De scheidslijn tussen succes en mislukking:
Een vergelijking tussen de Entebbe-operatie van de Sayeret Matkal
in 1976 en de Eagle Claw operatie van Delta Force in 1980
Inhoudsopgave
Inleiding 1
1. Een totaal succes en een totale mislukking 7
2. Inlichtingen en complexiteit 21
3. Lessen trekken uit het verleden 33
Conclusie 49
Epiloog 54
Gebruikte bronnen en literatuur 56
Inleiding
In 1968 kaapten drie leden van het Popular Front for the Liberation of Palestine (PFLP) de El
Al flight 426. Deze terroristen overmeesterden de bemanning onder dreiging van pistolen en
handgranaten toen de vlucht opsteeg uit Rome. De PFLP werd opgericht als organisatie met de doelstelling het Israëlische regime omver te werpen. De terroristen wijzigden de koers van vlucht 426 richting Algiers, waar zij na de landing alleen de Joodse passagiers gevangen hielden. In Algiers bereikte de PFLP een overeenkomst met de Israëlische overheid, die in ruil voor veilige terugkeer van de gegijzelde passagiers zestien veroordeelde Arabische terroristen vrijliet.1 Als
gevolg van dit gemakkelijk behaalde succes vond er een golf van kapingen van
passagiersvluchten plaats door terroristen van de PFLP van 1968 tot 1976. Om deze reden noemt de Amerikaanse terrorismedeskundige Bruce Hoffman in zijn boek Inside terrorism de
vliegtuigkaping in Italië: “The advent of modern international terrorism”.2 Hoffman ziet namelijk
na 1968 de aandacht van de media voor terrorisme toenemen, de strijd van de terroristen leek letterlijk grenzeloos te worden. De populariteit van de vliegtuigkapingen is om twee redenen te verklaren. Ten eerste waren vliegtuigkapingen een goedkope optie voor de PFLP om concessies van Israël af te dwingen. De veiligheidsmaatregelen op vliegvelden waren namelijk destijds vrijwel non-existent. Het enige dat een terroristische organisatie daarom nodig had om een succesvolle kaping uit te voeren waren drie terroristen met wapens en een vliegticket. Ten tweede waren terroristen van de PFLP zich bewust geworden van de grote invloed die de aandacht van de media heeft. Middels televisie en kranten werd de boodschap van de PFLP verspreid.3 De PFLP vestigde de aandacht van de media optimaal op zichzelf door de
spectaculaire en voor het Westen angstaanjagende vliegtuigkapingen.
Naast de vliegtuigkapingen kreeg Israël nog meer gijzelingen te verduren tussen 1968 en 1976. Het bekendste voorbeeld was de gijzeling van Israëlische atleten tijdens de Olympische Spelen van 1972 in München door de Black September Organization (BSO). De BSO was een Palestijnse terroristische groep die werd opgericht na de deportatie van duizenden Palestijnen uit Jordanië door koning Hussein. De BSO wilde net als de PFLP grondgebied in Israël verkrijgen om een nieuw Palestina te stichten. Een dramatisch mislukte reddingspoging van de Duitse politie tijdens de gijzeling in München leidde tot de dood van 11 gegijzelde atleten door leden
1 B. Hoffman, Inside terrorism (New York 2013), 63-65.
2 Hoffman, Inside terrorism, 64.
van de BSO. Het bloedbad van München creëerde veel aandacht voor de Palestijnse zaak in het Westen, waardoor bepaalde kringen in het Westen meer sympathiseerden met de Palestijnse zaak.4 Na München wilde de Israëlische regering laten zien dat geweld van terroristen niet
ongestraft zou blijven. Dit harde standpunt van de Israëlische regering leidde in de eerstvolgende jaren tot een schaduwoorlog tussen de BSO en de Mossad (de Israëlische inlichtingendienst).
De Israëliërs probeerden de inmiddels vrijgelaten daders van het bloedbad van München op te sporen en te executeren in de zogenaamde Operation Wrath of God. Deze operatie kostte een aantal terroristen het leven, maar ook onschuldige burgers werden slachtoffer van de
meedogenloosheid van de operatie. Wrath of God toonde het verharde karakter van de Israëlische regering: Israël zou terroristen militair bestrijden en niet langer met hen onderhandelen.5 Het
bloedbad van München had het Westen getoond dat professionele eenheden die speciaal getraind zijn nodig waren om reddingsoperaties uit te voeren. De Israëlische overheid gebruikte meestal de Sayeret Matkal, een eenheid die onderdeel was van de Israel Defence Forces (IDF).6
De Sayeret Matkal kwam na een zoveelste vliegtuigkaping door de PFLP in 1976 in actie. De PFLP kaapte de Air France vlucht 139 op 27 juni. Vervolgens leidden de terroristen de vlucht om naar Entebbe, het grootste vliegveld van Oeganda, waar zij buiten bereik van de Israëlische regering dachten te zijn.7 De speciale eenheden van Israël hadden inmiddels echter al
veel ervaring opgedaan in het redden van gegijzelde burgers. Om deze reden hadden de speciale eenheden de militaire mogelijkheden om in te grijpen op de gijzeling in Oeganda. Aan de andere kant leverde de afstand en de vijandelijke houding van Oeganda Israël wel problemen op in de voorbereiding van de reddingsmissie. Vier C-130 Hercules transportvliegtuigen landden 4 juli 1976 met een strijdmacht van ongeveer 100 man (voornamelijk Sayeret Matkal soldaten) op vliegveld Entebbe. Met behulp van het element van verrassing wist de Sayeret Matkal Operation
Entebbe tot een geslaagd einde te brengen: 102 van de 106 gegijzelden werden gered en slechts
één soldaat sneuvelde. Wereldwijd beschouwden militairen en beleidsmakers de operatie als een spectaculair succes. Het prestige van de Sayeret Matkal steeg enorm en Westerse landen
probeerden het succes van deze eenheid te kopiëren.8
De Amerikanen creëerden in 1977 een nieuwe eenheid, genaamd Delta Force, een
4 D. Byman, The triumphs and failures of Israeli counterterrorism, 46-47.
5 Pedahzur, The Israeli secret services, 40-45.
6 Ibidem, 65.
7 I. Netanyahu, Yoni´s last battle: The rescue of Entebbe, 1976 (Jeruzalem 2002), 24-26.
eenheid die zich veel met reddingsoperaties bezig zou houden. In 1980 kreeg Delta de eerste mogelijkheid het nut van deze nieuwe speciale eenheid aan te tonen toen president Jimmy Carter een militaire oplossing zocht voor de Iraanse gijzelingscrisis. In november 1979 viel een groep Iraanse studenten de Amerikaanse ambassade in Teheran binnen, waar zij prompt de 63
diplomaten en burgers die in de ambassade werkten als gijzelaars namen als symbolische steun aan de Iraanse revolutie. Een oplossing voor de crisis dacht president Carter te vinden in
Operation Eagle Claw, een reddingsoperatie die uitgevoerd zou worden door Delta Force.9
Gelijk aan de soldaten die de Entebbe-operatie uitvoerden moest Delta Force in vijandelijk gebied gijzelaars redden en terug vervoeren naar veilig grondgebied. Het probleem van deze operatie was echter dat Teheran ver in vijandelijk gebied lag, wat betekende dat de operatie met behulp van helikopters en C-130 vliegtuigen moest worden voltooid. De helikopters kregen al snel technische problemen, waardoor de missie moest worden afgeblazen. Het haastige vertrek uit de Iraanse woestijn leidde tot een botsing tussen een helikopter en een C-130 vliegtuig en had dodelijke slachtoffers als gevolg.10
Ondanks de blauwdruk die Operation Entebbe leek te zijn voor een succesvolle gijzelaarreddingsoperatie op vijandelijk grondgebied, liep Operation Eagle Claw uit op een totale mislukking. De centrale vraag in mijn masterscriptie is aan welke factoren die het succes van een gijzelaarreddingsoperatie bepalen Operation Entebbe in 1976 wel voldeed, maar
Operation Eagle Claw in 1980 niet. Hierbij moet in acht genomen worden dat speciale operaties
een zeer gevoelig instrument zijn voor een staat om te gebruiken. De scheidslijn tussen succes en falen is dun. De invloed die de politiek op het verloop van beide operaties uitoefende moet daarom ook de aandacht krijgen. De factoren die het succes van een reddingsoperatie bepalen zal ik vast stellen aan de hand van een selectie van de literatuur over Eagle Claw, Entebbe en speciale operaties in het algemeen.
