia de Hoog van WOMEN Inc. stonden voor mij klaar als ik vragen had.

Uiteraard wil ik daarom mijn begeleiders graag bedanken. Daarnaast wil ik ook alle personen die ik heb geïnterviewd van harte bedanken voor de tijd die zij voor mij vrij maakten. Zonder hen had ik het onderzoek niet goed kunnen uitvoeren.

Als laatste wil ik ook graag mijn familie en vrienden bedanken. Zij stonden deze periode voor mij klaar om te brainstormen of om raad te geven. Dat was mij ontzettend veel waard.

Ik wens u veel plezier tijdens het lezen van mijn scriptie.

Jitske Piepenbrink

Samenvatting

Het glazen plafond is in de hele wereld nog steeds een probleem. Vrouwen dringen maar moeizaam door tot de top van bedrijven. In Nederland wordt aan het probleem gewerkt, maar niet snel genoeg. Sinds 2013 geldt het amendement Kalma: tenminste 30% van de top van de grote bedrijven moet in 2016 uit vrouwen bestaan. Maar met de huidige Nederlandse initiatieven om het glazen plafond te doorbreken duurt het nog tot tenminste 2028 tot het streefcijfer van 30% is gehaald.

Hoe kan het glazen plafond sneller doorbroken worden? Dat moeten de bazen van de Amerikaanse bedrijven Facebook en Apple ook hebben gedacht. Zij bedachten een eigenzinnige regeling om meer vrouwelijk toptalent te trekken. Zij bieden namelijk sinds kort hun vrouwelijke topmedewerkers aan om hun eicellen in te vriezen, zodat zij hun

kinderwens kunnen uitstellen. Zo kunnen vrouwen dus meer tijd aan een carrière besteden. Zou dit ook een goed idee zijn om het Nederlandse glazen plafond mee te doorbreken? Om dit te onderzoeken is onder andere gesproken met experts. De centrale vraag luidt dan ook: ‘Hoe staan Nederlandse experts uit de wetenschap, overheid en bedrijfsleven (Esther Mirjam Sent, Keklik Yücel, Marijke van der Velde, Karen Vintges, Jeanne de Bruijn en Lotte Rensen) tegenover de Amerikaanse regeling voor vrouwen in topfuncties om hun eicellen in te laten vriezen en zo het glazen plafond te doorbreken?’.

Om dit goed te onderzoeken zijn er verschillende methoden van onderzoek gebruikt. Allereerst is gebruik gemaakt van deskresearch en vervolgens is fieldresearch gebruikt. Tijdens de deskresearch is informatie verzameld over het glazen plafond in Nederland. Ook is informatie gezocht over of het als vrouw mogelijk is om een carrière en gezin te

combineren. Daarnaast is door middel van deskresearch het Nederlandse openbare debat over het onderwerp in de media geanalyseerd. Er is gekeken naar de voor- en

tegenstanders en hun argumenten. Vanuit het openbare debat blijkt dat Nederland nog niet openstaat voor de Amerikaanse regeling. Opvallend is dat in het openbare debat veelal het argument wordt aangedragen dat het medisch onverantwoord zou zijn. Door middel van deskresearch is ook de medische kant onderzocht. Het blijkt dat de procedure zelf nog zo nieuw is dat er onvoldoende onderzoek naar is gedaan om te kunnen zeggen of het slecht is voor de gezondheid van moeder en/of kind. Het argument van de tegenstanders komt wellicht voort uit het sociaal wenselijke beeld dat vrouwen niet ‘oud’ moeder kunnen/mogen worden.

Tijdens fieldresearch zijn interviews gedaan met zes Nederlandse experts. De experts komen uit de wetenschap, overheid en het bedrijfsleven. Op deze manier wordt het probleem van verschillende kanten belicht. Allen zagen zij de Amerikaanse regeling niet zitten. Wat opviel was dat de gesproken experts uit het bedrijfsleven voornamelijk vinden dat het glazen plafond doorbroken kan worden door vrouwen zelf. Vrouwen moeten kansen gaan pakken, en niet meer in een slachtofferrol kruipen. Daarnaast denken bijna alle gesproken Nederlandse experts dat het verdelen van de zorgtaken tussen man en vrouw een grote invloed kan hebben op het doorbreken van het glazen plafond.

English synopsis

The glass ceiling is a problem all over the world. It is difficult for women to seize the toppositions in companies. The Netherlands tries to solve this problem, but it is not going fast enough. Since 2013 there is a law called ‘Amendement Kalma’. According to this law the target is to have at least 30% women at the top of big companies in 2016. But with the speed of the Dutch solutions to break the glass ceiling it will take up to 2028 till the 30% target is accomplished.

How can we break the glass ceiling faster? That is probably what the bosses from the American companies Facebook and Apple must have thought too. They invented their own quirky arrangement to attract more female top-talents. Recently they started with offering the procedure to freeze eggs for their top female employees. Through this the women can delay having kids. Would this be a good idea to break the Dutch glass ceiling faster? For this research is spoken with experts. The central question is: ‘What do Dutch experts from the fields: science, government and business (Esther Mirjam Sent, Keklik Yücel, Marijke van der Velde, Karen Vintges, Jeanne de Bruijn en Lotte Rensen) think about the American

arrangement for women in toppositions to freeze their eggs and through this break the glass ceiling?’

To complete a solid research there has been used different methods of research. Primarily deskresearch was used, thereafter fieldresearch was used. During the deskresearch there is gathered as much information about the glass ceiling as possible. There was also gathered information about the possibility for women to combine a career and a family. Beside is by using deskresearch the Dutch public debate on the subject in the media analyzed. There is being looked at the proponents and opponents and their arguments. When we look at the Dutch public debate it seems that the Netherlands is not yet ready for the American Arrangement. Notable is that a lot of opponents use the argument that it is medical irresponsible. By deskresearch the medical side of the subject has been researched too. It turns out that the procedure itself is very new, and because there is not done a lot of research yet it is difficult to say wether it is bad for mother or/and child. It could be that the argument from the opponents comes from the socially desirable image that women cannot/may not become mothers when they are ‘old’.

During fieldresearch there has been done six interviews with Dutch experts. The experts have backgrounds in science, government, and business. In this way the problem is being viewed from different angles. All the spoken experts don’t think the arrangement from Apple and Facebook would work in the Netherlands. Outstanding is that de experts from the business field think that the glass ceiling can be broken by women themselves. Women should get opportunities, and stop acting like a victim. According to the experts freezing eggs is not necessary. All experts think that motivation is crucial. Women strongly motivated for the top don´t have problems to combine motherhood and career. Also most experts think that a big influence at breaking the glass ceiling is dividing the tasks of caring for kids and the elder equally between man and women.

Inhoud

2 Methoden van onderzoek 14

2.1 Matrix deelvragen/methode van onderzoek 14

2.2 Verantwoording methode van onderzoek 14

2.2.1 Verantwoording van de wijze van informatie verzamelen 14

2.2.2 Kwaliteit van de onderzoekinstrumenten 16

2.2.3 Beschrijving van de data-analysemethode 16

3 Het glazen plafond 18

3.1 Wat is het glazen plafond? 18

3.2 Wat zijn topfuncties? 18

3.3 Het glazen plafond in Nederland 19

3.3.1 Initiatieven om het Nederlandse glazen plafond te doorbreken 19

3.4 Oorzaken van het glazen plafond 20

3.4.1 Tijd, vrouwen en de bedrijven 21

3.4.2 Niet ambitieus en bedrijfscultuur 22

3.4.3 Twee hoofdoorzaken 22

3.5 Deelconclusie: het glazen plafond 22

4 Het openbare debat 24

4.1 Voorstanders 24

4.2 Tegenstanders 24

4.3 Veel tegenstanders 26

4.4 Het verloop van het debat 28

4.5 Deelconclusie: het openbare debat 29

5 Eicellen de vriezer in? 30

5.1 Veiligheid van de procedure 30

5.2 Motieven om eicellen te laten invriezen 32

5.2.1 De juiste man 32

5.2.2 ‘Have it all generation’ 32

5.2.3 Kennis van de medische wereld 32

5.2.4 Hoogopgeleide vrouwen 33

5.3 Deelconclusie: eicellen de vriezer in? 33

6 Kinderen en/of een carrière 35

6.1 Bestaande theorieën over uitstellen van kinderwens 35

6.1.1 Kinderwens niet uitstellen 35

6.1.2 Kinderen zijn een struikelblok voor carrière 36

6.1.3 Kinderen en carrière: het kan wel 37

6.2 Gesproken experts over uitstellen kinderwens 38

6.3 Deelconclusie: kind en/of carrière 39

7 Het middel tegen het glazen plafond? 41

7.1 Glazen plafond in Nederland 44

7.2 De regeling van Facebook en Apple 45

7.3 De Nederlandse initiatieven 45

7.4 Alternatieve maatregelen 46

7.5 Deelconclusie: het middel tegen het glazen plafond? 47

8 Eindconclusie 48

8.1 Het glazen plafond in Nederland 48

8.2 Het openbare debat 48

8.3 Eicellen de vriezer in? 49

8.4 Kind en/of carrière 49

8.5 Het middel tegen het glazen plafond? 50

8.6 Hoofdconclusie 50 9 Evaluatie 51 9.1 Relevantie en bruikbaarheid 51 9.2 Validiteit 51 9.3 Betrouwbaarheid 52 10 Bronnenlijst 53 11 Bijlagen 57

11.1 Bijlage I: lijst artikelen van het openbare debat 57

11.2 Bijlage II: voor- en tegenstanders openbare debat 61

11.3 Bijlage III: Topiclijst interviews 61

1

Inleiding

1.1 Probleemsituatie

De aanleiding voor dit onderzoek is een nieuwsbericht over Facebook en Apple in Amerika. Op 14 oktober 2014 kwam in het nieuws dat deze bedrijven hun vrouwelijke medewerkers willen aanbieden dat zij eicellen kunnen laten invriezen om zo een carrière naar de top te stimuleren (Volkskrant.nl, 2014).

