EFFECTANALYSE UITBREIDING GASWINNING
AMELAND
NEDERLANDSE AARDOLIE MAATSCHAPPIJ BV
20 mei 2011
075537965 : Definitief C03041.002729.0100.
Inhoud
Samenvatting
__________________________________________________________________________________________ 5Voorwoord
___________________________________________________________________________________________ 111
Inleiding en wettelijk kader
___________________________________________________________________ 13 1.1 Uitbreiding gaswinning Ameland en bodemdaling _________________________________ 13 1.2 Voorspelde bodemdaling _______________________________________________________________ 15 1.3 Studiegebied ______________________________________________________________________________ 17 1.4 Meegroeivermogen en gebruiksruimte, hand aan de kraan en zandsuppleties __ 17 1.4.1 Meegroeivermogen en gebruiksruimte _____________________________________ 17 1.4.2 Hand aan de kraan ____________________________________________________________ 19 1.4.3 Zandsuppleties ________________________________________________________________ 19 1.5 Natuurbeschermingswet 1998 __________________________________________________________ 20 1.5.1 Natura2000-gebieden _________________________________________________________ 20 1.5.2 Beschermde Natuurmonumenten ___________________________________________ 21 1.6 Bestaand gebruik _________________________________________________________________________ 22 1.7 Doel van dit document __________________________________________________________________ 232
Beoordelingskader
_____________________________________________________________________________ 25 2.1 Inleiding ___________________________________________________________________________________ 25 2.2 Natura2000-gebied Waddenzee ________________________________________________________ 26 2.2.1 Algemene gebiedsbeschrijving ______________________________________________ 26 2.2.2 Aanvullende doelen __________________________________________________________ 27 2.3 Natura2000-gebied Duinen van Ameland _____________________________________________ 28 2.3.1 Algemene gebiedsbeschrijving ______________________________________________ 28 2.3.2 Aanvullende doelen __________________________________________________________ 29 2.4 Noordzeekustzone _______________________________________________________________________ 29 2.4.1 Algemene gebiedsbeschrijving ______________________________________________ 29 2.5 Beoordelingskader _______________________________________________________________________ 30 2.5.1 Inleiding ________________________________________________________________________ 30 2.5.2 Beoordelingscriteria ___________________________________________________________ 31 2.5.3 Significantie ____________________________________________________________________ 32 2.5.4 Schadelijke en ontsierende effecten _________________________________________ 343
Instandhoudingsdoelen in het studiegebied
______________________________________________ 35 3.1 Ligging van het studiegebied ten opzichte van de Natura2000-gebieden _________ 35 3.2 De instandhoudingsdoelen in het studiegebied ______________________________________ 35 3.2.1 Waddenzee _____________________________________________________________________ 36 3.2.2 Duinen van Ameland _________________________________________________________ 42 3.2.3 Noordzeekustzone ____________________________________________________________ 464
Systeembeschrijving en effectketens
______________________________________________________ 49 4.1 Inleiding ___________________________________________________________________________________ 49 4.2 Functioneren van het systeem __________________________________________________________ 494.2.1 Waddenzee _____________________________________________________________________ 49 4.2.2 Noordzeekustzone ____________________________________________________________ 50 4.2.3 1. Noordzeekust _______________________________________________________________ 50 4.2.4 2. Buitendelta Pinkegat _______________________________________________________ 55 4.2.5 3. Buitendelta Friesche Zeegat _______________________________________________ 57 4.3 Effectketens voor habitattypen _________________________________________________________ 57 4.3.1 Permanent overstroomde zandbanken (H1110) ___________________________ 58 4.3.2 Slik- en zandplaten (H1140) __________________________________________________ 58 4.3.3 Kwelders _______________________________________________________________________ 59 4.3.4 Duinen __________________________________________________________________________ 60 4.4 Effectketens voor habitatsoorten _______________________________________________________ 62 4.5 Effectketens voor vogels _________________________________________________________________ 63
5
Effectbepaling uitbreiding gaswinning
_____________________________________________________ 67 5.1 Effectbepaling ____________________________________________________________________________ 67 5.2 Waddenzee________________________________________________________________________________ 67 5.2.1 Habitats _________________________________________________________________________ 67 5.2.2 Habitatsoorten _________________________________________________________________ 68 5.2.3 Broedvogels ____________________________________________________________________ 69 5.2.4 Niet-broedvogels ______________________________________________________________ 69 5.2.5 Overzicht effecten Waddenzee ______________________________________________ 70 5.3 Duinen Ameland _________________________________________________________________________ 72 5.3.1 Habitats _________________________________________________________________________ 72 5.3.2 Soorten _________________________________________________________________________ 75 5.3.3 Broedvogels ____________________________________________________________________ 75 5.3.4 Overzicht effecten Duinen van Ameland ___________________________________ 76 5.4 Noordzeekustzone _______________________________________________________________________ 76 5.4.1 Habitats _________________________________________________________________________ 76 5.4.2 Habitatsoorten _________________________________________________________________ 77 5.4.3 Broedvogels ____________________________________________________________________ 77 5.4.4 Niet-broedvogels ______________________________________________________________ 77 5.4.5 Overzicht effecten Noordzeekustzone ______________________________________ 786
Cumulatie
________________________________________________________________________________________ 81 6.1 Inleiding ___________________________________________________________________________________ 81 6.2 Gaswinning Moddergat _________________________________________________________________ 81 6.3 Zandsuppleties en kustbeheer __________________________________________________________ 82 6.4 Overige activiteiten ______________________________________________________________________ 83 6.4.1 Baggeren en verspreiden van baggerspecie ________________________________ 83 6.4.2 Zandwinning __________________________________________________________________ 83 6.4.3 Bodemberoerende visserij ____________________________________________________ 83 6.4.4 Handkokkelen _________________________________________________________________ 83 6.4.5 Dijkversterking Ameland ____________________________________________________ 83 6.4.6 Natuurontwikkeling Waddenzee ___________________________________________ 847
Effectbeoordeling uitbreiding gaswinning
7.2 Effecten in relatie tot de instandhoudingsdoelstelling van de Duinen van
Ameland___________________________________________________________________________________ 90 7.3 Effecten in relatie tot de instandhoudingsdoelstelling van de Noordzeekustzone92 7.4 Beoordeling _______________________________________________________________________________ 95
8
Referenties
_______________________________________________________________________________________ 97Bijlage 1 Instandhoudingsdoelstellingen
_____________________________________________________ 101Bijlage 2 Effecten op Kwelders (bijdrage IMARES)
_________________________________________ 107Bijlage 3 Effecten op Duinen (bijdrage Alterra)
______________________________________________ 135Bijlage 4 Effecten op de Groenknolorchis (bijdrage Alterra)
______________________________ 153Colofon
______________________________________________________________________________________________ 157Samenvatting
De effectenanalyse uitbreiding gaswinning Ameland omvat een effectbepaling en-
beoordeling van de uitbreiding van de gaswinning Ameland op de Natura2000-gebieden
Waddenzee, Duinen Ameland en Noordzeekustzone. In deze effectenanalyse wordt
geconcludeerd dat de verandering van de winning voor geen van de drie
Natura2000-gebieden leidt tot (significant) negatieve gevolgen voor hun instandhoudingsdoelen.
Aangezien er geen negatieve gevolgen zijn voor de instandhoudingsdoelen kan de nieuwe
winning zonder Natuurbeschermingswetvergunning uitgevoerd worden.
Uitbreiding bestaande gaswinning Ameland
Sinds 1986 wordt rond oost Ameland gas gewonnen uit velden onder Ameland, de Waddenzee en de Noordzeekustzone, vanaf de locaties Ameland westgat, Ameland Oost 1 en Ameland Oost 2 (situering van deze locaties in figuur samenvatting 1). Vanwege de bodemdaling door de gaswinning vinden sindsdien intensieve metingen van de bodemdaling en monitoring van de morfologie en de ecologie plaats en wordt
gerapporteerd over de waargenomen ontwikkelingen (in 1994, 2000, 2005 en in de loop van 2011). De inzichten in de respons van de verschillende habitats in duinen, Noordzee en Waddenzee op de bodemdaling en andere omgevingsvariabelen, zijn door de monitoring rond de Amelandswinningen aanzienlijk toegenomen.
Voor de winning Ameland is een gewijzigd winningsplan opgesteld, waarin een uitbreiding van de winning is voorzien, in termen van het te winnen volume aardgas en de
productieduur. Tevens is voor de gaswinning Ameland een geactualiseerd
Ameland Oost 2 Longitude E 005 52 01.116 Latitude N 53 29 00.390 Ameland Oost 1 Longitude E 005 55 15.048 Latitude N 53 27 54.328 Ameland Westgat Longitude E 005 56 25.465 Latitude N 53 29 31.178
Figuur samenvatting 1
Situatietekening locaties
gaswinning Ameland
bodemdalingsprognosemodel opgesteld. De nieuwe berekeningen laten zien dat de bodem in bepaalde delen van het bodemdalinggebied meer of minder daalt dan eerder was berekend (figuur samenvatting 2).