Het boek van Special Forces specialist admiraal William McRaven Spec Ops, case
studies in special operations warfare: theory and practice is een belangrijke publicatie bij elke
analyse van speciale operaties. In dit boek stelt McRaven een theorie op voor de uitvoering van speciale operaties. Door middel van een case study laat McRaven zien waar speciale operaties volgens hem aan moeten voldoen om tot een succesvol einde gebracht te worden.11 Volgens
9 P.H. Kreisberg ed., American hostages in Iran: The conduct of a crisis (New York 1997), 1-3.
10 Beckwith, Delta Force, 302-306.
McRaven maken speciale eenheden tijdens hun operaties gebruik van bepaalde principes van oorlogvoering om de fricties van oorlog (het verschil tussen de ideale prestaties van eenheden, organisaties of systemen en hun prestaties in de praktijk), als gedefinieerd door vooral Carl von Clausewitz, te minimaliseren waardoor relatieve superioriteit ten opzichte van een numeriek sterkere vijand wordt bereikt. Deze relatieve superioriteit is essentieel voor het succes van een speciale operatie.12McRaven onderscheidt zes principes die speciale operaties een succes maken:
eenvoud, operationele veiligheid (het bestaan van de missie mag niet bekend worden voordat deze is uitgevoerd), oefening, verrassing, snelheid en doelgericht opereren. Door de toepassing van deze principes wordt relatieve superioriteit bereikt. McRaven schetste in zijn boek, zoals hij zelf beaamt, alleen een theoretisch kader voor de analyse van speciale operaties.13 Het
zwaartepunt dat een operatie maakt of breekt zal niet altijd bij hetzelfde principe liggen. Daarnaast behandel ik in deze masterscriptie twee gijzelaarreddingsmissies, een specifieke en afgebakende soort speciale operatie, met zijn eigen eisen en (mogelijke) problemen. In reddingsoperaties is het element van verrassing essentieel, omdat bij ontdekking de gijzelaars mogelijk worden geëxecuteerd. Daarmee is het doel van de missie mislukt. De principes van speciale operaties die McRaven beschrijft zijn bovendien alleen in theorie de belangrijkste factoren voor het succes van een operatie. In de praktijk bepalen politieke overwegingen en menselijke factoren (ervaring, leiderschap) ook voor een groot deel het succes van een operatie.
Omdat ik in mijn scriptie de Israëlische en Amerikaanse operaties vergelijk, is het mogelijk mij te onderscheiden van de vele literatuur die is geschreven over zowel de Entebbe-operatie als de Eagle Claw Entebbe-operatie. Naast gebruik te maken van deze redelijk grote hoeveelheid literatuur, zal ik de werken analyseren van deelnemers aan beide operaties. Zo schreef de kolonel en oprichter van Delta Force Charlie Beckwith een boek over zijn ervaringen met de
reddingsmissie naar Iran. Ook zal ik het Holloway report bestuderen, een uitgebreide analyse van de tactische en operationele planning van operatie Eagle Claw door de Special Operations
review group van de Amerikaanse Joint Chiefs of Staff (JCS). In dit rapport onderscheidde de Special Operations review group 23 kwesties die bijdroegen aan het mislukken van de operatie.
Verder heeft de broer van Yonathan Netanyahu, de tijdens de operatie overleden commandant van de Sayeret Matkal, een boek geschreven over de Entebbe-operatie waarin hij door middel van verslagen en interviews met soldaten van de Sayeret Matkal een uitgebreid beeld creëert van
12 McRaven, Spec Ops, 8.
de gebeurtenissen in Oeganda. Broer Iddo Netanyahu kreeg de kameraden van Yonathan
makkelijk aan het praten omdat Iddo voor hen vertrouwd voelde. Hij was namelijk niet alleen de broer van de overleden commandant, maar ook veteraan van de Sayeret Matkal. De positie van Iddo Netanyahu heeft zijn boek een uitzonderlijke weergave van Operation Entebbe gemaakt.
De literatuur over Eagle Claw en Entebbe zal centraal staan in het eerste hoofdstuk van deze masterscriptie. Na een uitgebreide weergave van het verloop van beide operaties zal ik laten zien dat de oordelen oordeel over beide operaties vaak diametraal tegenover elkaar staan.
Entebbe wordt gezien als een spectaculair succes, daarentegen wordt Eagle Claw als een grote
mislukking gezien. Toch is een vergelijking tussen beide operaties naar mijn idee niet alleen mogelijk, maar zijn er ook redenen om deze vergelijking vanzelfsprekend te noemen. De relatie tussen het internationale terrorisme vanaf 1976 en de ontwikkeling die het contraterrorisme onderging door het succes van de Entebbe-operatie is bijvoorbeeld belangrijk.
In de tweede en derde hoofdstuk van deze masterscriptie zal ik dieper ingaan op Entebbe en Eagle Claw. Aan de hand van de literatuur en de theorie van McRaven kom ik tot de volgende factoren die het verschil in succes tussen de beide speciale operaties verklaren: inlichtingen, ervaring, complexiteit van de missie, bevelstructuur en politiek draagvlak. Deze factoren zal ik in de navolgende hoofdstukken verder uitwerken. In het tweede hoofdstuk zal ik de meer
theoretische factoren behandelen, namelijk de complexiteit van de missie en de verkregen inlichtingen. Uit dit hoofdstuk zal blijken dat het operationele plan van de Eagle Claw operatie veel complexer was dan de Entebbe-operatie. De planners van Eagle Claw misten daarnaast enige cruciale inlichtingen, terwijl de Sayeret Matkal voor het plannen van de Entebbe-operatie na verloop van tijd uitstekende inlichtingen had verkregen. Het probleem voor de Amerikanen was bovendien dat zij hun inlichtingenapparaat in Iran volledig verwaarloosd hadden, omdat Iran in de jaren daarvoor geen prioriteit van de VS waren. In het derde hoofdstuk zal mijn analyse zich richten op de meer menselijke factoren, namelijk de ervaring, de bevelstructuur en het politieke draagvlak. De Israëlische politiek wilde vanaf dag één van de gijzeling eigenlijk een militair antwoord formuleren, terwijl de Amerikanen hun gijzelingscrisis diplomatiek wilde oplossen. In dit hoofdstuk zal verder blijken dat waar de Entebbe-operatie in planning en uitvoering eenvoudig bleef qua bevelstructuur, de Eagle Claw operatie in onduidelijkheid uitmondde. Ten slotte was ervaring doorslaggevend, want naar mijn idee zorgde ervaring er
deels voor dat de Sayeret Matkal een succesvolle operatie in minder dan een week plande en uitvoerde. Ervaring was voor de Eagle Claw operatie een heikel punt. De helikopterpiloten schoten voornamelijk tekort op het gebied van ervaring, terwijl zij misschien wel de moeilijkste taak hadden van allen die meededen aan de missie.
1. Een totaal succes en een totale mislukking
Wadi Haddad, het brein achter de meeste operaties van de PFLP, besloot in 1976 tot de kaping van een Air France toestel met bestemming Tel Aviv vanaf het slecht bewaakte vliegveld van Athene. Op 27 juni zetten twee leden van de PFLP samen met twee Duitse aanhangers van het neonazisme dit plan in werking. De terroristen leidden de Air France vlucht om naar Entebbe, het grootste vliegveld van Oeganda, waar zij de steun genoten van dictator Idi Amin. Israëlische militaire en economische adviseurs waren na de machtsovername van Idi Amin uit Oeganda verdreven, waardoor een militaire ingreep van Israël moeilijker zou zijn uit te voeren. Op Entebbe voegden vier terroristen zich bij de groep die de Air France vlucht hadden gekaapt. Zij hielden hun gijzelaars vast in de oude terminal van Entebbe, die verlaten was omdat Idi Amin het vliegveld volledig had vernieuwd.14
De geschokte Israëlische regering hield in dit vroege stadium alle opties open. De regering deed serieuze pogingen tot een diplomatieke oplossing van deze gijzelaarcrisis. De terroristen eisten de vrijlating van 40 Palestijnen die vastzaten in Israël, indien aan deze eis geen gehoor zou worden gegeven zou de PFLP de Joodse en Israëlische gijzelaars executeren. Deze eis kon in principe worden ingewilligd. Problematischer was echter de eis dat de Israëlische regering de vrijlating van 13 andere beschuldigde terroristen moest regelen. Deze terroristen zaten echter onder andere in Frankrijk en West-Duitsland vast.15Al had president Yitzhak Rabin
zijn uiterste best gedaan, deze landen hadden nooit zomaar hun gevangen vrijgelaten. Immers moeten landen in de beslissing wel politiek voordeel zien.
President Rabin en minister van Defensie Shimon Peres waren voorstanders van een militaire ingreep. Een groot struikelblok voor een militaire ingreep was echter dat zelfs nadat de
PFLP de deadline voor het inwilligen van zijn eisen had opgeschoven naar 4 juli, het Israëlische
leger maar een ruime week de tijd had om een operationeel plan op te stellen en uit te voeren. generaal-majoor Benny Peled, de commandant van de Israëlische luchtmacht, gaf bij de
allereerste vergadering met Chief of Staff Motta Gur al aan dat er vier Hercules vliegtuigen met volledige bemanning gereed waren voor een reddingsmissie.16 Peled betoogde zelf voor een
operatie op grote schaal die een aantal dagen zou duren: “We’re capable of putting down a force
14 I. Netanyahu, Yoni´s last battle: The rescue of Entebbe, 1976 (Jeruzalem 2002), 24-26.
15 D. Byman, A high price. The triumphs and failures of Israeli counterterrorism (New York 2011), 55.
of over 1,000 men at the airport and taking control of it.”17 Een operatie op grote schaal zou
echter ingaan tegen de basisprincipes van een gijzelaarreddingsmissie: de Israëliërs zouden het element van verrassing verliezen, wat de terroristen de tijd gaf hun gijzelaars te executeren. Commandanten van verschillende delen van het leger stelden allemaal een operatie voor die gebruik zou maken van hun eigen eenheden. De commandant van infanterie en parachutisten betoogde bijvoorbeeld dat een landing per parachute de juiste keuze was. De commandant van de commando’s van de marine stelde een plan voor dat riep om de bestorming van Entebbe door middel van een tocht met rubberen Dinghy’s over het dichtbij liggende Victoria meer (zie figuur 2).18 Yonathan Netanyahu, commandant van de Sayeret Matkal, stelde het plan op dat Motta Gur
uiteindelijk goed zou keuren.