Voorstander Brigitte Adams is oprichter van het forum Eggsurance. Adams is een Amerikaanse vrouw met een drukke carrière in tech-marketing. Zelf heeft ze haar eicellen inlaten vriezen vanwege haar carrière. Met het forum Eggsurance wil zij vrouwen een platform bieden om de mogelijkheden van eicellen invriezen te ontdekken. Volgens Adams is het lastig om als vrouw een carrière te combineren met het krijgen van kinderen. Door het aanbieden van het invriezen van eicellen investeren bedrijven volgens haar in vrouwen, en geven ze hen een kans om het leven te leiden dat zij willen (NBCnews, 2014).

Maar er was ook veel kritiek op de regeling. De Amerikaanse Sabrina Parsons (CEO bij Palo Alto Software) is tegen de regeling. Volgens haar denken vrouwen door de regeling dat de enige manier om succes te hebben is door geen gezin te stichten. Vrouwen worden afgeschrikt om kinderen te nemen. Parsons vindt dat vrouwen en mannen gelijke kansen moeten krijgen op succes, ongeacht of ze kinderen nemen of hebben. Dit kan volgens Parson bereikt worden door een flexibele werkomgeving te creëren. Een werkomgeving met goede kinderdagverblijven, lang zwangerschapsverlof en ‘kind op het werk’ regelingen. (businessinsider, 2014)

De Nederlandse bedrijfseconoom en journalist Jeroen Smit was twee dagen nadat het nieuws zich razendsnel had verspreid via internet te gast bij het televisieprogramma De Wereld Draait Door. Als voorvechter van meer vrouwen in de top kijkt Smit toch kritisch naar de plannen van Facebook en Apple.

‘Het is onvoorstelbaar dat je dat tegen een vrouw zegt, dat als je carrière wil maken, dat het lastig is dat je tussentijds nog wat kinderen wil krijgen. Weet je wat, we maken een echte man van je, dan hoef je je daar voorlopig geen zorgen om te maken, op kosten van de zaak mag jij je eicellen invriezen.’ Aldus Smit.

Smit vindt dat de bedrijven met deze plannen juist terug in de tijd gaan, want stel dat je tussentijds toch zwanger wordt of wilt worden, wat dan? Volgt dan ontslag? Hij maakt een vergelijking met de jaren ’60, toen vrouwen nog werden ontslagen zodra zij zwanger

werden, want dan waren zij onbruikbaar geworden. Ook kaartte Smit de medische risico’s aan (De Wereld Draait Door, 2014).

Ook hoogleraar Bedrijfsethiek Wim Dubbink van de Universiteit Tilburg laat zijn stem vrij snel horen in het actualiteitenprogramma Radio Eén Vandaag. Dubbink denkt dat het beleid van Facebook en Apple ervoor zorgt dat vrouwen een druk voelen om van de regeling gebruik te maken en hun kinderwens dus uit te stellen, omdat ze er anders zelf voor kiezen geen carrière te hebben. De regeling geeft volgens hem dus een verkeerd signaal af. Ook geeft Dubbink aan dat een leven naast je werk, zoals een leven met kinderen ook belangrijk is. (Avrotros, 2014)

Maar waarom hebben Facebook en Apple deze regeling eigenlijk precies geïntroduceerd? Apple zet zich als bedrijf in voor innovatieve ouderschapsregelingen. “’Apple cares deeply about our employees and their families, and we are always looking at new ways our health programmes can meet their needs,” said the company. “We continue to expand our benefits for women, with a new extended maternity leave policy, along with cryopreservation and egg storage as part of our extensive support for infertility treatments … We want to empower women at Apple to do the best work of their lives as they care for loved ones and raise their families.” Apple’s move follows the appointment of Denise Young Smith as head of human resources in February. She is making a big push on diversity and inclusion at the iPhone-maker’ (The Guardian, 2014). Apple stelt dus dat zij het beste voor hebben met hun medewerkers, en vooral voor vrouwelijk medewerkers goede omstandigheden willen creëren.

Bij Facebook staat Sheryl Sandberg aan de top. Sandberg beschouwt zichzelf als een feministe. Ze schreef het boek ‘Lean in’. In dit boek roept ze vrouwen op om zelf actie te ondernemen wat betreft de vooruitgang in hun carrières. Ook Facebook wil uitdragen dat zij het beste voor heeft met vrouwen.

De regeling

Er is geen informatie afkomstig van Facebook en Apple over de regeling. Een reden daarvoor zou kunnen zijn dat ze de informatie liever binnen de bedrijfssfeer houden. Om toch een profiel te schetsen vanwelke vrouwen in principe in aanmerking komen voor de regeling, en waar de regeling geografisch geldt zijn tien artikelen over het onderwerp geanalyseerd op verschillende aspecten. Ik heb de aspecten ‘Carriere’, ‘Niet-medische redenen’ ‘(Top)talent/functies)’en ‘Silicon Valley’ in de artikelen kunnen clusteren als “veel voorkomend” en in de tien artikelen geturfd. In tabel 1 staan de resultaten schematisch weergegeven.

Bron Carrière Niet-medische redenen

(Top)talent/functies Silicon Valley

Volkskrant, 2014 X X X X Joop, 2014 X X NRC, 2014 X X X X Telegraaf, 2014 X X X Trouw, 2014 X X X Nos, 2014 X X The Guardian, 2014 X X Businessinsider, 2014 X X X X Reuters, 2014 X X X Telegraph, 2014 X X Tabel 1

Zoals te zien in tabel 1 wordt in acht van de tien berichten gesproken over ‘Carriere’. ‘Niet-medische redenen’ wordt in vijf van de tien berichten vermeld. De woorden (top)talent en topfuncties worden in acht van de tien artikelen beschreven. ‘Silicon Valley’ wordt in acht van de tien berichten vermeld.

Uit deze tabel kan dus de conclusie worden getrokken dat de regeling alleen of primair geldt voor vrouwelijke Apple- en Facebookmedewerkers werkzaam in Silicon Valley, en dus bijvoorbeeld niet voor een medewerkster van een Apple-winkel op een andere plek in de wereld. Het betreft vrouwen die om niet-medische redenen maar om carrière te bevorderen de eicellen willen laten invriezen. Deze vrouwen zijn (top)talenten die een topfunctie ambiëren of al in een topfunctie werken.

Silicon Valley ligt in de Amerikaanse staat Californië. In Silicon Valley zijn grote technologiebedrijven gevestigd, waaronder Apple en Facebook.

Ongelijkwaardigheid

De regeling zou dus een kans moeten zijn voor vrouwen en een einde moeten maken aan de ongelijkheid op de arbeidsmarkt. Al sinds eeuwen is er sprake van maatschappelijke ongelijkheid tussen man en vrouw. Tegenwoordig wordt de gelijkheid tussen mannen en vrouwen wel steeds groter, maar op de arbeidsmarkt zijn nog steeds verschillen. De ongelijkwaardigheid tussen man en vrouw op de arbeidsmarkt is een wereldwijd probleem. De regeling van Apple en Facebook is gericht op vrouwen die carrière willen maken, deze vrouwen werken doorgaans in management en topfuncties. Dit is het segment waar veel minder vrouwen dan mannen werken. Uit het onderzoek ‘International Business Report’ van het accounting bedrijf Grant Thornton uit 2014 blijkt dat in hogere management functies in ons buurland Duitsland maar 14% vrouw is, in Engeland is het maar 20% en in Spanje 22%. (World.Mic, 2014) In Nederland werd in 2013 slecht 15% van de topfuncties van de 100 grootste bedrijven vervuld door vrouwen.

Ook bij Apple en Facebook is grote ongelijkheid tussen vrouwelijke en mannelijke

medewerkers. Bij de managementfuncties bij Apple is 28% vrouw, bij Facebook ligt dit met 23% zelfs iets lager.

