Transport en routekeuze in een strokenverkaveling met verharde dwarsweg

NN31b4b,0döb

Droeve-''.-'-.:;'".•••:'••: -;eg ,>a Postücs 241 6700 AE Wagenmgen

Transport en routekeuze in een strokenverkaveling

met verharde dwarsweg ^ Ir. P. Spijk en Th. J. Linthorst

Nota's van het Instituut zijn in principe interne communicatiemid-delen, dus geen officiële publikaties*

Hun inhoud varieert sterk en kan zowel betrekking hebben op een eenvoudige weergave van cijferreeksen, als op een concluderende d i s c u s s i e van onderzoeksresultaten* In de m e e s t e gevallen zullen de c o n c l u s i e s echter van voorlopige aard zijn omdat het onderzoek nog niet i s afgesloten.

Aan gebruikers buiten het Instituut wordt verzocht ze niet i n publi-katies te vermelden.

Bepaalde nota's komen niet voor verspreiding buiten het Instituut in aanmerking.

I.E96 66Z0 0000

\"Z-Inhoudsopgave

biz. Lijst met symbolen

1» Inleiding 2 2. De mechanische tellingen 3

3. De afvoer can produkten 4 4. De routekeuze van het verkeer boerde rij-land 7

5. Vergelijking met andere onderzoekingen 14

6« Samenvatting 17 7. Literatuur 18 figuren en bijlagen

Lijst met symbolen d = kaveldiepte

p = perceelslengte

1 = lengte verhard weggedeelte 1 = lengte onverhard weggedeelte

j\l = lengte van het verharde gedeelte van de omrijroute minus

dat van de directe route

û l = lengte van het onverharde gedeelte van de directe route minus

o

tü)

dat van de omrijroute

v- o

= percentage ritten via de omrijroute

= wegingsfactor voor de wegkwaliteit van de onverharde route-gedeelten

*• Inleiding

Een van de wijzen waardoor de ontsluiting van gronden in een opstrek-kende verkaveling kan worden verbeterd is de aanleg van een verharde weg dwars door de kavels. Op regelmatige afstanden wordt deze weg door even-eens verharde opstrekkende wegen met de d o r p s - of boerderijenweg verbon-den (zie b. v. Van Duin, Linthorst en Sprik, 1963).

In de Noorderdwarsplaatsen bij Nieuw Buinen (fig. 1) is in 1963 door de betrokken landbouwers een dergelijke oplossing gerealiseerd. De dwarsweg ligt hier op 2/3 van de kaveldiepte. De keuze van deze plaats berust op overwegingen van minimum transportafstanden tot een verharde weg en de d r i e -deling in het veenkoloniale bouwplan door het maximum toelaatbare gedeelte aardappelen per bedrijf van l / 3 van de oppervlakte.

Het doel van dit onderzoek was na te gaan of deze 2/3-weg functioneert als werd verwacht en wel met name voor wat betreft de hoofdaspecten: 1. Afvoer van produkten;

2. Met betrekking tot het verkeer tussen boerderij en land: het gebruik van de verharde weg, vooral in vergelijking met soortgelijke oplossingen. Een derde hiermede samenhangende hoofdfunctie voor dit specifieke geval, namelijk de verbetering van de waterhuishouding (geen afvoer m e e r per

schip — v e e l lagere waterstanden) blijft in deze nota over het agrarisch verkeer buiten beschouwing.

Het onderzoek is als volgt uitgevoerd:

tellen van het verkeer door mechanische t e l l e r s , zie fig. 1, in het najaar van 1964 en 1965

over dezelfde tijdvakken de registratie van de route van alle ritten van de boerderijen naar het land door de landbouwers« De uitkomsten d a a r -van worden gegeven voor het gearceerde gedeelte (fig. 1)

opnemen van de wijze en route van de afvoer van de produkten over 1964, 1965 en 1966

gesprekken met de betrokkenen over diverse aspecten van het ontslui-tingssysteem; aanvullende verkenningen in het t e r r e i n en het opnemen van de bouwplannen over 1961, 1962 en 1964 t / m 1966.

Voor een nauwkeurige beschrijving van het gebied zij verwezen naar Van Duin, Linthorst en Sprik (1963). Hier wordt verstaan met een enkele opmerking.

Tijdens het onderzoek veranderde de situatie ten aanzien van de bereikbaar-heid van de boerderijen. In 1964 lagen over het Noorderhoofddiep nog de zeer slechte bruggen die zwaar of volumineus transport in beperkte mate toelieten. Het hoofddiep was toen bevaarbaar evenals een aantal wijken. In de loop van 1965 werd het hoofddiep af gedamd en is begonnen met het vervangen van de bruggen door dammen. E r ontstond daarmede een t o e

-stand die enigermate met het 'model' zoals dit in genoemde studies is ge-hanteerd, overeenkomt. Deze verandering is vooral van belang voor de afvoer van de produkten - in deze nota is de bestudering daarvan derhalve beperkt tot 1965 en 1966. Voor het verkeer boerderij - land is de betekenis

geringer. Toch moet er op worden gewezen dat hierdoor en door het beperkte waarneming s seizoen (herfst) de resultabeperkten niet zonder voorbehoud t o e -pasbaar zijn in andere situaties.

2. De mechanische tellingen

De mechanische t e l l e r s werden 's zaterdags om 12 uur en 's zondags om 23 uur afgelezen - hieruit waren respectievelijk de werkweek- en de weekeindpassages te berekenen. Omdat het slechts gaat om een globale in-druk van het aantal gepasseerde voertuigen is geen visuele telling uitgevoerd. De fietsen werden niet geregistreerd.

De gemiddelden van de waarnemingen zijn in fig. 2 opgenomen. In de eerste plaats blijkt dat het weekeindverkeer even intensief was als het werkweekverkeer. Het meest opmerkelijke daarbij is de vrijwel ge-lijke verkeersintensiteit over de gehele weg. Gezien het verkeer tussen boerderij en land: het omrijden, zou men verwachten dat tijdens de werkweek bij de 48e en 24e laan hogere intensiteiten worden gemeten dan halverwege deze opstrekkende wegen. Dat dit door de uitkomsten niet wordt bevestigd, wijst op een groot aandeel van het doorgaande verkeer in deze cijfers. De afwikkeling op de aansluiting 24e laan/2/3weg geeft een doorgaande v e r -keersstroom te zien van ongeveer 50% van het totale verkeer in

oost-west-richting; dit verkeer moet hoofdzakelijk uit niet-agrarisch verkeer hebben bestaan. Ook in het verkeer op de 24e laan heeft het niet-agrarisch verkeer nog een, zij het ondergeschikt, aandeel, zodat in de werkweek het n i e t a g r a

-risch verkeer op de 2/3-weg ten minste 30 à 50% van het totale verkeer uit-maakt, in het weekeinde is dit te schatten op 60 à 90%. Over de gehele week geeft dit een gemiddelde van ruim 50%, dit alles in de betrokken herf stperio-des. De oorzaak van een en ander zal naar alle waarschijnlijkheid liggen in

A _

de o m s t a n d i g h e i d dat de 2 / 3 w e g op S t a d s k a n a a l a a n s l u i t . De g e p r o j e c t e e r de v e r k e e r s w e g o v e r de dreef s a l in de b o v e n g e s c h e t s t e situatie o n g e t w i j feld v e r a n d e r i n g b r e n g e n . Dit houdt m e t n a m e een afneming in van het w e e k -eind v e r k e e r .

Aansluitend bij het voorgaande i s op te m e r k e n dat, ondanks het feit dat voor het v e r k e e r t u s s e n b o e r d e r i j en land van de v e r h a r d e 24e l a a n v e e l m e e r gebruik wordt g e m a a k t , dan van de o n v e r h a r d e 48e l a a n , dit niet heeft

geleid tot n o e m e n s w a a r d i g e v e r s c h i l l e n in t e l l e r r e g i s t r a t i e s . Ook dit wijst op het g r o t e a a n d e e l van het doorgaande v e r k e e r .