Effectenanalyse i.v.m. wijziging gaswinning Ameland
In de voorliggende effectenanalyse zijn de gevolgen van de winning volgens het gewijzigde winningsplan op de instandhoudingsdoelen van de Natura2000-gebieden
Noordzeekustzone, Duinen Ameland en Waddenzee in beeld gebracht en beoordeeld. De instandhoudingsdoelen hebben betrekking op de beschermde habitats en soorten (Habitatrichtlijn) en de broedvogels en niet broedvogels (Vogelrichtlijn) waarvoor de drie gebieden zijn aangewezen als Natura 2000 gebied. De voorliggende effectenanalyse is een uitgebreide rapportage omdat het om drie Natura2000-gebieden gaat. Bovendien zijn er van de gebieden, vanwege de uitgebreide en langjarige monitoring, veel gegevens en kennis beschikbaar zijn, die in de analyse zijn meegenomen.
In deze effectenanalyse worden de effecten van de uitbreiding van de gaswinning Ameland bepaald en beoordeeld. De bestaande winning moet gezien worden als bestaand gebruik in de zin van artikel 1 lid m van de Natuurbeschermingswet 1998, wat betekent dat alleen het effect van de beoogde verandering in de winning, beoordeeld wordt.
In het onderstaande worden voor de drie Natura 2000-gebieden een samenvatting van de effectbeschrijving en -beoordeling gegeven.
Natura2000 gebied Waddenzee
Het Natura 2000 gebied Waddenzee dat binnen de bodemdalingscontouren van de uitbreiding van de gaswinning ligt, omvat zowel droogvallende (H1140A) als niet-droogvallende platen (H1110A), verschillende typen kwelders (H1310A en B, H1320 en
Figuur samenvatting 2
Kaart met de contouren van
het verschil tussen de
prognose van de
bodemdaling in het
winningplan 2003 (NAM,
2003) en het nieuwe
winningplan (NAM, 2011).
De winning vind bodemdalingsne (Moddergat en N Daarnaast word gehouden door blijvende effecte met inbegrip va zal er sprake zijn kombergingen e merkbare afnam optreden in de m veranderingen p bodemdieren di die foerageren in uitbreiding van droogvallende ( bodemdaling do en fint, die allee ondervinden in De effectbepalin uitgevoerd door van Ameland-oo tussen opslibbin beweiding, maa poelvorming. D de drainage (of h het geheel genom verschillende fa monitoring in 19
Figuur samenvatting 3
Bodemdalingsnelheid in
Pinkegat (6-jaarlijks
gemiddelde; “moving
average”) door winning uit
de Ameland (aangegeven
met ‘reeds producerende
velden’) en Waddenzee
voorkomens en het
verwachte
zeespiegelstijgingscenario
2011 (uit Winningplan
Ameland 2011; NAM, 2011)
dt plaats volgens het ‘hand aan de kraan’ (HADK)-princ elheid, ook in combinatie met de bodemdaling door de a Nes), onder de natuurgrens van het Pinkegat kombergin dt het sedimentvolume van de Waddenzee en de Noordz
het uitvoeren van zandsuppleties. Deze werkwijze bete en zullen optreden van de bodemdaling op de morfologi n de hydro- en morfodynamiek van de wadplaten en -ge n van een tijdelijke afname van het verdieping van de be en hun droogvallende platen, maar dit zal niet leiden tot me van het areaal droogvallende platen. Omdat er geen v morfologie en de dynamiek van de wadplaten en geulen plaats van de kwaliteit van deze habitats (zoals de aanw ie als voedsel dienen voor onder andere vogels). Dat bete
n de Waddenzee geen effecten ondervinden van de bode de gaswinning. Ook de zeehonden (grijze en gewone), w zand)platen van belang zijn, zullen geen effecten onderv oor de uitbreiding van de gaswinning. De habitatsoorten n voorkomen in de permanent overstroomde delen van (het geheel) geen effecten van de bodemdaling. ng en –beoordeling van de ontwikkelingen op kwelders o
r IMARES Wageningen (integraal opgenomen als bijlage ost blijken de vastgestelde ontwikkelingen samen te han ng, zeespiegelstijging en bodemdaling, successie van de v ar ook met kleinschalige morfologische kenmerken van d
e mate van opslibbing is afhankelijk van de aanvoer van het ontbreken daarvan) van de kwelder van groot belan men blijkt er sprake te zijn van een veel complexer same ctoren, waarvan de bodemdaling er een is, dan waar bij 987 van werd uitgegaan. De achteruitgang van de kweld
cipe waarbij de andere winningen ngsgebied blijft.
zeekust op peil ekent dat er geen
ische kenmerken, eulen. Theoretisch etrokken
t een meetbare of veranderingen n vinden er ook geen
ezigheid van ekent dat de vogels emdaling door de waarvoor de vinden van de n zeeprik, rivierprik het gebied, op oost Ameland is e). Op de kwelders ngen met de balans
vegetatie en de kwelders zoals n sediment, waarbij ng blijkt te zijn. Over
enspel van
de aanvang van de derrand, die kan
leiden tot de achteruitgang van het areaal kwelders is niet afhankelijk gebleken van de bodemdaling. Op basis van de opgedane kennis wordt geconcludeerd dat de voorspelde bodemdaling en bodemdalingsnelheid door de uitbreiding van de gaswinning Ameland, geen nadelige effecten zullen hebben op de kwelders. De vogels die de kwelders gebruiken om te foerageren of te broeden zullen evenmin effecten ondervinden van de bodemdaling door de uitbreiding van de gaswinning.
Natura 2000 gebied Duinen Ameland
Het deelgebied van het Natura2000-gebied Duinen Ameland waar de bodemdaling door de uitbreiding van de gaswinning Ameland plaatsvindt, omvat verschillende duinhabitats (H2120: witte duinen, H2130: grijze duinen, H2160: duindoornstruwelen, H2170: kruipwilgstruwelen, H2180: vochtige duinbossen en H2190: vochtige duinvalleien). De effectbepaling van de bodemdaling door de uitbreiding van de gaswinning op de ontwikkelingen in de duinen van oost Ameland, is uitgevoerd door Alterrra (integraal opgenomen als bijlage) en vormt de basis voor de effectbeoordeling die gezamenlijk door Alterra en ARCADIS is uitgevoerd. Net als voor de kwelders geldt dat de langjarige monitoring en de evaluaties voor de duinen veel inzicht hebben opgeleverd in de factoren en autonome processen die de ontwikkelingen binnen duinhabitats bepalen. Bodemdaling is een van de vele factoren die de ontwikkelingen beïnvloeden, naast de variatie in de neerslag en verdamping, de overstromingen van de duinvalleien (waarbij de hoogteligging van de valleien, de hoogte van de drempels en de hoogte van de stormvloeden tezamen het bereik en de duur bepalen), de atmosferische depositie van met name stikstof, de successie van de vegetatie, de aanwezigheid van konijnen en de ingrepen van de terreinbeheerder. Om de ontwikkelingen in de vegetatie van de duinvalleien goed te kunnen volgen is sinds 2001 de vegetatiesamenstelling met een grote mate van detail geregistreerd, als onderdeel van de lopende monitoring rond de bestaande Amelandwinningen . Lokale vegetatieopnames zijn gecombineerd met lokale gegevens van de hoogte en de positie in duinvalleien en op basis hiervan zijn gebiedsdekkende vegetatiekaarten gemaakt. Aan de hand van deze
vegetatiekaarten is , in combinatie met de voorspelde bodemdaling door de uitbreiding van de gaswinning, een voorspelling gemaakt van de toekomstige vegetatie. Dit levert
kwantitatieve gegevens op over de effecten van de toekomstige bodemdaling door de uitbreiding van de gaswinning op de habitats. Uit de analyse blijkt dat er ook in de toekomst verschuivingen zullen plaatsvinden van het ene naar het andere habitat die mede het gevolg zijn van de bodemdaling. Volgens de uitgevoerde analyse zal het areaal grijze duinen, waarvoor een uitbreiding van de oppervlakte en kwaliteit als doelstelling is geformuleerd, niet afnemen, maar stabiel blijven. De kwantitatieve effectbepaling van de habitats heeft betrekking op het gebied van de duinvalleikartering, waar de meeste veranderingen door de bodemdaling verwacht werden. In het aangrenzende duingebied zijn de effecten van de bodemdaling door de uitbreiding van de gaswinning Ameland, veel kleiner dan in de duinvalleien. De effecten zijn kleiner omdat zowel de bodemdaling er minder is, als de gevoeligheid van deze aangrenzende gebieden voor veranderingen. De kleine areaalveranderingen die in het aangrenzende duingebied zullen optreden, leiden niet tot een aantasting van de instandhoudingsdoelstelling van de betreffende habitats of de soorten die van die habitats afhankelijk zijn.
van de bodemdaling door de uitbreiding van de gaswinning op de groenknolorchis optreden. De soort kan zich handhaven en mogelijk zelfs uitbreiden dankzij de incidentele overstroming met zeewater (die mede het gevolg is van de bodemdaling door gaswinning) en de overstuiving met kalkrijk zand. Ook de broedvogels van de Duinen Ameland ondervinden geen effecten van de bodemdaling door de uitbreiding van de gaswinning Ameland, omdat er geen achteruitgang van de arealen en ook niet van de kwaliteit van de habitats plaatsvindt.
