De canon met een [de] kleine c.

(1)

Tekst

R u b e n A . K o m a n , À,4eertens Instituut

De conon met ecn kleine c

Vanaf zoog wordt de Canon van de Nederlandse geschiedenis

verplichte lesstof op de basis- en middelbare scholen. Met de bekendmaking van de eerste plannen voor de Canon rond 2oo5 ontstond het idee om met behulp van pakkende volksverhalen de canon aantrekkelijker te maken voor het grote publiek.

u a r ' - ^ - J

n e r r o g o v a n

de canon met de kleine c bestaat uit een

blauwe oliíant, waarbij de letter c uit de slurf steekt. Dit canonolifantje - een (niet inhoude-lijke) woordspeling op'kamerolifant(je)' - blaast net als in de uitdrukking, het verhaal uit. De olifant die een verhaal uitblaast is wel

ty-pisch Nederlands, Internationaal wordt een sprookje vakeÍ afgeslotên met een formule als:'En als ze niet dood zijn, dan leven ze nogi Vroeger kon het in Nederland ook een varken met êen lange snuit zijn, die het verhaaltjê uitblies, maar met name in de noordelijke Nederlanden heeft de olifant het van het varken gewonnen lllustratie: R.A, Koman (2008)

Volksverhalen, gekoppeld aan de (lokale) geschiedenis, worden door de meeste mensen aantrekkelijker gevonden dan wet{n-schappelijke geschiedenisteksten en jaartallen. lmmers, een verhaal of lied zet zich gemakkelijker in het geheugen vast dan een reeks feiten. Als projectleider van het pOC Volksverhaal

kreeg ik het idee om verhalen aan de canon te koppelen. Volks-verhaalonderzoekerTheo Meder en hoogleraar Gerard Rooijak-kers werkten het plan uit. Studenten van de Unlversiteit van Amsterdam werden de uitvoerders.

Verhalend onderwijs

Het rapport van de canoncommissie Entoen.nu: de canon van Nederland: rapport van de commrssie Ontwrkkeling Nederlandse Canon (Amsterdam zoo6-zooz) houdt een pleidooi voor de herwaardering van verhalend onderwijs. Hubert Slings, secre-taris en directeur van de stichting Entoen.nu, was daarom van mening dat het onderwijs met smart zat te wachten op ver-halen die aansluiten bij de canon. Door de geslonken bagage en vaardigheid is er een extra handreiklng noodzakelijk om docen-ten in staat te stellen de lessen met verhalen te illustreren.

Het DOC Volksverhaal na m deze taak op zich. Zrl koos er voor om, naast de verhalen, ook liederen aan de'mondelinge canon' toe te voegen. Dlt had vooral een praktische reden: het bleek ondoenlijk om voor elk canonvensteÍ een pakkend volksverhaal te vinden. Daarnaast werd er voor gekozen om het begrip'mon delinge (of verbale) canon'te bekijken in een ruime context. De gekozen verhalen en liederen hebben een driehoeksverhou-ding. Het gaat om verhalen en liederen waarbij het gesproken woord, het geschreven woord en het beeld elkaar beïnvloeden. ln De canon met de kleine c, die lnmiddels te bekljken is op www.kleinec.nl, vormen mondelinge en schriftelijke uitingen en beelduitingen als het ware een culturele drie-eenheid.

In de mondelinge canon treffen we volksverhalen en dito liede-ren aan, onderverdeeld ln genres zoals de sagen, legenden, moppen, persoonlijke vertellingen en familleverhalen en balla-den. Volksverhalen en -liederen werden eeuwenlang van gene-ratie op generatie overgedragen, maar hebben veel raakvlakken met de schriftelijke cultuur, of komen er zelfs uit voort. Veel verhalen en liederen gaan terug op schriftelijke bronnen. Er ls meestal sprake van een zekere vermenging van beide domeÍ-nen. Beelden (prenten, tekeningen, schilderijen, film) zijn vaak

I

! .

