n Ondersoek na die arbeidsprobleme vir wynboere in Wes-Kaapland

deur

P. G. LOUW

Skripsie ingelewer vir die graad van Magister in Ekonomie aan die Universiteit van Stellenbosch

STELLENBOSCH

VOORWOORD

Graag bedank ek die volgende instansies en persone wat die skryf van hierdie verhandeling moontlik gemaak het:

Die Afdeling Landboubemarkingsnavorsing (Departement Landbou-Ekonomie en Bemarking~ vir die vergunning om hierdie departementele na-vorsingsprojek te mag aanbied ter verkryging van

n

graad;

Die boere wat ek besoek het, vir hul samewerking en belangstelling; Die personeellede van die K.W.V., wat my van persoonlike hulp en ander inligting voorsien het;

My promotor, Mnr. A.J.M. de Vries (Senior Navorsingsbeampte, Buro vir Ekonomiese Ondersoek, Universiteit van Stellenbosch), vir leiding en opofferings in belang van die studie;

My ouers, vir die geleentheid wat hulle my gebied het om te kon studeer, asook vir hul belangstelling, aanmoediging en voorbidding;

Ir~ne,

---

vir die deeglike wyse waarop die tikwerk gedoen is; en Ander naasbestaandes en vriende, vir hul belangstelling en aan-moediging.

INHOUDSOPGAWE

HOOFSTUK 1 INLEIDING

1.1 In1eiding en doe1 van die studie. 1

1.2 Metode van onderaoek. 2

1.3 Opde1ing van die univeraum en die trek van

n

ateekproef. 3

1.4 Boerdery tipea. 6

HOOFSTUK 2 BLANKE ARBEID 2.1 In1eiding. 2.2 Eienaara. 2.2.1 2.2.2 J'2. 2.

3

2.2.4 2.2.5 2.2.6 In1eiding. Ouderdomaameste11ing. Op1eiding. Huwe1ikstaat.

Tydperk wat a1reeda ae1fstandig geboer word. A1gemeen. 2.3 Voormanne. 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.3.5 /2.3.6 HOOFSTUK 3 In1eiding. Jare in diena. Ouderdomsameate11ing. Huwe1ikataat. A1gemeen. Diensvoorwaardes. 2.3.6.1 2.3.6.2 2.3.6.3 2.3.6.4 Vakansie. Kontantvergoeding. In natura-vergoeding. Tota1e vergoeding.

DIE KLEURLING SE POSISIE IN DIE LANDBOU 3.1 In1eiding. /3.2 Aanta1 K1eur1inge. 3.3 Ouderdomaameste11ing. 3.4 Huwe1ikstaat. 3.5 Gesinsgrootte. 3.6 Dienstermyn. 10 10 10 11 12 13 13 15

17

17

18 20 20 21 25

27

30 34 36

39

40 42

3-7 Diensvoorwaardes. 3.7.1 In1eiding. 3.7.?, Dienskontrak. 3-7-3 Werksure en -dae. 3-7-4 Ver1of.

HOOFSTUK 4 VERGOEDING AAN KLEURLING PLAASARBEIDERS

4.1 In1eiding. 4.2 Kontantvergoeding. 4.2.1 Kontant1oon. 4.2.2 Kontantbonus. 4.2.3 Tota1e Kontantvergoeding. 4-3 In natura-vergoeding.

4- 3.1 Behuising, krag, water en hout. 4.3.2 Klerasie. 4.3.3 Mediese _lt()ste. 4-3-4 V1eis en vis. 4-3-5 Me1k. 4.3.6 Wyn. 4.3.7 Ander. 4.3.8 Tota1e in natura-vergoeding. 4·4 Tota1e vergoeding. HOOFSTUK 5 SEISOENSARBIED 5.1 In1eiding.

5.2 Werwing van seisriensarbeiders. 5.3 Manlike seisoensarbeiders.

5.4 Vroue en kinder seisoensarbeiders. 5.5 Samevatting.

HOOFSTUK 6 BANTOE ARBEID

6.1 In1eiding. 6.2 "Permanente-Bantoe p1aasarbeiders." 6.3 "Transkei-Bantoes." 6.3.1 6-3.2 6-3.3 6.3.4 In1eiding. Kontantvergoeding. In natura-vergoeding. Totale vergoeding. 43 43 44 47 49 49 51 52 53 59 60 61 63 64 65 67 68 71 71 74

11

80 82 82 83 86 87 92

HOOFSTUK

₇

ARBEIDSPROBLEME EN AANBEVELINGS

7.1

Inleiding.

₉₃

7.2

Arbeidsprobleme.

₉₃

7.3

Aanbevelings.

7.3.1

Inleiding.

₁₀₀

7.3.2

Diensvoorwaardes.

₁₀₁

7.3.2.1

Lone.

₁₀₁

7.3.2.2

Werksure.

₁₀₂

1·3·3

Behuisingstoestande.

₁₀₃

7.3.4

Gesondheidstoestande.

₁₀₄

7.3.5

Opvoeding.

₁₀₅

7.3.6

Meganisasie.

₁₀₆

7.3.7

Algemeen.

₁₀₇

7.3.8

Slot.

₁₀₈

LITERATUUR

₁₀₉

H 0 0 F S T U K 1

INLEIDING

1.1 Inleiding en doel van die studie

Daar beataan reeds geruime tyd klagtes in v~rband met arbeidstekorte in die landboubedryf van Wea-Kaapland. Met die vinnige groei van nywer-hede in die gebied aan die een kant en die amptelike_ beleid aan die ander kant, is hierdie vreae verhoog. Tog bestaan daar geen amptelike statis-tiek om hierdie bewering te staaf nie.

Om inn ondersoek wat sal bepaal of dit wel die geval is, al die verskillende vertakkinge van die landbou in te.sluit, sal beteken dat:

(a) die ondersoek nie intensief sal wees nie; en

(b) due nie genoegsaam verteenwoordigend van al die vertakkinge in die landbou sal wees nie; of dat sodanige ondersoek te veel tyd inbeslag sal neem en die koste daarvan te groot sou wees.

Gevolglik is besluit om op elegs een bedryfstak van die landbou te konsentreer. Die keuae het op die produksie van wyndruiwe geval omdat:

(a) dit die belangrikste enkele bedryfstak van die landbou in Wes-Kaapland is;

(b) dit arbeideintenaief is en ook die probleem van seisoensarbeid insluit;

(c) dit in stedelik, semi-stedelik en plattelandse distrikte ver-bou word; en

(d) dat produsente van alle inkomste groepe hierin verteenwoordig word.

die produsente en bestaande statistiese gegewens in verband met landbou, te bepaal of daar

n

tekort aan plaasarbeiders in die wynproduserende streke van Wes-Kaapland bestaan.

1.2 Metode van ondersoek

Hoewel sensusse en ander verslae ook as inligtingsbron gebruik is, is die meeste inligting deur middel van vraelyste ingesamel. Nadat die studieveld gefinaliseer is, was die volgende stap die opstel van die vrae-lys. Hiervoor is standaard en bestaande vraelyste as basis gebruik.

Die eerste agt ·bladsye van die vraelys word gebruik om agtergrond-inligting van die betrokke produsent te verkry - byvoorbeeld die opper-vlakte van sy plaas; die waarde van die eiendom; die waarde van eiendom ander dan grond; in watter mate hy van arbeidsbesparende implimente ge-bruik maak; gewasse wat verbou word; en hoeveel en watter soort diere aangehou word.

Daarna is aandag gegee aan die arbeidsaspek en die sosio-ekonomiese toestand wat noodwendig daarmee saamgaan. Inligting in verband met blanke en nie-blanke arbeid word vervolgens gevra. In laasgenoemde geval word, onder andere, die ouderdomsaanstelling, huwelikstaat, dienstermyn, grootte van gesinne, herkoms, diensvoorwaardes (kontrak, werksdae en -ure, ver-lof), vergoeding (kontant en in natura) asook gebruikmaking van seisoens-arbeid en Bantoes gevra.

Hierdie vraelys is aan verskeie persone vir kritiek en verbeterings voorgele en prakties getoets waarna die nodige veranderinge aangebring is.

As gevolg van die grootte van die universum is besluit om

n

steek-proef te trek. Die grootte van die steekproef word bepaal deur twee be-perkende faktore naamlik tyd en koste. Om dit so verteenwoordigend as .moontlik te maak, met inagneming van bogenoemde faktore, is besluit om

trek met die verskillende onderafdelings. As eerste benadering is die hoofgebied opgedeel in drie streke naamlik die Kerngebied, Randgebied en Buitegebied. Binne elkeen van die gebiede is bona fide wingerdboere verder volgens produksie opgedeel in drie grootte-groepe. Die redes vir en die metodes waardeur die stratifikasie bewerkstellig is, sal in hier-opvolgende paragrawe bespreek word.

1.3

Opdeling van die universum en die trek van

n

steekproef

Een van die doelstellings van hierdie· ondersoek is om die behoefte aan en die beskikbaarheid van arbeid tussen gebiede met verskillende stadia van ontwikkeling (nywerheids) te vergelyk. Hiervoor is die universum eerstens opgedeel in stedelike, semi-stedelike en plattelandse gebiede wat, soos hieronder aangetoon, aan bogenoemde vereistes voldoen. Bo-genoemde drie gebiede word as volg ingedeel en sal hierna as sulks bekend staan:

(1) Kerngebied (stedelik) bestaande uit die Kaapse Afdelingsraad. (2) Randgebied (semi-stedelik) bestaande uit die Afdelingsrade van

Stellenbosch en die Paarl met die vernaamste dorpe Stellenbosch, Paarl, Wellington en Franschhoek.