3. De afvoer van de Produkten

De afvoer van de produkten kan in dit akkerbouwgebied w o r d e n o n d e r -scheiden n a a r gewas en o o g s t m e t h o d e : i— z elfbinderen g r a n e n j h a k v r u c h t e n g r a s In 1964 w a s g r a n e n hakvruchten g r a s r e s t m a a i d o r s e n d e v e r d e l i n g a l s volgt: N o o r d e r d w a r s -p l a a t s e n 5 1 % 40% 9% -Totaal G r o n i n g s D r e n t h s e V e e n -koloniën 45% 29% 23% 2%

In de o o r s p r o n k e l i j k e situatie w e r d het g r a a n ongeacht de oogstwijze afgevoerd via (opslag in) de s c h u u r . De h a k v r u c h t e n w e r d e n r e c h t s t r e e k s van het p e r c e e l g e s t o r t in een schip, gelegen in de wijk. G r a f i s c h v o o r g e

steld w a s de afvoer a l s in de m o d e l l e n a en b van fig. 3 i s getekend. De v e r -wachtingen zijn dat n a de a a n l e g van de 2 / 3 - w e g en goede ontsluiting van de b o e r d e r i j e n r e c h t s t r e e k s e afvoer n a a r silo (graan) of f a b r i e k ( a a r d a p p e l e n , b i e t e n , s t r o ) p l a a t s v i n d t : van het a c h t e r s t e 2 / 3 gedeelte via de 2 / 3 - w e g , van het v o o r s t e gedeelte via de b o e r d e r i j . Dit zou r e s u l t e r e n in m i n i m a l e t r a n s p o r t a f s t a n d e n (model c). V o o r z o v e r m e n bij de g r a n e n van de zelfbinder g e -b r u i k -blijft m a k e n -blijft de afvoer via de s c h u u r gaan (zie m o d e l d). O v e r i g e n s kan zelfbinderen a l s een aflopende z a a k w o r d e n beschouwd - in 1966 w e r d nog s l e c h t s 12% van de totale o p p e r v l a k t e aan g r a n e n op deze wijze geoogst.

De afvoer n a a r v o r e n geldt ook voor h e t g r a s l a n d voor de afvoer van m e l k en hooi.

De volgende *->«»sprekingen van de w a a r n e m i n g e n b e t r e f t een voor de eindtoestand r e p r e s e n t a t i e v e s i t u a t i e ; het j a a r 1966 voldeed h i e r a a n r e d e -lijk. Voor degenen die in de afvoer in 1964 en 1965 zijn g e ï n t e r e s s e e r d zij v e r w e z e n n a a r h e t j a a r v e r s l a g van h e t I . C . W . van 1965.

De w a a r n e m i n g e n zijn getekend n a a s t de bijbehorende m o d e l l e n . Daari-:. in i s aangenomen dat, indien voor een bepaald p e r c e e l de afvoer van het

s t r o bijvoorbeeld via de 2 / 3 - w e g en het g r a a n (de k o r r e l ) n a a r v o r e n heeft p l a a t s g e v o n d e n , dat de helft op de ene en de helft op de a n d e r e wijze i s af-g e v o e r d .

Het blijkt dat voor de h a k v r u c h t e n in de w a a r n e m i n g e n het m o d e l goed i s t e h e r k e n n e n ; alleen de s c h e r p e b e g r e n z i n g van de afvoer r i c h t i n g in het m o d e l komt in de w e r k e l i j k h e i d niet v o o r (de w a a r n e m i n g e n van 1964 en

1965 toonden in dit opzicht hetzelfde b e e l d ) . E e n gedeelte d a a r v a n i s te v e r -k l a r e n uit h e t feit dat de p e r c e e l s s c h e i d i n g e n in het a l g e m e e n (nog) niet

s a m e n v a l l e n m e t de g r e n s t u s s e n h e t e e r s t e en h e t tweede d e r d e gedeelte van de p l a a t s . Indien een w i l l e k e u r i g e s p r e i d i n g van de p e r c e e l s g r e n z e n w o r d t aangenomen — d i t komt bij b e n a d e r i n g wel m e t de situatie t e r p l a a t

-se o v e r e e n — en de gemiddelde p e r c e e l s l e n g t e p wordt b e r e k e n d , dan i s het beeld volgens de stippellijn in het m o d e l . Vergelijking van de w e r k e l i j k -heid m e t deze lijn toont duidelijk aan dat e r m e e r dan de te v e r w a c h t e n 67% o v e r de 2 / 3 - w e g i s afgevoerd (74%). Bij n a v r a a g b l e e k dat h e t nogal e e n s i s v o o r g e k o m e n dat m e n de a a r d a p p e l e n van enkele p e r c e l e n die v r i j v e r n a a r v o r e n lagen n a a r de 2 / 3 - w e g b r a c h t omdat d a a r toch r e e d s een g r o t e hoeveelheid w a s opgeslagen.

De afvoer van de granen (fig. 3 f) wijkt s t e r k af van het m o d e l . E r blijkt een s t e r k e v o o r k e u r voor de afvoer n a a r voren t e b e s t a a n . Uit g e s p r e k -ken kwam n a a r v o r e n dat dit v e r s c h i l l e n d e o o r z a k e n had. In de e e r s t e p l a a t s w a s het t r a n s p o r t n a a r de g r a a n s i l o onvoldoende a f g e s t e m d op de o o g s t s n e l -heid van de m a a i d o r s e r , hetgeen aanleiding gaf tot wachttijden. Alleen de b e d r i j v e n in het oostelijk gedeelte van de N o o r d e r d w a r s p l a a t s e n , die op b e -t r e k k e l i j k k o r -t e afs-tand van de silo zijn gelegen hadden een r e c h -t s -t r e e k s e g r a a n a f v o e r . E e n a n d e r punt v o r m d e de d r o o g en s i l o k o s t e n , die door o p -slag in de s c h u u r tot op z e k e r e hoogte konden w o r d e n b e p e r k t . Ten a a n s i e n van het s t r o speelde het k w a l i t e i t s v e r l i e s (en d a a r m e d e het o p b r e n g s t v e r l i e s ) bij buitenopslag e e n b e l a n g r i j k e r o l . Bovendien ontvangt m e n b e w a a r -loon.

6

-Dit leidde tot de volgende i n t e r n e t r a n s p o r t a f s t a n d e n voor de afvoer van de Produkten in het m o d e l en in de w e r k e l i j k h e i d :

m o d e l c w e r k e l i j k h a k v r u c h t e n 2, 9 h m (r- d = 0,l7d) 3 , 3 h m ( 0 , 1 9 d)

g r a n e n 2 , 9 h m (0,17 d) 7 , 1 h m ( 0 , 4 1 d) D a a r b i j is geen rekening gehouden m e t de afvoer n a a r de b o e r d e r i j via o m r i j -r o u t e s . Eventtieel kan d a a -r v o o -r een -r e d u c t i e f a c t o -r w o -r d e n i n g e v o e -r d uit de gegevens van de volgende p a r a g r a a f .

De w e r k e l i j k e t r a n s p o r t a f s t a n d e n zijn dus g r o t e r dan volgens het m o d e l . Dit i s t r o u w e n s een a l g e m e n e e i g e n s c h a p van m o d e l l e n : ze geven een ' a b s o luut' m i n i m u m ; dit geldt ook voor de o m r i j m o d e l l e n die in de volgende p a r a graaf aan de o r d e komen. Elke afwijking d a a r v a n leidt tot o n g u n s t i g e r u i t -k o m s t e n . D e r g e l i j -k e afwij-kingen zijn in de p r a -k t i j -k v r i j w e l onvermijdelij-k. Voor het m o d e l b e t e k e n t dit dat een z e k e r e c o r r e c t i e wel e e n s wenselijk kan zijn. In de e e r s t e p l a a t s zou e r een invloed kunnen zijn van de p e r c e e l s l e n g t e p (zie fig. 3 , m o d e l c). Het i s gemakkelijk t e b e r e k e n e n dat de t r a n s p o r t â t

-1 -1 p2 1

stand h i e r gemiddeld wordt r d + jsr *V , in p l a a t s van j d voor het o o r -spronkelijk m o d e l .