Het nieuws over het laten invriezen van eicellen als regeling bij Apple en Facebook roept dus vragen op en wakkerde in oktober 2014 een discussie aan. Waarom is deze maatregel er? Is het voor vrouwen inderdaad lastig om een carrière te combineren met het krijgen van kinderen? En hoe zit het eigenlijk met de medisch-ethische kant? Als deze regeling overwaait naar Nederland is dit dan hét middel om het glazen plafond te doorbreken? In Nederland zijn immers al initiatieven om het glazen plafond te doorbreken. Zoals het amendement Kalma waarin staat dat minimaal 30% van de topfuncties in 2016 door een vrouw bekleed moet zijn. En het initiatief van Jet Bussemaker (minister van onderwijs, cultuur en wetenschap) ‘de topvrouwendatabank’ waarmee de doorstroom van vrouwen naar de top sneller moet gaan (Rijksoverheid, 2014). Wat vinden experts uit de wetenschap, overheid en het bedrijfsleven van deze initiatieven? Is het voor Nederland volgens experts wenselijk om ook de Amerikaanse regeling van Facebook en Apple in te voeren? Of zijn de bestaande Nederlandse initiatieven effectief genoeg om het glazen plafond te doorbreken?

1.2 Probleem- en doelstelling

1.2.1 Probleemstelling

Hoe staan Nederlandse experts uit de wetenschap, overheid en bedrijfsleven (Esther Mirjam Sent, Keklik Yücel, Marijke van der Velde, Karen Vintges, Jeanne de Bruijn en Lotte

Rensen) tegenover de Amerikaanse regeling voor vrouwen in topfuncties om hun eicellen in te kunnen laten vriezen om zo het glazen plafond te doorbreken?

1.2.2 Doelstelling

Inzicht brengen in de meningen van Nederlandse experts (Esther Mirjam Sent, Keklik Yücel, Marijke van der Velde, Lotte Rensen, Jeanne de Bruijn en Karen Vintges) over de

Amerikaanse regeling die het voor vrouwen mogelijk maakt om eicellen in te laten vriezen op kosten van de baas om zo het glazen plafond te doorbreken.

Om een systematisch overzicht te krijgen ga ik het volgende doen: de berichten over het onderwerp in de media analyseren, bestaande theorieën bekijken en met experts spreken over initiatieven om het glazen plafond te doorbreken. Het onderzoek levert een bijdrage aan het verhelderen van de positie van de Amerikaanse regeling in Nederland. Het levert materiaal op waarmee ik een journalistiek artikel kan maken om inzichten te verschaffen aan vrouwen die een topcarrière ambiëren en hen zo te helpen bij het vormen van een eigen mening over het onderwerp.

1.3 Deelvragen

Deelvraag 1

Is er een glazen plafond in Nederland? - Wat is het glazen plafond?

- Wat zijn subtopfuncties en topfuncties?

- Hoe hoog is het percentage vrouwen in deze subtopfuncties en topfuncties?

Deelvraag 2

Wat zijn de verschillende oorzaken van het glazen plafond? - Wat zijn de verschillende theoretische invalshoeken?

Deelvraag 3

Hoe zag het Nederlandse openbare debat over het invriezen van eicellen op kosten van de baas er in oktober 2014 in de media uit?

- Wat zijn de opvattingen van voorstanders in het openbare debat? - Uit welke disciplines komen deze voorstanders?

- Wat zijn de opvattingen van tegenstanders in het openbare debat? - Uit welke disciplines komen deze tegenstanders?

- Is er nu in mei 2015 nog steeds sprake van een openbaar debat?

- Indien ja: wat zijn er verschuivingen en ontwikkelingen ten opzichte van oktober 2014? - Indien nee: wat zijn de redenen van het uitdoven van het debat in oktober 2014?

Deelvraag 4

Wat houdt het invriezen van eicellen in en welke (niet-medische) redenen gelden er voor vrouwen die dit laten doen?

- Hoe lang duurt het proces, en hoe werkt het? - Zijn er medische risico’s?

- Wat zijn de belangrijkste redenen van vrouwen om eicellen in te laten vriezen?

Deelvraag 5

Hebben vrouwen die hun kinderwens uitstellen een grotere kans om tot de top door te dringen en hoe vergelijken de gesproken experts de Amerikaanse met de Nederlandse regeling?

- Welke theorieën zijn er over het uitstellen van de kinderwens in relatie tot carrières? - Wat zijn de opvattingen van de experts over het uitstellen van de kinderwens in relatie tot het hebben van een carrière?

- Wat zijn de opvattingen van de experts over de Nederlandse initiatieven? - Wat zijn de opvattingen van de experts over de Amerikaanse regeling?

- Denken de experts dat de Amerikaanse regeling in Nederland zou werken om het glazen plafond te doorbreken?

- Welke maatregel vinden de experts noodzakelijk/wenselijk om het glazen plafond in Nederland te doorbreken?

2

Methoden van onderzoek

2.1 Matrix deelvragen/methode van onderzoek

Matrix deelvragen/methode van onderzoek

Deskresearch Fieldresearch Internationale

component Kwantitafief onderzoek Kwalitatief onderzoek Deelvraag 1 X X Deelvraag 2 X X Deelvraag 3 X X X Deelvraag 4 X X Deelvraag 5 X X X

2.2 Verantwoording methode van onderzoek

2.2.1 Verantwoording van de wijze van informatie verzamelen

Deskresearch

Er is in de literatuur voldoende geschreven om de vraag wat het glazen plafond is goed te kunnen beantwoorden met het gebruik van deskresearch. In het onderzoek uit 2005 van dr. V.J.R Draulans docent genderstudies aan Tilburg University ‘Glazen plafond: realiteit of mythe?’ wordt uitgelegd wat het glazen plafond is. Ook in het onderzoek uit 2008 ‘Vrouwen aan de top’ van het instituut voor Gedragswetenschappen Universiteit Hasselt staat duidelijk beschreven wat het glazen plafond is. Om een huidig beeld van het glazen plafond in Nederland weer te geven gebruik ik de Emancipatiemonitor uit 2014 om de vragen te beantwoorden hoeveel vrouwen in topfuncties werken in Nederland en wat top- en subtopfuncties eigenlijk precies zijn.

Ook over de oorzaak van het glazen plafond is in de literatuur voldoende beschreven. De twee onderzoeken: ‘Glazen plafond: realiteit of mythe?’ en ‘Vrouwen aan de top’ die gebruikt worden om de vraag ‘wat het glazen plafond is’ te beantwoorden worden ook gebruikt om de oorzaak van het glazen plafond helder te krijgen. Ook in de Emancipatiemonitor 2014 kan informatie gevonden worden over de redenen waarom vrouwen niet doordringen tot de top.

Door middel van deskresearch wordt ook antwoord gegeven op de vraag of vrouwen die hun kinderwens uitstellen een grotere kans hebben om tot de top door te dringen. In het onderzoek ‘Zorg, arbeid, en man/vrouw-emancipatie’ van filosoof Ingrid Robeyns van de Erasmus Universiteit Rotterdam uit 2011 wordt gesproken over het uitstellen van de

kinderwens en de loopbaan van vrouwen. In een artikel in het NRC uit 2012 staat een essay van Anne-Marie Slaughter. Zij bekleedde een hoge post bij het ministerie van Buitenlandse Zaken van de VS. De belangrijkste conclusie uit het essay is dat het vrouwen niet lukt om een topfunctie te bekleden in combinatie met het hebben van kinderen. Maar in een interview in de Volkskrant uit 2010 met drie Nederlandse topvrouwen (Conny Braams van Unilever, Herna Verhagen van TNT en Else Bos van PGGM) blijkt dat vrouwen met kinderen het prima aan de top doen.

Om te zien hoe het openbare debat in de Nederlandse media in oktober 2014 over het invriezen van eicellen op kosten van de baas eruit zag heb ik een media-analyse uitgevoerd. Er zijn zoveel mogelijk personen die hun mening over het onderwerp hebben geuit in de media op een rij gezet. De personen zijn gecategoriseerd op voor- of tegenstander en uit welke discipline de persoon komt. Op deze manier komt een duidelijk beeld naar voren hoe het publieke debat eruit ziet.

Ook is met deskresearch gekeken naar de redenen waarom vrouwen eigenlijk eicellen invriezen. Er is voldoende geschreven over het invriezen van eicellen en de veiligheid ervan. Ik maak gebruik van de website van het Amsterdams Medisch Centrum. Op de site staat uitgebreid beschreven hoe eicellen invriezen precies werkt. Ook maak ik gebruik van het boek ’Boek anticonceptie’ uit 2010 geschreven door N. Righton. De redenen waarom vrouwen hun eicellen invriezen wordt beschreven in het onderzoek van Lucy van der Wiel (School of Cultural Analysis, University of Amsterdam) uit 2014 ‘For Whom the Clock Ticks Reproductive Ageing and Egg Freezing in Dutch and British News Media’. Ook heeft het ‘Centre for Reproductive Medicine’ in 2012 onderzoek gedaan naar de motieven van vrouwen om eicellen in te laten vriezen.

Fieldresearch

Tijdens fieldresearch wordt door zes Nederlandse experts te interviewen een gezaghebbend antwoord gegeven op de vraag of vrouwen die hun kinderwens uitstellen een grotere kans hebben om tot te top door te dringen. Ook wordt gekeken naar hoe de Nederlandse experts aankijken tegen de Amerikaanse regeling om eicellen in te vriezen op kosten van de baas om zo het glazen plafond te doorbreken. Daarnaast wordt gekeken hoe de experts kijken naar de Nederlandse initiatieven (amendement Kalma en topvrouwendatabank) om het glazen plafond te doorbreken. Om deze vragen te beantwoorden ga ik spreken met experts uit de wetenschap, overheid en het bedrijfsleven. Het gezag van de experts is gebaseerd op het gegeven dat ze een breed op wetenschap gebaseerd (feministisch) beeld hebben en/of bekend zijn door hun streven naar gelijke kansen voor (top getalenteerde) vrouwen in het bedrijfsleven. In tabel 2 staan de experts weergegeven. In paragraaf 2.2.3 Kwaliteit van de onderzoekinstrumenten geef ik toelichting over het soort interview.