Natura 2000 gebied Noordzeekustzone
Het Natura 2000 gebied Noordzeekustzone dat binnen het gebied ligt dat beïnvloed wordt door de productie uitbreiding, omvat strand, vooroevers en delen van de buitendelta’s van het Pinkegat en het Friesche zeegat, waarvan het niet-droogvallende deel is beschermd als habitattype H1110B en de droogvallende delen als habitattype H1140B. Ook zijn de embryonale duinen (H2110) beschermd, evenals de kwelders (H1310A en B, H1330A). De natuurlijke morfodynamiek van strand, vooroever, buitendelta en de embryonale duinen is groot (cm’s tot dm’s per jaar), zeker in vergelijking met de bodemdaling (tot ruwweg een cm per jaar). Hierdoor valt de bodemdaling geheel weg binnen de dynamiek. De
bodemdaling door de gaswinning heeft niet tot een achteruitgang van de kustlijn geleid en zal dat ook in de toekomst niet doen, zeker als de zandsuppleties worden voortgezet. Deze zandsuppleties worden uitgevoerd in het kader van het vigerende kustbeleid met het doel de ligging van de kustlijn te behouden. Voor de kwelders van de oostpunt van Ameland die een onderdeel zijn van het Natrua2000-gebied Noordzeekustzone geldt dezelfde redenering als voor de kwelders van het Natura2000-gebied Waddenzee. Afhankelijk van de lokale balans tussen bodemdaling en opslibbing kan er een verandering van het habitat optreden, maar deze verandering wordt niet als een nadelige beoordeeld (zie de bijdrage van IMARES Wageningen in de bijlage).
De habitatsoorten bruinvis, zeeprik, rivierprik en fint, die gebonden zijn aan water,
ondervinden (in het geheel) geen effecten van de bodemdaling. Ook de zeehonden (grijze en gewone) ondervinden geen effecten, omdat de droogvallende platen van de
Noordzeekustzone niet door de bodemdaling worden beïnvloedt. Het habitat van de (mogelijke) broedvogels van de Noordzeekustzone (strandplevier, bontbekplevier en dwergstern) verandert evenmin door de bodemdaling, zodat er geen effecten op de broedvogels zullen zijn. Geen van de vogelsoorten die gebruik maken van de
Noordzeekustzone om te rusten of te foerageren ondervindt effecten, omdat de habitats niet veranderen door de bodemligging als gevolg van de uitbreiding van de gaswinning. Conclusie
In dit rapport wordt geconcludeerd dat de uitbreiding van de gaswinning Ameland voor geen van de drie Natura 2000-gebieden leidt tot (significant) negatieve gevolgen voor de instandhoudingsdoelen van die gebieden. Aangezien er geen negatieve gevolgen zijn voor de instandhoudingsdoelen kan de nieuwe winning zonder
1.1 INLEIDING
De voorliggende effectenanalyse is gericht op de uitbreiding van de gaswinning Ameland. De gaswinning Ameland leidt tot bodemdaling onder Ameland, de Waddenzee en de Noordzee. De gaswinning uit het Amelandveld is in 1986 gestart. De ontwikkelingen na 1986 zijn gemonitord en geëvalueerd, waarvan uitvoerig verslag is gedaan in rapporten (Eysink, e.a., 1995, 2000, Begeleidingscommissie monitoring bodemdaling Ameland 2006). In de loop van 2011 zal een nieuwe rapportage van de monitoring en een evaluatie van de ontwikkelingen door de bestaande winning, worden afgerond.
1.2 VERANTWOORDING
Deze effectenanalyse is opgesteld door ARCADIS, met bijdragen van Wageningen IMARES en Alterra, in opdracht van de NAM. Wageningen IMARES heeft inzichtelijk gemaakt welke ontwikkelingen zullen plaatsvinden op de kwelders, die een onderdeel vormen van het Natura2000-gebied Waddenzee. Deze bijdrage is opgenomen als bijlage 2.Alterra heeft vastgesteld en beoordeeld welke effecten optreden voor de Groenknolorchis en dit is opgenomen in bijlage 4. Alterra heeft ook vastgesteld hoe de vegetatieontwikkeling in de duinen van Ameland heeft plaatsgevonden en welke ontwikkelingen verwacht worden. Deze bijdrage is opgenomen in bijlage 3. Op basis van deze bijdrage over de duinen is door Alterra en ARCADIS een effectbepaling (paragraaf 5.3) en effectbeoordeling (paragraaf 7.2) opgesteld voor het Natura2000-gebied Duinen van Ameland
2.1
UITBREIDING GASWINNING AMELAND EN BODEMDALING
In het kombergingsgebied Pinkegat vindt bodemaling plaats door de gaswinning Ameland en door de gaswinning vanaf de locaties Moddergat, Lauwersoog en Vierhuizen. De eerste gaswinning staat bekend als de gaswinning Ameland; de tweede winning staat bekend als gaswinning Waddenzee. De voorliggende effectanalyse is gericht op de uitbreiding van de gaswinning Ameland. De bodemdaling zoals die al heeft plaatsgevonden en zal
plaatsvinden als gevolg van de bestaande gaswinning, en de invloed van de bodemdaling op het systeem, is een gegeven voor de voorliggende effectanalyse. In de beschrijving van het systeem worden de effecten van de bestaande bodemdaling dan ook meegenomen.
De gaswinning uit het Amelandveld is in 1986 gestart. De verwachte ontwikkelingen van de bodemdaling onder Ameland zijn in 1987 gerapporteerd in twee rapporten (Dankers e.a., 1987 en Eysink e.a., 1987). De ontwikkelingen na 1986 zijn gemonitord en geëvalueerd, waarvan uitvoerig verslag is gedaan in rapporten (Eysink e.a., 1995, 2000,
Ameland Oost 2 Longitude E 005 52 01.116 Latitude N 53 29 00.390 Ameland Oost 1 Longitude E 005 55 15.048 Latitude N 53 27 54.328 Ameland Westgat Longitude E 005 56 25.465 Latitude N 53 29 31.178
2
Inleiding en wettelijk
kader
Figuur 1
Situatietekening locaties
gaswinning Ameland
HOOFDSTUK
Begeleidingscommissie monitoring bodemdaling Ameland 2006). De rapporten uit 1987 en de evaluatierapporten uit 1994, 2000 en 2006 vormen de basis voor de beschrijving van het systeem van strand en vooroever, buitendelta, strandvlakte, duinen, kwelders, wadplaten en getijdegeulen waar de bodemdaling plaatsvindt.
Andere belangrijke bronnen voor de beschrijving van het waddensysteem en de samenhang met de kust zijn de rapporten die zijn verschenen rond de bodemdaling onder de
Waddenzee vanuit de locaties Moddergat, Lauwersoog en Vierhuizen. Dit zijn de Integrale Bodemdalingstudie Waddenzee (Oost e.a., 1998), de Bodemdalingstudie Waddenzee 2004 (Hoeksema e.a., 2004), de Passende Beoordeling “Gaswinning binnen
randvoorwaarden”(Ministerie van Economische Zaken, 2006) en de MER Aardgaswinning waddengebied (NAM, 2006).
In de onderstaande flowchart zijn de belangrijkste rapportages rond de winningen bij Ameland en Waddenzee geschetst.
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Ameland
Waddenzee
(locaties Moddergat,
Lauwersoog en
Vierhuizen)
Aanvang van de winning
Milieueffecten
Dankers& Eijsink
Integrale
bodemdalingstudie
Waddenzee
Bodemdalingstudie
Waddenzee 2004
PB
MER
Begeleidings-commissie
Monitoring
Bodemdaling
Ameland
Eerste evaluatie
Derde evaluatie
Tweede evaluatie
Auditcommissie m.
e.r. Monitoring
aardgaswinning
Waddenzee
Auditmonitoring
2.2
VOORSPELDE
BODEMDALING
In 2010 en 2011 zijn nieuwe gasputten geboord op de bestaande winninglocaties/ platformen Ameland Oost-2 (gasput Ame 205) en Ameland Westgat (gasput AWG 105 in het gasveld N7) (figuur 1). Tevens is de wijze van bodemdalingsvoorspelling voor de gaswinning Ameland geactualiseerd. De productieputten Ame 205 en AWG 105 strekken zich uit tot onder de Noordzeekustzone en veroorzaken geen bodemdaling in de Waddenzee. De wijziging in de winning en de actualisatie van de bodemdalingsvoorspelling worden geformaliseerd in het Winningsplan Ameland 2011 (NAM, 2011; Bevoegd Gezag hierbij is de minister van EL&I). In de navolgende figuren worden de bodemdalingscontouren uit 2003 (figuur 2) en uit 2011weergegeven (figuur 3). Vervolgens wordt een
contourenverschilkaart getoond in figuur 4, waarin het verschil in bodemdaling is weergegeven tussen de voorspelling uit 2003 en uit 2011 (NAM, 2003 en 2011).