(3) Buitegebied (plattelandse) bestaande uit Piketberg, Tulbagh, Worcester, Robertson en Clanwilliam se Afdelingsrade met eersgenoemde vier dorpe plus Vredendal en Porterville die be-langrikste dorpe.

As basis vir die indeling van die drie gebiede is die bydrae van die landbou tot die Bruto Regionale Produk (B.R.P.) per landdrosdistrik gebruik. Van die totale B.R.P. vir die gebied van ondersoek is die die land~Q~ se bydrae slegs

7-3%.

In die Kerngebied is die bydrae van die landbou tot die B.R.P.

1.6%

terwyl dit vir die Randgebied

19.3%

en vir die Buitegebied

39.7%

beloop. Die drie gebiede se bydrae tot die

TABEL 1: Die bruto regiona1e produk vo1gens die 1anddrosdistrikte van

*

die gebied van ondersoek (R'OOO), 1959/60,

Totaa1 Aandeel van die landbou R Persentasie Kerngebied Kaap 469,609 7,406 1.58 Randgebied -~ ~ . Paar1 34,821 6,312 18.13 Stellenbosch 25,325 5,118 20.21 Wellington 5,705 1,274 22.33 Totaa1 65,851 12,704 19.29 Buitegebied C1anwi11iam 5,617 2,353 41.89 Piketberg 9' 166· 4,400 48.00 Robertson 8,991 5,221 58.07 Tulbagh 4,585 2,015 43-95 Worcester 30,328 9,292 30.64 Totaa1 58,687 23,281 39.67 Totaa1 594,147 43,391 7-30

*

Terreb1anche, H.J. Die bespreking van die bruto geografiese produk van Groter Weste1ike Kaap1and vo1gens streke - 1954/5 tot 1959/60, Univ. van Ste11enbosch, 1967.

tota1e 1andbouproduksie vir die gebied van ondersoek, is vir die Kern-, Rand- en Buitegebied onderskeidelik 17.1%, 29.3% en 53.6% (tabel 1).

Uit e1keen van hierdie strata is

n

gelykkansige steekproef getrek. In die 1ig van die beperkende faktore is bes1uit op

n

tota1e steekproef van 75 eenhede met 10 (13.3%); 26 (34.7%) en 39 (52%) onderskeidelik uit die Rand-, Kern- en Buitegebied (tabel 2).

Die aantal eenhede in die steekproef is ook volgens produksie op-gedee1 en we1 as vo1g: stratum A 200-400 ton; stratum B 401-800 ton;

+

en stratum C 800 ton. Om, soos reeds genoem, slegs bona fide wingerd-boere in die steekproef in te sluit, is

n

minimum produksie van 200 ton druiwe per jaar, en dat 50% of meer van

n

boer se inkomste uit wingerd

(of wyn) moes kom, as vereistes vir toelating tot die steekproef gestel. Na inagneming van bogenoemde het die aantal eenhede in stratum A op 32 (42.7%), in stratum B op

30

(40%) en in stratum C op 13 (17.3%) te staan gekom (tabel 2).

TABEL 2: Aantal plase soos per dorp en gebied volgens stratum A, B en C, 1968, -

_-

-Stratums Persentasie Totaal van totaal A B

c

Kerngebied Kaap ₃ 5 2 10 13.33 Randgebied Paarl 2 1 1 4 Stell en bosch 2 3 2 1 Wellington ₅

₃

1 9 Fransohhoek 4 2 0 6 Totaal 13 9 4 26 34.67 Buitegebied Vredendal _{4 4} 1 ₉ Piketberg 3 1 0 4 Robertson 3 4 2 9 I

I

Tulbagh 1 4 2 1 Worcester _{3 3} 1 ₁ Porterville 2 0 1

₃

Totaal 16 16 1 39 52.00 Totaal 32 30 13 75 Persentasie van totaal 42.67 40.00 17.33 100.00 I

1.4 Boerdery tipes

In die vo1gende afde1ing ont1eed one die opperv1aktes, waardes, aanta1 stokke en wingerdproduksie per p1aas om

n

agtergrond van die een-hede onder bespreking te kry.

TABEL 3: Opperv1akte van die p1ase besoek (morge), 1968, Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

Stratum A 524 2,041 7,169 9,734 Gemidde1de opperv1akte per p1aas 175 157 448 304.2 Stratum B 1,215 1,293 3,604 6,112 Gemidde1de opperv1akte per p1aas 243 144 225.3 203.7 Stratum C 390 883 4,255 5,528 Gemidde1de opperv1akte per p1aas 195 221 608 425.2 Totaa1 2,129 4,217 15,028 21,374 Gemidde1de opperv1akte per p1aas 213 162 385 284.9

Die tota1e opperv1akte van die p1ase wat in die steekproef inge-s1uit is, bes1aan 21,374 morge met

n

gemidde1de grootte van 284.9 morg (tabe1 3). Van die tota1e opperv1akte vind ons ongeveer 10%, 20% en 70% onderskeide1ik in die Kern-, Rand- en Buitegebied terwy1 die ge-midde1de ~1aasgrootte in die onderskeie gebiede 213, 162 en 385 morg is.

Die tota1e waarde van die grond in die steekproef be1oop

R13,482,000 teen

n

gemidde1de van R630.80 per morgen R179,760 per p1aas. Die gemidde1de prys per morg be1oop in die Kerngebied R1,164.80, in die Randgebied R1,193 en in die Buitegebied R397 (tabe1 4). Die hee1wat hoer gemidde1de prys per morg in eersgenoemde twee gebiede kan daaraan

TABEL 4: Waardes van die plase besoek soos deur die eienaars self bereken (R), 1968,

.

_Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

Stratum A 660,000 1,690,000 2,000,000 4,350,000 Gemiddelde waarde per plaas 220,000 130,000 125,000 135,937 Gemiddelde waarde per morg 1,259-5 828 279 446.8 Stratum B 920,000 1,850,000 2,222,000 4,992,000 Gemiddelde waarde per plaas 184,000 205,556 138,875 166,400 Gemiddelde waarde per morg 757.2 1,430.7 610 816.8 Stratum C 900,000 1,490,000 1,750,000 4,140,000 Gemiddelde waarde per plaas 450,000 372,500 250,000 318,461 Gemiddelde waarde per·morg 2,307 1,687 411 748.9 Totaal 2,480,000 5,030,000 5,972,000 13,482,000 Gemiddelde waarde per plaas 330,667 193,461 153,128 179,760 Gemiddelde waarde -per morg 1,164.8 1,193 397 630.8

toegeskryf word dat grond, as gevolg van die hoer bevolkingsdigtheid en sneller ekonomiese groei in die gebiede, re1atief skaarser is.

Op die 75 p1ase is daar 10,807,000 wingerdstokke wat vo1 in pro-duksie is teen

n

gemidde1de van 217,800 in die Kerngebied, 139,737 in die Randgebied en 112,154 in die Buitegebied per plaas. Vir stratum A, B en C is die gemiddelde onderskeidelik 99,553, 139,742 en 215,938 stokke per p1aas (tabe1 5a).

TABEL Sa: Aanta1 stokke in produksie op die p1ase besoek, 1968, Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

Stratum A _{443,000 1,377,300 1,365,400 3,185,700} Gemidde1de per p1aas 147,667 105,946 85,337 99,553 Stratum B 1,067,000 1,408,160 1,717,100 4,192,260 Gemidde1de per p1aas 213,400 156,462 107,319 139,742 Stratum

c

668,000 847,700 1,291,500 2,807;200 Gemidde1de per p1aas _{334,000 211,925 184,000 215,938} Totaa1 2,178,000 3,633,160 4,374,000 10,807,200 Gemidde1de per p1aas 217,800 139,737 112,154 135,802

Die groter aanta1 stokke in die Kerngebied (en in ~ mate in die Randgebied) kan aan die 1aer druiwe opbrengs per 1,000 stokke in die gebied toegeskryf word - 2.75 ton per 1,000 stok in die Kerngebied teen-oor die 3.89 ton van die Rand- en die 5.06 ton van die Buitegebied. Indien die gemiddelde opbrengs per morg geneem word, word diese1fde

neiging gekry. _{In 1aasgenoemde geva1 is die gemiddelde opbrengs vir die} Kern-, Rand- en Buitegebied onderskeide1ik 6.55 ton, 10.09 ton en 14.91

TABEL 5b: Druiwe opbrengs per p1aas, morg en '000 stok op p1ase besoek (ton), 1968,

Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

Stratum A 1,041 4,097 5,258 10,396 Gemidde1de per p1aas 347 315.15 328.61 324.87 Gemidde1de per morg 5.31 8.29 10.23 8.63 Gemidde1de per 1_{000 stok 2.35 2.97 3.85 3.26} Stratum B 3,127 5,419 8,693 17,239 Gemidde1de per p1aas 625.4 602.11 543.31 577.63 Gemidde1de per morg 7.17 9.42 16.53 11.