Experts Achtergrond

Esther Mirjam Sent Hoogleraar feministische economie/sociale economie

Keklik Yücel Tweede Kamerlid (PvdA): Emancipatie,

Arbeid en zorg en Familierecht Marijke van der Velde Voorzitter van Ladies First Biz

Lotte Rensen Oprichtster Ambitieuze meisjes

Karen Vintges Hoogleraar sociale filosofie

Jeanne de Bruijn Hoogleraar vrouw en

beleid/sociologie/vrouwenstudies Tabel 2: experts

2.2.2 Kwaliteit van de onderzoekinstrumenten Deskresearch

Tijdens informatie verzamelen voor het onderzoek is gebruik gemaakt van het onderzoeks-model ‘Big6TM( Eisenberg & Berkowitz, 1992; Canning,2002)’. Dit onderzoeks-model wordt gebruikt omdat het op een overzichtelijke manier helpt bij het zoeken naar informatie, het biedt een extra houvast zodat je niet ‘verdrinkt’ in alle informatie die te vinden is.

(Verhoeven, 2011)

Fieldresearch

Tijdens het kwalitatieve onderzoek zijn interviews afgenomen met al genoemde experts. De interviews waren half gestructureerd van aard. Dat houdt in dat er een vragenlijst/topiclijst is opgesteld maar dat er ook ruimte is voor eigen inbreng van de geïnterviewde. Op deze manier wordt zeker gesteld dat de informatie die nodig is voor het onderzoek niet vergeten wordt maar is het wel mogelijk om mij als onderzoeker flexibel op te stellen en in te spelen op de situatie. Op de vragenlijst/topiclijst staan vragen om deelvraag vijf te kunnen

beantwoorden. De vragen zijn opgesteld met behulp van informatie uit de deskresearch die eerder is gedaan. In bijlage III is de complete vragenlijst opgenomen. Onderstaande vragen zijn de belangrijkste vragen:

 Hebben vrouwen die hun kinderwens uitstellen een grotere kans om tot te top door te dringen?

 Kan de Amerikaanse regeling in Nederland effectief zijn om het glazen plafond te doorbreken?

 Wat vind je van de Nederlandse initiatieven om het glazen plafond te doorbreken in vergelijking tot de Amerikaanse regeling?

2.2.3 Beschrijving van de data-analysemethode Deskresearch

Bij de analyse van de informatie die verzameld is door middel van deskresearch is net als bij de informatie zoeken gebruik gemaakt van de ‘BIG6TM’. Doormiddel van de laatste drie

stappen ‘resultaten bestuderen’, ‘resultaten organiseren’ en ‘resultaten evalueren’ is de informatie geanalyseerd.

Fieldresearch

Voor het analyseren van interviews is een methode gebruikt waarin een stappenplan centraal staat waarmee de informatie uiteengerafeld, gecodeerd en vervolgens

gestructureerd wordt. Op deze manier is een goed overzicht gemaakt van alle informatie. De methode is afkomstig uit het boek ‘Wat is onderzoek’ van Nel Verhoeven. (Verhoeven, 2011)

3

Het glazen plafond

In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de volgende deelvragen:  Deelvraag 1: is er een glazen plafond in Nederland?

- Wat is het glazen plafond?

- Wat zijn subtopfuncties en topfuncties?

- Hoe hoog is het percentage vrouwen in deze subtopfuncties en topfuncties?  Deelvraag 2: wat zijn de verschillende oorzaken van het glazen plafond?

- Wat zijn de verschillende theoretische invalshoeken?

3.1 Wat is het glazen plafond?

Letterlijk vertaald is het glazen plafond ‘the glass ceiling’. De term komt uit Amerika. In 1987 publiceerden Morrison, White & Van Velsor een studie genaamd ‘Breaking the Glass Ceiling: Can Women reach the Top of America. Sinds de publicatie van deze studie is de term ontelbare keren gebruikt in onderzoeken. Het glazen plafond verwijst naar een onzichtbaar plafond waar vrouwen niet door heen kunnen. In de studie van Morrison, White & Van Velsor werd gekeken naar de redenen waarom vrouwen geen of weinig

leidinggevende functies bekleedden en waarom mannen wel sneller hogerop kwamen. De term geeft dus de moeilijke doorstroom aan voor vrouwen naar topfuncties in bedrijven en organisaties. In het onderzoek werd duidelijk gemaakt dat dit niet om één of enkele vrouwen ging maar dat het de hele groep vrouwen raakt (Glazen plafond, realiteit of mythe?, 2001). Ook in het onderzoek uit 2008 ‘Vrouwen aan de top’ van het instituut voor

Gedragswetenschappen Universiteit Hasselt wordt beschreven wat het glazen plafond is. ‘Letterlijk impliceert het glazen plafond dat vrouwen zonder problemen kunnen doorstromen in de bedrijfshiërarchie, maar slechts tot op een bepaald niveau. Boven dat niveau, het glazen plafond, vind je weinig of geen vrouwen meer terug’ (Vrouwen aan de top, 2008).

 Het glazen plafond is een term die gebruikt wordt om aan te geven dat vrouwen moeizaam of niet doorstromen naar topfuncties.

3.2 Wat zijn topfuncties?

In de Emancipatiemonitor 2014 staat duidelijk beschreven wat topfuncties zijn. De emancipatiemonitor is een belangrijke graadmeter op het gebied van gelijkheid op de arbeidsmarkt in Nederland. Daarom wordt in dit onderzoek deze beschrijving van topfuncties aangehouden. In afbeelding 1 is te zien hoe de emancipatiemonitor de functies omschrijft.

Afbeelding 1: Top en subtop: belangrijkste begrippen (Emancipatiemonitor, 2014)

3.3 Het glazen plafond in Nederland

In de Emancipatiemonitor wordt beschreven hoe hoog het percentage van vrouwen in de top en subtop is in Nederland. De schrijvers bekijken zowel de 100 grootste bedrijven als het percentage vrouwen in de top van verschillende branches. Er is te lezen dat het percentage vrouwen in de top van de 100 grootste Nederlandse bedrijven is toegenomen.

Percentage vrouwen in de top:

 In 2011 was het percentage vrouwen in topfuncties in de 100 grootste Nederlandse bedrijven slechts 10%.

 In 2013 was het percentage vrouwen in de top van de 100 grootste bedrijven in Nederland opgelopen tot 15%.

De schrijvers van de monitor kijken ook naar de 5000 grootste bedrijven van Nederland, dan ligt het percentage opeens lager. In 2011 was het 6% en in 2013 11%. Als naar branches wordt gekeken valt het op dat bij non-profitorganisaties meer vrouwen in de topfuncties werken. In de sector zorg en welzijn bijvoorbeeld was het percentage 35%.

(Emancipatiemonitor, 2014)

3.3.1 Initiatieven om het Nederlandse glazen plafond te doorbreken

Er zijn verschillende initiatieven in Nederland om het glazen plafond te doorbreken.

 Sinds 2013 geldt het amendement Kalma. Tenminste 30% van de raden van bestuur en raden van commissarissen van grote bedrijven moet in het streefjaar 2016 uit vrouwen bestaan. Dit initiatief moet er voor zorgen dat er meer diversiteit in de top is. Bedrijven moeten aan de overheid rapporteren of ze voldoen aan de

eisen. Als ze er niet aan voldoen moeten ze uitleggen waarom niet (Rijksoverheid, 2015).

 Daarnaast is de organisatie Talent naar de top in 2009 begonnen met de ‘Charter Talent naar de Top’. Aan dit initiatief kunnen bedrijven vrijwillig mee doen. Ze worden door de organisatie geholpen om de diversiteit in hun bedrijf groter te maken. De overheid steunde dit initiatief tot eind 2014. Nog steeds zijn veel bedrijven actief aangesloten bij de charter (Talent naar de top, 2015).

 In mei 2015 initieerden minister Jet Bussemakers en Hans de Boer, voorzitter van werkgeversorganisatie VNO-NCW een topvrouwendatabank. De databank is een lijst met gekwalificeerde topvrouwen. Deze lijst zou de doorstroom van vrouwen naar topfuncties moeten verbeteren. “Er werken genoeg mannen in de top van het bedrijfsleven. Deze lijst maakt direct een einde aan het excuus dat er niet genoeg vrouwen zouden zijn. Met zo’n 150 bestuurswisselingen per jaar en een lijst van nu al 300 topvrouwen moeten ze er in de boardrooms van Nederland wel uit kunnen komen, zou je denken,” aldus minister Bussemaker (Rijksoverheid, 2015).

Het is dus duidelijk dat in Nederland wel wordt gewerkt aan de doorbreking van het glazen plafond. Maar hoe succesvol zijn deze regelingen om daadwerkelijk het glazen plafond te doorbreken?