De strategie van Yonathan Netanyahu was Oegandese militairen en de terroristen van de
PFLP op vliegveld Entebbe zo lang mogelijk te misleiden voordat het geweld zou losbarsten.
Om de vijanden te misleiden had de Sayeret Matkal bedacht dat het eerste Hercules C-130 transportvliegtuig dat op Entebbe landde een Mercedes en twee jeeps neer zou zetten. Deze voertuigen met bemanning moesten een inspectie van Idi Amin en zijn begeleiding voorstellen. De Israëliërs wisten dat Idi Amin al eerder de gijzelaars had bezocht, wat de imitatie
geloofwaardiger zou maken. Daarnaast moesten de juiste Mercedes, wapens en outfits van de begeleiding de misleiding nog overtuigender maken.19
De opvatting van Netanyahu was dat deze trucage genoeg zou zijn om de eerste eenheid van rond de 20 man ongehinderd door de Oegandese beveiliging te krijgen. Dit gaf deze mannen genoeg tijd om de terroristen in de oude terminal te verrassen en uit te schakelen voordat zij hun gijzelaars executeerden.20 Nadat de actie van start was gegaan zouden nog twee Hercules
vliegtuigen landen met de rest van de Sayeret Matkal eenheden en zware wapens aan boord om Oegandese versterkingen uit te schakelen. Het vierde vliegtuig dat de luchtmacht had beloofd moest genoeg ruimte bieden om alle 102 overgebleven gijzelaars te evacueren. Een laatste eenheid van paratroepen zou tegelijkertijd met de bestorming van de oude terminal de nieuwe terminal veroveren, zodat de hoofdmacht niet tijdens de evacuatie vanuit de nieuwe terminal zou
17 Ibidem, 28.
18 G. Rashba, ‘Rescue at Entebbe: An Israeli transport squadron commander recounts the daring air operation to liberate hijacking hostages in Uganda’ Aviation history 19 (maart 2009) 42-47, aldaar: 43.
19 Y. Melman en D. Raviv, The imperfect spies: The history of Israeli intelligence (Londen 1989), 226.
worden beschoten (zie figuur 4).21 Motta Gur had eerst zijn bedenkingen bij dit plan, maar
naarmate het meer gestalte kreeg door een gestage influx aan inlichtingen keurde hij het alsnog goed. Israël kreeg door de inlichtingen al snel door dat Idi Amin volledig achter de terroristen stond en hij Oegandese militairen de oude terminal liet bewaken. De enige mogelijkheid om zonder ontdekt te worden bij de gijzelaars te geraken leek daarom een misleiding te zijn. Motta Gur overtuigde de president en de minister van Defensie van de keuze voor het plan van de
Sayeret Matkal, die op hun beurt zorgden voor politieke instemming voor de militaire actie.22
De operatie verliep vrijwel volgens het hierboven uitgestippelde plan, uitgezonderd de drie doden die onder de gijzelaars vielen in het kruisvuur tussen de Sayeret Matkal en de
terroristen tijdens de bestorming van de oude terminal. Het grootste risico van de operatie, dat de Oegandese wacht door zou hebben dat de Israëliërs niet Idi Amin en zijn escorte waren,
gebeurde vrijwel onmiddellijk. Een oplossing was echter vooraf besproken door de Sayeret
Matkal: de soldaten zouden de wacht neer schieten door middel van pistolen met geluidsdemper.
Omdat de twee wachten die de eerste eenheid tegenhielden alleen gewond raakten door de beschieting met pistolen met geluidsdemper, schoot een Israëlische soldaat met zijn niet-aangepaste geweer de wachten alsnog dood. Het eerste team had geluk dat de Oegandese militairen niet snel genoeg reageerden op het lawaai dat de beschieting veroorzaakte. Door alle voorzichtigheid te laten varen en hard naar de ingang van de oude terminal te rijden, kwamen de Israëliërs aan voordat de terroristen enig idee hadden dat er een aanval plaatsvond.23 De
Israëlische regering vond ondanks de drie doden die onder de gijzelaars vielen, bij de terugkeer in Israël dat de missie boven verwachting goed verlopen was. De Sayeret Matkal had in de voorbereiding namelijk gerekend op een hoger dodenaantal.24 Er viel maar één dode aan de kant
van de Israëlische speciale eenheid, de commandant zelf, Yonathan Netanyahu. Voor sommige soldaten van de Sayeret Matkal betekende de dood van de commandant dat het succes van de
Entebbe-operatie hol aan voelde:
21 Netanyahu, Yoni’s last battle, 47-49.
22 Ibidem, 57-58.
23 Pedahzur, The Israeli secret services, 59.
24 R.F. Brauer Jr., ‘A critical examination of planning imperatives applicable to hostage rescue operations’ US
“The objective had certainly been achieved, but even though no one had thought it could be done without casualties, nobody had expected that along with success, the mission would bring us Yoni’s death. It was just unacceptable.”25
Ondanks het verlies van commandant Netanyahu had Israël een overwinning behaald op de terroristen in Oeganda. De Israëlische regering had met een succesvolle operatie ver buiten de eigen grenzen en op vijandelijk grondgebied laten zien waartoe Israël in staat was. Het feit dat de
Sayeret Matkal Oegandese soldaten had gedood op hun eigen grondgebied bracht door de
tegenstanders van Israël in de Verenigde Naties (VN) een hoop klachten teweeg. In de Verenigde Naties leidde dit zelfs tot een onsuccesvolle poging van Oeganda om de inbreuk op de
soevereiniteit van Oeganda door Israël te veroordelen. Oeganda vond dat de actie van Israël illegaal was op grond van het internationale recht.26 De felheid van de reactie van de Arabische
landen toonde aan hoe effectief de Entebbe-operatie was geweest. De Entebbe-operatie werd in het Westen als een groot succes ontvangen, een schoolvoorbeeld voor het contraterrorisme. De literatuur die over de Entebbe-operatie is geschreven deelt deze opvatting tot op zekere hoogte. Zo zegt Daniel Byman bijvoorbeeld in zijn boek A high price. The triumphs and failures of
Israeli counterterrorism:
“Israel’s early successes against terrorists inspired a myth of Israeli brilliance, resolve and even omnipotence. Some daring Israeli operations lived up to this image, such as the 1976 hostage rescue mission in Entebbe, Uganda.”27
Zeker in de periode van vliegtuigkapingen waarin de Entebbe-operatie plaatsvond, was het succes van de militaire actie tegen de terroristen een welkome verrassing voor het Westen. Het was voor een Westers land een geruststellend idee dat het bij een vliegtuigkaping net als de Israëliërs eventueel voor een militaire ingreep kon kiezen. Voor elk land is het namelijk van belang dat het niet overgeleverd wordt aan de eisen die de terroristen bij een gijzeling stellen. Een land dat immers het precedent schept te onderhandelen met terroristen, laat de kans op
25 Netanyahu, Yoni’s last battle, 216.
26 F.A. Boyle, ‘International law in time of crisis: From the Entebbe raid to the hostages convention’ Northwestern
university law review 75 (maart 1980) 769-857, aldaar: 772.
nieuwe gijzelingen alleen maar toenemen.28 Vliegtuigkapingen en andere vormen van
gijzelneming vormden een goedkope strategie voor de terroristen, wanneer gekeken wordt naar het aantal vrijgelaten terroristen als gevolg van onderhandelingen. Daarnaast leverden de gijzelingen de terroristen veel media-aandacht op. Ami Pedahzur, expert op het gebied van het Israëlische contraterrorisme, betoogt in zijn boek The Israeli secret services and the struggle
against terrorism namelijk dat de PFLP inzag wat het belang was van de aandacht van de media
voor het propageren van zijn zaak.29
Dat de Entebbe-operatie als een groot succes werd gezien in het Westen was eigenlijk ook geen verrassing, zeker wanneer de complexiteit van gijzelaarreddingsmissies in acht wordt genomen. Pedahzur geeft een passende omschrijving van deze complexiteit:
“Hostage rescue mission demand an extremely high level of expertise. In any siege situation the terrorists are armed, and the hostages are under their complete control, and they can open fire whenever they suspect they are losing control of the situation. In contrast, rescue forces must act quickly and effectively in order to take optimum advantage of the element of
surprise.”30
Bij de Entebbe-operatie moest de Sayeret Matkal daarnaast de terroristen eerst nog onopgemerkt zien te bereiken voordat The Unit tot actie overging. Met dit besef was het des te
gedenkwaardiger hoe effectief de Sayeret Matkal de operatie afsloot.