2J

Gemidde1de per 1_{000 stok 2.93 3.85 5.06 4.13} Stratum C 1,811 4, 608 . 8,170 14,589 Gemidde1de per p1aas 905.5 1,152 1,167.14 1,122.23 Gemidde1de per morg 6.44 13.96 18.40 13.83 Gemiddelde per 1_{000 stok}

.

_{2. 71} 5·44 6.33 5.19 Totaa1 5,979 14,124 22,121 42,224 Gemidde1de per p1aas 597.9 543.23 567.21 562.98 Gemidde1de per morg 6.55 10.09 14.91 11.12 Gemiddelde per 1_{000 stok 2.75 3.89 5.06 4.15}

H 0 0 F S T U K 2

BLANKE ARBEID

2.1 Inleiding

Op ~ wingerdplaas is hande-arbeiders absoluut noodsaaklik. Deur meganisasie en beter boerdery-metodes kan die aantal arbeiders per plaas

tot op

n

sekere perk verminder word. Daarna is ~ bepaalde hoeveelheid arbeiders nodig vir snoei, opbind, aanplant, oes, ensovoorts. Die rol van die blanke arbeider en sy ekonomiese en sosio-ekonomiese posisie sal nou ontleed word.

2.2 Eienaars

2.2.1 Inleiding

Die rol van die eienaar is hoofsaaklik besturend - veral in die B en C stratums waar onderskeidelik op

57%

en

77%

van die plase voormanne is. Op die plase wat minder as 400 ton druiwe per jaar pro-duaeer, word die werk meesal deur die eienaar self behartig behalwe waar ouderdom, gesondheid of geslag dit onmoontlik maak. Daar is dan ook op net 22% van laasgenoemde grootte plase voormanne.

Slegs twee van die boere in die steekproef is vroue (weduwees) -een uit die Buitegebied (stratum A) en -een uit die Kerngebied (stratum B). In altwee gevalle word van voormanne gebruik gemaak.

Waar verder onder die opskrif "eienaars'' van eienaars of boere ge-praat word, word bogenoemde twee plase nie in berekening gebring nie. Met ander woorde vir hierdie doel bestaan die Kerngebied uit

9,

die Randgebied uit 26 en die Buitegebied uit 38 eenhede.

2.2.2 Ouderdomsamestelling

TABEL 6a: Ouderdomsamestelling van die eienaars van plase besoek (jare), 1968,

Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

Stratum A Gemiddelde ouderdom per boer 48'~ 6-7 42.77 45.67 44.67 Stratum B Gemiddelde ouderdom per boer 38.50 45.00 46.56 44.96 Stratum C _{______} , . Gemiddelde ouderdom per boer 45.00 41.50 57.00 50.38 Totaal Gemiddelde ouderdom per boer 43.33 43.35 48.13 45.83

stratums behalwe C van die Buitegebied is die gemiddelde ouderdomme laer as 49 jaar. In die uitsonderlike geval is die gemiddelde ouderdom 57

jaar. Die oudste boer in die steekproef (76 jaar) kom dan ook in die stratum voor en 4 vah die 7 boere in die groep is 58 jaar of ouer ( tabel 6a). Dit lei dan daar toe dat die gemiddelde ouderdom van die Buitegebied (48.1 jaar) hee1wat hoer is as die van die Kerngebied (43.3

jaar) en die Randgebied (43.4 jaar) wat so te se dieselfde is. 2.2.3 Opleiding

Van die 73 eienaars (mans) het 13 (18%) na-skoolse op-1eiding ontvang. Hiervan is 3 in Kern-, 6 in die Rand- en 4 in die Buitegebied. Dus het 33% van die eienaars in die Kerngebied, 23% van die eienaars in die Randgebied en 10% van die eienaars in die Buitege-bied opleiding ontvang.

Tien van die 13 boer onder bespreking het in

n

landboukundige rigting opleiding ontvang - 8 (62%) het diplomas verwerf en 2 (15%) B.Sc.-Wynbougrade. Van die ander 3 (23%) besit 2 B.Comm. grade en een

n

B.So.(Suiwer) graad.

2.2.4 Huwelikstaat

Van die eienaars is 97.3% getroud (tabel 6b). Die ver-skille wat hier tussen die drie gebiede voorkom is minimaal (in geen ge-val meer as 3.85% nie) en heelwaarskynlik toege-vallig.

TABEL 6b: Aantal getroude eienaars op plase besoek, 1968, Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

Stratum A ₃ 12 15 30 Persentasie getrou-de boere _96.78 Stratum B 4 9 15 28 Persentasie getrou-de boere _96.55 Stratum C 2 _{4 1} 13 Persentasie getrou-de boere 100 Totaal ₉ 25 37 71 Persentasie getrou-de boere 100 96.15 97.68 97.26

Die gemiddelde aantal kinders per gesin is ongeveer dieselfde vir al die stratums. Uit die totaal van 205 kinders is daar gemiddeld 2.6 per gesin in die Kerngebied; 2.9 in die Randgebied; en 2.9 in die Buitegebied - wat die drie gebiede betref, weinig verskil. Van die totale aantal kinders is 48.78% seuna - met die grootste persentasie seuns in die Kerngebied (60.87%).

TABEL 6o: Aantal kinders per gesin op plase besoek, 1968, ' Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

Stratum A 8 24 44 76 Gemiddelde aantal per gesin

_..

_2.53 Stratum B 8 37 43 88 Gemiddelde aantal per gesin _3-14 Stratum C ₇ 13 21 41 Gemiddelde aantal per gesin _3.15 Totaal 23 74 108 205 Gemiddelde aantal per gesin 2.55 2.96 2.92 2.89

2.2.5 Tydperk wat alreeds selfstandig geboer word

Die gemiddelde aantal jare wat deur ~ie 73 boere self-standig geboer word, is 20 jaar. _{Die gemiddelde vir die drie gebiede} is 18.4 jaar in die Kerngebied; 17.4 jaar in die Randgebied; en 22.2 jaar in die Buitegebied (tabel 6d).

2.2.6 Algemeen

Van die 73 boere is daar slegs 6 wat voorheen

n

ander be-roep beklee het. _{Twee-derdes van bogenoemde kom uit die Buitegebied.} Wat die stratums betref is dit twee boere elk (tabel 6e).

Van die huidige eienaars boer 84.9% nog altyd in dieselfde streek en op dieselfde plaas as waarop hulle begin het. _{Die verandering} van-af gebied en/of plaas kom dus baie selde voor - met die grootste ver-andering in die Kerngebied (22.2%). _{Wat die stratums betref, bestaan} die neiging veral onder die groter boere waar 23.1% in die Kerngebied

val (tabe1 6f).

TABEL 6d: Aantal jare se1fstandig deur eienaars geboer op p1ase be-soak, 1968,

Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

Stratum A 78 203 335 616 Gemiddelde aantal per eienaar 26 15.61 22.33 19.87 Stratum B 52 185 305 542 Gemiddelde aantal per eienaar 13 20.55 19.06 18.69 Stratum C 36 64 203 303 Gemiddelde aantal per eienaar 18 16 29 23.31 Totaal 166 452 843 1,461 Gemidde1de aantal per eienaar 18.44 17.38 22.18 20.01

TABEL 6e: Aanta1 eienaars van die plase besoek wat nog altyd in die landbou werksaam was, 1968,

Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

'Stratum A ₃ 12 14 29 Persentasie boere _93.55 Stratum B 4 9 14 27 Persentasie boere 93.10 f Stratum C 1 ₄ 6 11 Persentasie boere 84.62 Totaal 8 25 34 67 Persentasie boere 88.89 96.15 89.47 91.78

TABEL 6f~ Aantal eienaars op p1ase besoek wat nog altyd in dieselfde streek boer, 1968,

Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

Stratum A 3 11 14 28 Persentasie boere 90.32 Stratum B 3 8 13 24 Persentasie boere 82.76 Stratum C 1 4

5

10 Persentasie boere 76.92 Totaa1 ₁ 23 32 62 Persentasie boere 77-78 88.46 84.21 84.93 2.3 Voormanne In1eiding

Die p1ig van

n

voorman is hoofsaaklik toesighoudend. So is hy verantwoordelik vir werksverde1ing en -uitde1ing aan nie-b1anke

arbeiders en om toe te sien dat dit gedoen word en we1 op die regte manier. Ander minder be1angrike p1igte is die bestuur van trekkers en vragmotors. Hande-arbeid maak s1egs

n

klein persentasie van

n

voorman se dagtaak uit

(dit verski1 van plaas tot p1aas).

Vereistes waaraan voormanne voor indiensname onderwerp word, is in vo1gorde van be1angrikheid:

(1) praktiese ondervinding van wingerdboerdery; (2) vermoe om met nie-blankes te "werk";

(3) verantwoordelikheidsgevoe1 asook soberheid en eerlikheid; en (4) spesia1e op1eiding.

3 vir ~ tweede, 2 vir ~ derde en 1 vir ~ vierde plek. Volgens die stelsel het vereiste nommer een 230, vereiste nommer twee 168, vereiste nommer drie 69 en vereiste nommer vier 10 punte gekry. Eersgenoemde twee vereistes is dus as verreweg die belangrikste beskou met onder-skeidelik 48.2% en 35.2% (saam 83.4%) van die punte. Laasgenoemde ver-eiste wat s1egs 2.1% van die punte gekry het, het hoofsaak1ik by boere wat self wyn maak, aftrek gekry.