In de bedrijvenmonitor 2013 van Talent naar de Top staat beschreven in hoeverre het grote bedrijven lukt het streefcijfer van 30% vrouwen in de top te halen. Het blijkt dat de 30% maar bij weinig bedrijven gehaald wordt. Wel is sinds de invoering van het amendement Kalma het aandeel vrouwen in de top gestegen. De aandacht voor het vraagstuk werkt dus, maar wel mondjesmaat.

Het voorwoord in de bedrijvenmonitor is geschreven door voorzitter commissie Monitoring Talent naar de top Gerdi Verbeet. ‘In dit tempo duurt het nog tot 2028 voor de raden van bestuur voor tenminste 30% uit vrouwen bestaan' aldus Verbeet (Talent naar de Top, 2013). Nederland heeft haar eigen streefniveau dus bepaald nog niet gehaald.

3.4 Oorzaken van het glazen plafond

Het glazen plafond is sinds de jaren ’80 een bekende term. Maar hoe komt het dat vrouwen maar mondjesmaat tot de top van bedrijven doordringen? Willen vrouwen niet werken in de top? Zijn ze niet voldoende opgeleid? Of laten mannen vrouwen niet toe tot de top? In deze paragraaf staan de oorzaken van het glazen plafond centraal. Veel onderzoeken zijn geschreven over de oorzaken van het glazen plafond.

3.4.1 Tijd, vrouwen en de bedrijven

Volgens het onderzoek ‘Glazen plafond: realiteit of mythe?’ zijn er vele factoren waar het glazen plafond uit is opgebouwd. In het onderzoek worden de verklaringen in drie grove categorieën onderverdeeld.

Categorie één: tijd

Daar vallen verklaringen onder die gerelateerd zijn aan de historische ontwikkeling. De verklaring is dat door de achterstand die vrouwen hebben op de arbeidsmarkt (het aandeel van vrouwen op de arbeidsmarkt is lange tijd veel kleiner geweest dan het aandeel van mannen) het nu tijd kost voordat vrouwen ook in het hoogste segment van de arbeidsmarkt zijn doorgedrongen. Wel is er een probleem bij deze verklaring omdat in de sectoren waar altijd veel vrouwen hebben gewerkt (zoals het onderwijs en de gezondheidszorg) vrouwen ook niet gemakkelijk doorstromen naar de topfuncties (Glazenplafond: Realiteit of mythe?,2005).

Categorie twee: de vrouwen

In categorie twee wordt de oorzaak van de moeizame doorstroming naar topfuncties bij vrouwen zelf gelegd. Vrouwen zouden zelf keuzes maken waardoor ze niet in aanmerking komen voor het werken in topfuncties. Volgens deze verklaring is de balans tussen een privéleven en werk voor vrouwen belangrijker dan voor mannen. Vrouwen zouden meestal willen zorgen voor de eigen kinderen. Naast de zorg voor de eigen kinderen moet ook niet vergeten worden dat vrouwen vaak mantelzorgers zijn voor bijvoorbeeld oudere

familieleden. Vrouwen staan niet direct te springen bij het idee om permanent beschikbaar te zijn voor een organisatie of bedrijf. Vrouwen kiezen volgens deze verklaring liever voor deeltijdfuncties. De vrouwen die wel kiezen voor fulltime werken en een carrière zijn de enkelingen die doordringen tot de top. Al deze ‘keuzes’ bemoeilijken de doorstroom van vrouwen naar topfuncties in bedrijven en organisaties. Maar in hoeverre zijn dit eigenlijk keuzes? Of ligt hier historische en stelselmatige discriminatie en seksisme aan ten grondslag zoals in Glazenplafond: Realiteit of mythe wordt verondersteld? (Glazenplafond: Realiteit of mythe?,2005)

Categorie drie: de bedrijven

In deze categorie liggen de verklaringen bij de organisatiestructuur. Vrouwen krijgen niet dezelfde kansen bij organisaties en bedrijven als mannen. In een Amerikaans experiment werd gekeken naar sollicitatieprocedures. Het bleek dat wanneer het aantal vrouwen minder dan een kwart van de sollicitanten betrof, de vrouwen dan negatiever werden beoordeeld dan wanneer één derde uit vrouwen bestond. Dus als er meer of minder vrouwen solliciteren solliciteren bij een organisatie heeft dat invloed op de manier waarop vrouwen daar

beoordeeld worden. De organisatiecultuur speelt een rol bij de moeizame doorstroming van vrouwen naar de top. Het zijn vaak mannenwerelden. Vaak besluiten vrouwen al vooraf dat ze niet in bedrijven met heersende mannelijke bedrijfscultuur willen werken, waardoor deze cultuur in stand wordt gehouden (Glazenplafond: Realiteit of mythe?,2005).

3.4.2 Niet ambitieus en bedrijfscultuur

In het onderzoek ‘Vrouwen aan de top’ wordt onder andere de theorie ‘Individual deficit model’ (Hall-Taylor, 1997; Melamed, 1996; Oakley, 2000) beschreven. Deze theorie houdt in dat de oorzaak van het glazen plafond ligt bij vrouwen zelf. Vrouwen zouden niet de juiste diploma’s of ervaring hebben om managementposities te bereiken. Daarnaast zijn ze volgens deze theorie ook niet ambitieus, en zetten ze het gezin op nummer één in plaats van een carrière. Maar ook als vrouwen wel de juiste kwaliteiten en diploma’s hebben dringen ze minder snel door tot de top dan mannen (Schneer & Reitman, 1995; Stroh, Brett, & Reilly, 1992). Een reden hiervoor kan (onbewuste) discriminatie zijn (onderzoek van Schneer & Reitman). Dus niet ‘Wat is er mis met de vrouwen’ maar ‘Wat is er mis met de bedrijven’. Er werd door meerdere onderzoekers gekeken naar de organisatieculturen van bedrijven. Het blijkt dat in veel bedrijven nog steeds stereotype opvattingen over mannen en vrouwen deel uit maken van bedrijfsculturen. (Konrad & Cannings, 1997; Parkin & Maddock, 1995; Rubin, 1997). Een voorbeeld is dat vrouwen worden buitengesloten uit informele netwerken van mannen. De mannen gebruiken die netwerken om hogerop te komen. Maar vrouwen maken dan geen kans (Oakley, 2000; Reskin & McBrier, 2000) (Vrouwen aan de top, 2008).

3.4.3 Twee hoofdoorzaken

De redenen van het glazen plafond die in de onderzoeken voornamelijk naar voren komen zijn (1) de verzorgende rol in het privéleven van vrouwen en (2) de vastgeroeste

mannencultuur in de top van bedrijven.

1. Vrouwen zijn vaker mantelzorgers en zorgen nog altijd meer voor kinderen dan mannen. De organisatie WOMEN Inc. speelt daar in april/mei 2015 heel scherp op in met de actie ‘Ik ben er even niet’. Met de campagne wil de organisatie aandacht vragen voor het beter verdelen van zorgtaken tussen mannen en vrouwen.

(WOMEN Inc. 2015) Het feit dat deze campagne gevoerd wordt, geeft aan dat er in Nederland nog geen evenwichtige balans is in de zorgverdeling tussen mannen en vrouwen.

2. Daarnaast is er de vastgeroeste mannencultuur in de top van bedrijven, ook wel het ‘old boys network’ genoemd. Mannen hebben vaak exclusieve netwerkgroepen waar vrouwen moeilijk tussen komen. Ook kan de mannencultuur in de top door vrouwen als intimiderend ervaren worden.

Omdat deze twee factoren het vaakst in onderzoeken terugkomen, worden deze oorzaken in dit onderzoek als de hoofdoorzaken van het glazen plafond gezien.

3.5 Deelconclusie: het glazen plafond

 De term het glazen plafond geeft de moeilijke doorstroom van vrouwen naar topfuncties aan.

 Topfuncties zijn functies in het bestuur en directie van bedrijven, de subtop zijn de eerste lagen daaronder.

 Het percentage van vrouwen in topfuncties van de 100 grootste Nederlandse bedrijven was in 2013 slechts 15%. Dit geeft aan dat er in Nederland absoluut nog sprake is van een glazen plafond.

 De verschillende oorzaken van het glazen plafond zijn voornamelijk factoren bij vrouwen zelf (verzorgende houding) en factoren bij de bedrijven

(mannencultuur/old boys network).

 In Nederland zijn meerdere maatregelen om het glazen plafond te doorbreken. Deze maatregelen vestigen aandacht op het probleem, maar het lukt nog niet om via deze wegen het glazen plafond te doorbreken.

4

Het openbare debat

In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de volgende deelvraag:

 Hoe zag het Nederlandse openbare debat over het invriezen van eicellen op kosten van de baas er in oktober 2014 in de media uit?

- Wat zijn de opvattingen van voorstanders in het openbare debat? - Uit welke disciplines komen deze voorstanders?

- Wat zijn de opvattingen van tegenstanders in het openbare debat? - Uit welke disciplines komen deze tegenstanders?

- Is er nu in mei 2015 nog steeds sprake van een openbaar debat?

- Indien ja: wat zijn er verschuivingen en ontwikkelingen ten opzichte van oktober 2014?

- Indien nee: wat zijn de redenen van het uitdoven van het debat in oktober 2014?