/ n !

. { tq " -S , { t}r" ,ê rt #erW#}

(2)

gebaseerd op gelezen en gehoorde voorstellingen, maar ze zorgen er ook weer voor dat er nieuwe beelden bij mensen ontstaan. De vensters in de canon met de kleine c liggen dan ook op het gebied van mondelinge, schriftelijke of visuele cu ltu u r.

Schoolplaten

Het onderwijs in de school met wandplaten van lsings is zo'n duidelijk voorbeeld waarop de wereld van het schrlft, het gesproken woord en beeld elkaar versterken en kan gezien worden als inspiratiebron voor de mondelinge canon.

E e n s c h o o l p l a a t w e r d g e b r u i k t a l s il l u s t r a t i e b í j d e v e r h a l e n d i e

! ^ r ^ - " - _{' ^ " + ^ l ! - I n d c n p n e n t i c n d e} _{e p r r r a ,}_{r 1 u , 3 5}

l 6 ' 1 a a n s c h O u

-u g r q r o o r v q r L E Í u q . r r I v q I r q g q r I rcr ruq q q u v v \

wingsonderwijs ontwikkeld, waarbij schoolkinderen door zien, ruiken, voelen vertrouwd gemaakt moesten worden met de wereld. De wandplaten gingen over zaken als de dierenwereld, de landbouw en veeteelt. Voor biologieonderwijs zijn vooral de platen van Koekkoek bekend.

Toen het geschiedenlsonderwijs tn 1BS7 bij de wet verplicht werd, werden schoolplaten ontwikkeld door illustrators als Jetses en vooral J.H. lsings Jr Tussen 1 91 o en r 97o tekende lsings (r BB+-r ozz) drieënveertig wandplaten. Vanuit het onder-w|s kwam de wens naar voren om de geschiedenis door middel van beelden aanschouwelijk te maken. Bekend zijn onder meer l s i n g s ' p l a t e n ' F e n s t a d in d e M i d d e l e e u w e n i ' D e N o o r m a n n e n van Dorestad'en het'Behouden Huysi op Nova Zembla. lsings vervaardigde voor christelijke scholen ook wandplaten over bijbelverhalen.

Vertellende leraren brachten de geschiedenis tot leven met platen van lsings en Jetses. Vanaf _{de .1aren}zeventig van de vori-ge eeuw was het voorbij met de wandplaten. Er werden geen nieuwe platen meer vervaardigd en de wereld van lsings raakte langzaamaan in de vergetelheid. Audiovisuele middelen - de dia, video en de televisie - namen de plaats van de schoolplaten ín. De laatste jaren is er een opleving van de schoolplaten te zien. Zo biedt het Legermuseum te Delft eigen schoolplaten aan en het thema'beleven'staat opnieuw centraal voor de leerling.

ïoiitscnlruur lïi:ga,:inc

De homepage van www,kleinec.nl

Kinderen moeten kunnen voelen, ruiken, luisteren en zélf verhalen vertellen. Ook (professlonele) verhalenvertellers komen de laatste decennia steeds vaker in het klaslokaal.

Verhalen en liederen in de klas

PJ. Meertens trachtte Nederlandse volksverhalen en -liederen al eerder te introduceren binnen het onderwijs door mÍddel van cursusboeken als de Nedeilandsche Volkskunde voor de lagere scholen. Hij was, tegen de heersende mening van de academi sche wereld in, van mening dat het instituut ook dienstverlening