TABEL 7a: Aantal plase besoek met voormanne daarop werksaam, 1968, Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

Stratum A 1 ₄ 2 ₁ Persentasie per plaas 22 Stratum B ₃

₇

₇ 17 Persentasie per plaas ₅₇ Stratum

c

1 4 5 10 Persentasie per plaas ₇₇ Totaal ₅ 15 14 34 Persentasie per plaas 50 58 36 45

Soos reeds genoem, het 77% van die plase in die C stratum, 57% in die B stratum en 22% in die A stratum voormanne. Daar is dus ~ duide-like korrelasie tussen druiweproduksie en die aantal voormanne per plaas. Indien die drie gebiede vergelyk word, is die persentasie plase wat

voormanne het 50%, 57.7% en 35.9% vir die Kern-, Rand- en Buitegebied onderskeidelik (tabel ?a).

Jare in diens

Wat die gemiddelde aantal jare wat

n

voorman in diens is betref, is die Kerngebied se gemiddelde (2.8 jaar) heelwat laer as die van die Randgebied (8.4 jaar) en die Buitegebied (8.2 jaar) (tabe1 ?b). Dit kan toegeskryf word aan die groter vraag na arbeid vir doeleindes ander dan boerdery in eersgenoemde gebied.

TABEL 7b: Aanta1 jare wat voormanne in diens is op p1ase besoek, 1968, Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

.

Stratum A 2 69 28 99 Gemidde1de aanta1 per voorman 14.14 Stratum B 6 31

40

11

Gemidde1de aanta1 per voorman _4·53 Stratum C 6 34 47 87 Gemiddelde aanta1 per voorman 8.7 Totaa1 14 134 115 263 Gemidde1de aanta1 per voorman 2.8 8.37 8.21

_1·14

2.3.3 Ouderdomsameste11ing

Die gemiddelde ouderdom per voorman in die steekproef is 43.6 jaar (2.3 jaar 1aer as die van die eienaars) met

n

verski1 van 6.8 jaar tussen die hoogste (Kerngebied) en die 1aagste (Randgebied) ge-midde1de (tabel 7c).

TABEL 7c: Ouderdomsameste11ing van die voormanne op p1ase besoek (jare), 1968,

Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

Stratum A 53 211 82 346 Gemidde1de ouderdom per voorman _49-43 Stratum B 112 286 244 642 Gemidde1de ouderdom per voorman _37.76 Stratum C 68 194 231 493 Gemidde1de ouderdom per voorman _49.3 Totaa1 233 691 557 1,481 Gemidde1de ouderdom per voorman 46.6 43.19 39.79 43.56 Huwe1ikstaat

Van die 34 voormanne is 27 (79%) getroud met onderskeide1ik 80%, 93% en 64% van die voormanne in die Kern-, Rand- en Buitegebied getroud (tabe1 7d).

Die gemiddelde aanta1 kinders per getroude voorman is 3.2 met

n

gemidde1de van 3.3 in die Kerngebied, 3.1 in die Randgebied en 3.2 in die Buitegebied (tabe1 ?e).

TABEL 7d: Aanta1 getroude voormanne op p1ase besoek, 1968, Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

Stratum A 1 4 1 6 Persentasie ge-troude voormanne 86 Stratum B 2 6 ₅ 13 Persentasie ge-troude voormanne 76 Stratum

c

1 4 3 8 Persentasie ge-troude voormanne 80 Totaa.1 ₄ 14 9 27 Persentasie ge-troude voormanne 80 93 64 79

TABEL 7e: Aanta1 kinders per gesin op p1ase besoek, 1968, Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

Stratum A 6 9 4 19 Gemidde1de aanta1 per gesin 3.17 Stratum B ₄ 18 17 39 Gemidde1de aanta1 per gesin _3.00 Stratum C _{3 17} 8 28 Gemidde1de aanta1 per gesin _3.5 Totaa1 13 44 29 86 Gemidde1de aanta1 per gesin 3.25 3.14 3.22 3.18

A1gemeen

Vyf-en-twintig (71%) van die voormanne was nog a1tyd in die 1andbousektor werksaam. Twee van die 9 voormanne wat voorheen

n

ander beroep bek1ee het, kom uit die Kerngebied, 5 uit die Randgebied en 2 uit die Buitegebied of te we1 onderskeide1ik 40%, 33% en 14% van die drie gebiede se tota1e aanta1 voormanne (tabe1 7f).

TABEL ?f: Aanta1 voormanne op p1ase besoek wat nog a1tyd in die 1andbou werksaam is, 1968,

Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

Stratum A 1 ₄ 1 6 Persentasie voor-manne ₇₅ Stratum B 2 2 ₁ 11 Persentasie voor-manne ₆₅ Stratum

c

_{4 4 8} Persentasie voor-manne ₈₀ Totaa1 ₃ 10 12 25 Persentasie voor-manne 60 67 86 71 2.3.6 Diensvoorwaardes Vakansie

Die aantal dae per jaar wat voormanne vakansie kry wissel gewoonlik tussen 2 en 3 weke. _{In die steekproef is gevind} dat die gemiddelde aantal werksdae (weeksdae) wat hu1le per jaar vakansie kry, 13.4 dae beloop.

reken word (tabel 8).

Dit wil se ongeveer

3

weke indien naweke byVir die Kern-, Rand- en Buitegebied kom dit

ge-middeld op 14, 13 en 13.6 werksdae per jaar per voorman te staan.

n

Ontleding van die aantal dae vakansie per jaar volgens produksie toon

n

stygende neiging met die toename in produksie - 12.1 ~ae in stratum A, 13.2 dae in stratum B en 14.5 dae in stratum C. Twee faktore waaraan bogenoemde korrelasie to~geskryf kan word, is omdat die vereistes wat aan voormanne gestel word saam met groter produksie toeneem en bulle gevolg-lik

n

langer rustyd verdien; en omdat groter plase meesal beter georgani-seerd is en dit gevolglik vir die eienaar moontlik is om langer sonder die voorman klaar te kom.

TABEL 8: Aantal vakansie aan voormanne op plase besoek toegestaan, 1968, Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

Stratum A 10 50 25 85 Gemiddelde per voorman 10 12.5 12.5 12.14 Stratum B ₄₅ 90 90 225 Gemiddelde per voorman 15 12.86 12.86 13.23 Stratum C _{15 55 75 145} Gemiddelde per voorman 15 13.75 15 14.5 Totaal 70 195 190 455 Gemiddelde per voorman 14 13 13.57 13.38 2.3.6.2 Kontantvergoeding

Die gemiddelde totale kontantvergoeding per voorman vir die hele steekproef bedra Rl,838.38 per jaar. Hiervan is R1,579.41 (85.9%) lone en die res (R258.97) bonusse (tabelle 9a, 9b en

TABEL 9a: Kontantvergoeding aan voormanne op p1ase besoek (R), 1968, Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

-. Stratum A 2,160 4,680 1,380 8,220 Gemidde1de per voorman 2,160 1,170 690 1,174.29 Stratum B 7,320 10,440 10,500 28,260 Gemidde1de per voorman 2,440 1,491.43 1,500 1,662.35 Stratum C 1,440 6,960 8,820 17,220 Gemidde1de per voorman 1,440 1,740 1,764 1,722 Totaa1 10,920 22,080 20,700 53,700 Gemidde1de per voorman 2,184 1,472 1,478 1,579.41

Gemidde1d verdien die voorman in die Kerngebied R700 per jaar meer aan kontant1oon as die in die Rand- en Buitegebied - R2,184 teenoor R1,472 en R1,478 (tabe1 9a). Die gemidde1de bonus per voorman, wat bonus ontvang 1), van die Kerngebied (R436 per jaar) is ook hoer as die van die Randgebied (R214.17 per jaar ) en die Buitegebied R359.55 per jaar). Indian die gemidde1de bonus vir alle voormanne inaggeneem word, is die verskil nog groter (R436 teenoor Rl71.33 en R289.64) (tabel 9b).

Die totale kontantvergoeding van voormanne vir die hale steekproef beloop gemiddeld 77.1% van die totale vergoeding. Vir die Kern-,

Rand-1)

Van die 34 voormanne kry 28 (82.35%)

n

kontantbonus. Die 28 be-staan uit 5 van die Kerngebied (100%); 12 van die Randgebied (so%); en 11 van die Buitegebied (78.6%).

en Buitegebied is dit onderskeide1ik 81.1%, 74.7% en 77-4% (tabe1 9c). TABEL 9b: Kontantbonus aan voormanne op p1ase besoek (R), 1968,

Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

Stratum A 180 230 200 610

Gemidde1de per

voorman 180 57-50 100 87.14

Gemidde1de per voor man wat bonus

ont-vang 180 76.67 200 122

Stratum B 1,900 970 2,305 5,175

Gemidde1de per

voorman 633-33 138 329.28 304.41

Gemidde1de per voor man wat bonus

ont-vang 633.33 194 329.28 345

Stratum

c

100 1,370 1,550 3,020

Gemidde1de per

voorman 100 342.50 310 302

Gemidde1de per voor man wat bonus

ont-vang 100 342.50 516.67 377-50

Totaa1 2,180 2,570 4,055 8,805

Gemidde1de per

voorman 436 171.33 289.64 258.97

Gemidde1de per voor man wat bonus

ont-va.ng 436 214.17 368.64 314.46

Met

n

toena.me in wingerdproduksie word

n

toename in die tota1e kontantvergoeding verkry. So styg die gemidde1d van R1,261.43 vir stratum A na R1,966.76 vir stratum B en na R2,024.00 vir stratum C.