In oktober 2014 kwam in het nieuws dat Apple en Facebook hun vrouwelijke toptalenten betalen om eicellen in te vriezen. Door middel van deze regeling denken deze bedrijven meer vrouwen naar de top te trekken. Om een overzichtelijk beeld te krijgen van de Nederlandse voor- en tegenstanders van het debat en wat hun argumenten zijn, heb ik 54 berichten uit de media geanalyseerd. Met behulp van de databank Lexis-Nexis en de zoekmachine Google zijn de berichten gevonden en vervolgens zijn de berichten bekeken op posities van voor- en/of tegenstanders en wat de argumenten van deze personen zijn.

In bijlage I is een lijst met alle bekeken artikelen opgenomen. In Bijlage II is een uitgebreid overzicht van de voor- en tegenstanders opgenomen.

4.1 Voorstanders

Tabel 2: Nederlandse voorstanders van de Amerikaanse regeling

4.2 Tegenstanders

Tabel 3: Nederlandse tegenstanders van de Amerikaanse regeling

Naam Achtergrond Opvattingen

Naam Achtergrond Opvattingen

Esma Linnemann

Freelance journalist, softcore feministe

‘

Samira Bouchibti

Oud PvdA Kamerlid

‘Ik steun deze regeling niet alleen van harte, maar ik roep ook het Nederlandse bedrijfsleven en instellingen op om dit aan te bieden als ze talentvolle vrouwen willen aantrekken en behouden.’ (EO, 2014)

Sjoerd Repping

Hoogleraar voortplantingsgen eeskunde

‘Apple en Facebook zetten de vrouwen onder druk: wie hogerop wil komen, mag op jonge leeftijd geen kinderen krijgen.’ (Volkskrant, 2014)

Joop Schippers hoogleraar arbeids- en emancipatie-economie

'Dit geeft maar weer aan hoezeer bedrijven als Facebook en Apple zijn losgezongen van de gewone wereld. Hoe stellen ze zich dat voor: moeten vrouwen dan maar kinderen na hun pensioen krijgen?’ (Volkskrant, 2014)

Irene de Bel Hoofdredacteur Opzij

‘De werkgever promoot hiermee dat vrouwen eerst carrière moeten maken voordat ze moeder worden. Alsof het één niet met het ander kan

samengaan.’ (Algemeen Dagblad, 2014) Margriet

Oostveen

Columniste ‘En maar stoer doen, op je stilettohakken. Een slimme meid gebruikt haar eicellen juist op tijd.’ (NRC-Next, 2014)

Carlijne Vos Sociologe en journaliste bij de Volkskrant

‘Niets hoeft vrouwelijke carrièremakers nog in de weg te staan, laat staan zoiets prozaïsch als kinderen krijgen.’ (Volkskrant, 2014)

Laura Wismans

Journaliste NRC Next

‘Het invriezen van eicellen is natuurlijk ook vooral fijn voor de werkgever. Zo kunnen vrouwen in hun beste jaren lekker hard doorwerken voor het bedrijf.’ (NRC-Next, 2014) Angelique Kunst Redacteur economie Twentsche Courant Tubantia

'Meid, je bent nu bedrijfstechnisch gezien in je meest productieve jaren dus zet die kinderwens even in de ijskast. Ik betaal.' Dat je dan de bloei van je leven kunt besteden aan je baas, in plaats van je kind: dat is de cynische economische vertaling van goed werkgeverschap.’ (Tubantia, 2014) Phaedra

Werkhoven

hoofdredacteur van J/M en Fabulous mama

‘Stel je voor dat jij, werknemer bij Apple en Facebook, toch eerder moeder wilt worden? Dat zou betekenen dat je geen hart voor de zaak hebt. Het lijkt wel of we terug zijn in 1998. Toen heerste de gedachte alom dat 'kinderen krijgen' en 'carrière maken' niet samen gingen.’ (NRC Handelsblad, 2014) Beatrijs

Ritsema

Sociaal psycholoog en schrijver

‘De inzet van carrièremotieven voor zo'n vergaande voorzorgsmaatregel als je eicellen laten invriezen treft me als even absurd als frivool.’ (Vrij

Nederland, 2014) Paula

Kuitenbrouw er

Auteur van 'Aan de borst'

‘Facebook's en Apple's vrouwenbeleid is een anti-moeder beleid. Vrouwen worden immers gestimuleerd het moederschap uit te stellen.‘(NRC Handelsblad, 2014)

Wim Dubbink

hoogleraar Bedrijfsethiek

‘Vrouwen krijgen snel het idee 'Ik moet dit eigenlijk wel doen. Want anders is het mijn eigen keus om geen carrière te maken.’ (Eenvandaag, 2014) Jeroen Smit Bedrijfseconoom

en journalist

‘Het is onvoorstelbaar dat je dat tegen een vrouw zegt, dat als je carrière wil maken, dat het lastig is dat je tussentijds nog wat kinderen wil krijgen.’ (De Wereld Draait Door, 2014)

Marcel Wissenburg

Liberaal filosoof ‘Het kunnen invriezen van eicellen is zeker een leuke optie, maar het is vooral een zoethoudertje. Uiteindelijk moet de culturele kloof tussen man en vrouw kleiner worden. ‘ (Trouw, 2014)

Joop Laven Gynaecoloog De regeling suggereert op z’n minst dat het invriezen van eicellen op een bepaalde leeftijd de vruchtbaarheid van die leeftijd preserveert. En dat is

maar de vraag.’ (YouTube, 2014) Laura den

Dulk

Bestuurskundige ‘Het is een fout signaal, want je geeft aan dat moederschap en carrière niet goed samen gaan. En dat vrouwen eigenlijk het één of ander moeten kiezen.’(YouTube, 2014) Barbara van Erp Journalist en oprichtster Me-to-We

‘Biedt flexibele werktijden, thuiswerken, een goed verlof voor mannen en vrouwen – daar heb je als vrouw met een kinderwens veel meer aan dan aan deze schijnoptie.’ (Me-to-We, 2014)

Ingrid Robeyns

Econoom en filosoof

‘'Door het toevoegen van de mogelijkheid om eicellen gratis in te vriezen, kan er druk ontstaan om van die optie gebruik te maken.’ (Trouw, 2014)

4.3 Veel tegenstanders

Eicellen invriezen om zo meer vrouwen naar de top te trekken. Uit het openbare debat in de media blijkt dat Nederland niet voor de Amerikaanse regeling van Apple en Facebook openstaat. In alle bekeken artikelen zijn slechts twee voorstanders gevonden tegenover zeventien tegenstanders.

Grafiek 1: Voor- en tegenstanders

Waarom niet in Nederland?

De redenen waarom de regeling in Nederland niet als positief ervaren wordt lopen uiteen.

In tabel 3 staan de argumenten uit het Nederlandse openbare debat op een rij. Per argument is geturfd hoeveel tegenstanders achter het argument staan.

Het openbare debat:

invriezen van eicellen op

kosten van de baas

Voorstanders Tegenstanders

Argument Aantal tegenstanders Medisch zware of risicovolle ingreep Aantal 8

Verkeerd signaal combi kinderen/carrière Aantal 6 Ongewenste druk op vrouwen Aantal 3 Eenzijdig zakelijk/bedrijfsbelang Aantal 3 Vrouwen moeten zich aanpassen aan

mannencultuur

Aantal 3

Het is té maakbaar/planbaar Aantal 2 Inmenging in persoonlijke sfeer Aantal 1 Het is een anti-moederbeleid Aantal 1 Tabel 3: argumenten uit het Nederlandse openbare debat

 De belangrijkste reden is de medische kant van het verhaal. Acht van de zeventien tegenstanders halen deze reden naar voren. Zo vertelt gynaecoloog Joop Laven in een interview dat het voor vrouw en kind veel beter is als de vrouw jong kinderen krijgt.‘De regeling suggereert op z’n minst dat het invriezen van eicellen op een bepaalde leeftijd de vruchtbaarheid van die leeftijd preserveert. En dat is maar de vraag. Die eicellen leiden namelijk niet altijd tot zwangerschap’ aldus Laven (YouTube, 2014). Ook legt de gynaecoloog uit dat naast de onzekerheid of je wel een kind krijgt het ook absoluut geen prettige procedure is.

 Naast de medische kant van het verhaal vinden veel van de tegenstanders dat de bedrijven zo een verkeerd signaal afgeven. Het lijkt namelijk dat een carrière en een gezin volgens Facebook en Apple niet te combineren valt.

 Ook ontstaat er volgens enkele tegenstanders door de regeling waarschijnlijk een druk onder vrouwen. Vrouwen zullen het gevoel hebben als ze niet van de regeling gebruik maken, ze dan zelf ervoor kiezen om geen carrière te hebben.

 Het eenzijdige belang van het bedrijf wordt door enkele tegenstanders aangekaart. Want is het wel zo’n vriendelijke regeling of is het enkel uit eigen belang van de bedrijven. Door het uitstellen van de kinderwens wordt de carrière van de vrouw namelijk niet onderbroken. Laura Wismans journaliste NRC: ‘Het invriezen van eicellen is natuurlijk ook vooral fijn voor de werkgever. Zo kunnen vrouwen in hun beste jaren lekker hard doorwerken voor het bedrijf. Carrière op een laag pitje? Niet nodig! Kinderen kunnen altijd nog, als je toch al minder nuttig bent voor dat hippe techbedrijf vol jonge mensen bijvoorbeeld. Wat een arrogant signaal geeft dit 'genereuze' gebaar af.’(NRC-Next, 2014).