McRaven verklaart de effectiviteit van Entebbe door te betogen dat de operatie volgens hem één van de beste voorbeelden is van het juiste gebruik van de eerder genoemde principes van speciale operaties, waarmee de Sayeret Matkal relatieve superioriteit verkreeg. Omdat de
Sayeret Matkal zo weinig tijd had om de operatie te plannen hield het zijn operationele plan
simpel en doelgericht. De doelstellingen werden gelimiteerd gehouden, inlichtingen werden gebruikt om mogelijke obstakels voor het plan te identificeren en deze obstakels werden door middel van technologie en innovatie overwonnen.31 Een voorbeeld hiervan is de oplossing die de
planners aandroegen voor het probleem dat de Oegandese versterkingen opleverde, versterkingen die het Oegandese leger in de buurt van het dorp Entebbe naast het vliegveld had gestationeerd
28 S. Garit, ‘Risk, glory, and the rescue operation’ International security 6 (juni 1981) 111-135, aldaar: 114.
29 Pedahzur, The Israeli secret services, 35.
30 Ibidem, 53.
(zie figuur 2). Door een nieuwe versie Armored Personnel Carrier (APC), namelijk de
Mammoth APC, in de C-130 transportvliegtuigen mee te nemen (deze nieuwe versie APC paste
als enige in een C-130), was de Sayeret Matkal in staat deze versterkingen tegen te houden.32
McRaven betoogt verder dat de speciale eenheid tijdens de operatie door deceptie en stoutmoedigheid vijanden overmeesterde voordat deze wisten wat er gaande was. Doordat Yonathan Netanyahu en zijn (onder)officieren voor en tijdens de operatie keer op keer de doelen van de operatie benadrukten, was iedere soldaat zich bewust van zijn doel, ook als de missie niet precies volgens plan liep.33 McRaven geeft nog een goede reden waarom Entebbe een succes
werd met zo weinig slachtoffers. Zoals de officieren van de Sayeret Matkal van te voren wisten, was het risico op mislukking groot totdat de eerste eenheid de terroristen in de oude terminal had uitgeschakeld. Doordat de nodige maatregelen waren genomen door de piloten om te voorkomen dat zij voor aankomst bij Entebbe op radars werden gespot, hadden de Oegandese militairen en de terroristen pas een kans te ontdekken dat de Israëliërs een operatie uitvoerden toen het eerste
C-130 vliegtuig op Entebbe landde. McRaven laat in een grafiek zien dat het moment van
kwetsbaarheid het grootst was vanaf het ogenblik dat de Mercedes en de jeeps de Oegandese wacht moesten passeren (zie figuur 1). Het moment van kwetsbaarheid duurde slechts 8 minuten, totdat de eerste eenheid de oude terminal had bezet. Op dat moment steeg de waarschijnlijkheid van succes voor de missie enorm, aangezien deceptie niet langer nodig was en de andere C-130 vliegtuigen konden landen om korte metten te maken met de overgebleven Oegandese
militairen.34
De belangrijkste vraag in deze masterscriptie is in hoeverre het succes van de Entebbe-operatie van invloed is geweest op de planning en uitvoering van de Eagle Claw Entebbe-operatie. Naar mijn idee zijn er genoeg aanleidingen om uit te gaan van een bepaalde mate van invloed van de
Entebbe-operatie op de Eagle Claw operatie. Ik moet hier echter wel een voorbehoud bij
plaatsen: de invloed van de Entebbe-operatie is slechts aannemelijk. Dit heeft veel te maken met de aard van geheime diensten en diens operaties: samenwerking en/of consultatie wordt zoveel mogelijk geheim gehouden. Het bestaan van Delta Force wordt immers officieel niet eens erkend door de Verenigde Staten. Wel kan ik om een aantal redenen een vergelijking tussen de
Entebbe-operatie en de Eagle Claw operatie rechtvaardigen. 32 Rashba, ‘recue at Entebbe’, 47.
33 McRaven, Spec Ops, 398.
Allereerst vonden de twee reddingsoperaties zoals gezegd beide plaats tijdens een periode van vele internationale gijzelingen, waardoor een operatie als Entebbe internationale aandacht verkreeg. De Entebbe-operatie en de Mogadishu operatie waren de succesverhalen op het gebied van reddingsoperaties. De Mogadishu operatie werd uitgevoerd door de Duitse GSG-9 in 1977, een eenheid die met behulp van de Mossad (Israëlische inlichtingendienst) na Entebbe werd opgericht.35 Alan Derschowitz beweert in zijn boek Preemption. A knife that cuts both ways dat:
“The United States now has well-trained teams, modeled on the team sent into Entebbe, ready to rescue hostages in the right circumstances.”36 Deze veronderstelling is echter onwaarschijnlijk.
Niet alleen geeft Derschowitz geen bron aan die deze uitspraak onderbouwd, ook klopt deze veronderstelling niet omdat volgens mijn gebruikte bronnen de VS alleen Delta Force oprichten na Entebbe. De oprichter van Delta, Charlie Beckwith, omschrijft dat Delta gemodelleerd is naar de Special Air Service (SAS) van Groot-Brittannië en daarom geen kopie van de Sayeret Matkal kan zijn.37 Wel is de Sayeret Matkal zelf ook gemodelleerd naar de SAS, die al sinds 1941 actief
is en daarom voor vele landen een voorbeeld is geweest voor hun eigen speciale eenheid.38
Dat Delta Force geen kopie werd van het team dat de Entebbe-operatie uitvoerde, betekent niet dat het zijn ontstaan niet (mede) aan de Israëliërs heeft te danken. Ontwikkelingen in het internationale terrorisme en contraterrorisme hadden voornamelijk hun oorsprong in het Midden-Oosten. De gebeurtenissen in het Midden-Oosten waren daarom van groot belang voor de Westerse wereld. Byman betoogt dat nieuwe terroristische trends als vliegtuigkapingen en zelfmoordaanslagen bij het eerste gebruik tegen Israël gericht waren. Israël was dan ook de eerste om tegenmaatregelen te ontwikkelen, die het Westen volgens Byman op de voet volgde: “Likewise virtually every counter terror instrument the Americans debate today was pioneered by Israelis in their desperate attempt to find some answer to their own terrorism conundrum.”39
Volgens Beckwith was de VS, net als andere landen, na de successen van Mogadishu en
Entebbe op zoek naar een eenheid die dezelfde successen kon etaleren. De vruchtbare bodem
voor het ontwikkelen van een nieuwe speciale eenheid, getraind op gijzelaarreddingsoperaties, gaf Beckwith de mogelijkheid zijn idee voor Delta Force aan te kaarten bij de legertop.40 Gary
35 S. Shipro, ‘Intelligence services and foreign policy: German-Israeli intelligence and military co-operation’
German politics 11 (september 2010) 23-42, aldaar: 34.
36 A.M. Derschowitz, Preemption. A knife that cuts both ways (New York 2006), 90.
37 Beckwith, Delta Force, 39.
38 Pedahzur, The Israeli secret services, 37.
39 Byman, A high price, 3-4.
Sick laat in het boek American hostages in Iran: the conduct of a crisis doorschemeren dat er overleg bestond tussen belangrijke spelers van de VS en Israël over een mogelijke
reddingsmissie in Iran:
“The judgement of the Chairman of the Joint Chiefs of Staff was supported by the Secretary of Defense, who had discussed the prospects with a high Israeli military official intimately associated with the Entebbe operation”.41
Deze aanname zou betekenen dat de reputatie van de Israëlische geheime diensten door de
Entebbe-operatie sterk was toegenomen, waardoor zij werden geraadpleegd voorafgaand aan de Eagle Claw operatie. Het blijft echter onduidelijk in hoeverre de mening van deze hoge
Israëlische officier invloed had, aangezien zijn naam geheim blijft en hij verder niet meer wordt genoemd door Sick. Beckwith wijst op het bestaan van internationale samenwerking en
uitwisseling van informatie tussen speciale eenheden: “Delta force became part of the free world’s intelligence community”.42Deze ‘free world’s intelligence community’ is geen officiële
gemeenschap, maar dat speciale eenheden elkaar beïnvloedden en van elkaars operaties leerden is vrij zeker.
Ten slotte is een vergelijking tussen de Entebbe en Eagle Claw operaties mogelijk omdat, zoals in deze masterscriptie vaak zal blijken, de twee missie vergelijkbaar in opzet zijn.