In figuur 4 is zichtbaar dat de wijzigingen in de bodemdalingsvoorspelling door de gaswinning Ameland zich voornamelijk manifesteren als een toename van de bodemdaling op Ameland en in de Noordzeekustzone, terwijl in de Waddenzee zowel sprake is van een gebied met een toename als een gebied met een afname van de bodemdaling. In de Waddenzee (in het kombergingsgebied van het Pinkegat) overheerst de afname van de bodemdaling. De wijziging van de Amelandgasproductie kan worden uitgevoerd binnen de bestaande productiecapaciteit van de betrokken productieplatformen AWG en Ame Oost-2. De verschillen in de bodemdalingcontouren in figuur 4 zijn niet alleen het gevolg van wijzigingen in de winningen op Ameland; ook de veranderingen in de voorspelde bodemdaling bij andere velden als gevolg van het nieuwe prognosemodel voor bodemdaling, zijn in de figuur verwerkt.
Figuur 2
De bodemdalingsprognose
voor 2020 uit het
winningsplan 2003. De
contourlijnen geven de
bodemdaling in centimeters
aan (NAM, 2003). De daling
in de Waddenzee en de
Noordzee is weergegeven
zonder dat een effect van
aanslibbing is meegenomen
.
Deze effectanalyse is alleen gericht op de uitbreiding van de gaswinning Ameland. De bodemdaling zoals die al heeft plaatsgevonden als gevolg van de bestaande gaswinning, en
Figuur 3
Bodemdalingsprognose voor
2050 (in cm) van de totale
bodemdaling door
gaswinning voor de in dit
winningsplan beschreven
voorkomens met naburige
voorkomens na beëindiging
van de gaswinning van de
Ameland gasvelden in 2035.
Uit het Winningsplan
Ameland 2011 (NAM, 2011)
Figuur 4
Kaart met de contouren van
het verschil tussen de
prognose van de
bodemdaling in het
winningsplan 2003 (figuur 2)
en het nieuwe winningsplan
(figuur 3).
winning niet wordt meegenomen in de analyse. In de beschrijving van het systeem worden de effecten van de bestaande bodemdaling (inclusief de gaswinning vanaf de locatie Moddergat) wel meegenomen, maar in de bepaling en de beoordeling van de effecten van de uitbreiding van de winning blijven de effecten van de bestaande winning buiten beschouwing.
2.3
STUDIEGEBIED
Het studiegebied is afgeleid van de verschilcontouren van bodemdalingsvoorspellingen (figuur 4). Het deel van het studiegebied waar een bodemdaling van de ondergrond plaatsvindt, wordt weergegeven door de bodemdalingcontouren in figuur 3. In de
Waddenzee vindt een vereffening plaats van de bodemdaling in de kombergingsgebieden. Voor de Amelandwinning zijn dit het Borndiep en het Pinkegat, waarvan de grenzen zijn aangegeven in figuur 3 (met paars).
2.4
MEEGROEIVERMOGEN EN GEBRUIKSRUIMTE, HAND AAN DE KRAAN EN
ZANDSUPPLETIES
De werkwijze voor de gaswinning onder de Waddenzee bestaat drie aspecten. Het
uitgangspunt is het beperken van de gaswinning, zodat de bodemdalingsnelheid binnen de beschikbare gebruiksruimte blijft. Daarnaast wordt het principe van gasproductie met ‘de hand aan de kraan’ toegepast, zoals ook toegepast rond de waddenwinningen. Hierbij worden ook zandsuppleties uitgevoerd om de verhoogde zandhonger door de
gaswinningen te stillen. Deze begrippen worden hieronder toegelicht, omdat deze manier van werken het uitgangspunt vormt voor het beschrijven en beoordelen van de effecten van de bodemdaling.
2.4.1
MEEGROEIVERMOGEN EN GEBRUIKSRUIMTE
Om te bepalen of in de Waddenzee bodemdaling kan plaatsvinden zonder dat de kenmerken van het Waddensysteem wezenlijk veranderen, zijn de begrippen ‘meegroeivermogen’, ‘gebruiksruimte’ en ‘natuurgrens’ geïntroduceerd (NAM, 2006; Ministerie van Economische Zaken, 2006). In de Waddenzee vindt van nature sedimentatie plaats. Dit betekent dat er zand en slib wordt afgezet op de wadbodem en in de geulen. Op deze wijze groeit de Waddenzee mee met de stijgende zeespiegel, mits de stijgingssnelheid niet te hoog is. Het begrip “meegroeivermogen” van de Waddenzee is gedefinieerd als: ”Het natuurlijke vermogen van een kombergingsgebied, uitgedrukt in mm/jaar over het hele gebied, om de relatieve zeespiegelstijging (rZSS) op lange termijn bij te houden terwijl het geomorfologisch evenwicht en de sedimentbalans in stand blijven” (Ministerie van Economische Zaken, 2006). Met relatieve zeespiegelstijging wordt de daadwerkelijke stijging van de zeespiegel en de autonome bodemdaling bedoeld. In plaats van
meegroeivermogen wordt ook wel gesproken over de ‘natuurgrens’ (NAM, 2006), waarmee wordt gedoeld op het maximale meegroeivermogen dat de overheid gebruikt in haar regelgeving.
Door de natuurlijke sedimentatie wordt ook de bodemdaling door gaswinning opgevangen. Hierdoor manifesteert de diepe bodemdaling zich veelal niet of nauwelijks aan de
aardoppervlakte en is de daling altijd tijdelijk. Het sediment, waarmee de
bodemdalingschotel wordt opgevuld, is echter niet meer beschikbaar voor het opvangen van de stijging van de zeespiegel. De bodemdaling in de Waddenzee door gaswinning leidt daarom tot een afname van het vermogen van de wadbodem om mee te stijgen met de zeespiegel.
Om dit proces kwantitatief invulling te geven, wordt berekend of de jaargemiddelde bodemdalingsnelheid past binnen de gebruiksruimte. De gebruiksruimte van de Waddenzee is gedefinieerd als: “Het verschil tussen het meegroeivermogen van een kombergingsgebied en de relatieve zeespiegelstijging (rZSS). Dit verschil is de ruimte die te gebruiken is (na middeling over 6 jaar, voortschrijdend gemiddeld, symmetrisch) voor menselijke activiteiten die zandhonger genereren, zoals bijvoorbeeld bodemdaling veroorzaakt door gaswinning (Ministerie van Economische Zaken, 2006).
De snelheid van de bodemdaling wordt berekend door het gemiddelde jaarlijkse bodemdalingvolume te delen door de oppervlakte van het kombergingsgebied. Wanneer deze snelheid van de bodemdaling kleiner is dan de beschikbare gebruiksruimte vindt er geen wezenlijke verandering plaats in de kenmerken van de Waddenzee.
In de Passende Beoordeling en de MER voor de gaswinning Waddenzee (Ministerie van Economische Zaken, 2006; NAM, 2006) is berekend dat de bodemdaling door de gaswinning in het kombergingsgebied van het Pinkegat binnen de gebruiksruimte blijft. In deze
berekening is de totale bodemdaling beschouwd van alle gaswinningen die een effect hebben onder het Pinkegat. Hierbij is de meest conservatieve, dat wil zeggen voor de gebruiksruimte meest beperkende grens voor het meegroeivermogen gehanteerd. Voor het Pinkegat bedraagt dit 6 mm/jaar (NAM, 2006; Ministerie van Economische Zaken, 2006). Het gebruikte scenario voor zeespiegelstijging is het voorzichtige scenario dat is vastgesteld in de Passende Beoordeling voor de gaswinning onder de Waddenzee vanaf de locaties Moddergat, Lauwersoog en Vierhuizen (Ministerie van Economische Zaken, 2006).
Ook de toekomstige bodemdaling door de gewijzigde winning bij Ameland zal, tezamen met de bodemdaling door andere winningen, worden uitgevoerd binnen de gebruiksruimte van de Waddenzee. In figuur 5 zijn de bodemdalingsnelheden van alle winningen met een effect in het kombergingsgebied Pinkegat aangegeven, in combinatie met de verwachte toekomstige zeespiegelstijging (conform Ministerie van Economische Zaken, 2006 en NAM, 2006, maar met gebruikmaking van het zeespiegelstijgingscenario 2011). Om te garanderen dat de bodemdaling door gaswinning inderdaad binnen de gebruiksruimte blijft en er geen onomkeerbare effecten van de bodemdaling op de Waddenzee plaatsvinden is ‘gaswinning met de hand aan de kraan’ geïntroduceerd.
2.4.2
HAND AAN DE Met het ‘hand aa natuurgrenzen w hoeveel bodemd Waddenzee (figu de bodemdaling zou gaan dan de getemperd. We2.4.3 ZANDSUPPLET
De bodemdaling opgevuld worde zand zal initieel van de bodemda sediment uit de sedimentverlies handhaven en h wijze blijft ook o kust gewaarborg duingebieden in kustfundament, het kustfundam het Nationaal W houden van de z vergunning voo Lauwersoog enFiguur 5
Bodemdalingsnelheid in
Pinkegat (6-jaarlijks
gemiddelde; “moving
average”) door winning uit
de Ameland (aangegeven
met ‘reeds producerende
velden’) en Waddenzee
voorkomens en het
verwachte
zeespiegelstijgingscenario
2011 (uit Winningsplan
Ameland 2011; NAM, 2011)
KRAANan de kraan’-principe wordt voorkomen dat door gaswi worden overschreden. De berekening van de gebruiksru daling plaats kan vinden zonder dat dit leidt tot onomke uur 5). Op basis van de metingen van de bodemdaling w g inderdaad volgens de voorspelling plaatsvindt. Als de
e maximale gebruiksruimte toelaat, dan moet de gaswin noemen dat: gaswinning met ‘de hand aan de kraan’.