 Verder is een argument nog dat door de regeling vrouwen zich zouden moeten aanpassen aan de mannencultuur in bedrijven. Vrouwen zouden alleen kunnen

werken op mannelijke normen, en daar past kinderen krijgen en er voor zorgen niet bij.

4.4 Het verloop van het debat

Om het verloop van het openbare Nederlandse debat in de media te bekijken is er gekeken naar de berichten over het onderwerp in de databank Lexis-Nexis. In deze databank is overzichtelijk te zien hoeveel berichten er op welke data geplaatst zijn.

In totaal zijn er 49 Nederlandstalige resultaten over het onderwerp. Na het kritisch bekijken van alle berichten blijken er veel artikelen bij te zijn die meerdere malen gepubliceerd zijn in verschillende media. Bijvoorbeeld in verschillende edities van het Algemeen Dagblad. Er blijven in de databank Lexis-Nexis 24 relevante, unieke berichten over het onderwerp over. Het eerste bericht werd op 14 oktober 2014 gepubliceerd, en het laatste bericht op 15 april 2015. Met negentien artikelen komt het gros van de berichten uit oktober 2014. De overige vijf berichten in de databank Lexis- Nexis zijn gepubliceerd tussen november 2014 t/m april 2015. Je kunt dus stellen dat er nu (mei 2015) geen Nederlands openbaar debat meer is. Dit is te zien in grafiek 2.

Grafiek 2: verloop van berichten in Lexis-Nexis

De reden waarom het openbare debat in de media nu niet meer plaatsvindt, is in de berichten in de media niet exact te vinden. De ondervraagde experts gaven bijna allemaal aan dat zij denken dat de discussie snel is uitgedoofd omdat Nederland waarschijnlijk niet openstaat voor zo’n regeling. Wel vindt er in de media veel discussie plaats over het glazen plafond en het combineren van zorg en carrière en de verdeling van zorg tussen man en vrouw. Dit zijn dus wel onderwerpen die in de Nederlandse media blijven spelen.

0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20

Berichten Lexis-Nexis

4.5 Deelconclusie: het openbare debat

De deelconclusies die uit het hoofdstuk het openbare debat getrokken kunnen worden zijn de volgende:

 In het Nederlandse openbare debat zijn slechts twee voorstanders van de Amerikaanse regeling gevonden. Een politicus en een journalist. Beiden zien de regeling als een kans voor vrouwen om carrière te maken.

 Er zijn in Nederland veel tegenstanders met ethische/morele argumenten of sociaal politieke argumenten (geen aanvaardbaar middel) en met pragmatische

argumenten (het werkt niet, want het pakt de oorzaak niet aan). De tegenstanders komen uit verschillende disciplines. Er zitten veel hoogleraren en journalisten tussen maar bijvoorbeeld ook een gynaecoloog.

 In mei 2015 is er geen sprake meer van een openbaar debat. Het debat is vermoedelijk uitgedoofd omdat Nederland deze methode niet wil.

5

Eicellen de vriezer in?

In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op volgende deelvraag:

 Wat houdt het invriezen van eicellen in en welke (niet-medische) redenen gelden er voor vrouwen die dit laten doen?

- Hoe lang duurt het proces, en hoe werkt het? - Zijn er medische risico’s?

- Wat zijn de belangrijkste redenen van vrouwen om eicellen in te laten vriezen?

Zoals te lezen in ‘Hoofdstuk 4: het openbare debat’ maken veel tegenstanders van de regeling van Facebook en Apple zich zorgen om de medische kant van het invriezen van eicellen. Is het wel veilig? Is onvoldoende garantie voor veiligheid een goede reden om tegen de regeling te zijn of is het slechts een sociale norm dat het niet goed is om laat moeder te worden waar de tegenstanders zich aan vast klampen? En willen vrouwen zelf überhaupt hun eicellen wel invriezen omwille van een carrière?

5.1 Veiligheid van de procedure

Op de website van het AMC staat beschreven hoe het invriezen van eicellen precies in zijn werk gaat. Er wordt beschreven dat hoe ouder de vrouw is hoe kleiner de voorraad van eicellen is. De eicellen moeten ‘geoogst’ worden uit de eierstok. De eierstokken worden eerst gestimuleerd met hormooninjecties. De eicellen worden vervolgens opgezogen. De eierstokken worden via de vagina met een naald aangeprikt, dit noemen ze eicelpunctie. Zodra de eicellen ‘geoogst’ zijn worden de eicellen ingevroren.

De eicellen blijven opgeslagen tot de vrouw er gebruik van gaat maken. Een vrouw kan er in Nederland gebruik van maken tot zij 45 jaar is. Als een vrouw haar ingevroren eicellen wil gaan gebruiken worden de eicellen ontdooid en bevrucht. Deze bevruchting werkt door een zaadcel te injecteren in de eicel. Uit de bevruchte eicel ontstaat een embryo en deze wordt in de baarmoeder van de vrouw geplaatst.

Geen garantie

Er is geen garantie om zwanger te worden door de eicellen in te laten vriezen. De techniek is nog niet op grote schaal toegepast en daardoor is er nog niet genoeg informatie om iets te kunnen zeggen over de succeskans. Er is een aantal redenen waardoor de behandeling kan mislukken:

- De eierstokken maken weinig of geen eicellen aan ondanks de hormooninjecties; - De eicellen zijn niet goed om in te vriezen;

- Als de eicellen ontdooit zijn blijken ze niet meer goed te zijn; - De bevruchting is minder goed als gehoopt;

Nog geen schadelijke effecten bij kinderen

Bij de kinderen die geboren zijn vanuit de behandeling zijn nog weinig onderzoeken gedaan. Voor zover bekend zijn er nog geen schadelijke effecten gemeld (AMC, 2014).

Zware hormonale behandeling

In het boek Anticonceptie van N. Righton uit 2010 wordt de behandeling van eicellen invriezen ook besproken. Het is volgens Righton een zware hormonale behandeling. De eicelproductie moet bevorderd worden door het inspuiten van hormooninjecties, 10 tot 15 dagen lang. Hierna worden gemiddeld acht eicellen geoogst. Dit kan poliklinisch. AMC-hoogleraar voorplantingsgeneeskunde Falco van der Veen schat dat om de vruchtbaarheid veilig te stellen vrouwen 30 tot 40 eicellen nodig hebben. Als de cellen worden

teruggeplaatst moet de vrouw eerst een maand hormoontabletten slikken.

‘Grofweg kun je zeggen dat er bij terugplaatsing van een embryo – ontstaan uit een ontdooide eicel en een verse zaadcel- een kans is van 40 procent om zwanger te worden’ zegt van Veen. De kans op zwangerschap bij ivf is 30 procent, dus is het bij bevriezing een stuk hoger. Dat komt waarschijnlijk doordat de kwaliteit van de eicellen die geoogst zijn op jongere leeftijd hoger is. De leeftijd van de vrouw maakt niet uit om zwanger te worden, zolang de eicel maar ‘jong’ is. De veiligheid van de procedure is nog niet te garanderen. Daar wordt nog niet lang genoeg onderzoek voor gedaan. Er blijkt nu overigens nog uit niets dat de procedure onveilig is. (Boek Anticonceptie, 2010)

Uit deze twee bronnen blijkt dat het inderdaad om een vrij zware behandeling voor de vrouw gaat. Er blijkt alleen uit niets dat het onveilig is voor moeder en/of baby. Daar is simpelweg nog onvoldoende onderzoek naar gedaan.

Feiten over procedure eicellen invriezen:

1. Geen garantie op zwangerschap

2. Nog geen schadelijke effecten bij kinderen 3. Zware hormonale behandeling

4. Nog geen bewijs voor onveiligheid

Dat wil zeggen dat de tegenstanders uit ‘Hoofdstuk 4: het openbare debat’ de reden van medisch onverantwoord mogelijk hebben gebaseerd op een sociale norm, dat het onverstandig is om op oudere leeftijd moeder te worden. Het is namelijk nu nog niet bewezen dat de procedure gevaren met zich meebrengt. Wel valt er wat voor te zeggen om nog voorzichtig met de procedure te zijn aangezien er nog weinig over onderzocht is.

5.2 Motieven om eicellen te laten invriezen

We kunnen dus nog niet echt zeggen dat de procedure medisch onverantwoord is. Maar willen vrouwen zelf eigenlijk wel hun eicellen laten invriezen om de carrièreladder ongestoord te kunnen beklimmen?