De factor y y ^ — i s e c h t e r d o o r g a a n s niet m e e r dan 1% van 7- d, zodat deze t e v e r w a a r l o z e n i s . De afwijking voor de h a k v r u c h t e n volgens de b e s p r o k e n w a a r n e m i n g e n i s in dit m o d e l wel van enige betekenis» deze wordt h i e r g e -steld op c i r c a 10%. De gemiddelde t r a n s p o r t a f s t a n d voor de afvoer volgens

1

dit m o d e l wordt dan o n g e v e e r l , l x r d = 0 , 1 8 d .

Wat het tweede m o d e l b e t r e f t , dat van de g r a n e n , m o e t w o r d e n aangeno m e n dat de t r a n s p o r t p r o b l e m e n n a a r de s i l o ' s v r i j gemakkelijk zijn op te l o s

-sen, zodat ook h i e r v o o r het m o d e l c gaat dienen. Wellicht blijft de s c h u u r nog van b e t e k e n i s voor de afvoer van s t r o . Dit model z a l ook blijven b e s t a a n voor de afvoer van g r a s l a n d p r o d u k t e n z o a l s m e l k . S a m e n g e v a t : v o o r de af-v o e r af-van a l l e produkten geldt, mogelijk m e t u i t z o n d e r i n g af-van de s t r o - a f af-v o e r , m o d e l c, m e t een t r a n s p o r t a f s t a n d van gemiddeld 0 , 1 8 d.Bij blijvende afvoer van s t r o n a a r v o r e n wordt dit t o t a a l bij het gegeven bouwplan c a . 0, 25 d m a x i -m a a l . Met i n v o e r i n g van k i l o -m e t e r p r i j z e n voor het t r a n s p o r t , h e t bouwplan, o p b r e n g s t b e g r o t i n g e n en het a a n t a l r i t t e n p e r ha voor de d i v e r s e g e w a s s e n zijn nu de afvoerkosten te r a m e n voor ontsluitingen v i a de 2 / 3 - w e g .

- 7

4. De r o u t e k e u z e van het v e r k e e r b o e r d e r i j -land

Voor de a n a l y s e van de keuze uit a l t e r n a t i e v e r o u t e s voor h e t v e r k e e r b o e r d e r i j - l a n d ( d i r e c t e o n v e r h a r d e weg of v e r h a r d e o m r i j r o u t e ) wordt in de e e r s t e p l a a t s a a n g e s l o t e n bij f o r m u l e s van F L A C H (1966). Soortgelijke bekende m o d e l l e n zijn die van SPARENBURG (1964) en OOSTERBAAN (1967), doch deze zijn op het punt van de routekeuze m i n d e r g e d i f f e r e n t i e e r d . V e r -volgens w o r d t gepoogd een v e r b a n d te vinden m e t s n e l h e i d s o n d e r z o e k i n g e n van het l a n d b o u w v e r k e e r (RIGHOLT, 1963; REINDS en VAN H E M E R T , 1962); t e n s l o t t e w o r d e n de o v e r e e n k o m s t e n m e t de r o u t e d i s t r i b u t i e van h e t s t e d e -lijk v e r k e e r n a g e g a a n , de l a a t s t e op b a s i s van onderzoekingen in de U . S . A .

Uitgaande van een r e l a t i e t u s s e n de w a a r d e r i n g s f a c t o r Ç >1 voor een o n v e r h a r d e weg ( w a a r v o o r C= 1) en h e t o m r i j p e r c e n t a g e co van het t o t a l e r i t t e n a a n t a l n a a r een p e r c e e l , i s volgens het m e e s t eenvoudige m o d e l (on-d e r m e e r aangehou(on-den (on-door S p a r e n b u r g en O o s t e r b a a n ) (on-de samenhang a l s in fig. 4a.

De w a a r d e van C hangt nauw s a m e n m e t en wordt d o o r g a a n s uitgedrukt in de lengte verhouding t u s s e n v e r h a r d e o m r i j - en o n v e r h a r d e d i r e c t e r o u t e . F l a c h gaat uit van z = —— w a a r b i j z eelijk a a n de b o v e n o m s c h r e v e n Ç m o e t w o r d e n gedacht. Men n e e m t in m o d e l a aan dat voor een p e r c e e l m e t een w a a r d e van z gelegen boven een bepaalde k r i t i s c h e w a a r d e z m e n niet o m r i j d t : u= 0; i s z< z dan rijdt m e n wel om:w = 100.

F l a c h (1966) heeft aangetoond dat in de p r a k t i j k het v e r b a n d i e t s g e n u a n c e e r d e r i s ; r o u t e d i s t r i b u t i e onderzoekingen voor stedelijk en i n t e r l o k a a l v e r -k e e r wijzen in dezelfde richting(zie de l a a t s t e p a r a g r a a f ) .

E r zijn n a m e l i j k p e r c e l e n w a a r v o o r m e n nu e e n s de r e c h t s t r e e k s e weg k i e s t , dan w e e r de o m r i j r o u t e , en wel, dat ligt voor de h a n d : m e e r de o m r i j r o u t e n a a r m a t e het lengt e v e r schil t u s s e n de twee r o u t e s k l e i n e r i s (zie fig. 4b). W e e r s o m s t a n d i g h e d e n , gebruikte v e r v o e r m i d d e l e n , van p l a a t s tot p l a a t s v e r -schillende verhoudingen t u s s e n k w a l i t e i t e n van v e r h a r d e en o n v e r h a r d e wegen, alle aanleiding gevende tot v a r i a t i e in r i j snelheden»en t e n s l o t t e m o e i l i j k te v e r i f i ë r e n f a c t o r e n betreffende h e t g e d r a g s p a t r o o n en de 'instelling* van de b e t r o k k e n w e g g e b r u i k e r s , m a k e n dat de w a a r d e r i n g s f a c t o r £ ( « z ) zelfs b i n -nen één gebied n a a r p l a a t s en tijd v a r i e e r t .

Het i s niet onwaarschijnlijk dat bij de r o u t e k e u z e voor het a g r a r i s c h e v e r k e e r de f a c t o r e n die in het v e r k e e r in het a l g e m e e n op de r o u t e k e u z e van invloed zijn: b e t r o u w b a a r h e i d of z e k e r h e i d van de r i t , rijtijd - w a a r o n d e r h i e r

v

de s n e l h e i d s verhouding — , k o s t e n en r i j c o m f o r t , a l s a c h t e r g r o n d te h e r -o

8

-kennen zijn. In dit v e r b a n d zij gewezen op de r e l a t i e t u s s e n wegkwaliteit en r i j s n e l h e i d (RIGHOLT, 1963).

Om dezelfde r e d e n dat Ç v a r i e e r t i s e r een s p r e i d i n g in het o m r i j p e r centage w. E r o n t s t a a t s e n puntenwolk w a a r d o o r een lijn kan w o r d e n g e t r o k k e n , die een n e g a t i e v e c o r r e l a t i e te zien m o e t geven t u s s e n het o m r i j p e r c e n -tageoo en z. W a a r schijnlijk gaat het h i e r om S - v o r m i g e k r o m m e n (zie ook o n d e r z o e k D e t r o i t , 1956). E e n gebroken r e c h t e lijn geeft evenwel d o o r g a a n s een voldoende nauwkeurige b e n a d e r i n g . F l a c h vond d e r g e l i j k e v e r b a n d e n voor g r a s l a n d g e b i e d e n in de volgende f o r m u l e v o r m :

Al - zC A Al = - c w+ d

v 50 o

Elke w a a r d e van z./oo- i s uit deze formule t e r u g te b e r e k e n e n door deling door Al : _o

zi - z 5 0 = - c'u» + d'

De formule heeft a l s e i g e n s c h a p dat m e n v e r s c h i l l e n d e w a a r d e n v o o r ^ bij dezelfde z. kan vinden (en o m g e k e e r d ) a l s Al en Al v a r i ë r e n . Dit kan een

ï x & ' o v

n a d e e l zijn. In dit o n d e r z o e k i s uitgegaan van e e n eenvoudiger en v o o r de v e r -g e l i j k b a a r h e i d b r u i k b a a r d e r v o r m : w= a C + b .