Reddingsoperaties hebben vanzelfsprekend veel overeenkomsten: altijd moet de speciale eenheid door middel van het element van verrassing in een zeer korte tijd de terroristen overrompelen voordat deze hun gijzelaars kunnen executeren. Om dit resultaat te bereiken moeten de speciale eenheden uiteraard altijd zeer goed getraind zijn en het liefst tot in detail zijn ingelicht over het aantal terroristen en de wapens die deze tot hun beschikking hebben.43 In het bijzonder zijn
Eagle Claw en Entebbe vergelijkbaar omdat de speciale eenheden de operaties op vijandelijk
grondgebied uitvoerden. Het was essentieel voor beide eenheden niet tijdens de operatie ontdekt te worden voordat zij bij hun doel arriveerden. Dit maakte de missies complexer dan een normale gijzelaarreddingsmissie, omdat die gewoonlijk maar maximaal 15 seconden ‘directe’ actie
41 Kreisberg., American hostages in Iran, 145.
42 Beckwith, Delta Force, 190.
43 W. Driver, ‘The theory of unconventional warfare: win, lose and draw’ Naval postgraduate school Monterey (december 2008), 1.
bedragen.44 Beide missies hadden meer dan 100 soldaten nodig om de opdracht succesvol uit te
kunnen voeren en ondervonden daarom logistieke problemen. De operationele planners van beide operaties moesten bijvoorbeeld een oplossing vinden voor het grote aantal kilometers dat zij in vijandelijk gebied moesten afleggen. De C-130 transportvliegtuigen waar de eenheden van beide missies gebruik van maakten moesten namelijk onderweg bijtanken.45
De Amerikaanse C-130 vliegtuigen hadden de gijzelaars als onderdeel van de
reddingsoperatie van Delta uit Teheran moeten evacueren. De 63 diplomaten die vastzaten in de Amerikaanse ambassade van Teheran werden als gijzelaars genomen op 4 november 1979 door een groep Iraanse studenten die de Iraanse revolutie steunden.46 Zij gijzelden diplomaten van de
VS omdat de VS asiel hadden toegekend aan de toen recentelijk ten val gebrachte Sjah,
Mohammad Reza Pahlavi, die medische hulp behoefde. Iran wilde dat de VS de Sjah terug zouden sturen naar Iran, zodat Iran hem kon straffen voor de misdaden die hij volgens de
revolutionairen had begaan. De Ayatollah van Iran (geestelijk leider), Ruholla Khomeini, zag de weigering van de VS de Sjah aan Iran af te staan als een teken van vijandelijkheid richting het nieuwe regime. Als resultaat van deze opvatting gijzelden de Iraanse studenten de medewerkers op de Amerikaanse ambassade.47 Wat volgde was een lange periode van onderhandelingen tussen
de VS en Iran aangaande de vrijlating van de gijzelaars, die uitermate frustrerend verliepen voor de VS. Wanneer een overeenkomst dichtbij leek, liepen de onderhandelingen toch stuk omdat de betrokkenen waarmee een akkoord was bereikt niet langer over genoeg macht bleken te
beschikken om de gijzelaars vrij te laten. De onduidelijke en chaotische machtssituatie in Iran verleidde Amerikaans president Jimmy Carter tot de beslissing om de gijzelaars te redden door middel van een militaire actie.48
Delta kreeg daarmee de eerste mogelijkheid het nut van deze nieuwe speciale eenheid
aan te tonen. Beckwith had na een lange periode van weerstand van tegenstanders in het
departement van Defensie en administratieve hindernissen, in 1977 uiteindelijk de oprichting van
Delta Force klaargespeeld.49 Operation Eagle Claw zou de eerste operatie van Delta zijn, de
44 Netanyahu, Yoni’s last battle, 187.
45 R.A. Radvanyi, ‘Operation Eagle Claw- lessons learned’ United States marine corps command and staff college
Quantico (juni 2010), 12. En M.J. Carlson, ‘SOF planning for uncertainty: creative thinking in dynamic
environments’ United States Naval postgraduate school Monterey (december 1998), 38.
46 Kreisberg ed. American hostages in Iran, 2-3.
47 G. Sick, All fall down: America’s fateful encounter with Iran (Londen 1985), 196-197.
48 Kreisberg ed., American Hostages in Iran, 72-73.
planning voor deze missie zou in november 1979 starten. De president had toen een militaire optie voorlopig op de plank gezet op advies van de minister van Buitenlandse Zaken, maar wel met de bedoeling een militaire ingreep achter de hand te houden, mochten onderhandelingen stuk lopen. In april 1980 legde Beckwith samen met leden van de door de Joint Chiefs of Staff (JCS) gevormde Joint Task Force (JTF) het operationele Eagle Claw plan aan de president voor.50De
132 personen die in totaal nodig waren voor Eagle Claw zouden vervoerd worden door acht
RH-35D Sea Stallion helikopters die van te voren op het vliegdekschip USS Nimitz (deze lag in de
Golf van Oman, zo dicht mogelijk bij de grens met Iran) waren gestationeerd.51 Het probleem
voor de uitvoering van deze operatie was echter dat Teheran ver in vijandelijk gebied lag, wat betekende dat de helikopters met behulp van speciale EC-130 vliegtuigen bijgetankt moesten worden. Dit zou plaatsvinden op Desert One, een van te voren afgesproken verzamelpunt in de woestijn, waar men weinig tot geen Iraanse burgers verwachtte.52 De noodzaak om niet ontdekt
te worden voordat de bestorming van de ambassade was begonnen, beperkte de helikopterpiloten tot vliegen in de duisternis. Na het bijtanken zou Delta daarom een dag moeten wachten op vijandelijk grondgebied. Camouflagemateriaal voor de helikopters was tijdens deze
wachtperiode onmisbaar.53
Na deze eerste dag zou op de tweede dag vanaf het tweede afgesproken punt, de luchtmachtbasis Manzariyeh (die dan door de Army Rangers veroverd was), de aanval op de ambassade plaatsvinden. Net als bij de Entebbe-operatie moesten een aantal teams de ambassade binnengaan, terwijl een ander team met zware wapens eventuele versterkingen zou tegenhouden. Daarnaast moesten twee AC-130 vliegtuigen onder andere hulp bieden tegen de gepantserde eenheid die het Iraanse leger naast de gekozen landingszone voor de C-130 transportvliegtuigen had staan. De C-130 transportvliegtuigen hadden de opdracht in het voetbalstadion naast de ambassade de gijzelaars te evacueren, waarna de soldaten van Delta zouden volgen (zie figuur 5).54
In het geval van Eagle Claw bleek het operationele plan in de praktijk niet uitvoerbaar. Omdat de helikopters problemen hadden met het zware weer in de woestijn kwamen er slechts
50 Ibidem, 4.
51 Ibidem, 258.
52 Ibidem, 262.
53 Ibidem, 242-243.
vier in goede conditie bij de locatie Desert One aan, met een vertraging van een aantal uur.55 Dit
betekende dat de duisternis niet lang genoeg zou aanhouden om Manzariyeh te bereiken. Daarnaast hadden bij de landing van de eerste helikopters een aantal Iraanse burgers Delta gezien en waren prompt op de vlucht geslagen. De inzittenden van één truck vluchtten
ongedeerd, wat in ieder geval betekende dat de Amerikanen niet op Desert One konden blijven.56
Bovendien was in de planning afgesproken dat er minimaal zes helikopters operationeel moesten zijn om de missie voort te zetten. Generaal-majoor James B. Vaught, die de leiding had over de
Eagle Claw operatie, blies de missie daarom af. Delta Force zou nooit echt in actie komen.57 Bij
het haastige vertrek uit Desert One kwam een Sea Stallion met een EC-130 transportvliegtuig in botsing dat net bezig was een andere helikopter bij te tanken. De explosie die de botsing tot gevolg had kostte 8 man het leven.58
Door dit dodelijke incident werd de Eagle Claw operatie niet alleen als een mislukking gezien, maar ontpopte de missie zich zelfs als een vernedering voor de Verenigde Staten. In de haast Desert One te verlaten, waren de Amerikanen ook nog eens vergeten de achtergelaten Sea
Stallions te vernietigen, die daardoor in Iraanse handen vielen. Jimmy Carter had als president de
eindverantwoordelijkheid voor de operatie (hij had immers, in zijn functie als opperbevelhebber van het Amerikaanse leger, het groene licht gegeven), wat hem duur kwam te staan. Negatieve kritiek van de pers en tegenstanders van de president na het Eagle Claw debacle had grote invloed op het feit dat het Amerikaanse volk Jimmy Carter niet herkoos als president.59 Omdat
Delta nooit de echte reddingsoperatie uitvoerde, hadden de Iraanse bewakers geen reden gehad
om hun gijzelaars te executeren. De Iraanse gijzelingscrisis bleef daarom na de mislukte Eagle
Claw operatie nog in leven. De VS wisten uiteindelijk toch de gijzelaars vrij te krijgen op 20
januari 1981 via diplomatieke onderhandelingen, toen er eindelijk een Iraans parlement was gevormd en onderhandelingen daardoor met meer zekerheid verliepen. Iran had geen baat gehad bij de langdurige gijzeling, want de VS hadden gedurende de 444 dagen die de gijzelingscrisis duurde de economische druk via allerlei sancties langzaam opgebouwd. Met behulp van Algerije
55 P.D. Buck, ‘The Iranian hostage rescue attempt: a case study’ United States marine corps command and staff
college Quantico (maart 2002), 41.