TIES
gschotel die door de gaswinning ontstaat zal na verloop en met sediment. In de Waddenzee bestaat dit sediment
uit de nabije omgeving komen: van de platen en uit de alingschotel. Na verloop van tijd zal dit sediment worde
kustzone. Het sediment dat uit de kustzone wordt aang voor de kustzone. Het vigerende beleid voor de kust is het kustfundament mee te laten groeien met de stijgende op de lange termijn de veiligheid tegen overstromingen v
gd. Ook blijven bijvoorbeeld de natuurwaarden van de s n stand. Dit beleid, met inbegrip van de ruimtelijke defin is vastgelegd in de Nota Ruimte. De beleidskeuze uit de ment te laten meegroeien met de stijgende zeespiegel, is o Waterplan 2009-2015 (Ministerie van Verkeer en Watersta zandvoorraad conform het vigerende kustbeleid, is vastg or de gaswinning (onder de Waddenzee vanaf de locaties Vierhuizen). Het volume aan bodemdaling wordt aange
inning uimte laat zien eerbare effecten in de wordt vastgesteld of
bodemdaling sneller nning worden
van tijd geheel t uit slib en zand. Het
geulen in de buurt en aangevuld met gevoerd betekent een
om de kustlijn te e zeespiegel. Op deze
van de Nederlandse strand- en
nitie van het e Nota Ruimte om ook opgenomen in
aat, 2009). Het op peil gelegd in de NB-wet s Moddergat, evuld met
zandsuppleties. Dit staat wel bekend als de ‘kuub voor kuub’ regel, omdat voor iedere m3
bodemdaling een m3 zand moet worden gesuppleerd1. Het zand voor deze suppleties
wordt buiten de grenzen van het kustfundament gewonnen, dat wil zeggen op waterdieptes groter dan -20 m op de Noordzee. Met de zandsuppleties op de Noordzeekust van Oost-Ameland wordt voorkomen dat er eventueel een zandtekort optreedt in het zanddelende systeem van de Waddenzee.
2.5
NATUURBESCHERMINGSWET
1998
Voor de bescherming van de Europese biodiversiteit moeten de EU-lidstaten gezamenlijk gebieden aanwijzen die een Europees ecologisch netwerk (Natura 2000) gaan vormen. De gebieden die op grond van de Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn zijn of worden aangewezen, vallen hieronder. Het wettelijke kader voor de aanwijzing en bescherming van Natura2000-gebieden is de Natuurbeschermingswet 1998. Deze wet vormt ook het wettelijk kader voor het aanwijzen en beschermen van Beschermde Natuurmonumenten. De Nederlandse Beschermde Natuurmonumenten zijn aangewezen onder de oude Natuurbeschermingswet uit 1967. Deze aanwijzing en bijbehorende bescherming is echter ‘overgenomen’ door de Natuurbeschermingswet 1998. De Natuurbeschermingswet 1998 biedt ook de mogelijkheid om nieuwe Beschermde Natuurmonumenten aan te wijzen. Daarvan is tot nu toe nog geen gebruik gemaakt.
2.5.1
NATURA2000-GEBIEDEN
Bij de bescherming van Natura2000-gebieden staan de ‘instandhoudingsdoelen’ (beschermde habitattypen en soorten) centraal. De Natuurbeschermingswet 1998 biedt verschillende instrumenten om deze doelen te realiseren:
het treffen van instandhoudingsmaatregelen;
het treffen van passende maatregelen om te voorkomen dat de kwaliteit van habitat verslechtert of soorten verstoord worden;
beoordelingsplicht voor plannen en projecten die mogelijk (significante) gevolgen hebben voor beschermde natuurgebieden. Voor projecten en andere handelingen geldt daartoe een vergunningplicht.
Cumulatie
Bij het toetsen van een project worden niet alleen de effecten van het project zelf in beeld gebracht, maar ook de effecten van het project in cumulatie met andere plannen en
projecten. De Natuurbeschermingswet 1998 schrijft in art. 19 f dat beoordeeld moet worden of projecten afzonderlijk of in combinatie met andere projecten of plannen significante gevolgen kunnen hebben. Dit betekent dat de cumulatietoets naast de effecten van het ‘eigen’ project, enkel en alleen betrekking heeft op andere plannen en projecten. Door het Steunpunt Natura 2000 is een notitie over cumulatie opgesteld (www.natura2000.nl). Daaruit wordt duidelijk dat gecumuleerd moet worden met activiteiten die bestendig zijn en gelijktijdig worden uitgevoerd. In het verleden uitgevoerde projecten worden alleen
negatieve effecten zijn al zichtbaar in de huidige situatie en worden, doordat dit de
referentiesituatie is, al in de beoordeling meegenomen. Tevens geeft de cumulatienotitie van het steunpunt aan dat bij cumulatie alleen gelijksoortige effecten met elkaar gecumuleerd moeten worden. In de voorliggende effecten analyse gaat het dan om
kombergingvolumevergrotende plannen of projecten.
Externe werking
Bij de beoordeling van de effecten worden ook effecten van plannen en projecten buiten Natura 2000-gebieden betrokken wanneer deze negatieve gevolgen voor een Natura2000-gebied kunnen hebben. Zo wordt in deze effectenanalyse ook het effect betrokken van de zandsuppletie ten noorden van Ameland in de Noordzeekustzone in combinatie met de reguliere zandsuppleties van het ministerie van I&M, dit in relatie tot de vergunbaarheid aan I&M als uitvoerder van deze activiteit.
Vergunbaarheid
Als wordt vastgesteld dat de voorgenomen wijzigingen in het geheel geen nadelige effecten hebben op de betrokken instandhoudingsdoelstellingen dan zal er geen vergunning op grond van de Natuurbeschermingswet 1998 nodig zijn. Wanneer er wel sprake is van effecten op de instandhoudingsdoelen, maar wordt vastgesteld dat deze effecten zeker niet zullen leiden tot significante negatieve gevolgen voor de instandhoudingsdoelstellingen, kan Natuurbeschermingswetvergunning worden verleend om het project uit te voeren.
2.5.2
BESCHERMDE
NATUURMONUMENTEN
De NB-wet kent ook Beschermde Natuurmonumenten. Sinds de inwerkingtreding van de oude Natuurbeschermingswet uit 1967 zijn gebieden aangewezen als Beschermd
Natuurmonument of Staatsnatuurmonument. Door de gewijzigde Natuurbeschermingswet 1998 verdwijnt het verschil tussen Beschermde en Staatsnatuurmonumenten. Deze gebieden vallen beide onder de noemer ‘Beschermde Natuurmonumenten’. Handelingen die
schadelijk kunnen zijn voor een Beschermd Natuurmonument mogen niet zonder vergunning uitgevoerd worden (art 16 NB-wet). Blijkens art. 65 van de wet geldt dit ook voor handelingen buiten het Beschermd Natuurmonument voor zover het gebieden betreft die voor de datum van inwerkingtreding van de Nb-wet 1998 waren aangewezen.
Een gebied kan echter niet tegelijk Beschermd Natuurmonument en Natura 200-gebied zijn (Nbwet art. 15a). Dit betekent dat wanneer een Natura 2000-gebied wordt aangewezen, de status van een daarmee samenvallend Beschermd Natuurmonument vervalt, voor zover dat gebied met het Natura 200-gebied samenvalt. In het aanwijzingsbesluit van het Natura2000-gebied kunnen instandhoudingsdoelstellingen worden opgenomen ten aanzien van behoud, herstel en de ontwikkeling van natuurschoon of van de natuurwetenschappelijke betekenis van een gebied (art. 10a, lid 3). De ‘oude doelen’ van een met Natura 2000 samenvallend Beschermd Natuurmonument worden op die manier ook aan de
instandhoudingsdoelstelling van een Natura2000-gebied toegevoegd (15a, lid 3). Een vergunningaanvraag ex. artikel 19d wordt, in het geval er een voormalig Beschermd Natuurmonument binnen de grens van het Natura 2000-gebied ligt, tevens gezien als een aanvraag ex. art 16 (NB-wet art. 19 ia).
Aangezien alle bij deze studie betrokken Beschermde natuurmonumenten samenvallen met aangewezen Natura 2000-gebieden; geldt voor geen van de gebieden nog de rechtstreekse toetsing aan art. 16 van de Nb-wet.
Blijkens art. 16 van de NB-wet geldt ten aanzien van deze waarden (waarden volgens art 10a, lid 3) echter alleen externe werking als de betreffende handeling in het besluit tot aanwijzing van het gebied als zodanig is genoemd. De ‘onbeperkte’ externe werking die volgens art 65 geldt voor Beschermde Natuurmonumenten geldt niet meer wanneer de status van Beschermd Natuurmonument is gevallen en de ‘oude doelen’ onderdeel van de instandhoudingsdoelstelling van het Natura2000-gebied uitmaken. Recent is door een uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State deze uitleg van de Nb-wet ter discussiegesteld. De betreffende uitspraak (200807503/1/R2) lijkt te concluderen dat ten aanzien van voormalige Beschermde Natuurmonumenten de externe werking nog wel onverkort geldt. in verband hiermee wordt in deze studie ook de externe werking op de doelen van de voormalige Beschermde Natuurmonumenten getoetst.