De u i t k o m s t e n blijken in dezelfde g r o o t t e - o r d e te liggen a l s die volgens de r e k e n m e t h o d e van F l a c h .

De opzet van de b e r e k e n i n g e n v e r l o o p t dan a l s volgt: De w a a r d e n z.'w. w o r d e n p e r p e r c e e l b e r e k e n d . Bijvoorbeeld:

r e c h t s t r e e k s e route 1 = 1 , 5 h m 1 = 9 , 5 h m A v 1 7 , 0 -,

V O Z . = —r- - o d = ^ 1 = 1 3 , 5 h m l = 1,0 h m x &o ö' *

V o

Indien het a a n t a l r i t t e n n a a r dit p e r c e e l via de r e c h t s t r e e k s e route = 120 en 40

via de o m r i j r o u t e = 40, dan i s w. = 77-75-x 100% = 25%. Aan elk d e r punten i s een g e w i c h t s w a a r d e g toegekend (zie ook bijlage 2) gelijk a a n h e t r i t t e n -a -a n t -a l - in h e t v o o r b e e l d dus g = 160.

Van de punten w a a r v o o r u< 5% en co > 95% m e r k t F l a c h op dat de k e u z e van de in deze gevallen m i n s t gebruikte route dikwijls m e e r te m a k e n heeft m e t b i j z o n d e r e of incidentele f a c t o r e n dan m e t w e g k w a l i t e i t s v e r s c h i l l e n ; hij l i e t deze d a a r o m uit zijn c o r r e l a t i e b e r e k e n i n g e n . In deze 'gebieden' zijn in de g r a f i s c h e v o o r s t e l l i n g de afwijkingen t u s s e n de aangenomen r e c h t e lijn en de S k r o m m e ook het g r o o t s t . De w a a r d e n w= 0 en OJ = 100 vallen h i e r ook o n -d e r . De l a a t s t g e n o e m -d e punten zou-den het aangenomen rechtlijnig v e r b a n -d aanzienlijk kunnen beïnvloeden (zie fig. 4c ) en een onjuiste i n t e r p r e t a t i e van het w e r k e l i j k v e r b a n d kunnen zijn. In het onderhavige o n d e r z o e k kwamen

e c h t e r bij <*». > 95% enige m a l e n relatief h o g e r e w a a r d e n van z. v o o r , h e t -zelfde gold voor u)< 5% m e t lage w a a r d e n van z.. Weglating d a a r v a n uit de b e r e k e n i n g e n doet s y s t e m a t i s c h de helling van de c o r r e l a t i e l i j n afnemen

2

(zie fig. 4 c ) - dit zou e v e n z e e r een onjuiste i n t e r p r e t a t i e van de gegevens zijn. D a a r o m zijn h i e r ( a r b i t r a i r ) a l l e e n de volgende u>./z w a a r d e n uit de b e

-r e k e n i n g w e g g e l a t e n :

V

^ 0 - 5

'

o

e nU i> 9 5 b i j z9 5_1 0 0 < 0 , 9 Z±0Q

Dit v e r e i s t een enkele k e e r een h e r b e r e k e n i n g o m een bepaald punt alsnog op t e n e m e n c. q. weg t e laten.

Een v e r d e r e verfijning van deze werkwijze heeft voor de p r a k t i j k geen b e t e k e n i s . De c o r r e l a t i e b e r e k e n i n g kan nu w o r d e n u i t g e v o e r d .

E e n b e l a n g r i j k e v r a a g i s nog van welk functioneel v e r b a n d m o e t w o r d e n u i t -gegaan. ISCÜ = f ( Ç) of i s Ç = f ( u> ) ? Het quotient z = —.j-^ i s door m e t i n g van 1 en 1 n a u w k e u r i g voor elk p e r c e e l te b e p a l e n . De s p r e i d i n g ligt in w zodat g e s t e l d kan w o r d e n ui = f(z). Het l o g i s c h e v e r b a n d wijst ook in deze r i c h t i n g . Het al dan niet o m r i j d e n b e r u s t op de d a a r a a n voorafgaande w a a r -d e r i n g van -de twee r o u t e s , -dus OJ = f( Ç). E r i s e c h t e r e e r -d e r o p g e m e r k t dat t=4 z> dat wi l z eg g e n Ç 4 Y_ , zij het dat Ç . wel om z. z a l s c h o m m e l e n ;

£ . v e r s c h i l t n a a r p l a a t s en tijd op grond van dezelfde omstandigheden w a a r -door w v a r i e e r t . Bovendien wordt in de w a a r n e m i n g e n Ç. afgeleid uit de g e

-m e t e n w a a r d e n voor ui. - i -m p l i c i e t v e r o n d e r s t e l t dit een v e r b a n d van Ç =f(u> ). Dit v e r b a n d blijkt ook nagenoeg geen u i t k o m s t e n te geven van Ç < 1, in t e g e n

-stelling tot de functie w = f( C ).

Hoofdzaak i s dat in beide v a r i a b e l e n een z e k e r e s p r e i d i n g v o o r k o m t , h e t gaat m . a. w. o m twee onderling .afhankelijken beide m e t de k e n m e r ken van s t o c h a s t i s c h e grootheden. In d e r g e l i j k e gevallen kunnen twee r e g r e s

-s i e -s w o r d e n gegeven: w = a . z + b . en z = a?w + b • Het v e r b a n d dat de w e r

-kelijkheid het m e e s t b e n a d e r t ligt t u s s e n de twee gevonden lijnen (zie DE JONGE, I960). De b e r e k e n i n g d a a r v a n v e r e i s t e c h t e r een a a n t a l , h i e r a r b i -t r a i r e , v o o r o n d e r s -t e l l i n g e n -t e n a a n z i e n van de v a r i a -t i e s van z en ^ .

Voor de bepaling van het definitieve v e r b a n d i s een eenvoudiger m e t h o de gevolgd (zie bijlage 1). De ÜJ/Z w a a r d e n zijn d a a r b i j samengevoegd i n -dien het p e r c e l e n m e t gelijke z betrof. Uit de b e r e k e n i n g e n zijn de r i t t e n

voor ontginning en m e l k e n weggelaten. Deze w e r k z a a m h e d e n betroffen s l e c h t s enkele p e r c e l e n m e t r e l a t i e f v e e l r i t t e n m e t een d o o r g a a n s i e t s afwijkend p a t r o o n . W e e r g e g e v e n i s dus een ' z u i v e r ' akkerbouwgebied.

10 -Verharding van de opstrekkende weg

Van de onverharde opstrekkende weg (de 48e laan) was het aantal ver-keersregistraties beperkt zodat in fig. 5a met één vergelijking moet worden volstaan. Voor de 48e laan zijn de z' waarden berekend volgens:

Al + Al opstrekkende weg

z' = —ï °

A*o

De uitkomst toont aan dat de betekenis van de verharde weg daarin ligt dat deze tot veel grotere afstand nog wordt gebruikt. De onverharde opstrekken-de weg heeft een Ç '_f i = 1, 65 en Ç ' = 2, 08 tegen de verharde weg een

Ç »0 = 2, 22 en Ç-. = 3,18. Voor de dicht bij deze wegen gelegen percelen

(kleine z-waarden) is het verschil gering: onverharde weg C '>• no = ^ ' ^ e n

verharde weg C«0Q = 1,26. De verharding impliceert een zekerheid te kunnen rijden, vooral ook een grotere rijsnelheid of tijdsbesparing en ook een comfortabeler rijden.