56 Buck, ‘The Iranian hostage rescue attempt’, 39-40.
57 Sick, All fall down, 297.
58 Beckwith, Delta Force, 302-306.
59 D.R. Faber, Taken hostage: The Iran hostage crisis and America’s first encounter with radical islam (New York 2005), 173-174.
als bemiddelaar wisten de VS een overeenkomst te bereiken met Iran.60
De reactie vanuit het Amerikaanse politieke systeem op de totale mislukking van Eagle
Claw was uitermate negatief. Niet alleen Carter stond na het debacle onder druk, ook de totale
operatie en iedereen die daaraan had meegewerkt kwam onder de loep te liggen toen de Special
Operations Review Group van de Joint Chiefs of Staff een zeer gedetailleerd en verregaand
technisch rapport uitbrachten. Dit Holloway report trachtte alle redenen uiteen te zetten die vanuit het Departement of Defense hadden bijgedragen aan het falen van de Eagle Claw (dus niet op presidentieel niveau). Het Holloway report benadrukte dat de Special Operations Review
Group meende dat alle betrokkenen naar hun beste inzicht hadden gehandeld. Desondanks
onderscheidde het rapport 23 kwesties, waarvan 11 hoofdkwesties, die in het falen van de reddingsoperatie te identificeren waren.61Omdat het rapport zeer in detail treedt, zal ik de
hoofdkwesties die ik het belangrijkste acht samenvoegen tot drie hoofdkwesties. Een eerste rode draad dat door het rapport loopt is de nadruk die op Operational Security (OPSEC) werd gelegd tijdens de planningsfase van Eagle Claw. Nadruk op OPSEC betekent dat de planners van de reddingsmissie handelden op een ‘need-to-know’ basis. Alle informatie die planners nodig hadden werd volgens het rapport alleen toevertrouwd aan diegenen die daadwerkelijk de informatie nodig hadden voor het deel van de operatie dat zij planden. Kortom, het rapport oordeelde dat te weinig personen precies wisten hoe de operatie in elkaar zou zitten. Een tweede belangrijke conclusie richt zich op de organisatiestructuur die tijdens de planning van Eagle
Claw werd gevormd, die te ingewikkeld zou zijn op de lagere niveaus. Het was duidelijk dat
Vaught de leiding had en dat hij alleen verantwoording moest afleggen aan de Joint Chiefs of
Staff, die op hun beurt rapporteerden aan de president. Onder de commandant in de operationele
keten, werden bevelsverhoudingen minder goed gedefinieerd en niet goed begrepen.62 De derde
belangrijke conclusie uit het rapport is dat het ad hoc karakter van de planning voor veel van de ondervonden problemen zorgde. Het rapport laakt vooral het organiseren van een nieuwe JTF, terwijl het gebruik van een bestaande JTF veel tijd en moeite had gescheeld:
“The important point is that the infrastructure would have existed—the trusted agents, the built-in OPSEC, the secure communications. At a minimum, COMJTF (commander Joint Task
60 Faber, Taken hostage, 181-183.
61 United States Joint Chiefs of Staff, ‘The Iran hostage rescue mission report’ (augustus 1980), i-iv.
Force) would have had a running start and could have devoted more hours to plans, operations, and tactics rather than to administration and logistics.”63
De planningsfase van Eagle Claw was volgens het rapport een puinhoop. Ik zal later terugkomen op hoe OPSEC, organisatiestructuur en het ad hoc karakter specifiek van invloed waren op het mislukken van de Eagle Claw operatie.
De literatuur over de Iraanse gijzelingscrisis noemt als reden voor het mislukken van
Eagle Claw naast de conclusies van het Holloway report vaak de gevaarlijke inzet van de RH-35D helikopters. Het Holloway rapport vond daarentegen de inzet van de helikopters wel een
logische keuze. Gary Sick, die tijdens het presidentschap van Carter de voornaamste assistent van het Witte Huis was op het gebied van Iran en werkzaam was aan de National Security
Council Staff, schrijft in zijn boek All fall down: America’s fateful encounter with Iran over het
gebruik van de helikopters:
“For the nonspecialist, it is difficult to appreciate the demands that this critical first phase of the operation placed on men, equipment and technology. Simply flying 600 miles nonstop in a helicopter is a remarkable feat. To do so at night, without lights, in complete radio silence, and at a very low altitude can only be regarded as a heroic achievement in its own right. Hence, many of those closely associated with the planning of the rescue mission believed– quite rightly as it turned out– that this was the most difficult segment of the entire operation.”64
Sick laat zien dat de vlucht van de helikopters naar Desert One al uitermate gevaarlijk was, laat staan hoe moeilijk de piloten het kregen toen hun helikopters in de woestijn in het zogenaamde stofwolkfenomeen terecht kwamen. De stofwolk zorgde voor technische problemen bij de helikopters die erin vast kwamen te zitten. Omdat de planners geen rekening hadden gehouden met dit stofwolkfenomeen, droeg het fenomeen bij aan de mislukking van de Eagle Claw operatie.65
Historici geven verschillende redenen voor de mislukking van de Eagle Claw operatie, maar dat de operatie uitliep op een fiasco valt niet te betwisten. Dat de operatie faalde is niet zo
63 Ibidem, 60.
64 Sick, All fall down, 286.
vreemd als de Eagle Claw operatie in de grafiek van McRaven wordt gezet (zie figuur 1). Het moment van kwetsbaarheid voor de missie van Delta Force begon toen de helikopters Iran binnenvlogen. Dit moment van kwetsbaarheid zou aanhouden totdat de gijzelaars in Amerikaanse handen waren, meer dan een dag later. Vergeleken met de acht minuten van kwetsbaarheid die de Sayeret Matkal bij de Entebbe-operatie ondervond, is het logisch dat Eagle
Claw op een mislukking uitliep. Zelfs als de gijzelaars werden gered, dan was de
waarschijnlijkheid van succes niet zo groot geweest als toen de gijzelaars bij de Entebbe-operatie werden gered. De evacuatie vanuit een dichtbevolkt gebied als Teheran zou veel lastiger zijn geweest dan de evacuatie vanaf een vliegveld.
Ik heb in dit hoofdstuk de Eagle Claw en Entebbe operaties gedetailleerd beschreven. Daarnaast heb ik laten zien hoe er gereageerd is op de uitkomst van beide operaties in de
samenleving en door historici. In het volgende hoofdstuk zal ik dieper ingaan op de oorzaken van de uitkomst van beide operaties. Dit doe ik door het operationele plan van de missies te
2. Inlichtingen en complexiteit
De hoeveelheid beschikbare inlichtingen voor het plannen van Eagle Claw en Entebbe was op het moment dat de voorbereiding van beide missies startte niet groot. De JTF had bij aanvang helemaal geen inlichtingen, aangezien de VS geen ontwikkelde inlichtingenbronnen in Teheran bezaten.66 Doordat de relatie met Iran na het afzetten van de Sjah bekoelde, zag Washington geen
reden om te investeren in Iran zolang de anti-Westerse en vooral anti-Amerikaanse sfeer overheerste. De inlichtingendiensten trokken zich daarom terug uit Iran toen de diplomatieke aanwezigheid van de VS in Teheran afnam. De VS verkleinden hun ambassade in Teheran drastisch.67 Normaliter zou een inlichtingendienst als onderdeel van Human Intelligence
(HUMINT) Iraanse burgers (die om verschillende redenen geneigd waren de Amerikanen te helpen) als bron cultiveren. Deze hadden minimaal de gekaapte ambassade kunnen bekijken en de VS van de situatie op de hoogte kunnen houden. Deze door Amerika gecultiveerde bronnen bestonden echter niet. Het proces om een betrouwbare bron te cultiveren duurt maanden,
daardoor was het ontwikkelen van nieuwe bronnen geen optie. De enige goede bron die de VS al in bezit hadden was de lay-out van de ambassade, aangezien het hun eigen ambassade betrof. Over het aantal Iraanse bewakers, hun locatie en hun dagelijkse routine was echter niets bekend.68
Beckwith beklaagde zich in deze eerste periode over de inlichtingen die de planners binnenkregen: veel rapporten bevatten geen nuttige informatie en de meeste vermeldden hun bron niet, waardoor de betrouwbaarheid van de informatie in twijfel werd getrokken. Bovendien waren de inlichtingen vaak achterhaald omdat de inlichtingendiensten de informatie niet direct verkregen, maar de informatie noodgedwongen uit tweede hand moesten ontvangen.69 Bruikbare
inlichtingen verkreeg de JTF pas na een aantal maanden. Deze lange tijd kreeg het inlichtingenapparaat omdat de focus van het beleid van Carter wat betreft de Iraanse
gijzelingscrisis lang op een diplomatieke oplossing lag. Deze maanden werden niet gebruikt om
HUMINT-bronnen te cultiveren, maar eerder om de uitstekende Amerikaanse SIGINT aan het
werk te zetten. Een uitzondering op de nadruk op SIGINT was een naar Iran gestuurde
66 Beckwith, Delta Force, 218.
67 Kreisberg ed., American hostages in Iran, 2.
68 Beckwith, Delta Force, 224.
inlichtingenofficier (Beckwith noemt hem Bob om zijn identiteit geheim te houden), die in staat was een locatie voor Desert One uit te zoeken. Generaal Philip C. Gast bood daarnaast zijn hulp aan Beckwith aan omdat hij in Iran had gediend. Gast droeg Manzariyeh als een geschikte tweede locatie aan. Bob verzekerde de JTF dat Desert One verlaten zou zijn, wat Beckwith in twijfel trok, naar zou blijken terecht gezien de truck die ontsnapte bij de landing van Delta.70
Meer door geluk dan door goed inlichtingenwerk verkreeg Delta een goed beeld van de situatie in de ambassade. Aan de hand van een tv-reportage werd het Delta namelijk duidelijk dat de bewaking een amateuristisch niveau bezat. Daarnaast bleken alle 53 gijzelaars in de kanselarij vast te zitten.71 Dit maakte een reddingspoging aanzienlijk eenvoudiger. Immers moeten
gijzelaars op hetzelfde moment worden bevrijd en zou Delta als het meerdere locaties betrof meer teams moeten inzetten. Een kanttekening die ik moet plaatsen bij de hier benoemde slechte inlichtingen is dat deze vooral van invloed waren op de planning van de bestorming van de ambassade, die nooit heeft plaatsgevonden. De onbeantwoorde vraag rijst dan of, als Delta wel bij de ambassade was aangekomen, de reddingsoperatie zou zijn geslaagd.