(3)

t e g e n o v e r e e n b f t ' ( l ( ' r f ) l l ) l i ( ' k i l t l t ' J r r , r k t i j k r l o r , s l lr r l r r l l n , l n de editie NedeilctrxJ:volkskrtntfulkt'slxx'kwtLtr tlc kty'r sr ltilen uit d e z e re e k s ( r 9 3 r ) k o r n c n voll<slir,rlr'rr,rr,r,tn l t o c i , r , r , r r l , , r , l , , , r i j m e n , m a a r o o k l e g e n d e n z o a s r l t ' v t ' r l t , r [ ' r r v , t n S i n t M , r , r r l l r t c n S i n t N í c o l a a s . D a a r n a a s t b e l i c h t l r i j v o l k s v r , r l r , r l c r r o v c r lr c k , , r ' r r , w e e r -w o l v e n e n b e k e n d e s a g e n a l s tl i c v , r r t r k ' V i c q c n r 1 r , | l r rl l , r n d e r e n d e z e e m e e r m i n v a n E d a m . V o l k s v r , r l r , r , r l l l t r . n t , r ' s w r , r r 1 r , r r v r o e g e r , maar ook nu, al verteld in de klas.

De canon met de kleine c is eveneens, oÍ jui,,t, lrt,r k rr,lr I voor het o n d e r w | s . D e v e n s t e r s z U n g e s c h r e v e n o p l r l l r r i v r ' , r l v , r n d e d o c e n t e n d e l e e r l i n g e n v a n h e t v o o r t g e z e l o l r l ' r w i j , , . l) e w e r k g r o e p m o n d e l i n g e c a n o n w e r k t a a n v e r d e r e o r r d i , r w i j s t o e p a s s i n q e n , z o d a t d e z e in g e z e t L a n w o r d e n ir h e t o r r r I , r w i j s .

V c . r h a l e n

v e r l e v ê n d i n e n

L r r v r : r L r I v L

d p

( ,rrrrlrr

v a n N e d e r l a n d

/ t t / t l t t _{' , t}r y r ' , , 1 r r r , l ' [ r _{' r r r 1,}_{t ,}_{r r}_{r r}_{l r ' t t )( ' l e e n d i d a c t i c u s}_{e n h e t l n s t i} -l -l -l -l v ( )( ) r ( r ( , , , ( l l i r , ( l l r r r , , r l i r l , rr ti l l < (l V { , 1 ) ) . I n h e t n a j a a r z u l l e n l ) l ( ) 1 r " , ' , 1 ( ) t r ( ' l i 'V( 'tlr'lllt',,otrr|1'r l , i r l i t l l v , r r r l i a y m O n d d e n B O e S -l ( ' -l I v , -l -l r -l r , V -l r -l r , -l , r r , t ( -l r , t n i r , , r L r r t l t r , l l,ttrrlr;,t,tn t o r . l r e n m e t e e n ' , l r' ( l, r, t l V r ' t l t , r | r ' l t l ) t ( ) i lt,lI lI l, t yor rt l tr,l o|r l|t Wij,,.

l , t f r , r r r u i i l r l F l r ' N , ' , ' f , , i ' r , r r I r . l , ' i , , r l l l r / r ' í ri l r ( ) i I n n ' l r h ' l ^ h ' t n r ' r , , l , l , t t l v o o t l r | r , i l v r , t l t , r [ ' t t | | li0rJefeI r l i l r , x r , t r r l r l , r t i ' , r l r z i l t r v ( ) o t ( ' ( ' l l v ( ' l \ l ( ' t u i l i 1 r , l r r ' , , l , r , r t r r l r ' ( , t n o n v , rr r N l r I r r ll n d , L J i t e r a a r d k u n n e n o o k a n d r : r c ' v r , r l t , r [ ' r I i , r I l i e d r , r e n g e k o z e n w o r d e n o m d e c a n o n to e t e l i c h t o Í t . l l t l t ' v t ' r l t a k , l e n l i e d e r e n c a n o n z i j n s o m m i g e v e n s t e r s v a n z e l f s p r c k r . r t r l . l n t J l m o n d e l i n g e o v e r l e v e r i n g e n v e r t e l c u l t u u r p a s t b i j h e l r , r r r o r r -venster'Hanzesteden'loglscherwijs de sage van hetVrouwtje van Stavoren en bil de VOC hetVliegende Hollanderverhaal. _flet vr,rlr,r,rl v,lr I luqo de Groot en zijn boekenkist staat weliswaat in r | r ' r ,l t r . l v,lr rll r 1r,,,r l r i l r l r , n i , . , , r i l [ , r n a a r b e h o o r t o o k o p g e n p