Men kan uit fig. 5a aflezen dat door de verharding het transport over de opstrekkende weg ongeveer wordt verdubbeld. De zekerheid van de be-reikbaarheid van de ontsloten percelen en de laadplaats is bepaald van nog grotere betekenis, dit is echter moeilijk te kwantificeren.

De volgende beschrijvingen hebben uitsluitend betrekking op de verhar-de opstrekkenverhar-de weg (24e laan).

De ligging der percelen

Merkwaardige verschillen treden aan de dag als de omrijpercentages worden uitgezet tegen de C-waarden onderscheiden naar de ligging der oer-celen of laadplaatsen ten opzichte van de 2/3-weg (f,:~g- 5b). Het blijkt dat

de percelen gelegen voor de 2/3 weg met aanzienlijk hogere C -waarden ( CQ = 2, 70) van het gemiddelde patroon afwijken ( C ,.ft « 2, 20) - bovendien

is voor deze groep de spreiding in de puntenwolk het grootst, er zijn soms zelfs zeer extreme <*>\/z--waarclen. (zie bijlage 2). Een verklaring voor dit

verschijnsel is niet gevonden (er is' geen verschil in voertuiggebruik). Het enige wat hierover gezegd kan worden is, dat dit onze vooronderstelling be vestigt dat er verschillen zijn tussen de objectief van de kaart opgemeten z en de waardering C • Met een enkel geval kan dit worden toegelicht:

namelyk zwaar transport (zand) onder ongunstige weersomstandigheden, waar oor de eigen laan niet meer bruikbaar v/as. Dit leidt tot lange

- 1 1 De u i t k o m s t e n zijn in c i j f e r s a l s volgt: ^100 p e r c e l e n a c h t e r 2 / 3 - w e g 1,53 l a a d p l a a t s op 2 / 3 - w e g 1,31 p e r c e l e n vóór 2 / 3 - w e g 1,80

Voor de v e r d e r e a n a l y s e zijn de p e r c e l e n vóór de 2 / 3 - w e g vanwege het gevondene in het v o o r g a a n d e buiten beschouwing gelaten«

Ç 50 2 , 1 6 2 , 0 3 2 , 7 0 c 0 2 , 7 8 2 , 7 5 3 , 6 2 Voertuigen

In de e e r s t e p l a a t s m o e t worden o p g e m e r k t dat het v o e r t u i g gebruik v e r r e van gelijkmatig w a s v e r d e e l d . In de w a a r n e m i n g s p e r i o d e , h e r f s t 1964 + 1965, w a s de v e r d e l i n g a l s volgt (dit betreft het g e a r c e e r d e gebied a a n g e -geven in fig. 1). auto t r e k k e r b r o m f i e t s fiets p a a r d te voet onbekend t o t a a l T o t a a l a a n t a l r i t t e n excl- m e l k e n en h e r -ontginning 4 , 0 6 6 , 4 0 , 4 1 5 , 8 1 1 , 1 1 , 6 0 , 8 100 % 3759 m e l k e n + h e r -ontginning (buiten h e t onderzoek) 4 0 , 4 2 6 , 5 -2 3 , 8 9 , 3 -100 % 1075 t o t a a l 1 2 , 1 5 7 , 5 0 , 3 1 7 , 6 1 0 , 7 1 , 3 0 , 6 100 % 4834

Het b e l a n g r i j k s t e v e r v o e r m i d d e l blijkt de t r e k k e r te zijn. Aannemende dat de p a a r d e t r a c t i e op de duur geheel z a l verdwijnen i s te v e r w a c h t e n dat in de t o e k o m s t de t r e k k e r z e k e r 2 / 3 , wellicht zelfs 3 / 4 van het l a n d b o u w v e r k e e r z a l u i t m a k e n . De N o o r d e r d w a r s p l a a t s e n m a k e n wat dit betreft geen u i t z o n d e -ring op de a l g e m e n e tendensen.

De analyse van de voertuiginvloed op de routekeuze i s h i e r u i t g e v o e r d voor de v i e r m e e s t gebruikte v e r v o e r m i d d e l e n auto, t r e k k e r , fiets en p a a r d (fig. 5c). Uit de d e t a i l g e g e v e n s (bijlage 2) i s af te l e z e n dat het aantal w a a r n e m i n -gen voor auto en p a a r d en wa-gen gering w a s - de u i t k o m s t e n d a a r v a n w o r d e n

12

o n d e r voorbehoud gegeven.

Uit fig. 5b blijkt dat het v e r v o e r m i d d e l van grote invloed i s op de route-k e u z e . N a a r m a t e de verhouding t u s s e n de snelheid op de v e r h a r d e weg en de o n v e r h a r d e l a a n g r o t e r i s , wordt ook de w a a r d e van Ç g r o t e r . Deze gemiddel-de snelheidsverhoudingen ( g e r a a m d op b a s i s van w a a r n e m i n g e n van R e i n d s en Van H e m e r t , 1962) zijn in de fig. 5c v e r m e l d - in een volgende p a r a g r a a f w o r d t h i e r n a d e r op ingegaan. De gevonden u i t k o m s t e n zijn in c i j f e r s a l s volgt (excl. m e l k e n en herontginning)

C 100 ^ 5 0 ** 0

p e r s o n e n a u t o 1,55 2 , 6 0 3 , 6 5 t r e k k e r 1,43 2 , 1 9 2 , 9 5 fiets 1,34 1,95 2 , 5 5 p a a r d 1,00 1,30 l.óO"' De fiets geeft, gezien de v r i j lage w a a r d e v o o r (= 1,5) r e l a t i e f hoge

w a a r d e n voor z. H i e r i s n a a r alle w a a r s c h i j n l i j k h e i d het c o m f o r t - v e r schil t u s s e n het rijden op v e r h a r d e en o n v e r h a r d e weg van invloed.

Het t r a n s p o r t

De invloed van omvang en gewicht van h e t t r a n s p o r t i s o n d e r z o c h t voor de t r e k k e r t r a c t i e . Voor de a n d e r e v o e r t u i g e n i s deze f a c t o r niet of van o n -d e r g e s c h i k t e b e t e k e n i s . Het t r a n s p o r t i s in -d r i e g r o e p e n o n -d e r s c h e i -d e n :

- geen t r a n s p o r t of lading

- licht t r a n s p o r t (eg, ploeg, één wagen)

- z w a a r of o m v a n g r i j k t r a n s p o r t (twee w a g e n s , enz. ).

Uit fig. 5d blijkt dat de v o o r k e u r voor de o m r i j r o u t e t o e n e e m t n a a r m a t e h e t gewicht en de omvang van h e t t r a n s p o r t g r o t e r zijn. De v e r s c h i l l e n b l i j ven e c h t e r b e t r e k k e l i j k g e r i n g . T e r c o n t r o l e i s nog n a g e g a a n of de w e e r s o m

-standigheden tot deze u i t k o m s t geleid kunnen hebben; dit b l e e k n i e t het geval t e zijn.