De JTF miste echter ook cruciale inlichtingen voor het eerste deel van de operatie, de vlucht van de helikopters naar Desert One. Het Holloway rapport tekende als een van de belangrijkste kritieken aan dat de planners van Eagle Claw het stofwolkfenomeen voorspeld hadden, maar deze informatie niet doorspeelden aan de piloten. De JTFwon in december 1979 informatie uit de National Intelligence Survey van juli 1970, die uiteindelijk werd opgenomen in een bijlage van het operationele plan over de weersomstandigheden in Iran. Een tabel in deze bijlage gaf, per locatie en maand, de frequentie van het stofwolkfenomeen aan. De nadruk die de
JTF telkens op OPSEC legde, was echter de reden dat de piloten niet van het stofwolkfenomeen
te horen kregen en daarom ook geen instructies kregen hoe ze zich in een eventuele stofwolk moesten redden.72
Bovendien eiste de JTF dat de piloten volledig radiostilte behielden tijdens de missie in Iran, omdat de nadruk op OPSEC hier om vroeg. Radiocommunicatie had namelijk onderschept kunnen worden door SIGINT van de Sovjet-Unie (de reddingsoperatie vond immers plaats tijdens de Koude Oorlog), waarmee het element van verrassing verloren zou gaan.73De piloten
70 Beckwith, Delta Force, 266-268.
71 Ibidem, 293.
72 United States Joint Chiefs of Staff, ‘The Iran hostage rescue mission report’,38-39.
kregen door de beklemtoning op OPSEC in het operationele plan een hele moeilijke missie voorgeschoteld. Wellicht had de JTF bij duidelijkere inlichtingen over de weersvoorspelling tijdens de twee dagen in Iran wel de piloten ingelicht. Deze inlichtingen had het
inlichtingenapparaat van de VS kunnen verkrijgen van de Iraanse weerstations via SIGINT, maar de VS hadden de pech dat door de chaotische situatie in Iran die volgde op de Iraanse revolutie, de weerstations onbemand waren.74
In het algemeen was de Special operations review group van mening dat de inlichtingen sneller en efficiënter verzameld hadden kunnen worden door het onderdeel van de JTF dat zich daarmee bezighield. Een geprefereerde aanpak zou zijn geweest om de directeur van de Defense
Intelligence Agency (DIA) een kleine en zeer selecte overkoepelende Intelligence Task Force
(ITF) te laten samenstellen die directe ondersteuning aan de JTF zou verlenen vanaf het moment van operationele conceptie. Vaught zou als commandant van de JTF zijn kleine
inlichtingensectie hebben behouden en de samengestelde ITF zou extern gelokaliseerd zijn maar voortdurend nauw hebben samengewerkt met de hoogste inlichtingenofficier. Het nut van de ITF zou zijn dat alle informatie gecentraliseerd binnenkwam. De JTF zou dan de aanzienlijke taak die het verwerken van de inlichtingen was, een stuk sneller kunnen uitvoeren. Daarnaast kon de
ITF vanuit de centrale positie onder toezicht van de hoogste inlichtingenofficier de informatie
doorspelen aan de juiste personen in de JTF.75
Beckwith zag het verzamelen en verwerken van inlichtingen achteraf als één van de belangrijkste redenen dat de Eagle Claw operatie op een mislukking uitliep. Hij verkondigde aan het comité dat het Holloway rapport opstelde, dat de VS niet serieus terrorisme bestreed zo lang er geen permanente structuur bestond van alle speciale eenheden van de Amerikaanse
krijgsmacht (Rangers, Delta, Navy SEALS en benodigde Air Force eenheden). Deze permanente structuur moest volgens Beckwith vervolgens aangevuld worden met inlichtingenofficieren die snel en efficiënt informatie van inlichtingendiensten zouden ontvangen en verwerken. Bovendien beklaagde Beckwith zich achteraf over het ontbreken van zogenaamde ‘stay-behind intelligence agents’, ofwel individuele inlichtingenofficieren die in een land achterbleven nadat de VS hun diplomatieke aanwezigheid (gedeeltelijk) uit een land hadden teruggetrokken.
De Israëliërs begonnen net als de Amerikanen met vrijwel geen inlichtingen. Dit blijkt duidelijk uit de eerste inlichtingenbron die geraadpleegd werd: een civiele luchthavengids
74 Beckwith, Delta Force, 259.
met een simpele plattegrond van het Entebbe vliegveld.76 De situatie van de Israëliërs verschilde
met die van de Amerikanen op twee belangrijke punten. Ten eerste had de Sayeret Matkal maar een week om een operationeel plan op te stellen en had daarom zelfs geen tijd om een heel inlichtingenapparaat in Oeganda van de grond af op te bouwen. De Amerikanen hadden wel de tijd, maar kozen voor andere opties. Ten tweede sprak het in het voordeel van het mogelijk slagen van de Entebbe-operatie dat Israël gezien werd als het land met misschien wel de beste inlichtingendienst in deze periode. Zo oordeelden de VS over de Mossad:
“Israel's intelligence and security services are among the best in the world. Their expert personnel and sophisticated techniques have made them highly effective, and they have
demonstrated outstanding ability to organize, screen and evaluate information obtained from recruited agents, Jewish communities and other sources throughout the world.”77
De doelmatigheid van de Mossad bleek uit de snelle inlichtingenoperatie die de dienst opzette vanuit Kenia, buurland van Oeganda, waar Israël goede relaties mee bezat. Door middel van het contacteren van een Brits-Keniaans contact van de Mossad die invloed had op de president van Kenia, Bruce Mackenzie, wist de Mossad eind juni klaar te spelen dat binnen een aantal uur tien Mossad agenten naar Nairobi vlogen om vanuit daar verkenningsmissies in Oeganda uit te voeren. De inlichtingenofficieren gingen gekleed als zakenmannen Oeganda binnen en bevestigden bijvoorbeeld het feit dat Idi Amin volledig steun aan de terroristen verleende.78
Een belangrijke schakel in het verwerken van de inlichtingen was weggelegd voor Muki Betzer, rechterhand in de Sayeret Matkal van Yonathan Netanyahu. Muki kende het Entebbe vliegveld omdat hij onderdeel was geweest van een militaire delegatie naar Oeganda.79 Een
persoon die binnengekomen inlichtingen van commentaar kan voorzien en daarnaast een beschrijving kan geven van het vliegveld, gezien door menselijke ogen in plaats van een tekening op papier, is van onschatbare waarde voor het plannen van een missie. Daarnaast wist Muki hoe de Oegandese soldaat in elkaar zat: hij was onervaren en bang. Om deze reden waren het schietgrage mannen, die voorzichtig benaderd moesten worden, het liefst met handen in de
76 Netanyahu, Yoni’s last battle, 29-30.
77 Carlson, ‘SOF planning for uncertainty’, 39.
78 Melman en Raviv, The imperfect spies, 225-226.
lucht. Ondanks deze informatie was volgens Iddo Netanyahu de kwaliteit van de inlichtingen die de Sayeret Matkal gedurende de planningsfase van de Entebbe-operatie tot zijn beschikking had, vrij matig:
“Certainly, the kind of precise and detailed intelligence the Unit was accustomed to use in preparing its operations was missing. Despite important information that was gathered, much remained unkown even when the forces set out for Entebbe.”80
Iddo Netanyahu overdrijft in dit geval echter de slechte kwaliteit van de inlichtingen. Misschien doet hij dit zodat het uiteindelijke succes van het verhaal in zijn boek meer dramatische impact heeft.
De grootste bron van inlichtingen voor de Sayeret Matkal, een bron die het operationele plan van Entebbe goed genoeg maakte om door Motta Gur goedgekeurd te worden, leverde namelijk wel degelijk cruciale informatie op voordat de missie van start ging. Deze belangrijke bron waren de vrijgelaten gijzelaars van de gekaapte AirFrance vlucht. De niet-Israëlische en niet-Joodse passagiers van de gekaapte vlucht waren door de terroristen vrijgelaten en terug naar Frankrijk gestuurd, aangezien de terroristen hen toch niet nodig hadden om druk op de Joodse staat uit te voeren. Dit bleek achteraf een grote fout van de terroristen te zijn geweest, aangezien
The Unit luitenant-kolonel Amiram Levine (ex-soldaat van de Sayeret Matkal) naar Parijs liet
vliegen om de vrijgelaten gijzelaars te ondervragen.