Indien da.ar gelet word op die verski1 in die persentasie van totale kontantvergoeding tot tota1e vergoeding by die verski11ende stratums

"k1einer boer'', waar ~ meer persoon1ike verhouding tussen die eienaar en die voorman bestaan, meer geneig is om van in natura-vergoeding gebruik te maak.

TABEL 9c: Tota1e kontantvergoeding van voormanne op p1ase besoek (R), 1968,

Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

Stratum A 2,340 4,910 1,580 8,830 Gemidde1de per voorman 2,340 1,227.50 790 1,261.43 Kontantvergoeding as persentasie van tota1e vergoeding 70.65 71.77 56.92 68.29 Stratum B 9,220 11,410 12,805 33,435 Gemidde1de per voorman 3,073.33 1,630 1,829.28 1,966.76 Kontantvergoeding as persentasie van tota1e vergoeding 86.00 72.72 78.63 78.31 Stratum

c

1,540 8,330 10,370 20,240 Gemidde1de per voorman 1,540 2,082.50 2,074 2,024 Kontantvergoeding as persentasie van totale vergoeding 72.21 79.67 80.27 79.33 Totaa1 13,100 24,650 24,755 62,505 Gemidde1de per voorman 2,620 1,643.33 1,768.21 1,838.38 Kontantvergoeding as persentasie van tota1e vergoeding 81.04 74.71 77.41 77.04

In natura-vergoeding 2)

TABEL lOa: Vleis as vergoeding aan voormanne op plase besoek (R), 1968, Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

Stratum A 218.40 182.00 153.30 553.70 Stratum B St-ratum

c

93.60 93.60 Tota.al 218.40 182.00 246.90 674.30 Gemiddelde waarde per ontvanger 192.46

TABEL lOb: Melk as vergoeding aan voormanne op plase besoek (R), 1968, Gebiede

Totaa.l

Kern Rand Buite

Stratum A 197.00 76.65 197.00 470.65 Gemiddelde waarde per ontvanger 117.88 Stratum B 127-75 503.60 197.00 828.35 Gemidde1de waarde per ontvanger 103.54 Stratum C 51.10 197.00 197.00 445.10 Gemiddelde waarde per ontvanger 148.36 Totaa1 375.85 777.25 591.00 1,744.10 Gemidde1de waarde per ontvanger 93-96 97.16 197.00 116.27 2)

By a1 die voormanne se in natura-vergoeding, behalwe die wat onder "Ander" gratis 1osies ontvang, word huishuur, water en krag teen R536.50 per jaar bygevoeg.

TABEL 10c: ''Ander" as vergoeding aan voormanne op p1ase besoek (R), 1968, Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

Stratum A 20.25 26oo 1309 929.25

Stratum B 1300 21 2600 921

Stratum

c

5 1326 2649 980

Totaa1 325.25 946 1,558 2,830.25

Die voettekens dui aan hoevee1 voormanne gratis 1osies ontvang.

By Blankes maak in natura-vergoeding

n

minder be1angrike dee1 van die tota1e vergoeding uit - 22.96% in verge1yking met die 32.8% by K1eur1inge. Die tota1e in natura-vergoeding van R18,634.15 vir die steekproef is opgedee1 in behuising 71.98% (R13,412.50); me1k 9.4% (R1,744.10); v1eis 3.5%·(R647.30); en ander 15.2% (R2,830 waarvan R2,700 vir gratis inwoning is) as die komponente.

Behuising en inwoning (wat in werk1ikheid as diese1fde gesien kan word) se aandee1 is verreweg die be1angrikste (86.5%). In

natura-vergoeding - in die werklike sin van die woord - spee1 by die tota1e ver-goeding van voormanne due

n

minder be1angrike ro1.

Hoewe1 die in natura-vergoeding abso1uut daa1 namate van die Kern-gebied weg beweeg word (R613.10 vir die Kern-; R556.28 vir die Rand-; en R516.03 vir die Buitegebied gemidde1d per voorman), maak dit by die Kerngebied die k1einste persentasie van die tota1e vergoeding uit, naamlik 18.96% teenoor die 25.3% van die Randgebied en 22.6% van die Buitegebied (tabe1 10d).

In verge1yking met die tota1e kontantvergoeding, maak in natura-vergoeding by kleiner p1ase

n

groter deel van die totale vergoeding uit, naamlik 31.7% in stratum A, 21.7% in stratum B en 20.7% in stratum C.

TABEL lOd: Totale in natura-vergoeding aan voormanne op plase besoek (R), 1968,

Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

.

Stratum A 972.15 1,931.65 1,195.80 4,099.60

Gemiddelde per

voorman 972.15 482.75 597.90 585.66

In natura as per-sentasie van

to-tale vergoeding 29.35 28.23 43.08 31.71

Stratum B 1,500.75 4,280.10 3,479-50 9,260.35 Gemiddelde per

voorman 500.25 611.44 497.07 544.73

In natura as per-sentasie van

to-tale vergoeding 14.00 27.28 21.37 21.69

Stratum C 592.60 2,132.50 2,549.10 5,274.20

Gemiddelde per

voorman 592.60 533.12 509.82 527.42

In natura as per-sentasie van

to-tale vergoeding _27.79 20.38 19.·73 20.67

Totaal 3,065.50 8,344.25 7,224.40 18,634.15

Gemiddelde per

voorman 613.10 556.28 516.03 548.06

In natura as per-sentasie van

to-tale vergoeding 18.96 25.29 22.59 22.96

Totale vergoeding

Aan die 34 voormanne in die steekproef is

n

totale bedrag van R81₁139.15 betaal teen

n

gemiddeld van R2,386.45 per voorman per jaar. Die gemiddelde vergoeding vir die Kern-, Rand-, en Buitegebied is onderskeidelik R3,233.10, R2,199.62 en R2,284.24. Met

n

toename in die wingerdproduksie kry ons

n

toename in die gemiddelde totale ver-goeding per voorman, te wete Rl,847 in stratum A, R2,511.38 in stratum B

en R2,551.42 in stratum C (tabe1 11).

Indien die gemidde1de tota1e vergoeding per voorman per jaar geneem word, verge1yk dit gunstig met mededingende sa1arisse in die meeste ander sektore van die ekonomie. Vera1 indien die gebrek aan opvoedkundige kwalifikasies van p1aasvoormanne in aanmerking geneem word.

Daar kan geredeneer word dat aangesien voormanne nie aan

n

mediese-fonds of pensioenskema behoort nie, hu11e daarvoor ekstra vergoed moet word en dit die rede is waarom hu11e sa1arisse gunstig verge1yk. In die meeste geva11e egter kan voormanne na aftrede vir die res van s~ 1ewe op die p1aas aanb1y en ontvang hy nog steeds in natura-vergoeding.

TABEL 11: Tota1e vergoeding aan voormanne op p1ase besoek (R), 1968, Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

Stratum A 3,312.15 6,841.65 2,775.80 12,929.60 Gemidde1d per voorman 3,312.15 1,710.41 1,387.90 1,847.08 Stratum B 10,720.75 15,690.10 16,284.50 42,695.35 Gemidde1d per voorman 3,573.58 2,241.44 2,326.36 2,511.38 Stratum C 2,132.60 10,462.50 12,919.10 25,514.20 Gemidde1d per voorman 2,132.60 2,615.62 2,583.82 2,551.42 Totaa1 .16,165.50 32,994.25 31,979.40 81,139.15 Gemidde1d per voorman 3,233.10 2,199.62 2,284.24 2,386.45

As gevolg van die redelik gunstig vergelykende vergoeding, be-staan daar by al die boere in die steekproef geen tekort aan blanke arbeiders nie (hetsy gekwalifiseerd of nie) 3 )

3)

Dit word weerspieel daarin dat tot 20 persona (almal nie ewegoed ge-kwalifiseerd vir die taak nie) gereageer het op

n

advertensie wat een van die boere in die steekproef in

n

dagblad geplaas het om

n

voor-man te werf.

H 0 0 F S T U K 3

DIE KLEURLING SE POSISIE IN DIE LANDBOU

3.1 Inleiding

Nie-blankes het nog altyd die grootste gedeelte van die arbeidsmag in die landbou in Suid-Afrika gevorm. In die Kaapprovinsie - en vera1 Wes-Kaap - word die funksie hoofsaaklik deur Kleurlinge vervul. Tydens

die 1962/63 sensus-opname is gevind dat 78.6% van die totale aantal

manlike arbeiders in die landbou, in die gebied van ondersoek, Kleurlinge was. Gedurende dieselfde tydperk was die Blankes en Bantoes se aandeel onderskeidelik 4.9% en 16.5% (tabel 12).

TABEL 12: Aantal mans in die landbou in die gebied van ondersoek vol-gens die landbou-sensus van 1962/63,

Gebiede

.

Ras Totaal

Kern Rand Buite

Blankes 65 568 853 1,486

Kleur1inge 894 8,743 14,160 23,797

Ban toes 830 1,996 2,146 4,990

Totaa1 1,789 11,307 17,177 30,273

Die totale nie-b1anke arbeidsmag l) van al die plase in die steek-proef (seisoensarbeid uitges1uit), was ten tye van die ondersoek 1,516.

1)

Onder die totale nie-blanke arbeidsmag in die landbou word s1egs manlike arbeiders gereken.