Deze u i t k o m s t e n komen in g r o t e t r e k k e n o v e r e e n m e t b e r e k e n i n g e n op b a s i s van snelheidsverhoudingen. Uit ds m e t i n g e n van R e i n d s en Van H e m e r t

vv

(1962) i s te b e c i j f e r e n dat voor de t r e k k e r t r a c t i e de verhouding — g r o t e r wordt bij t o e n e m e n d gewicht of omvang van het t r a n s p o r t . Dit wordt v o o r

-v n a m e l i j k v e r o o r z a a k t door de afneming van v . Enkele w a a r d e n van —- zijn

o vQ

Ç100 1,22 1,40 1,74 C 50 1,97 2,:, 6 2 , 3 3 ^ 0 2, 72 2 , 9 2 2 , 9 4 - 13 In c i j f e r s : geen t r a n s p o r t licht t r a n s p o r t z w a a r / o m v a n g r i j k t r a n s p o r t De w e e r s o m s t a n d i g h e d e n op de dag zelf

Het ligt voor de hand te v e r o n d e r s t e l l e n dat de w e e r som standigheden de r o u t e k e u z e beïnvloeden, v o o r a l doordat de b e r i j d b a a r h e i d d e r o n v e r h a r d e l a -nen bij r e g e n v a l m i n d e r en de k a n s op stukrijden van de l a a n g r o t e r w o r d t . Op b a s i s van een indeling van de w e e r s o m s t a n d i g h e d e n hoofdzakelijk volgens de n e e r s l a g h o e v e e l h e d e n (zie bijlage 3) blijkt i n d e r d a a d de v e r w a c h t e invloed, te b e s t a a n ; fig. 5e geeft het v e r b a n d m e t het w e e r op de dag zelf v o o r de t r e k k e r t r a c t i e . De b e l a n g r i j k s t e w a a r d e n van Czijn:

droog w e e r m a t i g e n e e r s l a g v e e l n e e r s l a g / v o r s t

Met de snelheids verhouding op v e r h a r d e en o n v e r h a r d e weg i s w e d e r o m v o o r het g r o o t s t e gedeelte het v e r s c h i j n s e l van het o m r i j d e n te k a r a k t e r i s e r e n . Door slechte w e e r s o m s t a n d i g h e d e n n e e m t v s t e r k af, v v e r a n d e r t weinig,

vv ö o ' v

de verhouding„— wordt dus g r o t e r . De kosten (vernieling van de laan) en de ' o

b e t r o u w b a a r h e i d of z e k e r h e i d kunnen e v e n e e n s van belang zijn. U i t e r a a r d w o r d t het a a n t a l r i t t e n p e r dag s t e r k beïnvloed door de w e e r s o m s t a n d i g h e d e n , doch dit valt b u i t e n het t h e m a van deze p a r a g r a a f .

De w e e r s o m s t a n d i g h e d e n op de voorafgaande dagen

Om dezelfde r e d e n e n dat de w e e r s o m s t a n d i g h e d e n op de dag zelf van i n vloed zijn kunnen ook de w e e r s o m s t a n d i g h e d e n op de voorgaande dagen van b e -t e k e n i s zijn. I m m e r s ook d a a r d o o r kan de laan m i n e e r of b e -t e r b e r i j d b a a r wor-den. De u i t k o m s t e n b e v e s t i g e n deze v e r o n d e r s t e l l i n g . De v e r s c h i l l e n lagen bij de gekozen indeling van het w e e r (zie bijlage 3) in dezelfde o r d e van g r o o t -t e a l s bij he-t w e e r op de dag zelf (fig. 5f).

De u i t k o m s t e n w a r e n : ' 1 0 0 1,36 1,60 1,56 C5 0 2 , 0 9 2 , 2 1 2 , 4 6

^ c

1 4 geen of weinig n e e r s l a g m a t i g e n e e r s l a g v e e l n e e r s l a g / v o r s t " 1 0 0 1,26 1,49 1,68 w 50 2 , 1 3 2 , 0 6 2 , 3 5 0 3 , 0 2 2, 03 3,02 Wat bij h e t w e e r op de dag zelf w e r d o p g e m e r k t geldt h i e r ook voor het w e e r op de d r i e voorgaande dagen.

Samengevat kan w o r d e n v a s t g e s t e l d dat de w a a r d e n van* __ in het a l g e m e e n liggen t u s s e n 2 en 2, 5. De w a a r d e 3 , genoemd in s o m m i g e p u b l i k a -t i e s lijk-t ons voor akkerbouwgebieden aan de hoge kan-t; afwijkingen door v o e r t u i g s o o r t , w e e r s o m s t a n d i g h e d e n enz. d a a r g e l a t e n . V o o r t s blijkt dat m e t de snelheid s verhouding en d a a r m e d e rijtijd en k o s t e n , voor de d i v e r s e v o e r t u i g e n onder de v e r s c h i l l e n d e omstandigheden het v e r s c h i j n s e l van de

r o u t e k e u z e voor een z e e r groot gedeelte i s w e e r t e geven. De z e k e r h e i d te kunnen rijden en het r i j c o m f o r t spelen s l e c h t s op enkele punten in dit, u i t e r -a -a r d z e e r z-akelijk g e k -a r -a k t e r i s e e r d e , ' -a g r -a r i s c h e ' v e r k e e r een r o l . Bij het o p s t e l l e n van m o d e l l e n v e r k r i j g t m e n d e r h a l v e op b a s i s van s n e l h e i d s v e r h o u -dingen een z e e r a a n v a a r d b a r e o r d e van grootte v o o r de w e r k e l i j k e w a a r d e n van £ . Dit b e t r e f t dan in hoofdzaak de w a a r d e n v o o r ^c0« Het v e r l o o p van

C . o n n a a r C« i s h i e r n i e t uit af te l e i d e n , in het volgende wordt h i e r n a d e r

op ingegaan. De v e r s c h i l l e n tussenC .Q_ e n L blijken v r i j groot te zijn:

C 100 ~ l f 3 Cn = 2 , 6 1,7 3 , 6 5. Vergelijking m e t a n d e r e onderzoekingen O n d e r z o e k g r a s l a n d v e r k e e r (Flach)

Bij de b e s p r e k i n g van het r o u t e k e u z e o n d e r z o e k van F l a c h voor g r a s -landgebieden i s r e e d s gewezen op enkele v e r s c h i l l e n in b e n a d e r i n g s w i j z e . Teneinde een v e r g e l i j k i n g mogelijk t e m a k e n zijn d a a r o m de door F l a c h g e -p u b l i c e e r d e b a s i s g e g e v e n s b e w e r k t volgens de in deze nota aangehouden w e r k w i j z e . Voor één d e r b e d r i j v e n ( L e k k e r k e r k ) zijn de door F l a c h gevon-den ' l e n g t e v e r g r o t i n g e n ' van de v e r h a r d e o m r i j r o u t e door een o p r i t van een dijk in rekening g e b r a c h t . E e n tweede o p m e r k i n g betreft de omstandigheid dat in de w a a r n e m i n g e n van F l a c h relatief v e e l gegevens b e t r e k k i n g hebben op p e r c e l e n die qua ligging v e r g e l i j k b a a r zijn m e t op p e r c e l e n in de N o o r d e r -d w a r s p l a a t s e n v o o r -de 2 / 3 - w e g ; een situatie -die zich in -de g r a s l a n -d g e b i e -d e n in hun huidige v o r m n a a r verhouding m e e r voordoet dan in een z e e r r e g e l

15

m a t i g gebied a l s de N o o r d e r d w a r s p l a a t s e n . J u i s t deze p e r c e l e n geven a a n -zienlijk h o g e r e w a a r d e n voor z dan de a n d e r e (fig. 5b). Dit houdt in dat de w a a r d e n die in de N o o r d e r d w a r s p l a a t s e n zijn gevonden t e n opzichte van de u i t k o m s t e n van F l a c h i e t s aan de lage kant kunnen liggen. T e n s l o t t e kunnen e r v e r s c h i l l e n zijn in v o e r t u i g g e b r u i k F l a c h v e r m e l d t d a a r o v e r geen b i j z o n d e r h e d e n .. en w e e r s o m s t a n d i g h e d e n . Ook het w a a r n e m i n g s seizoen kan van i n

-vloed zijn. De u i t k o m s t e n zijn s a m e n g e b r a c h t in fig. 6. De conclusie uit deze gegevens kan, ondanks de voorgaande b e p e r k i n g e n toch duidelijk zijn. Het g r a s l a n d g e b i e d geeft bij gelijke w h o g e r e Ç w a a r d e n te zien dan het a k k e r

-bouwgebied. F l a c h n o e m t in dit v e r b a n d als b e z w a r e n van de r o u t e s o v e r land de hekken (ontbreken d o o r g a a n s in akkerbouwgebieden) en h i n d e r van het v e e . Ook de gevoeligheid van o n v e r h a r d e wegen in g r a s l a n d g e b i e d e n i s d o o r g a a n s g r o t e r . T e r u g k o m e n d op de r i j s n e l h e i d s m a a t s t a f kan w o r d e n g e zegd dat deze ook h i e r opgaat: de genoemde h i n d e r n i s s e n v e r l a g e n de r i j

-snelheid op de o n v e r h a r d e weg (de hekken ook het r i j c o m f o r t ) , d a a r m e d e w o r d t C g r o t e r .

