200401151-o
Examen HAVO
2015
aardrijkskunde
Bij dit examen hoort een bijlage. Gebruik De Grote Bosatlas, 54e druk.
Dit examen bestaat uit 38 vragen.
Voor dit examen zijn maximaal 66 punten te behalen.
Voor elk vraagnummer staat hoeveel punten met een goed antwoord behaald kunnen worden.
Als bij een vraag een verklaring, uitleg of berekening gevraagd wordt, worden aan het antwoord meestal geen punten toegekend als deze verklaring, uitleg of berekening ontbreekt.
Geef niet meer antwoorden (redenen, voorbeelden e.d.) dan er worden gevraagd. Als bijvoorbeeld twee redenen worden gevraagd en je geeft meer dan twee redenen, dan worden alleen de eerste twee in de beoordeling meegeteld.
tijdvak 1 dinsdag 26 mei 07.30 - 10.30 uur
200401151-o 2 lees verder ►►►
Aanwijzingen voor de kandidaat
Opgave 1 Handel en ontwikkeling in het Caribisch gebied
Bestudeer uit het bronnenboekje bron 1, die bij deze opgave hoort.
Als je op het internet naar statistische informatie over het Caribisch gebied zoekt, kom je op sommige Caribische websites verschillende namen van
gebieden en eilanden niet tegen. Dit kan verklaard worden door de staatkundige positie van deze gebieden/eilanden.
2p 1 Noem twee namen van zulke gebieden/eilanden en verklaar hoe het komt dat je ze niet tegenkomt in de statistieken.
Gebruik bron 1.
De exportgegevens en de gegevens over de handelspartners in deze bron geven een aanwijzing voor een internationale arbeidsdeling (of taakverdeling).
2p 2 Leg uit
wat deze internationale arbeidsdeling inhoudt;
wat het effect is van deze arbeidsdeling op de handelsbalans van deze (ei)landen.
Gebruik bron 1.
De export van Haïti bestaat voor 80% uit kleding en is vooral gebaseerd op ‘outsourcing’.
1p 3 Geef een reden waarom Haïti aantrekkelijk is voor ‘outsourcing’, afgezien van
het loonniveau.
Gebruik bron 1.
Globalisering heeft veranderingen gebracht in handelsstromen, ook in de handel van en naar het Caribisch gebied.
1p 4 Leg met behulp van gegevens uit bron 1 uit, hoe globalisering de handelsstromen heeft veranderd.
Je kunt dit examen maken met de 54e of met de 53e druk van De Grote Bosatlas. De kaartnummers in de vragen verwijzen naar de 54e druk van de atlas.
Tussen haakjes staat de verwijzing naar de 53e druk.
Elke opgave bestaat uit enkele vragen. Bij elke vraag kun je, indien gewenst, de atlas gebruiken.
Schrijf op de eerste regel van je antwoordblad welke druk je gebruikt, de 54e of de 53e.
200401151-o 3 lees verder ►►►
Gebruik bron 1.
De export van de meeste Caribische landen gaat voor een belangrijk deel naar de VS.
De interactietheorie van Ullman bestaat uit drie aspecten:
complementariteit;
transporteerbaarheid;
intervening opportunities/tussenliggende mogelijkheden.
3p 5 Leg uit dat de Caribische export voor een belangrijk deel naar de VS gaat, gebruikmakend van de theorie van Ullman.
Uit bron 1 blijkt dat Cuba en de VS geen handel met elkaar dreven.
1p 6 Geef daarvoor een politieke reden.
Gebruik bron 1.
In het algemeen hebben landen met een hoog BNP ook een hoge HDI index. Van de landen in deze bron staat Cuba er het beste voor gelet op de HDI, terwijl het land een veel lager BNP heeft dan Trinidad en Tobago.
2p 7 Leg uit dat Cuba, ondanks de geringe welvaart, een hoge HDI heeft. Je antwoord moet een oorzaak-gevolgrelatie bevatten.
Gebruik atlaskaart 205B (186B).
In drie landen vormen de Aziaten een grote etnische groep. De komst van de Aziaten naar het Caribisch gebied in de 19de eeuw heeft te maken met het
plantageverleden.
2p 8 Geef aan
uit welk Aziatisch land de meeste immigranten naar het Caribisch gebied kwamen;
200401151-o 4 lees verder ►►►
Opgave 2 Soufrière Hills op Montserrat 1992-2003
Bestudeer uit het bronnenboekje de bronnen 1 tot en met 4, die bij deze opgave horen.
Gebruik bron 2.