Hiervan is 1,219

(so%)

K1eur1inge, 164 (11%) "Permanente-Bantoes" 2) en 133 (9%) "Transkei-Bantoes" 3 ). (20% Bantoes in totaa1.) Van die tota1e nie-b1anke arbeidsmag in die steekproef, kan 1,383 (91%) permanent in Wes-Kaap b1y. Vir die Kern-, Rand- en Buitegebied kom die persen-tasie arbeiders wat kan b1y op 81%, 94% en 92% te staan. Beha1we in die Kerngebied>is die aandee1 van "Transkei-Bantoes" gevo1g1ik minder be-1angrik (tabe1 13a, 13b, 13c, 13d, 13e).

TABEL 13a: Aanta1 K1eur1inge permanent in diens op p1ase besoek, 1968, Gebiede

Totaa1

Kern Rand· Buite

Stratum A 28 169 148 345 Gemidde1de per p1aas 9.33 13 9.25 10.78 Stratum B 68 188 229 485 Gemidde1de per p1aas 13.6 20.89 14.31 16.17 Stratum

c

₅₄ 148 187 389 Gemidde1de per p1aas 27 37 26.71 29.92 Totaa1 150 505 564 1,219 Gemidde1de per p1aas 15 19.42 14.46 16.25 2)

"Permanente-Bantoes" is die wat nie weer na hu1 tuis1ande hoef terug te keer nie.

3)

"Transkei-Bantoes" is die wat onder kontrak in Wes-Kaap werk en na 'n

TABEL 13b: Aanta1 "Permanente-Bantoes11 _{in diens op p1ase besoek, 1968,}

Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

Stratum A 24 26 30 80 Gemidde1de per plaas 8 2 1.87 2.5 Stratum B 27 18 22 67 Gemidde1de per p1aas _5·4 2 1. 37 2.33 Stratum

c

₄ 13 17 Gemidde1de per boer 2 1.86 1. 31 Totaa1 _{55 44} 65 164 Gemidde1de per p1aas _5.5 1.69 1.67 2.19

TABEL 13c: Tota1e aanta1 arbeiders permanent in diens op p1ase besoek, 1968,

Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

Stratum A 52 195 178 425 Gemidde1de per p1aas 17.33 15 11.12 13.28 Stratum B ₉₅ 206 251 552 Gemiddelde per plaa.s 19 22.89 15.69 18.40 Stratum

c

_{58 148} 200 406 Gemidde1de per p1aas 29 37 28.57 31.23 Totaa1 205 549 629 1,383 Gemidde1de per p1aas 20.5 21.11 16.13 18.44

'

I

I

I

TABEL 13d: Aanta1 "Transkei-Bantoes11 _{in diens op p1ase besoek, 1968,}

Gebiede

.

Totaa1

Kern Rand Buite

Stratum A 21 20 27 68 Gemidde1de per p1aas 7.55 Stratum B 24 13 18 ₅₅ Gemidde1de per p1aas 6.11 Stratum

c

3 7 10 Gemidde1de per p1aas ₅ Totaa1 48 33 52 133 Gemidde1de per p1aas 6.86 6.60 6.50 6.65

TABEL 13e: Tota1e aanta1 arbeiders in diens op p1ase besoek (seisoens-arbeid uitges1uit), 1968,

Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

.

Stratum A 73 215 205 493 Gemidde1de per p1aas 24.33 16.54 12.81 15.41 Stratum B 119 219 269 607 Gemidde1de per p1aas 23.8 24-33 16.81 20.23 Stratum

c

61 148 207 416 Gemidde1de per plaas 30.5 37 29.57 32 Totaa1 253 582 681 1,516 Gemiddelde per plaas 25.3 22.38 17.46 20.21

Verder in die hoofstuk sal die Kleurlingarbeider se posisie in die landbou ontleed word. Daar sal veral gelet word op die aantal, ouder-domsamestelling, huwelikstatus, gesinsgroottes, dienstermyn en diens-voorwaardes.

3.2 Aantal Kleurlinge

Van die totale arbeidsmag van die steekproef is 1,219 Kleurlinge. Om die gemiddelde aantal Kleurlinge per plaas te vergelyk, is nie wenslik nie aangesien die boere in die steekproef nie net met wingerd boer nie. Veral waar sommige boere in die Kern- en Randgebied redelik baie groente plant en beeste aanhou, is dit moeilik om

n

vergelyk te tref.

n

Ander faktor wat die vergelyking nie wenslik maak nie, is dat die verhouding tussen die aantal Kleurlinge en Bantoes van plaas tot plaas verskil.

Indien daar egter gelet word na die wingerdproduksie per plaas (na die drie stratums), bestaan daar

n

korrelasie tussen die aantal Kleur-linge per plaas en produksie. Soos reeds verduidelik, kan dit daaraan toegeskryf word dat Kleurlinge beter met wingerd kan "werk" as Bantoes. Hulle sal dus in verhouding met die aantal stokke per plaas toe- of afneem. Die gemiddelde aantal Kleurlingarbeiders per plaas in stratum A, B en C is onderskeidelik 10.8, 16.2 en 29.9 in ooreenstemming met

n

gemiddelde produksie per plaas van onderskeidelik 324.9 ton (99,553 stok-ke), 577.6 ton (139,742 stokke) en 1,122.2 ton (215, 938 stokke) (hoof-stuk 1).

Die aandeel wat Kleurlinge van die totale arbeidsmag uitmaak, is in die Kerngebied (59.3%) baie laer as in die Randgebied (86.8%)en in die Buitegebied (82.8%). Die relatief minder belangrike rol wat Kleurlinge in die Kerngebied in die landbou speel, kan aan drie faktore toegeskryf word.

4)

in die Randgebied en 11 (28.2%) in die Buitegebied, het ~

melkery van 20 of meer beeste as een van hul boerdery vertak-kinge. As gevolg van ~ verskeidenheid van historiese en sosiologiese redes pas Bantoe-arbeiders beter by die vertak-king van die boerdery aan en word hul arbeid gevolglik bo die van Kleurlinge op die gebied verkies.

Indien nou in aanmerking geneem word dat die gemiddelde aantal koeie per boer (wat ~ melkery het) in die Kerngebied 101.7 is teenoor die 31.3 en 30.3 in die Rand- en Buitegebied

onder-I

•skeidelik, is dit duidelik waarom Bantoes ~ relatief grater aandeel en Kleurlinge ~ kleiner aandeel van die nie-blanke arbeidsmag in die landbou in die Kerngebied uitmaak.

(2) In die Kerngebied ding die ander sektore van die ekonomie sterker mee om die dienste van die Kleurlinge en is terself-dertyd bereid om hoer lone vir die dienste te betaal. Veral die jong Kleurling wat hoer opvoedkundige kwalifikasies as sy voorgeslagte besit en derhalwe ~ hoer loon kan verdien, word deur die ander sektore g~trek.

(3) Die sosiologiese-ontwikkeling van die Kleurling speel ~ be-langrike rol by laasgenoemde faktor. Die jong Kleurling wil onafhanklik wees; hy wil wegbreek van die gesag van sy ouers en werkgewer; hy wil nie sy loon met sy familie deel nie

4),

met ander woorde sy hoer opvoedingspeil laat hom na

n

hoer en onafhanklike lewenstandaard streef (nie noodwendig

n

doelbe-wuste strewe nie). Nie dat dieselfde oorwegings nie by die

Waar kinders nog by hul ouers inwoon terwyl hulle as plaasarbeiders werk, bestaan die posisie nog in baie gevalle dat hy sy loon met sy familie moet deel.

Rand- en Buitegebied ook bestaan nie. Dit is s1egs dat die Kerngebied sovee1 beter ge1eentheid vir die "wegbreek" bied. 3.3 Ouderdomsameste11ing

Die gemidde1de ouderdom van a11e K1eur1ingmans in die 1andbou

in die steekproef, is 33.98 jaar (tabe1 14). Wat die drie gebiede betref TABEL 14: Ouderdomsameste11ing van K1eur1ingmans permanent in diens op

p1ase besoek (jare), 1968,

Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

Stratum A 1,080 6,216 4, 881 12,177

Gemidde1de

ouder-dom per arbeider 37.24 36.78 32.98 35.31

Stratum B 2,415 5,963 7,718 16,097

Gemidde1de

ouder-dam per arbeider 35.51 31.72 33.71 33.22

Stratum C 1,941 5,109 6,092 13,142

Gemidde1de

ouder-dam per arbeider _{35.94 34.52 32.58 33.64}

Totaa1 5,436 17,288 18,692 41,416

Gemidde1de

ouder-dam per arbeider 36.24 34.18 33.13 33.98

is daar nie vee1 verski1 nie. In die Kern-, Rand- en Buitegebied is die gemidde1de ouderdom van die arbeiders onderskeidelik 36.2, 34.2 en 33.1 jaar. Die ge1eidelike toename in die gemidde1des van die Buite- na die Kerngebied kan, soos voorheen verduide1ik, daaraan toegeskryf word dat die jong Kleur1ing in die Kerngebied die beste en die in die Randgebied die tweede beste ge1eentheid het om die 1andbou te ver1aat. Die per-sentasie K1eurlinge jonger as 29 jaar styg gevolglik namate van die Kern- na die Buitegebied beweeg word en wel as vo1g: Kerngebied 36%,

Randgebied 39.4% en Buitegebied 44.5%.