De ondervraging van de gijzelaars leverde Yonathan Netanyahu en zijn staf de
inlichtingen op die de meeste vragen en onzekerheden in het operationele plan beantwoordden. Zo bleek bijvoorbeeld dat de ring van een gedachte 100 Oegandese soldaten die de oude terminal bewaakten uit een significant lager aantal mannen bestond.81 Daarnaast was de Sayeret Matkal
bang dat de terroristen explosieven geplaatst zouden hebben, maar door de gesprekken met de gijzelaars werd deze angst weggenomen.82 Bovendien verstrekten de ex-gijzelaars Levine
informatie over de gijzelnemers zelf: het aantal werd op vijf tot zeven terroristen geschat. Ook niet onbelangrijk was de aanname van de gijzelaars dat de terroristen niet snel het vuur op hun overgebleven gijzelaars zouden openen. Dit dachten de gijzelaars omdat zij niet slecht waren
80 Ibidem, 45.
81 Ibidem, 180.
behandeld door de terroristen. Ten slotte leerde Levine dat de gijzelaars allemaal op dezelfde plek werden vastgehouden, wat de bestorming van de oude terminal minder moeilijk maakte.83
Volgens Byman verkreeg de Sayeret Matkal een deel van deze informatie niet alleen via de gijzelaars, maar ook doordat een Mossad-agent in Oeganda met een klein vliegtuig boven
Entebbe heeft gehangen. Deze inlichtingenofficier zou het personeel van de controletoren van
Entebbe hebben overtuigd dat hij boven het vliegveld moest blijven hangen omdat hij technische problemen ondervond. In het tijdsframe dat hij voor zichzelf creëerde zou de Mossad agent foto’s van de oude terminal hebben gemaakt, die de lay-out van het gebouw en de beveiliging duidelijker in beeld brachten voor de Sayeret Matkal.84
Een AirForce inlichtingeneskadron hield de planners op de hoogte van de actuele
weersituatie tussen Israël en Oeganda op de dag van vertrek, die zij doorspeelden aan de piloten. Het weer leverde uiteindelijk niet veel problemen op, omdat de piloten geen zwaar weer
ondervonden. Daarnaast wisten de piloten hoe laag zij moesten vliegen om niet door vijandelijke radars ontdekt te worden.85
De slagingskans van het operationele plan van een reddingsmissie wordt natuurlijk niet alleen bepaald door de kwaliteit van de inlichtingen. Het operationele plan dat een speciale eenheid opstelt aan de hand van de verkregen inlichtingen zal nooit precies zo verlopen als op papier staat. Dit maakt het wel belangrijk dat genoeg inlichtingen verzameld zijn om op zoveel mogelijk eventualiteiten voorbereid te zijn. Aan de andere kant bepaalt de moeilijkheidsgraad van een missie hoeveel inlichtingen daadwerkelijk nodig zijn. De complexiteit van het
operationele plan van Eagle Claw was nog veel groter dan dat van Entebbe.
De Entebbe-operatie was een complexe operatie in verhouding tot wat de Sayeret Matkal als standaard ervoer, wat het succes extra indrukwekkend maakte. De Entebbe-operatie vond plaats op vijandelijk grondgebied (omdat Idi Amin de terroristen steunde), het lag ver van het moederland (wat directe hulp onmogelijk maakte), en er waren rond de 100 gijzelaars die de
Sayeret Matkal moest redden. De missie vroeg daarom ook om een team van uiteindelijk meer
dan 100 militairen en vier C-130 transportvliegtuigen. Officieren van de Unit verwachtten daarnaast bij de eerste meetings niet dat de missie ooit het groene licht zou krijgen van de politiek. Het plan klonk voor hen namelijk, door de uitgebreide deceptie waarbij de Sayeret
83 McRaven, Spec Ops, 377.
84 Byman, A high price, 55.
Matkal met de Mercedes en de jeeps het escorte van Idi Amman moest imiteren, alsof het uit het
script van een actiefilm was overgenomen.86 De Entebbe-operatie was zeker een missie waarmee
de Sayeret Matkal veel risico nam, zo zei soldaat Amir Ofer over Entebbe: “Either it’ll be the IDF’s most succesful operation of all time, or it’s biggest failure.”87 Als extractie om een of
andere reden niet mogelijk zou zijn, zouden de Sayeret Matkal soldaten in Oeganda zijn gestrand, ver van veilig grondgebied. Daarnaast zou het falen van de missie een nieuwe dreun zijn geweest voor het moraal van de Israëlische bevolking na de zware Jom Kipoeroorlog van 1973. De Jom Kipoeroorlog had Israël met grote verliezen maar net succesvol kunnen afsluiten, wat het grote vertrouwen in de IDF sterk had doen afnemen. Israël was blijkbaar niet langer oppermachtig ten opzichte van de Arabische buurstaten.88
De complexiteit van de Entebbe-operatie is alleen al op te maken uit de zorgen die Yonathan Netanyahu nog had, vlak voordat de Sayeret Matkal naar Entebbe zou vliegen. Deze zorgen besprak hij met officier Avi Mor:
“He was contending with four central issues: First, how to reach the terminal without losing the element of surprise. Second, how to keep additional hostile forces from reaching the terminal. Third was how to identify the terrorists inside the terminal. And finally, dealing with the problem of the control tower.”89
Bij het dorp Entebbe, dat vlak naast het vliegveld lag, was een eenheid Oegandese militairen gestationeerd die binnen een uur de Israëliërs op het vliegveld konden bereiken. Daarnaast bezat Oeganda moderne MiG (Mikojan-Goerevitsj) gevechtsvliegtuigen die mogelijk de C-130
vliegtuigen zouden achtervolgen.90 De extractie van de gijzelaars moest daarom zo snel mogelijk
plaatsvinden, want de Sayeret Matkal was niet uitgerust voor een langdurige verdediging van het vliegveld. De bemoeilijkende factor die de Oegandese militairen in de controletoren vormden, moest de Sayeret Matkal ook oplossen. Aan de ene kant zou het overmeesteren van de
controletoren de Sayeret Matkal veel tijd en levens kosten, maar aan de andere kant hadden soldaten in de controletoren een duidelijke zicht op het volledige proces van landing, overval en
86 Netanyahu, Yoni’s last battle, 156.
87 Ibidem, 117.
88 J. Arquilla, From Troy to Entebbe: Special operations in ancient and modern times (Boston 1996), 337.
89 Netanyahu, Yoni’s last battle, 94.
extractie. Deze soldaten zouden potentieel veel gijzelaars en Israëlische soldaten neerschieten.91
De planners van Entebbe hadden daarom hun best gedaan de APC’s te regelen. RPG’s en mitrailleurs aan boord van de APC’s gaven de mogelijkheid de controletoren onder druk te houden, zodat de soldaten die zich in de toren bevonden geen Israëliërs of gijzelaars neerschoten. Daarnaast had Yonathan Netanyahu commandant Omer (die de leiding had over een APC) de opdracht gegeven de MiG’s uit te schakelen als hij daartoe de mogelijkheid zag. Toen deze mogelijkheid zich presenteerde vervulde Omer deze opdracht.92 Voor het identificeren van de
terroristen werd vooraf nooit een adequate oplossing gevonden. Zodra de eerste eenheid onder leiding van Muki (Yonathan Netanyahu raakte als gezegd dodelijk gewond voor de bestorming van de oude terminal) de terminal binnenkwam, vuurden de Israëliërs op iedere man en vrouw die stond en een geweer leek te hebben. Dit onderdeel van een reddingsoperatie verloopt vooral op instinct en training, er is geen tijd om bewust na te denken. In het korte kruisvuur tussen de terroristen en de soldaten van The Unit vielen drie onschuldige slachtoffers.93
Het laatste punt waar Netanyahu mee worstelde, het bereiken van de oude terminal door de eerste eenheid zonder het element van verrassing te verliezen, was het belangrijkste probleem. De misleiding moest lukken, of de missie zou falen. Van te voren benadrukte Netanyahu daarom hoe essentieel snelheid was voor het slagen van de missie:
“The time spent crossing the large airport had to be cut to a minimum, to reduce the risk of the terrorist and Ugandan sentries at the terminal being alerted by the control tower- and to make sure that even if they were warned, they would not have the time to understand exactly what was happening and respond.”94
Juist omdat de nadruk werd gelegd op snelheid, wist de eerste eenheid de terminal te bereiken voordat de terroristen wisten wat er gaande was. De nadruk die in het operationele plan op snelheid werd gelegd, maakte samen met de korte afstand die de Sayeret Matkal moest afleggen de Entebbe-operatie juist simpel in plaats van complex. Zeker vergeleken met de lange afstand die de Amerikanen tijdens Eagle Claw onopgemerkt moesten afleggen, was de Entebbe-operatie eenvoudig. Zoals McRaven het zou verklaren, leidde de nadruk op snelheid en de eenvoud van
91 Netanyahu, Yoni’s last battle, 95.
92 McRaven, Spec ops, 395.
93 Arquilla, From Troy to Entebbe, 340.