Montserrat bestaat uit drie verschillende vulkanische gedeelten:
1 Soufrière/South, Soufrière Hills in het Zuiden (ongeveer 1000m hoog); 2 Centre Hills in het midden (ongeveer 750m hoog);
3 Silver Hills in het Noorden (ongeveer 400m hoog).
Deze drie delen zijn in verschillende perioden gevormd namelijk: a 1.7 miljoen jaar geleden tot nu;
b 9.5 -5.5 miljoen jaar geleden; c 11 – 25 miljoen jaar geleden.
3p 9 Welk deel is in welke periode gevormd?
Neem de cijfers 1, 2 en 3 over op je antwoordenblad.
Schrijf achter elk cijfer de letter (a, b of c) van de juiste periode op en verklaar je keuze.
Gebruik bron 1.
De lokale weersomstandigheden in Montserrat veranderden sterk op het moment dat de vulkaan actief werd.
2p 10 Noem twee weersomstandigheden die door vulkanische activiteiten kunnen veranderen.
De vulkanische activiteiten op Montserrat trokken internationale aandacht en al snel arriveerden de eerste vulkanologen uit Italië.
1p 11 Beredeneer dat de eerste vulkanologen juist uit Italië kwamen om de Soufr ière Hills te onderzoeken.
Gebruik bron 1 en bron 3.
Het pyroclastische materiaal dat ontstaat bij vulkaanuitbarstingen zoals de Soufrière Hills, is het gevolg van platentektoniek en komt vooral voor bij een bepaald soort vulkanen.
3p 12 Leg uit:
hoe de platentektoniek bij Montserrat functioneert;
welk soort vulkaan de Soufrière Hills is;
en waarom hier pyroclastisch materiaal ontstaat. Gesteenten worden ingedeeld in drie groepen.
1p 13 Tot welke groep behoort het gesteente dat ontstaat wanneer lava uit de Soufrière Hills afkoelt?
200401151-o 5 lees verder ►►►
Gebruik bron 1 en bron 4.
Door het gevaar werd de bevolking van Montserrat in 1997 naar het noorden van het eiland geëvacueerd. In de eerste weken waren daar ernstige tekorten aan de primaire levensbehoeften.
3p 14 Geef
- drie voorbeelden van primaire levensbehoeften en - twee verklaringen voor de ontstane tekorten.
Gebruik de atlas.
Volgens bron 1 konden in juli 2001 de aswolken van de Soufrière Hills met een sterke wind uit het zuidoosten de Virgin eilanden en Puerto Rico bereiken .
2p 15 Leg uit waardoor er juist in juli een sterke wind uit het zuidoosten kan waaien . Je uitleg moet een oorzaak-gevolgrelatie bevatten.
200401151-o 6 lees verder ►►►
Opgave 3 Bonaire: Milieu en staatkundige structuur
Bestudeer uit het bronnenboekje de bronnen 1 tot en met 4, die bij deze opgave horen.
Het klimaat van Bonaire is semi-aride. Door het stortbuikarakter van de regen is er veel erosie. De mate van erosie verschilt tussen het begin en het einde van de regentijd.
2p 16 Beredeneer dat de erosie aan het begin van de regentijd heviger is dan aan het einde van de regentijd.
Gebruik bron 1, 2 en 3.
Uit de bronnen blijkt dat Nederland na 10-10-10 veel onderzoek financiert op Bonaire en ook geld ter beschikking stelt voor projecten op het eiland. Hetzelfde geldt ook voor Saba en Sint Eustatius, maar niet voor de andere Caribische eilanden in het Koninkrijk.
2p 17 Waarom krijgen juist na 10-10-10 de BES eilanden meer aandacht en geld voor onderzoeken uit Nederland?
Je antwoord moet een oorzaak-gevolgrelatie bevatten.
Gebruik bron 1, 2 en 3.
De loslopende geiten en ezels kunnen niet alleen een bedreiging vormen voor de vegetatie en het landschap op Bonaire, ook de voorwaarden voor een gezonde koraalgroei worden verstoord. De loslopende dieren eten vooral de jonge vegetatie, waardoor de erosie toeneemt.
2p 18 Beredeneer dat erosie een gezonde koraalgroei kan verstoren.
Gebruik bron 1, 2 en 3.
Er is in Bonaire sprake van overbeweiding, waardoor het milieu en de
economische toekomst van het eiland worden bedreigd. Toch willen sommige politici niet veel doen aan de hoeveelheid geiten. Dit doet denken aan een oud gezegde: “one goat is one vote”.
1p 19 Leg dit gezegde uit.
Overbeweiding heeft in andere delen van de wereld geleid tot erosie, waardoor het landschap en de vegetatie volledig werden vernietigd.
2p 20 Hoe heet dit proces in aride en semi-aride gebieden?
Noem een kaart in de atlas die informatie geeft over dit proces.
Gebruik bron 4.