De w a a r d e n van C ,-0 zijn:

Akkerbouwgebied N o o r d e r d w a r s p l a a t s e n = 2 , 2 G r a s l a n d g e b i e d e n TJErkgaast en L e k k e r k e r k = 2 , 5 5

G r a s l a n d g e b i e d O o s t e r z e e = 3 , 3 De snelheid s m e t i n g e n van R e i n d s en Van H e m e r t

v v Nadat in het v o o r g a a n d e de grote invloed van de snelheidsverhouding — op de ligging van de C /ÜJ lijnen ten opzichte van e l k a a r kon w o r d e n aangetoond i s n a g e g a a n of m e t deze verhoudingen ook e n i g e r m a t e het v e r l o o p van C ^0 0

n a a r ^n kan w o r d e n v e r k l a a r d . D a a r t o e i s aansluiting gezocht bij de v e r s c h i l

-len in de f r e q u e n t i e v e r d e l i n g van v en v (fig. 7). Om dit na te gaan zijn

h i e r de a s f a l t , b e t o n , k l i n k e r en grindwegen v e r g e l e k e n m e t de o n v e r h a r de wegen van m a t i g e en slechte kwaliteit. In o v e r e e n s t e m m i n g m e t de w a a r n e m i n g e n van R e i n d s en Van H e m e r t wordt aangenomen dat de s n e l s t e , r e s p e c t i e v e l i j k l a n g z a a m s t e r i j d e r s op de v e r h a r d e weg ook de s n e l s t e ( l a n g z a a m

ste) r i j d e r s op de o n v e r h a r d e weg zijn. V o o r t s dat de r o u t e k e u z e bij v e r g e -lijking van de twee s n e l h e i d s v e r d e l i n g e n u i t s l u i t e n d wordt b e p a a l d door de rijtijden, hetgeen in de p r a k t i j k u i t e r a a r d niet j u i s t i s - e r zijn m e e r f a c t o r e n * Het v e r l o o p van de lijn van C o s t e r z e e i s o n z e k e r doordat de w a a r n e m i n

16

-en e r is ook de subjectieve beoordeling die tot spreiding van Ç -en uj aanleiding geeft. Met deze uitgangspunten kunnen omrijmodellen worden afgeleid zoals in fig. 7 voor trekker en paardetractie zijn getekend op basis van de snelheids-waarnemingen van Reinds en Van Hemert (1962, aangevuld met enige latere metingen). Daarin zijn de rij snelheden op de verharde weg met een o v e r s c h r i j - • dingsfrequentie x (= w ) samengenomen met de rij snelheden op de onverharde weg met dezelfde waarde x ( = u) )•

Vv6c)

Het is gemakkelijk aan te tonen dat dan de bijbehorende z = " - w a a r -_{x v / »}

o(x)

voor de twee rijtijden gelijk zijn. Dit geeft vervolgens het punt waarbij voor x%, dat is vooru% der ritten, wordt omgereden. Doordat de frequentiekrommen van de rij snelheden op verharde en onverharde weg ongelijk zijn (fig. 7) ontstaat het geschetste beeld. Het resultaat is zeer interessant: e r blijkt namelijk een zekere parallel te ontstaan met de op grond van onze waarnemingen verkregen resultaten. De enige afwijking van betekenis ligt in het feit dat deze benaderings-wijze bij de trekkertractie bij oo< 50% te lage uitkomsten voor Ç geeft; voor de paardetractie is het verschil te verwaarlozen. Dit leidt tot het formuleren van de hypothese dat met behulp van de frequentieverdelingen van de rij snelheden over twee alternatieve routes een beeld van het verloop w = ÏOO/C J0« naar

w = 0 / £0 bij het omrijden kan worden verkregen dat de werkelijkheid zeer r e d e

-lijk benadert. Deze hypothese moet uiteraard door voortgezet onderzoek worden bevestigd.

Het stedelijk verkeer

In het stedelijk en interlokaal verkeer zijn met betrekking tot de routedis-tributie enige grafieken in omloop, bijvoorbeeld uit de U.S.A. (fig. 8) de

A. A. S. H. O. grafiek (1952), een soortgelijke grafiek van een onderzoek in Detroit (1956) en de California-krommen (196 ) . De e e r s t e twee grafieken blijken een zekere overeenkomst te vertonen met de uitkomsten van het onder-zoek in Nieuw-Buinen. Dit bevestigt nog eens wat reeds enige keren in dit on-derzoek tot uiting kwam, namelijk dat de factoren die in het het verkeer in het algemeen bij de routekeuze een rol spelen (tijd, snelheid, betrouwbaarheid/zekerheid, rijcomfort e. d. ) ook bij het landbouwverkeer van betekenis zijn. D e s -ondanks is de overeenkomst opmerkelijk omdat het hier twee uitersten betreft: het extreem ingewikkelde stedelijke verkeer en het vrij p r i m a i r e landbouwverkeer.

Bij nadere beschouwing valt het op dat de uitkomsten in Nieuw-Buinen aan^ zienlijk hogere C-waarden geven dan bijvoorbeeld de grafiek van Detroit (fig. 8). De belangrijkste achtergrond hiervan is dat volgens deze grafiek in het stedelijk

17

-verkeer niet slechts de verhoudingen van de rijtijd doch ook de af te leggen afstand die reeds in de rijtijd (= —) i s v e r w e r k t nog a l s afzonderlijke f a c t o r van invloed is« Deze twee invloeden v o r m e n de b a s i s o p z e t van de California-krommen.

Bij groter wordende afstand s v e r s chilien via de a l t e r n a t i e v e r o u t e s accepteert men blijkbaar een z e k e r t i j d s v e r l i e s , hetgeen r e s u l t e e r t in de keuze van de kortere (langzame) route. Dit v e r s c h i j n s e l kon bij het l a n d b o u w v e r k e e r in de Noorderdwarsplaatsen niet w o r d e n g e s i g n a l e e r d . E r zij h i e r nog o p g e m e r k t dat tengevolge van de v e r s c h i l l e n in opzet van de d r i e gegeven A m e r i k a a n s e grafieken de uitkomsten ook z e e r v e r s c h i l l e n d kunnen sijn, z o a l s uit het onderstaande voorbeeld blijkt:

route a = 10 km; v = 50 k m / u ) rijtijd a = 12 m i n .

route b = 14 km; v, = 100km/u } rijtijd b = 18, 4 m i n . ... !

b v--=r>... • '6.L.\ .

De route distributie zou dan zijn:

volgens A . A . S.H. O. a : 17% b: 83%

volgens Detroit 20% 80% volgens California 58% 42%

Hoewel dit een z e e r interessant o n d e r w e r p i s w e r d h i e r van n a d e r e bestude-ring van deze overeenkomsten t u s s e n h e t stedelijk en het l a n d b o u w v e r k e e r afgezien. Het beschikbare w a a r n e m i n g s m a t e r i a a l is d a a r v o o r nog van te b e perkte omvang. Met het s i g n a l e r e n van deze p a r a l l e l l e n w o r d t d a a r o m v o l

-staan.