In het onderzoek van Lucy van der Wiel (School of Cultural Analysis, University of

Amsterdam) uit 2014 ‘For Whom the Clock Ticks Reproductive Ageing and Egg Freezing in Dutch and British News Media’ wordt de media geanalyseerd over het onderwerp eicellen invriezen. Van der Wiel kijkt naar de motieven van vrouwen om eicellen in te laten vriezen. Er zijn vrouwen die om medische redenen er voor kiezen om eicellen in te laten vriezen. Die groep is niet relevant voor dit onderzoek dus daar zal verder geen aandacht aan besteed worden. Maar in het onderzoek van Van der Wiel worden ook twee groepen van vrouwen met sociale motivaties beschreven. Deze groepen zijn wel interessant voor dit onderzoek. Het gaat volgens Van der wiel om de ‘single freezers’ en de ‘lifestyle freezers’. In de volgende twee paragrafen zal uitgelegd worden wat het verschil is tussen deze groepen en wat de motivaties van de vrouwen zijn.

5.2.1 De juiste man

De single freezers zijn vrouwen die (nog) niet de prins op het witte paard hebben gevonden. Vrouwen die de vader van hun kinderen nog moeten ontmoeten. Van der Wiel: ‘Women in this scenario are considered as having an active wish for a child, but unable to get pregnant for want of the relationship required for the desired family set-up.’ Voor deze groep vrouwen is het belangrijk om voor ze aan kinderen beginnen het plaatje helemaal compleet te hebben. Er moet dus een vader zijn die geschikt is om het kind op te voeden. Van der Wiel haalt Dr. Lockwood van the Midlands Fertility Services clinic aan die een beschrijving maakt van deze vrouwen: ‘Often they’ve been in a relationship that they assumed was going to lead to marriage and motherhood - possibly for 10 years. Then at 37, 38, the boyfriend says, ‘I don’t think fatherhood is for me.’ Or he meets someone else. (Groskop 2006).

5.2.2 ‘Have it all generation’

Het verschil tussen single freezers en lifestyle freezers is dat single freezers niets kunnen doen aan het niet hebben van de juiste man. De lifestyle freezers nemen niet eens genoegen met Mr. Good enough maar willen Mr. Right om de vader van hun kinderen te worden. Dit zijn de vrouwen die alles willen, de ‘have it all generation’. Naast Mr. Right willen zij een goede carrière en een leuk leven met veel vrijheid. Ze willen geen compromis sluiten tussen carrière en familie. Deze vrouwen laten hun eicellen invriezen zodat ze zeker weten wanneer ze Mr. Right ontmoeten ze nog steeds kinderen kunnen krijgen. (For Whom the Clock Ticks Reproductive Ageing and Egg Freezing in Dutch and British News Media, 2014)

5.2.3 Kennis van de medische wereld

In 2010 deed Dr. Srilatha Gorthi van de Leeds Centre for Reproductive Medicine in Engeland onderzoek naar wat vrouwen vinden van het idee om eicellen in te vriezen als ze

er zelf voor zouden moeten betalen. Gorthi ondervroeg 98 medische studenten (groep A) en 97 onderwijs- en sportstudenten (groep B) van the University of Leeds.

Opvallend was dat groep A veel meer openstond voor het invriezen van eicellen. In groep A zou acht van de tien vrouwen eieren willen laten invriezen. In groep B was dat maar vier van de tien. Wellicht staan medische studenten sowieso meer open voor nieuwe medische technieken. De motivaties om de eicellen in te laten vriezen waren ook anders. Bij groep A was de carrière de belangrijkste reden om eicellen in te vriezen, daarna het ontbreken van financiële stabiliteit, en op de derde plek het ontbreken van een huwelijk of een stabiele relatie. Bij groep B stond het ontbreken van de financiële stabiliteit op de eerste plek, gevolgd door het ontbreken van een stabiele relatie en pas op de derde plek de carrière. Het lijkt dus dat het uitmaakt uit welk vakgebied een vrouw komt. De vrouwen in groep A hebben waarschijnlijk een grotere kans op een serieuze carrière en bij hen staat de reden carrière ook als hoogst op de lijst van motivaties (Sciencedaily, 2012).

5.2.4 Hoogopgeleide vrouwen

In een onderzoek van Dr. Julie Nekkebroeck een senior psycholoog bij het ‘Centre for Reproductive Medicine’ in België werden vijftien vrouwen ondervraagd over het invriezen van eicellen. De vrouwen waren hoogopgeleid en financieel stabiel. Ze waren gemiddeld 38 jaar en allen hadden zich aangemeld om eicellen in te laten vriezen. Voor het onderzoek werden de vrouwen geïnterviewd over hun motieven voor het invriezen. De belangrijkste reden voor de vrouwen (53.3%) was om de druk voor het vinden van de juiste man van de ketel te halen. 26.7% liet eicellen invriezen zodat een (toekomstige) relatie meer tijd heeft om te groeien, zodat niet meteen over het nemen van kinderen hoeft worden gesproken. Voor 33,3% was het om toekomstige onvruchtbaarheid tegen te gaan. Voor deze vijftien hoogopgeleide vrouwen die daadwerkelijk eicellen hebben laten invriezen was dus de carrière niet een reden om te kiezen voor de procedure (Sciencedaily, 2012).

5.2.5 Niet voor een carrière

Uit verschillende onderzoeken blijkt dus dat in de meeste gevallen vrouwen eicellen helemaal niet willen laten invriezen om zo die toppositie te behouden of te bemachtigen. De belangrijkste redenen zijn het hebben van een stabiele relatie met een man waarmee zij kinderen willen krijgen en het hebben van een goede financiële situatie. De vraag is dus of Facebook en Apple met hun regeling - in ieder geval in landen als Nederland en Engeland - niet sowieso de plank misslaan.

5.3 Deelconclusie: eicellen de vriezer in?

Uit het hoofdstuk ‘eicellen de vriezer in?’ kunnen de volgende deelconclusies getrokken worden:

 De procedure geeft geen garantie op zwangerschap. Bij kinderen die verwekt zijn door middel van de procedure zijn nog geen schadelijke effecten ontdekt. Het is

een zware hormonale behandeling. Het is een vrij nieuwe procedure daarom is er nog geen bewijs voor medische onveiligheid.

 Als er geen medische redenen zijn voor het laten invriezen van de eicellen dan gelden voor vrouwen vooral overwegingen als ‘nog geen man hebben’ of ‘een nog betere man willen vinden’ en daar tijd voor willen scheppen. Ook laten vrouwen hun eicellen invriezen als zij nog geen financiële stabiliteit hebben.

 Drempelverlagende factoren om eicellen te laten invriezen zijn het beschikken over medische kennis en een hoog opleidingsniveau.

 Carrièremotieven spelen doorgaans geen rol voor vrouwen om hun eicellen te laten invriezen.

6

Kinderen en/of een carrière

In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de volgende sub-deelvragen:

- Welke theorieën zijn er over het uitstellen van de kinderwens in relatie tot carrières?

- Wat zijn de opvattingen van de experts over het uitstellen van de kinderwens in relatie tot het hebben van een carrière?

De reden voor de vrouw om haar eicellen in te laten vriezen is kennelijk lang niet altijd haar carrière. Maar wat als een vrouw wel die financiële stabiliteit heeft én ook de man waar ze kinderen mee wil krijgen heeft gevonden? Deze vrouwen willen misschien wel degelijk een carrière en tegelijkertijd een kind. In ‘Hoofdstuk 4: het openbare debat’ gaven veel

tegenstanders aan dat de regeling van Facebook en Apple een verkeerd signaal afgeeft. De regeling zou de indruk wekken dat werk en een gezin niet te combineren zijn. Heeft het uitstellen van de kinderwens inderdaad een positief effect op een carrière?

6.1 Bestaande theorieën over uitstellen van kinderwens

6.1.1 Kinderwens niet uitstellen

Sociologe Christien Brinkgreve en hoogleraar voortplantings-geneeskunde Egbert te Velde schreven in 2006 het boek ‘Wie wil er nog moeder worden?’. In dit boek wordt een beeld geschetst van de gevolgen van de vrijheid van de pil. ‘Sinds de pil is zwanger worden en een kind krijgen geen vanzelfsprekendheid meer. Vrouwen kunnen zelf het tijdstip bepalen waarop ze zwanger willen worden, maar dat blijkt niet eenvoudig. Want ze zijn bang met een kind hun positie en vrijheid te verliezen of hun carrière te onderbreken.’ (Wie wil er nog moeder worden, 2006). Brinkgreve en Te Velde vinden dat kinderen van belang zijn voor de hele maatschappij. Ze vinden dat vrouwen meer ruimte moeten krijgen om zonder negatieve effecten hun biologische functie te kunnen uitvoeren.

 Vrouwen moeten volgens Brinkgreve en Te velde dus niet de kinderwens uitstellen. Vrouwen moeten niet bang zijn om hun carrière te onderbreken en meer ruimte krijgen om hun biologische functie uit te voeren.

In het onderzoek ‘Zorg, arbeid, en man/vrouw-emancipatie’ van filosoof Ingrid Robeyns van de Erasmus Universiteit Rotterdam uit 2011 wordt gesproken over het uitstellen van de kinderwens en de loopbaan van vrouwen. Hier wordt ook naar de visie van Brinkgreve en Te Velde gekeken.

‘Het moederschap, zeker in het geval van baby’s en jonge kinderen, vergt meer tijd met de kinderen dan het vaderschap, en dat heeft gevolgen voor de loopbanen die vaders en moeders zullen hebben.’ (Zorg, arbeid, en man/vrouw-emancipatie, 2011)