Zand en stenen die van nature op de stranden liggen, spelen een rol in de bescherming van de kust. Door klimaatverandering is extra aandacht nodig voor bescherming van kustgebieden.
1p 21 Leg uit dat, met het oog op klimaatveranderingen, zand en stenen belangrijk zijn voor de kustbescherming.
200401151-o 7 lees verder ►►►
Gebruik bron 4.
Voor kleine eilanden zoals Bonaire is het vermalen van bouwafval tot
(bouw)zand een goede oplossing voor tekorten aan bouwmaterialen en voor tekort aan ruimte.
1p 22 Noem een ruimtelijk voordeel van het vermalen van bouwafval tot zand.
Opgave 4 De BRIC-landen
Bestudeer uit het bronnenboekje de bronnen 1 tot en met 3, die bij deze opgave horen.
De BRIC-landen hebben een snelgroeiende economie, met een groeiende industrie. Ook andere landen hebben een snelle industrialisatie meegemaakt in de afgelopen decennia.
De BRIC landen behoren tot de zogenaamde semi-periferie.
1p 23 Noem een andere term voor landen met een snelgroeiende economie.
Gebruik bron 1 en de atlas 245E (213E).
2p 24 Vergelijk de groei in China met de groei in Brazilië, Rusland en India. De groei in China is vooral het gevolg van outsourcing door bedrijven in de centrumlanden.
Geef twee kenmerken van China die het land aantrekkelijk maken voor buitenlandse bedrijven.
In de semi-periferie landen is er sprake van een fragmentarische modernisering.
1p 25 Geef een omschrijving van dit begrip.
Gebruik bron 2.
Shanghai heeft, net als andere megasteden in de wereld, een Central Business District (CBD) met veel hoogbouw.
1p 26 Geef een reden voor de hoogbouw in CBD’s.
Gebruik bron 2 en de atlaskaart 163E (155E).
De groei van Shanghai is mede te danken aan een uitstekende geografische ligging.
2p 27 Noem hiervoor twee fysisch-geografische aspecten en motiveer je antwoord.
Gebruik bron 3.
2p 28 Beschrijf het verschil in ontwikkeling van de lonen tussen Taiwan en Shanghai in de periode tussen 1992 en 2014 en verklaar dit verschil.
Gebruik de atlaskaarten 162B en 163E (155B en 155E ). 2p 29 Noteer met behulp van de atlas:
een kenmerk van het economisch beleid op het lokale schaalniveau van Shanghai en
200401151-o 8 lees verder ►►►
Gebruik de atlas 163F (155F).
Een bepaalde ontwikkeling in transporttechnologie heeft mede gezorgd voor de enorme groei van Shanghai. Het gaat hierbij om het containervervoer.
1p 30 Leg uit dat deze ontwikkeling de tijd-ruimtecompressie heeft bevorderd.
Opgave 5 Venezuela
Bestudeer uit het bronnenboekje de bronnen 1 tot en met 3, die bij deze opgave horen.
In het algemeen is er een relatie tussen bevolkingsgroei en welvaart. Deze relatie geldt in grote lijnen ook voor Venezuela, zoals blijkt uit bron 1 en 2.
3p 31 Beschrijf deze relatie tussen bevolkingsgroei en welvaart.
Geef twee mogelijke verklaringen voor deze relatie.
Gebruik bron 2.
Het percentage van de totale bevolking onder de armoedegrens is afgenomen.
1p 32 Beredeneer welk beleid van de overheid hiervoor verantwoordelijk is.
Stelling: ‘De gegevens van bron 2 kunnen heel goed gebruikt worden door de overheid voor politieke doeleinden.’
1p 33 Beredeneer wat met deze stelling wordt bedoeld.
Het BNP per hoofd is een gemiddelde dat weinig zegt over de verdeling van de welvaart over de bevolking.
2p 34 Geef twee andere nadelen van het gebruik van het BNP per hoofd, die vooral in een land als Venezuela voorkomen.
Gebruik bron 3.
3p 35 Welke vorm had het bevolkingsdiagram van Venezuela in 2014 en van welke demografische druk was hier sprake? Leg je antwoorden uit.
Gebruik bron 3 en de atlas.
2p 36 Noteer het geboorte- en sterftecijfer van Venezuela.
Beredeneer in welke fase van de demografische transitie Venezuela zich bevindt.
Gebruik de atlas 234G (202G).
Deze afbeelding laat een relatie zien tussen het BNP en de verstedelijkingsgraad.
1p 37 Wat is in het algemeen het verband tussen het BNP en de verstedelijkingsgraad?
Gebruik de atlas 234G (202G).
In deze afbeelding staat ook Venezuela.
1p 38 Beschrijf wat opvallend is aan Venezuela voor wat betreft de relatie tussen BNP en verstedelijkingsgraad.