2.6
BESTAAND
GEBRUIK
Voor de huidige winning Ameland is geen Natuurbeschermingswetvergunning
aangevraagd of verleend. Daartoe bestaat ook geen reden; de huidige winning moet worden gezien als bestaand gebruik. Bestaand gebruik is in de NB-wet gedefinieerd als:
NATUURBESCHERMINGSWET 1998, ARTIKEL 1 LID M
m. bestaand
gebruik:
1. iedere handeling die op 1 oktober 2005 werd verricht en sedertdien niet of niet in betekenende mate
is gewijzigd.
2. Iedere handeling die op het moment van aanwijzing van een gebied als beschermd
natuurmonument of ter uitvoering van richtlijn 79/409/EEG dan wel op het moment van aanmelding bij
de Europese Commissie van een gebied ter uitvoering van artikel 4, eerste lid, van richtlijn 92/43/EEG
werd verricht en sedertdien niet of niet in betekenende mate is gewijzigd, voor zover die aanwijzing of
aanmelding plaatsvindt na 1 oktober 2005;
De huidige winning Ameland voldoet aan art. 1m, sub 1: de winning bestond al op 1 oktober 2005 en is sindsdien niet in betekenende mate gewijzigd.
Wel biedt de Nbwet de mogelijkheid om beperkingen op te leggen aan het bestaand gebruik, indien is vastgesteld dat bestaand gebruik de kwaliteit van de natuurlijke habitats en de habitats van soorten in een Natura2000-gebied verslechtert en dat er door bestaand gebruik storende factoren optreden die gelet op de instandhoudingsdoelstellingen een significant effect kunnen hebben op de soorten waarvoor het gebied is aangewezen (art 19c). Deze beperkingen kunnen –tot het moment dat het beheerplan voor het betreffende
Natura2000-gebied is vastgesteld en onherroepelijk is geworden- alleen door de minister van EL&I worden opgelegd. Dit gebeurt dan niet in de vorm van een
Natuurbeschermingswet-vergunning, maar in de vorm van bindende voorschriften, waartoe ook herstelmaatregelen kunnen behoren.
Er is in de huidige situatie echter geen sprake van toepassing van art 19c. Geconcludeerd is (in de Nadere effecten analyse, Jongbloed, e.a. 2010 en de Voortoets die daar aan vooraf is gegaan, Jonker, 2008) dat de huidige winning niet leidt tot significante effecten voor de instandhoudingsdoelstelling van Noordzeekustzone en Waddenzee. Dit zijn de uitkomsten van de toetsingen bestaand gebruik die voor deze gebieden zijn en worden uitgevoerd in het kader van het beheerplan voor de Waddenzee en de Noordzeekustzone.
Dit betekent dus dat de bestaande winning niet leidt tot significante effecten en deze onderdeel uitmaakt van het bestaand gebruik. De vraag die daarom aan de orde is, is wat de effecten zijn van de uitbreiding van de winning. Alleen het effect van de uitbreiding wordt dus getoetst. Vanzelfsprekend worden de effecten van de uitbreiding getoetst in cumulatie met de effecten van andere plannen en projecten. De verandering die dit betekent voor de huidige situatie van het Natura2000-gebied wordt vervolgens getoetst aan de
instandhoudingsdoelstelling van het gebied, waarbij de bestaande situatie het
referentiekader is. De bestaande winning onderdeel laten zijn van deze beoordeling zou onjuist zijn: de (niet significante) effecten daarvan zijn immers al zichtbaar in de huidige situatie en huidige staat van instandhouding van de kwalificerende waarden van de Nattura2000-gebieden. Door de bestaande winning onderdeel van de beoordeling te laten zijn, zouden deze effecten dubbel getoetst worden.
Concluderend: alleen de uitbreiding van de winning wordt getoetst en ook alleen voor de uitbreiding2 van de bestaande winning wordt een natuurbeschermingswetvergunning
aangevraagd.
2.7
DOEL VAN DIT DOCUMENT
Dit document verschaft inzage in de beoogde veranderingen in de gaswinning Ameland en de wijziging van de bodemdalingsvoorspelling en geeft een overzicht van de effecten van de verwachte bodemdaling . De effecten worden toegespitst op de natuurwaarden en instandhoudingdoelstellingen van de betrokken Natura2000-gebieden. Het doel van het inbeeld brengen van de effecten van de beoogde veranderingen is om antwoord te geven op de vraag of voor de het nieuwe winningsplan een natuurbeschermingswetvergunning noodzakelijk is, en of deze verleend kan worden.
2 Dit is vergelijkbaar met de manier waarop wordt omgegaan met het vergunnen van bijvoorbeeld snelwegverbredingen: de effecten die de verbreding met zich meebrengt in de vorm van bijvoorbeeld veranderingen in de geluidsbelasting en stikstofdepositie t.o.v. de huidige bijdrage van de weg worden
3.1
INLEIDING
De gaswinning Ameland vindt plaats vanaf de bestaande locatie Ameland Oost-1 (oostelijk op het eiland Ameland) en de platformen Ameland Oost-2 (in de Noordzeekustzone) en Ameland Westgat (in de Noordzeekustzone). De bestaande gasproductie wordt verhoogd vanwege het in productie nemen van een aantal onlangs geboorde gasputten en een aanpassing van de bodemdalingsvoorspelling. In feite betreft het geen uitbreiding van productie maar het invullen van vrijkomende productiecapaciteit doordat bestaande gasputten steeds minder gaan produceren.
De verwachte bodemdaling door de gaswinning Ameland vindt plaats in drie Natura2000-gebieden te weten de Waddenzee, de Duinen van Ameland en de Noordzeekustzone. Figuur 6 laat zien dat alle drie deze gebieden in de invloedssfeer van een bodemdaling liggen. Daarom wordt van al deze drie Natura2000-gebieden in dit hoofdstuk het beoordelingskader geschetst.
3
Beoordelingskader
Figuur 6
Ligging van de Natura2000
-gebieden Waddenzee,
Duinen van Ameland en
Noordzeekustzone ten
opzichte van Ameland-Oost.
3.2
NATURA2000-GEBIED
WADDENZEE
3.2.1
ALGEMENE
GEBIEDSBESCHRIJVING
Het Natura2000-gebied Waddenzee is onderdeel van het internationale waddengebied dat zich uitstrekt van Den Helder tot Esbjerg (Denemarken). Het is een natuurlijk en hoog dynamisch zoutwatergetijdegebied met een oppervlakte van 271.023 ha. Door de nagenoeg ongestoorde hydrodynamica en geomorfologie kunnen karakteristieke ecotopen en habitats zich in stand houden en ontwikkelen, en kunnen grenzen van land en water voortdurend veranderen.
In het besluit tot aanwijzing van de Waddenzee (26 februari 2009, Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselveiligheid) als speciale beschermingszone zijn concrete doelen
vastgesteld. Deze doelen zijn onder te verdelen in habitats, habitatrichtlijnsoorten en vogelrichtlijnsoorten. De doelen zijn in bijlage 1 verder uitgewerkt. Hierin is ook het geformuleerde instandhoudingsdoel opgenomen. Dit doel geeft zowel over de oppervlakte als over de kwaliteit van een gebied een doel: ‘behoud’, ‘verbetering’ of ‘enige achteruitgang toegestaan’. Bij soorten is een doel geformuleerd voor de omvang van de populatie en de kwaliteit van het leefgebied.
Voor het Natura2000-gebied Waddenzee zijn onderstaande kerndoelen opgesteld. De kerndoelen geven de belangrijkste behoud- en herstelopgaven voor het Natura2000-landschap.
Kerndoelen
1.03 Overstroomde zandbanken en biogene structuren: verbetering kwaliteit permanent overstroomde zandbanken (getijdegebied H1110A) onder andere met biogene structuren en mosselen. Tevens van belang als leefgebied voor de eider (A063) en als kraamkamer voor vis.
1.07 Zoet-zoutovergangen waddengebied: herstel zoet-zoutovergangen (bijvoorbeeld via spuiregime en vistrappen), in het bijzonder visintrek Afsluitdijk, Westerwoldse Aa en Lauwersmeer/Reitdiep in relatie tot Drentsche Aa (rivierprik, H1099).
1.09 Achterland fint: behoud van verbinding met Schelde en Eems ten behoeve van paaifunctie voor fint (H1103) in België en Duitsland.
1.11 Rust- en foerageergebieden: behoud slikken en platen voor rustende en foeragerende niet-broedvogels, zoals bonte strandloper (A149), rosse grutto (A157), scholekster (A143), kanoet (A169) en eider (A063). Tevens behoud van rustgebieden voor gewone zeehond (A1365) en grijze zeehond (H1364).
1.13 Voortplantingshabitat: behoud ongestoorde rustplaatsen en optimaal
voortplantingshabitat (waaronder embryonale duinen, H2110) voor bontbekplevier (A137), strandplevier (A138), kluut (A132), grote stern (A191), dwergstern (A195), visdief (A193) en grijze zeehond (H1364).