Indien die wingerdproduksie in ag geneem word, is die gemidde1de ouderdom per K1eur1ingarbeider in die B en C Stratums ongeveer diese1fde

(33.2 en 33.6 jaar onderskeide1ik), terwyl dit in stratum A heelwat hoer is (35.3 jaar).

By die groepering van arbeiders (per stratum of gebied) in ouder-domsgroepe kom die modus voor in die ouderdomsgroep 30-34 jaar (tabel l5a en 15b). Die kern van die Kleurlingarbeidsmag val tussen 15 en 39 jaar. In die groep kom 803 (65.9%) van die totale aantal Kleurlingarbeiders op 75 plase in die steekproef voor.

TABEL l5a: Aantal Kleurlingmans, permanent in diens op plase besoek, ingedeel volgens ouderdomsgroepe (stratums), 1968,

Stratums Jare Totaal A B

c

10-14 ll 19 9 38 15-19 37 54 47 139 20-24 50 47 57 151 25-29 47 74 55 176 30-34 54 82 60 196 35-39 41 56 43 141 40-44 21 36 26 84 45-49 32 48 30 110 50+ _{52 69 63 184} Totaa1 ₃₄₅ 485 389 1,219

Van 10 tot 34 jaar neem die aantal arbeiders per ouderdomsgroep ge-1eide1ik toe. Daarna tree

n

skerp da1ing in wat tussen 40 en 44 jaar sy laagtepunt bereik. Die daling kan aan die 1ae 1ewensverwagting

van K1eur1inge toegeskryf word 5) Die styging wat daarna intree (45-49 jaar), is as gevo1g van die feit dat die K1eur1ing op die stadium van sy 1ewe ~ rede1ike groot gesin het en dit goedkoper vind om hu1le op ~

p1aas groot te maak en derha1we na die 1andbou beweeg of daar b1y. TABEL 15b: Aanta1 K1eur1ingmans, permanent in diens op p1ase besoek,

ingedee1 vo1gens ouderdomsgroepe (gebiede), 1968, Gebiede

Jare Totaa1

Kern Rand Buite

I 10-14 7 14 17 38 15-19 13 67 59 139 20-24 20 51 80 151 25-29 14 67 95 176 30-34 23 84 89 196 35-39 14 68 ₅₉ 141 40-44 11 29 44 84 45-49 20 51 39 110 50+ 28 ₇₄ 82 184 Totaa1 150 505 564 1,219

Van~ie K1eur1ingarbeiders ouer as 50 jaar bestaan die grootste persentasie uit arbeiders wat reeds aftree ouderdom bereik het. Be-ha1we dat hu11e reeds pensioen ontvang, 1aat die boer hu1le steeds 1igte werk doen; kry hu1le nog kontantvergoeding (hoewe1 minder as voorheen); kry hul1e nog in natura-vergoeding; en word hulle toegelaat om tot hulle

5)

Cilliers, S.P. en Joubert, D.D., Sosiologie: ~ sistimatiese in-leiding, Kosmo-uitgewers, Stellenbosoh, 1966; p. 56

te sterwe kom op die p1aas aan te b1y. Di6 optrede verskaf ~ mate van

sekuriteit aan die arbeiders aangesien hu11e van ~ woonp1ek op hu1 oudag

verseker is.

3.4 Huwe1ikstaat

Van die 1,219 K1eur1inge in die 1andbou in die steekproef is 759

(62.3%) getroud 6) (tabe1 16). In die drie gebiede is die persentasie

68.7%, 62.8% en 60.1% vir die Kern-, Rand- en Buitegebied onderskeide1ik. Indien die persentasie vo1gens produksie geneem word, is dit 68% in

stratum A, 59.2% in stratum B en 60.9% in stratum C.

TABEL 16: Huwe1ikstaat van permanente K1eur11ngmans op p1ase besoek, 1968,

Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

Stratum A 19 109 107 235 Persentasie van totaa1 67.86 64.46 72.29 68.12 Stratum B 46 112 129 287 Persentasie van totaa1 67.86 59.50 56.33 59.18 Stratum

c

38 96 103 237 Persentasie van totaa1 70.37 64.86 55.08 60.92 Totaa1 103 317 339 759 Persentasie van totaa1 68.67 62.77 60.11 62.26

3.5 Gesinsgrootte

Van al die Kleurlingkinders op die plase in die steekproef is 1,163 seu~s en 1,168 dogters - nagenoeg 50% van elk. Gemiddeld is daar 1.53 seuns en 1.54 dogters (3.1 kinders) per Kleurlinggesin (tabel 17 en 18).

Van die seuns werk 174 (15%)op dieselfde plaas waar sy pa werk (tabel 19).

TABEL 17: Aantal seuns per Kleurlinggesin op plase besoek, 1968, Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

Stratum A 17 175 136 328 Gemiddelde aantal per gesin 0.89 1.61 1.27 1. 39 Stratum B 67 193 208 468 Gemiddelde aantal per gesin 1.46 1.72 1.61 1.63 Stratum C 52 145 170 367 Gemiddelde aantal per gesin 1. 37 1.41 1.65 1. 55 Totaal 136 513 514 1,163 Gemiddelde aantal per gesin 1. 32 1.62 1.52 1. 53

TABEL 18: Aanta1 dogters per K1eur1inggesin op p1ase besoek, 1968, Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

Stratum A 17 226 135 378 Gemidde1de aanta1 per gesin 0.89 2.07 1.26 1.61 Stratum B 61 197 215 473 Gemidde1de aanta1 per gesin 1. 33 1.76 1.67 1.65 Stratum C 40,, 121 156 317 Gemidde1de aanta1 per gesin 1.05 1.26 1.51 1. 34 Totaa1 118 ₅₄₄ 506 1,168 Gemidde1de aanta1

_.

per gesin 1.15 1.72 1.49 1.54

TABEL 19: Aant~1 K1eur1ingseuns in diens op diese1fde p1aas as hu1 vaders, 1968,

Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

Stratum A 6 27 17 50 Gemidde1de aanta1 per p1aas 1. 56 Stratum B 14 28 25 67 Gemidde1de aanta1 per p1aas 2.23 Stratum C 6 26 25 57 Gemidde1de aanta1 per p1aas _4-38 Totaa1 26 81 67 174 Gemidde1de aanta1 per p1aas 2.6 3.12 1. 72 2.32

3.6 Dienstermyn

Indien na die onafgebroke dienstermyn gelet word wat die Kleurling-arbeiders in die steekproef op een plaas werk, word gevind dat die modus by die groep 0-2 jaar val. Aangesien 27.3% van al die Kleurlingarbeiders in die groep val en meer as 70% tussen 0 en 10 jaar, kan afgelei word dat die omset van Kleurlingarbeid in die 1andbou in die steekproef rede1ik groot is.

In a1 drie gebiede en stratums kry ons diese1fde ver1oop by 'n ont-leding van die dienstermyn (tabel 20a en 20b).

TABEL 20a: Onafgebroke tydperk (vo1gens stratum) deur K1eurlingmans op een p1aas gewerk (jare), 1968,

Stratums Tydperk Totaa1 A B

c

0-2jr. 99 142 92 333 '· 3-4 53 91 48 192 5-6 34 50 40 124 7-8 23 52 45 120 9-10 28 30 32 90 11-12 17 18 45 80 13-14 8 14 12 34 15-16 21 14 22 ₅₇ 17-18 10 12 ₄ 26 19-20 3 9 6 18 20+ _{49 53 43 145} Totaa1 _{345 485 389} 1,219

•

TABEL 20b: Onafgebroke tydperk (volgens gebiede) deur Kleurlingmans op een plaas gewerk (jare), 1968,

Gebiede

Tydperk _Totaal

Kern Rand Buite

0-2jr. ₃₅ 131 167

₃₃₃

3-4

33 74 85 192 5-6 18 _{55 51 124} 7-8 20 _{48 52 120} 9-10 8 _{44 38 90} 11-12 _{5 47 28 80} 13-14 _{5 13 16}

₃₄

15-16 ₇ 18

₃₂

₅₇ 17-18 ₄ 12 10 26 19-20 1 ₉ 8 18 20+ _{14 54} 77 145 Totaal 150 505 564 1,219 3.7 Diensvoorwaardes Inleiding

Die tipe Kleurlingarbeider wat deur die boere in die steek-proef verkies word, is ongeskooldes met ondervinding van wingerdboerdery aangesien die groot verskeidenheid werk lank neem om aan te leer. Die werk van die Kleurlingarbeider bestaan hoofsaaklik uit hande-arbeid.

Dienskontrak

Die kontrak tussen die boer en die Kleurling word mondel-ings bepaal. _{Die bepalings is vir die meeste boere in alle distrikte} dieselfde en kom basies op die volgende neer.

(1) Die werkgewer verskaf gratis behuising aan die werknemer. (2) Diensopgee of afdanking vind gewoonlik

n

week na kennisgewing

(3)

By indiensname word die arbeider se trek gratis vervoer.

(4) Die arbeider se skuld word deur sy nuwe werkgewer oorgeneem.

(5) Wanneer seisoensarbeid benodig word, is die arbeider se gesin verplig om hul dienste daarvoor beskikbaar te stel.

(6) Na ~ valle jaar se arbeid kry die arbeider (gewoonlik) onge-veer ~week verlof.