N , r , n t d e v e r h a l e n i s o o k d e d o o r d e c a n o n c o m m i s s i e g e n o e m r lr , 'n r u z i s c h e d i m e n s i e v a n d e c a n o n ' a a n w e z l g . D e c a n o n v a n r 1 r , r ; c s c h i e d e n i s m o e t , v o l g e n s h e t r a p p o r t , n i e t a l l e e n k e n n i s , rr,r,rr ook schoonheid lnprenten. Muziek heeft de canoncom-rrissie, niet zonder spUt, bij haar strenge selectie niet zo promi-r promi-r(.promi-r t weten te plaatsen. De canon met de kleine c hoopt daar v c r a n d e r i n g i n t e b r e n g e n .

l3ij sommige vensters moest langer worden gedebatteerd om lot een geschikt verhaal of lied te komen. UiteindelUk is geko-rr)cn tot een mondelinge canon van vijftig vensters, die aanslui-tlr frii rJe .anon \/an cle ncschiedenis. De vensters bevatten ,,,rr1en, _legenden,_anekdotes,_{persoonli.1ke}_vertellingen_{en getui} r ; r ' r r i s s e n , m o p p e n , v e r z e n e n l i e d e r e n , b o e k e n e n a f b e e l d i n g e n .

Van sage tot rnop

Voorheen waren de schoolwandplaten voor leerlingen bepa-k.nd voor het beeld van de geschiedenis. In de toekomst zullen rlr, canonvensters dat zijn. De pakkende verhalen en liederen ' , l u i t c n h i e r n a a d l o o s b i j a a n , e n z o u d e n , n a a s t d i d a c t i s c h e d o e l -t , l r r l r . r r , z r , l í s q c b r u i k t k u n n e n w o r d e n v o o r h e t n i e u w e N a t i o -r -r , -r , -r l I l i . ; l c > r i s r l r M u s e u r n i n A r n h e m , d a t h e t v e r h a a l i n h e t l r r \ ( ' l Í T r r c n l n r a l w i l g a a n s t e l l e n . D e c a n o n m e t d e k l e i n e c , e n r lc l r i j l x ' l r o r c r t r j e v e r h a l e n e n l i e d e r e n , z i j n d a n o o k v a n b e l a n g -t i jk r , I r&g-t; r ' -t ; r . v o e q d e w a a r d e .

I k rcwi'l n,r(lsI liederen en persoonli.lke verhalen er ook (vaak 'Í, r r r l,rsic.vol' qeachte) vol ksverha len i n de cano n met de klei ne c v o o r k o r r ) r ' r ) , r r r a k e n o o k d e z e g e n r e s d e e l u i t v a n d e g e s c h i e d e t r i ' , v , rt r r 1 r ' r n o r t d e l i n q e o v e r l e v e r i n g e n v e r t e l c u l t u u r v a n N e d e r * l , r t r r l , I l r r , r , r r r r k , l r i s l o r i o q e k o p p e l d v e r h a a l i s im m e r s , z o a l s l ' , i t r r _{1 ' ,}z r , i : ' ( r ( ' ( ' r r ( lt( )( ) n t o í s 1 ; r o o k j c ' , d o c h b e e l d e n a n a l y s e v a n r , r , t r l i j r l l r r , t l i l W a a r d e b e s t a a n d e c a n o n v à n d e g e s c h i e d e n i s r e i k t v a n d e hunebedden tot Europese eenwording, hoopt de canon met de kleine c dan ook verder te gaan van de sage van Ellert en Bram-mert tot hel genre van de Belgenmop. )

l V l , r ' r r r r l r , r r n . i t i l w v y y y l 1 l f i 1 l 1 ' 1 p 1