1.16 Diversiteit schorren en kwelders: behoud van schorren en zilte graslanden
(buitendijks, H1330A) met alle successiestadia, zoet-zoutovergangen, verscheidenheid in substraat en getijregime. Behoud van de functie hoogwatervluchtplaats.
3.2.2
AANVULLENDE
DOELEN
Het Beschermd Natuurmonument Neerlands Reid, en de Staatsnatuurmonumenten Waddenzee 1 en 2 maken onderdeel uit van het Natura2000-gebied Waddenzee. Na aanwijzing van het Natura2000-gebied Waddenzee zijn de beschermingsdoelen van deze natuurmonumenten automatisch beschermd in het kader van dit Natura2000-gebied. Hieronder volgt een toelichting op de beschermde waarden van deze natuurmonumenten.
Beschermd Natuurmonument Neerlands Reid
Het Beschermd Natuurmonument Neerlands Reid maakt onderdeel uit van het Natura2000-gebied Waddenzee, en bestaat uit de kwelders aan de oostzijde van Ameland. De volgende waarden van dit gebied zijn beschermd volgens het Besluit Beschermd Natuurmonument:
de wezenlijke kenmerken van het natuurmonument; het natuurschoon en de natuurwetenschappelijke betekenis; de voor de avifauna noodzakelijke rust;
de aan de vorming van het gebied ten grondslag liggende hydromorfologische en sedimentologische processen en de geomorfologische en bodemkundige structuur; het samenhangend geheel van kwelders, slikken, platen en wateren;
de ecologische functies van het Waddenzeegebied;
de kwelders, lage duintjes en slenken ter plaatse van het natuurmonument; de grote verscheidenheid aan milieuomstandigheden, en de typen
levensgemeenschappen die zich als gevolg daarvan hebben ontwikkeld; de minder algemene tot zeldzame plantengemeenschappen die hier voorkomen, waarvan verscheidene min of meer zeldzame plantensoorten deel uitmaken; de functie van het natuurmonument als broed-, fourageer- en pleisterplaats voor een groot aantal vogelsoorten, waaronder voor ons land minder algemene tot zeldzame soorten;
de betekenis van het gebied door zijn natuurschoon door zijn weidsheid en
ongereptheid, zijn karakter van natuurlijke laagte, in samenhang met de aangrenzende delen van het Waddenzeegebied.
In de toelichting van het Besluit Beschermd Natuurmonument staan de beschermde waarden nader toegelicht.
Staatsnatuurmonument Waddenzee 1
Het Besluit Staatsnatuurmonument Waddenzee 1 bevat een uitgebreide uiteenzetting van de aanwezige en beschermde waarden van het gebied. Het beschermde gebied is duidelijk begrensd en omvat een groot deel van het Waddenzeegebied. Binnen dit gebied zijn onder andere de volgende waarden beschermd:
het natuurschoon en de natuurwetenschappelijke betekenis de geomorfologische en hydrografische processen
het water
de onderwaterbodems van permanent onder water staande gebieden de wadplaten
de kwelders met zoutminnende vegetaties de functie van het gebied voor broedvogels
de functie van het gebied voor overtijende en ruiende vogels (hoogwatervluchtplaatsen en ruigebieden)
de functie van het gebied voor zeehonden
In de toelichting van het Besluit Staatsnatuurmonument Waddenzee staan de beschermde waarden nader toegelicht.
Staatsnatuurmonument Waddenzee 2
Het Besluit Staatsnatuurmonument Waddenzee 2 bevat een uitgebreide uiteenzetting van de aanwezige en beschermde waarden van het gebied. Het beschermde gebied is duidelijk begrensd en omvat delen van het Waddenzeegebied, welke aansluiten op het
Staatsnatuurmonument Waddenzee 1. De beschermde waarden komen overeen met de waarden die zijn beschermd in het Staatsnatuurmonument Waddenzee 1 (zie hierboven).
In de toelichting van het Besluit Staatsnatuurmonument Waddenzee 2 staan de beschermde waarden nader toegelicht.
3.3
NATURA2000-GEBIED DUINEN VAN AMELAND
3.3.1
ALGEMENE
GEBIEDSBESCHRIJVING
Het Natura2000-gebied Duinen Ameland (2.012 ha) wordt landschappelijk gekenmerkt door een uitgestrekt duingebied dat zich over de gehele lengte van het eiland Ameland uitstrekt. In het oosten en in de noordwestelijke hoek groeit het eiland aan; ter hoogte van Nes en Buren vindt kustafslag plaats. Het gebied heeft een grote diversiteit aan milieutypen als gevolg van de grote variatie in nat versus droog, zoet versus zout en kalkhoudend versus kalkarm. In het oosten zijn de duinen relatief kalkrijk en is de verstuivingsdynamiek hoog, waardoor de hier gelegen Kooiduinen en Oerderduinen soortenrijk zijn. In het westen zijn het laagveenmoeras van de Lange Duinen, de heideterreinen en de korstmosrijke, oude duinkoppen bij Hollum bijzonder. In het aanwijzingsbesluit is in de nota van toelichting veel aandacht voor de natuurlijke dynamiek die kenmerkend is voor de beschermde habitattypen: ”Gezien de in het gebied voorkomende erosie- en sedimentatieprocessen door water en wind wisselt voorkomen van de habitattypen in omvang, ruimte en tijd. De daarmee samenhangende vernieuwing, verjonging en veroudering van de habitattypen (zoals H2120) is een van de meest essentiële natuurlijke kenmerken van het gebied. Dit betekent ook dat de begroeiingen van het ene subtype in het andere of van het ene habitattype in het andere kunnen overgaan”. In de binnenduinrand is een groot areaal aan natte duinheiden aanwezig met kraaihei en dophei. Het gebied omvat ook een paar kleine boscomplexen die bestaan uit aangeplant naald- en loofbos en spontane opslag.
Op 26 februari 2009 is het gebied Duinen van Ameland definitief aangewezen als speciale beschermingszone onder de Habitatrichtlijn en Vogelrichtlijn (Ministerie van landbouw, Natuur en Voedselveiligheid, 2009). De daarvoor opgestelde kerndoelen zijn hieronder uitgewerkt. De kerndoelen geven de belangrijkste behoud- en herstelopgaven voor het
Kerndoelen
2.01 Witte duinen en embryonale duinen: ruimte voor natuurlijke verstuiving: witte duinen (H2120) en embryonale duinen (H2110) zijn onder meer van belang als habitat voor kleine mantelmeeuw( A183), dwergstern (A195), bontbekplevier (A13 7) en strandplevier (A138).
2.02 Grijze duinen: uitbreiding en herstel kwaliteit van grijze duinen (*H213 0), ook als habitat van tapuit (A277), velduil (A222) en blauwe kiekendief (A082), door tegengaan vergrassing en verstruweling.
2.05 Open vochtige duinvalleien (inclusief vochtige duinbossen): behoud oppervlakte en herstel kwaliteit van vochtige duinvalleien (kalkrijk, H2190B). Behoud vochtige duinvalleien (H2190) als habitat van roerdomp (A021), lepelaar (A034), blauwe
kiekendief (A082), velduil (A222), noordse woelmuis (*H13 40), nauwe korfslak (H1014) en groenknolorchis (H1903) (vergroting oppervlakte is vrijwel overal gedaan). Op Terschelling en Schiermonnikoog meer ruimte voor duinbossen (vochtig, H2180B). 2.08 Gradiënt binnenduinrand: herstel hydrologie/vochtgradiënt duinbossen
(binnenduinrand, H2180C), heischrale graslanden (*H6230) en blauwgraslanden (H6410) (Schouwen, Texel, Terschelling, Schiermonnikoog, langs vastelandskust en Goerree en Voorne). Op Texel mede ten behoeve van noordse woelmuis (*H13 40).
3.3.2
AANVULLENDE
DOELEN
Een deel van het Beschermd Natuurmonument Neerlands Reid maakt onderdeel uit van het Natura2000-gebied Duinen van Ameland. Zie paragraaf 2.2.5 voor een toelichting op de beschermde waarden en doelen van dit Beschermd Natuurmonument.
Na aanwijzing van het Natura2000-gebied Duinen van Ameland zijn de beschermde doelen van Beschermd Natuurmonument Neerlands Reid automatisch beschermd in het kader van dit Natura2000-gebied.
3.4
NOORDZEEKUSTZONE
3.4.1
ALGEMENE
GEBIEDSBESCHRIJVING
Natura2000-gebied Noorzeekustzone (123.985 ha) is het zandige kustgebied tussen Bergen aan Zee en de Waddeneilanden. Het gebied bestaat uit kustwateren, zandbanken, ondiepten en stranden. De kustwateren bestaan uit permanent overstroomde zandbanken tot en met een diepte van maximaal 20 meter. Voor de beschermde habitattypen in de
Noordzeekustzone wordt in de nota van toelichting nadrukkelijk ingegaan op de dynamiek door erosie en sedimentatie en het overgaan van het ene naar het andere habitat.