(7) In die meeste gevalle word die Kleurlinge (alle permanente Kleurlingarbeiders in die steekproef) per dag vergoed en wel aan die einde van elke week. (In enkele gevalle aan die einde van elke maand.)

Die nadeel van bogenoemde bestaande bepalings is dat die boer geen sekerheid aangaande die aantal arbeid en die stabiliteit daarvan het nie.

n

Kleurlingplaasarbeider verbind hom egter nie graag nie aangesien hy los en ongebonde wil wees.

Sodanige reelings gee die produsent egter die geleentheid om van swak en ongewensde elemente in sy arbeidsmag op kart kennisgewing ontslae

te raak. /

Werksure en -dae

Die gemiddelde aantal werksure wat per arbeider per dag op die 75 plase in die steekproef gewerk word, is in die somer 11.5 uur teenoor die 8.9 uur in die winter. In die somer is daar weinig verskil tussen die gemiddelde aantal ure per arbeider per dag gewerk in die drie gebiede of stratums - onderskeidelik 0.4 en 0.3 uur (tabel 2la). In die winter is die verskille effens grater - onderskeidelik 0.6 en 0.4 uur

TABEL 21a: Aantal ure deur manlike arbeiders per dag in die somer op plase besoek gewerk, 1968,

I

Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

Stratum A 34.5 145 186.5 366 Gemiddelde aantal per dag 11.83 11.15 11.66 11.44 Stratum B 56 103 189 348 Gemiddelde aantal per dag 11.2 11.44 11.81 11.60 Stratum C 21 46 79·5 146.5 Gemiddelde aantal per dag 10.5 11.5 11.36 11.27 Totaal 111.5 294 455 860.5 Gemiddelde aantal per dag 11.5 11.31 11.67 11.47

TABEL 21b: Aantal ure deur manlike arbeiders per dag in die winter op plase besoek gewerk, 1968,

Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

Stratum A 28 114.5 141 283.5 Gemiddelde aantal per dag 9.33 8.81 8.81 8.86 Stratum B 48.5 82 141.5 272 Gemiddelde aantal per dag 9.7 9.11 8.84 9.07 Stratum C 17.5 36 59.5 113 Gemiddelde aantal per dag 8.75 9 8.5 8.69 Totaal 94 232.5

'

342 668.5 Gemiddelde aantal per dag 9.4 8.94 8.77 8.91 I 1 ! !

l

TABEL 22a: Aantal dae deur manlike arbeiders per week in die somer op plase besoek gewerk, 1968,

Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

Stratum A 15 66 82.5 163.5 Gemiddelde aantal per arbeider 5 5.08 5.16 5.11 Stratum B 25 45.5 81.75 152.25 Gemiddelde aantal per arbeider ₅ 5.05 5.11 5.07 Stratum C 10.5 20.5 35·5 66.5 Gemiddelde aantal per arbeider 5.25 5.12 5·07 5.11 Totaal 50.5 132 199.75 382.5 Gemiddelde aantal per arbeider 5.05 5.08 5.12 5.09

TABEL 22b: Aantal dae deur manlike arbeiders per week in die winter op plase besoek gewerk, 1968,

Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

Stratum A 15 66 82.5 163.5 Gemiddelde aantal per arbeider 5 5.08 5.16 5.11 Stratum B 25 45·5 82.25 152.75 Gemiddelde aantal per arbeider 5 5.05 5.14 5.09 Stratum C 10.5 20.5 35-5 66.5 Gemiddelde aantal per arbeider 5.25 5.12 5.07 5.11 Totaal 50.5 132 200.25 382.75 Gemiddelde aantal per arbeider 5.05 5.08 5.13 5.10 I

'

Tussen die gemiddelde aantal dae per Kleurlingarbeider per week in die somer en in die winter gewerk op die plase in die steekproef, is daar baie min verskil. In die somer is die gemiddeld 5.09 dae (tabel 22a) en in die winter 5.10 dae (tabel 22b). Behalwe in die Buitegebied waar ge-middeld 0.01 dae en in stratum B waar gege-middeld 0.02 dae in die winter per week meer gewerk word, stem die ander gemiddeldes presies ooreen.

3·7·4 Verlof 7 )

Die aantal dae verlof wat per Kleurlingarbeider per jaar in die steekproef toegestaan word; wissel tussen 2 en 15 werksdae en kom op TABEL 23: Aantal dae betaalde verlof aan manlike Kleurlingarbeiders per

jaar op plase besoek toegestaan, 1968, Gebiede

Totaal

Kern Rand Buite

Stratum A 23 30 15 68 Gemiddelde aantal per arbeider 7.67 6.00 7.50 6.80 Stratum B 90 75 27 192 Gemiddelde aantal per arbeider 6.92 8.33 6.75 7.38 Stratum C 110 155 45 310 Gemiddelde aantal per arbeider 6.87 9.69 6.43 7·95 Totaal 223 260 87 570 Gemiddelde aantal per arbeider

6.91

8.67 6.69 7.60 7)

n

gemiddelde van

7.6

dae per jaar te ataan. Die onderskeie gemiddeldea van die Kern-, Rand- en Buitegebied beloop

6.97, 8.7

en

6.7

dae (tabel 23). Indien die gemiddelde aantal dae verlof na aanleiding van wingerdproduksie vergelyk word, is daar

n

korrelasie tussen die twee, naamlik

6.8

dae in die A,

7.4

dae in die B en

7.95

dae in die C stratum.

Om homself teen

n

arbeidstekort in die seisoenstyd te beskerm, be-paal die boer in alle gevalle wanneer verlof geneem kan word.

n

Ander faktor wat by indiensneming in aanmerking kom, is dat

n

arbeider tydens sy verlof in sy huis kan bly woon.

Geen vergoeding word gewoonlik tydens minder ernstige siektes be-taal nie. Om onnodige werksafwesigheid te bekamp, maak sommige boere ge-bruik van

n

bonusbetaling van

5

sent per dag aan die einde van die week indien die arbeider elke dag daarvan gewerk het.

I

H 0 0 F S T U K

4

VERGOEDING AAN KLEURLING PLAASARBEIDERS

4.1 Inleiding

Van die totale vergoeding van R28,820.13 wat aan die Kleurling plaasarbeiders in die steekproef in 1967/68 betaal is, bedra kontant Rl9,432.55 en in natura R9,441.58. Of te wel 67.4% in kontant en 32.6%

in natura. Kontantvergoeding bestaan uit kontantloon en kontantbonus terwyl in natura-vergoeding uit behuising, krag, water en hout; klerasie, mediese koste, vleis, vis, melk, wyn, ensovoorts bestaan •

•

By die berekening van in natura-vergoeding word alle pryse uit die oogpunt van die werknemer bereken - met ander woorde, wat sou dit die arbeider gekos het indien hy in dieselfde streek op die dorp moes woon en die kostes self moes dra. In alle gevalle is van die laagste moontlike

1

pryse gebruik gemaak.

t

\4.2 Kontantvergoeding

Die kontantvergoeding bestaan uit kontantloon en kontantbonus wat onderskeidelik Rl8,776.00 (96.6%) en R656.55 (3.4%) van die totale kontant-vergoeding van Rl9,432.55 bedra.

4.2.1 Kontantloon

Uit tabel 24a kan afgelei word dat die kontantloon per arbeider in die Kern-, Rand en Buitegebied onderskeidelik R289.40, R264.10 en R23l.l8 per jaar beloop. Daar is gevolglik ~ duidelike korrelasie tussen afstand van die Kerngebied en kontantloon. Dit kan, soos voorheen verduidelik, daaraan toegeskryf word dat boere wat naby die Kerngebied boer ~ ho~r kontantloon moet betaal indien bulle wil kompeteer met die aanloklike vergoeding wat deur die ander ekonomiese sektore (wat

TABEL 24a: Kontant1oon aan K1eur1ing p1aasarbeiders op p1ase besoek betaa1 (R), 1968,

Gebiede

Totaa1

Kern Rand Buite

Stratum A 893.20 3,155.20 3,692.80 7' 741.20 Gemidde1de per arbeider 297.73 242.71 230.80 241.91 Persentasie van tota1e vergoeding 64.48 65.57 64.94 65.14 Stratum B 1,432.20 2,556.40 3,538.40 7,527.00 Gemidde1de per arbeider 286.44 284.04 221.15 250.90 Persentasie van tota1e vergoeding 60.42 68.06 64.00 64.58 Stratum

c

568.00 1,155.00 1,784.80 3,507.80 Gemidde1de per arb eider 284.00 288.75 254.97 269.83 Persentasie van tota1e vergoeding 72.87 71.62 61.75 66.41 Totaa1 2,893.40 6,866.60 9,016.00 18,776.00 Gemidde1de per arb eider 289.40 264.10 231.18 250.35 Persentasie van tota1e vergoeding 63.80 67.45 63.92 65.15

in die gebied meer gekonsentreerd is) aangebied word.

In stratums A, B en C is die gemidde1de kontant1oon wat jaar1iks betaal word onderskeidelik R241.91, R250.90 en R269.83.

Indien die persentuele aandee1 van die kontant1oon van die tota1e kontantvergoeding verge1yk word, is daar weinig verski1 tussen die drie gebiede (Kerngebied 95.4%, Randgebied 96.8% en Buitegebied 96.9%) of die drie stratums (stratum A 96.9%, stratum B 96.1% en stratum C 96.9%).