6. Samenvatting

In de Noorderdwarsplaatsen w e r d nagegaan hoe het o n t s l u i t i n g s s y s t e e m van een weg op 2 / 3 van de kaveldiepte m e t enkele v e r h a r d e o p s t r e k k e n d e w e

-gen functioneert. Het bleek d a a r b i j dat deze in b e g i n s e l z u i v e r a g r a r i s c h e weg

mede door de situatie ter p l a a t s e v o o r een (klein) gedeelte van het d o o r g a a n

-de v e r k e e r het karakter van een p a r a l l e l w e g van -de v e r k e e r s w e g door h e t

streekdorp kreeg. De a g r a r i s c h e functie voor de afvoer d e r produkten w e r d ongeveer naar verwachting v e r v u l d : het m o d e l van 2 / 3 van het t r a n s p o r t via de 2 / 3 - w e g werd voor de h a k v r u c h t e n i e t s o v e r s c h r e d e n , voor de g r a n e n (nog) niet bereikt. De daarmede samenhangende i n t e r n e t r a n s p o r t a f s t a n d o v e r de onverharde weg volgens h e t m o d e l 4- d = 0, 17 d, i s d a a r d o o r i e t s h o g e r en kan bij blijvende afvoer van s t r o n a a r v o r e n oplopen tot m a x i m a a l c a . 0, 25 d. In het vraagstuk van h e t o m r i j d e n konden enige f a c t o r e n w o r d e n a a n g e w e z e n die hierbij van invloed zijn. Als a l g e m e n e factor w a s e r de rijtijd of r i j s n e l

18

heidshouding t u s s e n de a l t e r n a t i e v e r o u t e s , m e t a l s d e e l f a c t o r e n het v e r v o e r -m i d d e l , gewicht en o-mvang van het t r a n s p o r t en de w e e r s o -m s t a n d i g h e d e n , die

de b e r i j d b a a r h e i d van de laan s t e r k beïnvloeden.

De gevonden C-waarden blijken in dit landbouwgebied l a g e r t e liggen dan in g r a s l a n d g e b i e d e n . Het b e s t a a n van een groot v e r s c h i l t u s s e n C QQ en

C0, aangetoond door F l a c h voor g r a s l a n d g e b i e d e n , w e r d door dit o n d e r z o e k

b e v e s t i g d . Met de v e r s c h i l l e n in de f r e q u e n t i e v e r d e l i n g e n van v en v kan het gevonden v e r b a n d t u s s e n u> en Ç goed w o r d e n g e k a r a k t e r i s e e r d .

T e n s l o t t e vertoont dit b e e l d enige o p m e r k e l i j k e o v e r e e n k o m s t e n m e t soortgelijke v e r b a n d e n voor de r o u t e d i s t r i b u t i e in het stedelijk v e r k e e r . 7. L i t e r a t u u r

DUIN, R . H . A . VAN, LINTHORST Th. J. en SPRIK, J . B . , 4 963 C u l t u u r -t e c h n i s c h e v e r b e -t e r i n g s p l a n n e n voor de Veenkoloniën. I . C W .

r a p p o r t 18- Wageningen

F L A C H , A. J . , 1966. Ritproduktie van l a n d b o u w v e r k e e r in g r a s l a n d g e b i e d e n . Wageningen.

INSTITUUT VOOR CULTUURTECHNIEK EN WATERHUISHOUDING, 1966. J a a r v e r s l a g 1965, Wageningen.

JONGE, H. D E , I960. Inleiding tot de m e d i s c h e s t a t i s t i e k , deel 2. Leiden. OOSTERBAAN, G. A . , 1967. Afweging van ont sluiting splannen in gebieden

m e t een s t r o k e n v e r k a v e l i n g , U t r e c h t .

REINDS, G . H . e n A . K . VAN H E M E R T , 1962. T r a n s p o r t o n d e r z o e k . I . C W . nota 144. Wageningen.

R e p o r t on the D e t r o i t M e t r o p o l i t a n A r e a Traffic Studyapart II, 1956, Detroit« u^n»

-RIGHOLT, J . W. , 1963. Wegkwaliteit en l a n d b o u w t r a n s p o r t . C u l t u u r t e c h n . T i j d s c h r . 3 :

156169SPARENBURG, G. A . , 1964. P e r c e e l s o n t s l u i t i n g bij e e n o p s t r e k k e n d e v e r -kaveling. Landbouwk. T i j d s c h r . 76, 20: 958-975.

Bijlage 1

Bepaling van het v e r b a n d t u s s e n wen Ç

E r w o r d t uitgegaan van twee r e g r e s s i e l i j n e n (zie de nota., p a r a g r a a f 4)

I w= f(z) (jj = a . z + b ,

II z= f(u) z = a_w+ b_

Vergelijking I i s h e t m e e s t l o g i s c h , doch leidt n c g a l eens tot w a a r d e n var. z < 1 a l s w*100. Vergelijking II gaf in geen d e r o n d e r z o c h t e gevallen d e r g e -lijke u i t k o m s t e n . In de nota i s u i t e e n g e z e t dat voor da definitieve lijn is

af-gezien van een bepaling m e t behulp van v a r i a n t i e - b e r e k e n i r . g . Voor de hand ligt dân de deellijn van de hoek t u s s e n de tv/ee gevonden lijnen., doch desa heeft a l s b e z w a a r dat het gevonden e i n d r e s u l t a a t afhankelijk i s van ce geko-zen s c h a a l v e r d e l i n g van m e n Ç .

Aansluitend h i e r o p wordt aan vergelijking II i e t s m e e r v/aarde t o e g e k e r l dan a a n I. In het a l g e m e e n i s d a a r o m de definitieve Ç-waarde b e r e k e n d ui- de v e r g e l i j k i n g

Ç = 0, 4 Zj + 0,6 z.- (lïï) A a n g e z i e n vergelijking I in enkele gevallen onlogische uitkom sten raf Ü ,- . '

zijn deze voor de b o v e n o m s c h r e v e n b e w e r k i n g g e c o r r i g e e r d tct 6.c di :h:: t-bijliggende mogelijke j u i s t e w a a r d e , n a m e l i j k zodanig dat a o

100 (I)

.i

Om dan voor de b e r e k e n i n g van C vergelijking III de g e c o r r i g e e r d ; a:; den z I van z_ t e n e m e n i s a a n v e c h t b a a r . Door de c o r r e c t i e n a m e l i j k henf'; vergelijking I r e e d s aan invloed ingeboet. In deze gevallen wordt in het a l -g e m e e n ver-gelijkin-g IV -g e h a n t e e r d :

C = 0 , 5 z°1 + 0 , 5 zn (TV)

In het o v e r g a n g s g e b i e d (kleine c o r r e c t i e s van vergelijking I) wordt do v e r -gelijking voor aangehouden die het dichtst bij ver-gelijking II ligt»

Indeling van de w e e r s o m s t a n d i g h e d e n W e e r op de dag zelf Bijlage 3 G r o e p N e e r s l a g in m m Gemiddelde t e m p e -_{r a t u u r in ° C} Geen n e e r s l a g Matige n e e r s l a g Veel n e e r s l a g / v o r s t 0 0 0 , 1 t / m 3, 0 >/ 0 , 1 \ 3,1 » 0 , 1 ^ 0 , 0 » 0 , 1 v< 0 , 0 alle temp' W e e r op de d r i e voorgaande dagen

G r o e p _{som van 3 dagen} N e e r s l a g in m m

o T e m p e r a t u u r in C Gemiddelde over 3 de Geen of weinig n e e r s l a g Matige n e e r s l a g Veel n e e r s l a g / v o r s t 0 0, 1 t / m 1,0 0 , 1 t / m 3 , 0 1,1 t / m 7 , 0 X 3 , 1 >/ 7 , 1 alle t e m p e r a t u r e n >s 0 , 1 >< 0 , 0 >S 0 , 1 ^ 0 , 0 >/ 0 , 1

' «

^mzmm*.., mwmmmmmmmmm

~:mmmmm mmÊâmmet

- mmmmmm mammmmEmmmm^:

mmmmmmm

. ,.r na»?*««» mmmmm,