Eind 2010 zijn bij het wijzigingsbesluit Natura2000 Noordzeekustzone de begrenzing en instandhoudingsdoeleinden opnieuw vastgesteld (Ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie, 2010). De nieuwe begrenzing van het habitatrichtlijngebied Noordzeekustzone ligt tussen Bergen aan Zee (paal 34) en het grensgebied tussen Nederland en Duitsland in het Eems-Dollard gebied. De zeewaartse begrenzing is verlegd van -5 NAP naar -20 NAP.
In 2003 is de Noordzeekustzone aangewezen als speciale beschermingszone onder de Habitatrichtlijn en Vogelrichtlijn. De daarvoor opgestelde kerndoelen zijn hieronder
uitgewerkt. De kerndoelen geven de belangrijkste behoud- en herstelopgaven voor het Natura2000-landschap. Instandhoudingsdoelen voor de verschillende habitattypen, habitatsoorten, (broed)vogels zijn in bijlage 1 uitgewerkt.
Kerndoelen
1.01 Zee-ecosysteem met permanent overstroomde zandbanken: behoud
zee-ecosysteem met permanent overstroomde zandbanken (Noordzeekustzone, H1110B), als habitat voor zwarte zee-eend (A065), roodkeelduiker (A001), topper (A062) en eider (A063), met bodems van verschillende ouderdom en meer natuurlijke opbouw van vispopulaties.
1.02 Verbetering kwaliteit leefgebied zeezoogdieren.
1.11 Slikken en zandplaten: behoud slikken en platen voor rustende en foeragerende niet-broedvogels zoals bonte strandloper (A149), rosse grutto (A157), scholekster (A130), kanoet (A143), steenloper (A169) en eider (A063) en rustgebieden voor gewone zeehond (H1365) en grijze zeehond (H1364).
1.13 Voortplantingshabitat: behoud van ongestoorde rustplaatsen en optimaal voortplantingshabitat (waaronder embryonale duinen H2110) voor bontbekplevier (A137), strandplevier (A138), kluut (A132), grote stern (A191), dwergstern (A195), visdief (A193) en grijze zeehond (H1364).
3.5
BEOORDELINGSKADER
3.5.1
INLEIDING
De effecten van het project worden beoordeeld aan de hand van de gevolgen die de voorgenomen activiteiten hebben op de instandhoudingsdoelstellingen en aanvullende doelen van de betrokken Natura20000-gebieden. Daarvoor worden de beschrijvingen van de instandhoudingsdoelstellingen en aanvullende doelen gehanteerd zoals opgenomen in de diverse aanwijzingsbesluiten. Het kader voor de beoordeling van de effecten op de instandhoudingsdoelen wordt gevormd door art. 19 van de Natuurbeschermingswet 1998; voor de aanvullende doelen is artikel 16 het kader.
ARTIKEL 19D, LID 1 EN ARTIKEL 19F, LID 1
Artikel 19d
1. Het is verboden zonder vergunning, of in strijd met aan die vergunning verbonden voorschriften of
beperkingen, van gedeputeerde staten of, ten aanzien van projecten of andere handelingen als
bedoeld in het vierde lid, van Onze Minister, projecten of andere handelingen te realiseren
onderscheidenlijk te verrichten die gelet op de instandhoudingsdoelstelling, met uitzondering van de
doelstellingen, bedoeld in artikel 10a, derde lid, de kwaliteit van de natuurlijke habitats en de habitats
van soorten in een Natura2000-gebied kunnen verslechteren of een significant verstorend effect
kunnen hebben op de soorten waarvoor het gebied is aangewezen. Zodanige projecten of andere
handelingen zijn in ieder geval projecten of handelingen die de natuurlijke kenmerken van het
desbetreffende gebied kunnen aantasten.
beheer van een Natura2000-gebied maar die afzonderlijk of in combinatie met andere projecten of
plannen significante gevolgen kunnen hebben voor het desbetreffende gebied, maakt de
initiatiefnemer alvorens gedeputeerde staten een besluit nemen, een passende beoordeling van de
gevolgen voor het gebied waarbij rekening wordt gehouden met de instandhoudingsdoelstelling, met
uitzondering van de doelstellingen, bedoeld in artikel 10a, derde lid, van dat gebied.
ARTIKEL 16, LID 1 EN 2
Artikel 16
1. Het is verboden zonder vergunning van gedeputeerde staten of, ten aanzien van handelingen als
bedoeld in het zesde lid, van Onze Minister, in een beschermd natuurmonument handelingen te
verrichten, te doen verrichten of te gedogen, die schadelijk kunnen zijn voor het natuurschoon, voor de
natuurwetenschappelijke betekenis van het beschermd natuurmonument of voor dieren of planten in
het beschermd natuurmonument of die het beschermd natuurmonument ontsieren, dan wel in strijd
met de bij een vergunning gestelde voorschriften of beperkingen handelingen te verrichten, te doen
verrichten of te gedogen.
2. Als schadelijke handelingen worden in elk geval aangemerkt handelingen die de in het besluit tot
aanwijzing als beschermd natuurmonument vermelde wezenlijke kenmerken van het beschermde
natuurmonument aantasten.
3.5.2
BEOORDELINGSCRITERIA
Instandhoudingsdoelen
Er gelden per type instandhoudingsdoel en per locatie specifieke omstandigheden. Daarom is in deze toets per type instandhoudingsdoel een specifieke beoordeling uitgevoerd. Per instandhoudingsdoel waarvoor bepaald moet worden of de effecten al dan niet significant zijn, is aan de hand van vooraf bepaalde kwantitatieve en kwalitatieve beoordelingscriteria getoetst. De beoordelingscriteria worden hieronder opgesomd.
Habitattypen
Oppervlakteverlies in relatie tot de totale oppervlakte van het betreffende habitattype in het Natura2000-gebied en in relatie tot de instandhoudingsdoelstelling van dat
habitattype in het Natura2000-gebied.
De huidige staat van instandhouding van het betreffende habitattype. Mogelijkheden voor herstel ter plaatse.
Habitatrichtlijnsoorten
Aanwezigheid van de soort in het plangebied in relatie tot aanwezigheid in het Natura2000-gebied (aantal groeiplaatsen/leefgebieden) en in relatie tot de instandhoudingsdoelstelling van het Natura2000-gebied.
Invloed van het verlies/de aantasting van de groeiplaats of het leefgebied op de populatie in het betreffende Natura2000-gebied en Natura2000-gebieden in Nederland (in relatie tot de landelijke staat van instandhouding en de bijdrage van het Natura2000-gebied daaraan).
Mogelijkheden voor natuurlijk herstel van de populatie (in het beïnvloede deel) van het Natura2000-gebied.
Broedvogels
Aantal broedparen ter plaatse van het project in relatie tot het aantal broedparen in het Natura2000-gebied en de instandhoudingsdoelstellingen van het Natura2000-gebied.
Niet-broedvogels
Aantal foeragerende en overtijende vogels in of nabij het Natura2000-gebied in relatie tot het aantal niet-broedvogels in het Natura2000-gebied en het relatieve belang (1% norm) van het gebied voor niet-broedvogels.
De relatie van aanwezige aantallen niet-broedvogels tot de instandhoudingsdoelstelling van het Natura2000-gebied.
Uitwijkmogelijkheden om te overtijen of te foerageren.
Ontwikkeling (trend) van de populaties (zowel binnen het Natura2000-gebied als landelijk).
Aanvullende doelen
De aanvullende doelen zijn in de besluiten veel minder gedetailleerd omschreven dan de instandhoudingsdoelen. In tegenstelling tot de instandhoudingsdoelen zijn de aanvullende doelen (voor zover het doelen van het voormalig Beschermde natuurmonument betreft) niet gedefinieerd in termen van aantallen, oppervlakte en behoud of uitbreiding. De in het besluit genoemde vegetaties, planten- en diersoorten worden daarin vooral genoemd als beschrijving van de natuurwaarde van het gebied en niet zozeer als afzonderlijk te beschermen waarden. Het effect van een plan op deze aanvullende (voormalige BNM-doelen) wordt dan ook beschreven als het effect op het natuurschoon en de
natuurwetenschappelijke en landschappelijke waarden van het gebied als geheel, waarbij gebruik wordt gemaakt van de in het besluit genoemde vegetaties, planten- en diersoorten.
3.5.3
SIGNIFICANTIE
In artikel 19 van de Natuurbeschermingswet 1998 is ‘significantie’ een belangrijk begrip. Aan het begrip ‘significant’ moet, om een goede beoordeling uit te kunnen voeren, een objectieve inhoud worden gegeven. Tegelijk moet de significantie van effecten worden vastgesteld in het licht van de specifieke bijzonderheden en milieukenmerken van het beschermde gebied, waarbij vooral rekening moet worden gehouden met de
instandhoudingsdoelstellingen voor het gebied (EG, 2000. Beheer van Natura2000-gebieden. De bepalingen van artikel 6 van de Habitatrichtlijn). Artikel 6 van de Habitatrichtlijn is geïmplementeerd in art. 19 van de Natuurbeschermingswet 1998.
De ‘Leidraad bepaling Significantie’ (http://www.natura2000.nl/pages/significantie.aspx; versie 27 mei 2010) van het Steunpunt Natura2000 haakt aan bij de definitie die de Europese Commissie aan het begrip significantie heeft gegeven en werkt deze verder uit. Van belang daarbij is de volgende passage uit de Leidraad:
