Emily Hobhouse en die naweë van die Anglo-Boereoorlog. 'n studie van altruisme en pasifisme

1

-VA"t-!DIE

---'n Studie

van Altruisme

on Pqsifisme.

VOORG

ELÊ D:SUR

JOH~N~~S

DAVI~

KRIEL

ter Vervulli!"'-£;

V1.n die Vereistes

vir die Gr1.qd

in

die f~~ulteit

LETTERE

EN

-~"!YSBEGE~TE

ar.n

die

CNI~SITEIT

VAN

DIE

ORATJE-VRYSTAAT,

BLOEMFONTEIN.

in

SEFTE?J3ER

(Get.'

I;i)·-~.,·,-ii

, n;;:.:)KL ('.RI l\Tn

y_~-\._~::_::.:_~

,Hierfueeverklaar

ek, 'die ondergetekende

dat hierdie

pr-oe

fakr-Lf

op my eie o

or-ap

r-onlc

l

i

ke navorsing

berus

en

d

a

t

die

gevc:lstrek)IinEs daarin

v

or-vat,

my

eie is.

Hoog st.r-aat. l,

VREDEFORT.

--SepCl956.

J,

J._.

Lt. G~

Luitenant-Goewerneur.

T.A ..

:

Trarisvaalse Argief,

Fretoria.

/

-

iii-VOORWOORD.

Die besluit om 'n aspek van Emily Hobhouse se lewe en werk as proefsl;;:ri

f

aan te bi ed, is deur .1 n

t.we

e Ledige dóelstelling be-paal. ~erétens, om te ver~oed dat die veelbewo~ geskiedenis vari hierdie gro.ot. vrouefiguur tot vergetellleid sal verval; tweedens, om die a~ngrypende en afgryelike·verhaal v~n die konsentrasieka~pe gedurende qie Anslo-Boereoorlog en die n:1we~ van die stryd objek-tief voor te stel. Die biografiese besonderhede wat benadruk wor-d, behoort m. i. ook nuwe lig te werp op die milieu en geslag deur Emily Hobhouse verteemvaardig.

Sy het· inderdaad in 'n t.ydp er-k swanger aan aangr'y p end e ge-beurtenisse geleef: Oorlo~ e11 hongersnood; epidemies en verwoes-ting; inflasie, emigrasie en ekonomiese insinking~ Daarb enewe hs het sy ook die ontstaan van die maBsa-ideolo~ie~ van die twintig-ste eeu aanskou: Imperiali sme -i n Brittanje, fascisme in Italië, nae Lonaa.Lc s os a a'l

t

smo in Duits Land , kommunisme in Rusland en

nasio-,

nalismo. in Suid-Afrika. Terselfdertyd was sy ook tweemaal per-soonlik ooggetuie van die verval van beskaafde volkere tot oorlog, en barbarisme.

Dwarsdeur die do nke r tydperk" van geestelike en sedelike ver-'val waarin Emily Hobhou~e geleef het, loop baar lewe soos 'n sil~

werdraad. Di.e d r-amat.áe s.e Ln haar loopbaan is g e.l.eë in die stryd t.us s e n lig en dut

at.er-ru

s - die t.we ekamp enersyds; t.uas

eri

haar eie Godgerigte lewenswandel en andersyds; die ontaA.rde wanskapenheid

i van die mens in oorlogstyd.

Wat haar persoonlike lewe betref, het ek dit my nie ten doel gestelom t n biografie in 0.10 gewone sin. van die woord te .lewer nis; ek het slegs die su l w erc-mens Li k o eienskappe wat rigting

ge-. \

gee het aan haar werk as 8.1truïs, p a s Lf Ls en maatskaplike hervor-mer beklemtoon.

Sonder om a t'br-euk aa n Ruth Fry on Annette Terblanche se wer-kies oor die gevierde "meisie van Eng oland" te probeer doen; kom 'dit my voor '9..S of daardeur weinig lig op Emily Hobhouse se

werk-like historiese belangrikheid gewerp word.

- iv

-"

.'

nBem om 'n gedokumenteerde studio oor juis hierdie aspek van haar lewe diB lig te lajt sien. .1 n Doo'Lbewust.e poging is aang ewerid om haar pl ek in die Suid-Afriká.Rnse geskiedenis nader- te bepaal ..

Die nuwe stof 'NEtt gebruil-: ..word, bohel.s o.m. Emily Hobhouse se eie 'ong epub I l e ecr-d e herinneringe, die omvattende 'St~yn-versa-më'lLng , vv.o. t.a lLe koe r-ant.b er Lgt.e , as ook nuusberigte uitdie Leyds-, Preller- en Fisher-versamelings.

Die hoofstukke "Verskroeide iL?ord.c"-beleid en IIDie Doodsengel

.

,

Wink',' . is oorspronklik geskryf

cm

deur my promotor gelees voor die v er-skyning van dr. J. C. Ot to se proefsl':::ri f, "Di e Kons entr as i e-kampe" (1954), Dr. otto het hom hoofsaaklik verlaat op bronne in die 'Transvaalse Argief; hy b e nadr-uk gevolglik "die Transva3.1-se sy van die hele aangeleentheid. Omdat dit my gedoeling . en oogmerk was om veral die Vrysta,j,tse kampe, deur Emily Hobhouse self besoek, te bespreek, het ek besluit om genoemde hoofstukke in hierdie proefskrif te behou al het dr. otto dieselfde veld':' gedeeltelik gedek.

Dr. Ot.t olhet. ook nie Emily Hobhouse se aand eel, aan die

uit-ei ndelike verbetering van die kampe a-ing et.o on nie, omdat "dit nie binne die bestek V0..nsy ver-hande Lt ng g cva I het nie. Df

eae

Lf'd

e

geld. vir die opruiming van die kampe wat in hierdie werk - sover my bekend - vj,r. die eerste }::eer behande I word. ' Vir hierdie

hoofstukke is hoof'aaak Lá k geput uit di e SteyRvers"lmeling, kon-temporêre pub'l ï kas I es en amptelike stukke.

Die sgn. "Repatrie,tion MUddle" wor-d slegs te,rloops deur skrywers soos G.B. Benk, W. Worsfold e.a. vermeld. Sover my.be-kond is hog 'nooit tevore gotr3g om die onderwerp volledig as 'n

. .

lossta~nde geheel tB skets nie. Om die rede het ek onderneem

om

di~ wetenskaplik as agtergrond vir die hooftema, Emily Hobhouse t te behandel. Ek vertrou dat ek in my doel geslaag het en wel iets nuut s tot die historiografie V8,n .Suid-Afrika_. bygedra_. het.

Ten slotte, 'n besondere.woordjie van aank aan die personeel

. I

v

van die verskillende ar-giewe en biblioteke deur

my,

besoek, en

my

w~~rdering vir

my

promotor vir deskundige. ieiding en wenke 'N!1t

my

in staat, gestel het om hierdie studie te vo.Lt.oo L,

Get . •• 00 ••••• ,.· •• VREDEFORT. September

1956 ..

i ., r:

Inleiding

Hoofstuk

1 :

tt

2 :

il It

3 :

I'

4:

11

5:

11

6:

"

7:

"

8 :

It

9:

II

10:

11

11 :

;1

12 :

Besluit

Bylae

1

Bronnelys

- vi -INHOUDSOPG!\-NE.

----Vormingsjare

D·

_{le "}\T_erSH::roelQe' .~.

A

_{aro_o}

~

II_-

bl'

_{e elQ}

.

Bl.

1

14

15 -

36

37

58

59 -

85

. 56 -

_1<;>4

105 - 114

115 - 130

131 - 151

152 - 182

183 - 202

203 - 215

216 - 234

235 - 245

246

257

258.

261

262 ...

268

Die Doodsengel

'~Tin}{.

D· ~ff' • 1<' 1 d "

II le lV.elSlO

van

-,-,TIge !:tn •

'n Verslag

met

In

Slag.

Die Stryd

teen

"BarbR,8.rSe Metodes"

Die

Dooasencel

Wy];;:.

Slagoffer

van Kry£,:swet.

Repatriasie

en Kompensasie.

Besoek

aan die

O.R.K.

Trapsvaalse

Reise.

Voorspra?k

vir

'n verarmde

Volk.

Die

Suid-Afrika.s,nse Hu

ianyw

er-hede.

Die Laaste

Skof.

1

-INLEIDING: VORivIINGSJ,~RE.

Teneinde die komplekse karakter van die mens Emily Hob-house te ontleed en te vertolk, moet haar- lewe gesien werd teen die ac;terGrond van die roeringsjare waar-I n sy oPGegroei en tot

"n volwasse persoonliJ.:::heid ontwikkel het. Agter haar- ui terlike persoonlikheid en in 'n Groot mate verklarend van haar latere lewenstaak as al t.r-uf stiese pasifis, het daar- die maat.skap l Lke ,

,

e;odsdienstise, ekonomiese en politieke woeLi ng e van haar' tyd ge-' lê, en teneinde haar karakter en 10'.7e te begryp moot haar

agter-I·.... ,

Sy 'hot seleef in- n eeu van wereldroering, n tydperk ge-Srond en vor-m ï ng sjar e no odwe nd Lg ontrafel en ver-st.aanba ar-

ver-tolk wor-d ,

I kenmerk deur algernone agteruitlSans op godsdienstige gebied en

die opkoms van mat er-LaLi.sme en kommersialisme as die

t cnaang

c-A ~

wende lewens- en wereldbeskouïng van die volksmassas in Europa en Brittanje. Die alGemene ri[,ting van hierdie nuwe materialis:-tiose'lowensuitl{yl~ in BrLt.t.arij e is dour die t.w e e uitstaando

Brit-Die nuwe opvatting, wat in wese materialisties en ego

aen-S8 filosowo van die tyd, Charlcs Darwin en John Stuart Mill,

be-paaLc lvIill hot die Leer' van VOU::OffiC. demokrasie verkondig vir

80-ver ditsy hoofdoel W::lS om dLe verkryging, van kennis bi nne

be-, . 1) •

reik van allo volkslao·te bring deur middel van sentralisasie.

Da~rbenowens hot hy hom veralook daarop tocgelê om die persoon-like vryhoid van die vrou as voLwaes c lid van .die maat.s kappy te bevorder en tersolfdertyd volksocwor8in1toit deur middel van pleidooie tan gunste van volkome vryheid van gewete en spraak, , tut !n w cr-k'likhof d

te

maak. Die opkomender geslag

in

Brittanje het die nuwe opvatting t o . v. persoonlike vryheid onmiddel;tik [t:3_Dgcgryp cm !n doelbewuste poging is aangewend om dit in alle t~rroine van die volkslowe, politiok, ekonomies, godsdienstig , en ma.atakapltk , in to dra.

tries was, is vorder aangewakker deur Charles Darwin se gewaagde

I •

\ r.

2

-cwolusieteorie wat

'ri

neiging

om

dio

grondwaarh~do van dia

Hoil-igo Skrif in t.wy fcl. te trok ~.)n. die mcns Lt ko rede tot goddelike

. 2) _"

at át.us . to verhef; in Bri ttan jc ls.et posvat hot. Vrydenkeryen cnkor-ksh cid hot C ovolglik al hoc meer alg crueen in Bri

tt

anj o gc-word sodat ln ~root deel van die opkomcndc_GoslaS geredelik tsh prooi van die.modernistiese tydgees en materialistiese

lewcnsbo-. '

skouïng van die t.w c cdc h oLf t.o van die l'9do GOU soval het 0

~Di o maat. sk'J~plikc strukt uur van Brit tanj G is 001-: dGur dip Industrië-lo nmwcntoling en dio da:3.ruitvoortvloGiondc sosialis-' tiesc veJ.[bondbewosinE. vo.n die t.wccd o helfte, van die nogorrtI ondo

ee~ aanGetas. Die Britso arbeidersklas, vroe~r gewoond ~an ar-rnocdo en ellende, -kpn hullo nie by die s.tlgom,eno voorspoed op , tydelike; gebied, soos dour die Industriële Omwenteling mcog

c-bring en dour die vakbondbc,vlcsip_g goh-:onsolidecr, aanpas nic, met

. ": .

die Gevolg dat selfsugtige w i.nabo jag 'n toenaangewonde rol in die volkslewe b()gin spoel hot. Terselfdertyd hot juis d l o euwels en vr0.a{sstul\:k~J deur die Industriële Omwcnt.e Ll ng. geskep, egter ook tot' t n or-ns tï.ge ond or-eo ok van maa.t.s.kapLi ko probleme en die

. .~ ,

persone v.r.'lt l'Y-,

'" maat.akap Lt ko werk belanggc:ste~ het, dio

gclecnt-heid gebied om hullo bol3.Dgstelling d':ls'.d1:'!orklik uit te leof.

I .

\

Sodoend0 is' ook dio Viktoriaa.nso vrou in staat gostcl om Lrrt.eL> lig(mte b81Sl.ngstclling in ma..?.ts~::::8.p.lil\:éopheffingswork to toon,

sonder orn haar vr-ou LLkhcid in die 3edrang te bring; of maat s

kap-e ,

like ostrasisme te vrees. Di c vr-ou se pogiI1t?:. om haar regmat igc

I

p l.ck op maatskaplike terrein in te neem ,. is besonder voordelig bornvloed deur die ops~raqkwckkcnde optrede van Florence Nightin-. gale Gedurende dio KrimoorloG:. Uit haar' onbaatsugtige en

hold-haftige offorva~~digh~id is die moderne begrip van hospitaal~ese sowel as 'n nU'HCOPV8.,ttint t.o.v. dio moont.Li kh ed o on plek\ van die opgc l e ï.d c vrou in die .opcnbS'~re lowe: gebore. Heeltemal terog _ kon mevrou Mill,iccnt Fi::'...'rrcett, wat solf t n wesentlike aandeel 3,,'3,n

2) .

\

Ibid., p ,

678.

Lmper Lc.Lo fcdere,sie ook in ,Suid~Afrika toe to pas •

"

Sir Alfred.

- 3 ~

die vr-cue- effi3.nsipasiebcwoginS gohad het, 'dan ook skrywe: "So far, therefore, from groator freedom and

bett

or- education

o.nc

our agLng women te neglect ~omanly work, it has causod t~em to app~~.thom~

selves to it more ~y8tGmaticqlly and moro succossfully."

Di0 gevly2igdc to o s.t.a nd ':JP"ma at sk ap Lilco cm ckonom l o s o gebi ed in Enge I and, . soos deur die Industriële Omwentoling on die filoso-fiese [;csl<:rifte van Mills cm Darwin moegebring , is duidelik in

dï.c pol ï t.Loko vorw ï kkc Li ng o V,'1,ndie tH;odo helfte van die

negon-tiende ecu weerspieël. Gladstono, w<;,t in

1867

E.erste LUnistor .

,

i?~cword het, het op ::,.andr::~D..svan die voLk fn nasionale primêre on-derwysstelsel d:'l.lrgestol, die st::v'.tsdiens vir, alle volkslae oop-gestel en geheime stomnu

ng

by vcr-k ic s Lngs ingevoer. Sy opvolger, Disrn,oli, het vo Lkagos ondhc ï.d deur middel van wetgewing op" n hegter grondslag c;epl9.-9,s en 'n'doelbewuste poging a'lrlGewend

om

fn

e ind e "1'm die ondoeltreffende dc'rpsbcr,lanning en swak boustyl van die tyd te maak. Dis~qali, soos later ook die r~dakteur van die Londens.o Times, hot be sof dat «tho l\Tinotconth century did not

"

.t

d f til 4) h t

at t.ac

k

bcaut

y , It simply

t.r-amp

Lod 1·

un

er 00· on 0

ge-volglik doelbewus getr~G om dio onooGlike agterbuurtes van,die

Britse stede uit to. wis on sodoendo dï e ,,'gentleman" 'tr!ldlsie

van "

die Brit in ore te herstel. Anders as Gl'ldstone~ W~B Disraeli en sy Ecns or-watá ewo ptr-t.y estor ook uitgesproke imperialisties

on vrlS oortuig dat, lino

rm m st.er-

in this country will do his duty who noglocts any opportuni ty of roconstructing '""s much as poa s L«

. h.)

11 .'

blo our c oLoma.L empire. ~isracli se impori.:?listioso ideale is lator krqgdadig deur sy opvolger, lord Salisbury, voortgosit. Juis op dio kr tt.Lcko tydstip, 1898, is GI<;tdstono, WA.t die groot~ ste teenstander van dio Konserwatiewe part.y sc imperialistiese

belaid w~s, oorlede en het S~lisbury en Chamberlain, die Britse minister

v:,!,TI

Kolonies, die geleentheid gekryom hulle ideaal van

.Milner, 112u firmly cong aa Led Imperialist w i.t.h an unyielding and

3).

F"'.,wcctt: Some Emá norrt 'Nomen, p.il_i.

4) • .1hQ_Ti!!l.Qs_J"it..Q.r.:Jo£Y_PuInilgm(:Jn1.,25' April 1924 .

. 5).

Haz on : Modern Eur-opean History, p ,

461.

Vgl. ook Trovely.?_n:

/

- 4

-:-aut.oc rat.Lc m-mnor " " is ':'.,8 HOt') Kommt. sa-ir-Lsf na Suiël~-Afrik:J.. gestuur

on 'TI bot sï ng t.uss on .~ritt?,nj8 en die Boercr-cpub Ltcke het spoedig

- 6)

onvermydelik é;cw·:;rd.

Dio

ont.br-and

ï.ng

van

die c,:"rlo[; in Suid-Afrik"l, is deur die

meerderheid v~n diG B~itBe valk met vreugde begroet. ·Die Britse volksfel , dour-t r-okkc

v :..

n d ie -suur-do eg van m<)..teri?"1~sm8 en imper:i..;t-' lismo, VJ~S dodeLdk krank , want dï.o bloeityd V1.n dio Britso ..

int81-Lokt ueLc lewe v.''1,S.·J.,Gtor die rug en 'n tydper-k V,'1nr-oak sie hot voor die ·dour gesto:-..an. Die lig~innig8 opvat.t Lng deur dii:; gomld-dolde Britse burgor t.o.v. die oorlog .in vGr~fgole~ Suid-Afrika g,chuldig., la so duidelik deur die persberigte

van

dio tyd weer-splb~l, dat Hobson, wat 'n dlepG~~nde st0die van die onderwerp

g~-. ma-ik hot ~ onomwond o ken vcrkln,'?1.r: il~Hld and aged clergymen;

Gon-, ,

..

tly bred refined English lqdies; quiet, sober, unimaginative

business men, long

to

point .'l, rifle 'It the Boers, and to dabble their fingers in C'lrwlgo

.0 ..

M''lny ,:ill deny this

sub

joct ion to 'shder 9..himalism - in some e~ses

a

Tovulsion of pity,

cr

some bet~'

to:r; human feeling, hides it, but wh onovor- the. dissocting; knife .1s honestly .'lppli cd , tbc c.s s ontLn.L brut 3,li ty' which underlies the glow of patriotic truimph in '::m0ther British victory' is

dis-r)

c er nab.Lc ,II

'n Aansienlike minderheid van die Britse volk, ho~fsiiklik

.vo

Lg e Lá nge van. C9.,mpbell-B.annerm.':tn en die Liber8..le

par

t.y , het

eg-ter

vc.n

die

st.n-mepcor

.:..f

die 0~)rlos teen die

r

epub'l.I eke :::..fgokour

en die oor-Log ebc Loïd on me t.odo v-m krygsvoorl ng heftig. gekriti- ,. SOGr, sonder om di c Brit s o oorlogspoging openlik to dwar aboom. C:'lmpbeil-BC1:nn:orm!1n on ay :1nti-:-oorloSGesinde o nd or-s t.eunor-s soos lord :~:')phouso, 'lord Courtney, Lloyd George, Mnr Rowntroe 0. ,9,. ,. die meerde~heid wqqrV.'.ln voor~~n8tsande intellektuelo'en politieke leiers

w~s,

het reods voor die begin van krygsverrigtinge, tot

6) ~

Vulli2Jny:

Out

Landor-s , p.

2:-:6.

.

7); Hebson: The Psy cho Logy of Jinc,oism, p . 30. VGL o ok 'ï'r

eve-Lya n : Op. eit ~, p.' 691, ,":,,:,.tdie uitwerking v-m die Lndus -: t riële Omw ont. eli 1'£ beskrywe a s IIsilently t.r-ansmut ing soci "1.1 h-ibi ts , oblitcr"l.ting old dlstinetions of r-ank .?-nd creed, and t ur-mng 0.. Biblo-re!1din[;', poop.Loiw Lt h 1de') ..18 b o.scd on

reminis-cences of r-ur r.L -md burGher life and 'J.. nï cr-u-cny of 01-1,88es;

, li ,'r._", ,-' ....t

TI -Gb,.1.m ." '" ~~nv~nklik die oorlog wou verhoed on l~ter,

t.co krYésverrigtinge reeds bCGin hot, dio mo:;ntlikhede van t n oor-bar-e vrede dJclbcwus n."1,gespour hot. Tot ere-sekretaresse van

'dio

vr-ouo

t.rik

van

dio Vors'JoninGsL:omite0 is

mej.

Emily Hobh<)US0,

'n d~me wie .se p~sifisticBC 0~gmarkc rocd$ welbekend w~s, verkies,

'n

keuso w~t vo~rbcstcm

w~s

~m

'n

duid61iko stempelop die vor-10"p van dio )~rlog, ver~l sover dit Suid-Afrikn betref het, uit

8)

to ::cfon.

Oor-er'w Lnz... v ;, .--6 ljsn omrcow Lnz"_'•.L:,,.,:1l ''t:' , 3fk0ms en invloede v~n buite, het s".'\ffiSGworlc orn dio mens Emily HolJl1,usc to vor-m on dio gr':mdsln.g te

16

V2n h".~r karqktor

en

persoonlikheid, s~~s tydens hqqr

work-s~~rnhode ~s erc-sekrctqrcsso v~n dia vrouetqk v~n die Suid-Af~i-ka-ms e Vcrs'Jcningsk::;mi tee en o':k in l'ttcro j."lro cpcnba-ir . Van ~fkoms w'\s sj dour en deur In ~rlstQkr~at~ van vqders- sewel

ns

oor-s por-m-inont.o ';"nder-sekrct.1.ris van Bá nnoLarid eo Sn.ke en da

tr-na

Be'ii:-t."'..rdcr·v2:.h die Sto:...tsd-:.'kumcntc, ."fd~endc bewys vrm sy

bekw-aam-9)

hoid en vc,rtr,:,ub?"Lrheid.

in dio kerkdiens getree en n." 'n dienstermyn v~n ccn-ab-vyftig

" j

~'lr

."s rektor

van

St. Ives gemeente in Corm'I'.1ll, in

1877 a

ar-t

a-10)

'.

dek~~n v."h Bodmin geword. Die ultst'.1~ndo k~r~ktertrekko v"'..n die Hobhouso-f~milleJ soos dour Emily sc vqdcr on grootv."dor

op'Gnb~?_r, W'"1.sdus

o

ng ot.wyf'o

Ld

pligsgotrouheid,

wer-kywer'

en

bcson-d ere Lowo ns erns, oï oris kappe W"lt sy voorbes tem W",S om v-m hulle

oor te erf en

Lat

er' in hqqr eie lewe duidelik te

op

enb

a-ir-,

Emily Be moeder, C'-'.roline Sc:.lusbury-Trel"'..wny, die dogter v-rn

sir Willi"'..m Le1v'is S.::.lusbury-'Trel"vmy .V'?,IT Cor-nw-xl.L, het behoort 'n f::.milie w~t vroeg reeds bekendheid vir hulle dutf,

deur-8).

Hobhouse: Memoirs

1.

Te vinde in V..

A.

Steyn Vers"'..meling

in

m-inuakr-Lpvor'm. '

9).'

Die b Lo ot. biosr"'..fiese seS8",;ens in há er die inleidende hoof-stuk is, beh~lwe ?~."r ::.nders vermeld, geput uit Ruth Fry se bioEr~ ..fie oor Emily Hobhouse, In vert.r-oub-ir-e

wer-k.

Annat

t.e Terbl."nche se 11Emily

Hobhoue

a'", is hoofs':1.."1.klik

'n

ver

t-i.Lt ng v.m .bogenoemde werk en Lewer- so v:einig oorspronkliks, d .."t dit slegs in uitsonderlike sev'-',llc vir bykomstige verwysings gebru~k k::.n word.

The Diction"lry of l'htion''cl Biogr';_phy, p.

420.

6

-settingsvermJë,

-rvcnt.uur-Lus

en lewenskr"-G, sowel '18 vir hulle ver-~nderiikheid en ekstremisme verwerf ~et. Die geskiedenis v~n die f'1milie ,8·",'"',nteruG tot die tyd V'-cD fdu'lrd die Belyer, toe 'n ê

e-kere Eduni de Treloen, 'n croen rivierv'lllei ~~n die ooskus v~n Oornw"'"~l "..s die 2'e8tlkste plek om sy s t.r-mboom te pl!l.nt, uitgesoek het. .Skynb~~.r 1.'1"-:,8 dit 'TI verst."\ndige keuse,

w-mt

vir die

.d'l."'..rop-vo Lge nd e nege eeue het sy n ...s ...

t-e

h':,rdnel~~cit5 -i-m hulle Landgo ed

~:.n die' o ewer-s v'1n, die Loo er tvï er- bly vns kLou : ItSo the Trel",:Fny

b.'lckGround W'lS 'bot.h rr-orn-mt.Lc '"',ndh"' ..rd, It ekr-yw o I\l,:"rGc:,ret Ar-mst.r-ong

in h",ar g08d-gedokumenteerde ver-h-md e Ll ng oar die fqmilie, Ita

combLna t.Lo n IH:ely to foster cour-ag e , ,?,nd courag e bec ame the con-', spicuous f?mily ch.'1r"'~cteristie.

n,ge: henr t.y , he1.dy,

It

Wr>..s

a

flqmboY'1nt kind

of

cour-Il)

e eLf'<n.ss ur-ed , untinged by modesty. IT

Heldh~ftisheid, deursettingsvermoë en self-versekerdheid het

l?vvny-f,:,~mïlie gebly' en die n'1,'lm 'L(.'el~wny het deel v=.n die veelbe-woë Corn"''llliese ,sesltiedenis geviord, V-m '11 d ie heethoofdige T.re-Lawny s , het sir JOTIC:..th;'.1.n,die biskop v..

=.n

Bristol, Exeter en l;'Vin-chester ecter die 5rootste bckendh8id v8rwerf toe hy S1.""êmmet ses V'1n sy medebiskoppe 2,0'.':'eior hot cm J'"..kobus Il se VerkV:\,ring v

0

n

'Gewetensvryheid in sy

kork

te l~~t afloês,'

As

gevolg daRrv~n het hy in dio cev·'1ncenis boI r.nd , m"',~r die Britse volk so ver-orrt.w-i ar= dll3inc het so hoog opg ovLnm d"1,t die korn ng hom 'weer .op vryo voet moes stel. Sir Jonnthan het d~srn~ vqn.kr~5 tot kr~g voortgegaaft,

i,the insieni? of the Order of tho. G".rter blazil16 on his bosom;

cr-owrn.ng ;Hlli.'1,m arid T£r'..ry •••.• and f'LnaLLy , arid no doubt unw iL> lingly, subsiding into

a

Gr",vo in his ",ncestral church at

Pe-12) iynt.lI

V'1n moodcrskqnt het :::;mily Hobhouse GevolGlik enersyds moed

en deursettingsvermoë geërf ;:->,n ".ndersyds da-ir-dï e mt Lt tant.e

voort-var-ondhot d en heethoofdighoid w~,t dá kweLs h"JLr 11..tore lewe

gekon-merk hot . V"'~nd'1'l,rd ..\t sy so mo.k Ll.k met ?nd.ers,denkendes in bot-sing Gelmm en so mooilik intieme vriende gem<1.'lk het.

Il) . 12) •

Armstrong : Troi.:;,vmy. A M,".n's life, p.

5.

Ibid., p • 13. VSl. o ok IL1.c:-"l).l.<;,y: History of EngLand 1,

7

-N'"l/i,S oorGnïïn[~.sf'-'.ktor(; het 00.\;: omco~'vingsinvloodo tot. die v or-mi

rr;

v vn die mens Emily Hobhouse byccdrs.. Sy is op

9

April 1860 in die paat.or-Lo to Lisko·'1rd in Cor-nw aL'l seboro '18 die tWGodo

jongs t.o kind uit In 5esin'V'1,n '1gt,. tY;'08 W'1,.qrij0.n jonk oorlede is.

.' H?,l.r moeder, \'_f1 gift.:Jd

wom-en

who rc'-',d French, Germ",n Cl,ndLt

nL

i "vn

13l ..

wl t.h e.'180," het die toon'1'l,ncer"endc rol in Emily so lo-ge tydens h~qr kinderd'1c Gospoel en hat h~ar liefdovol opgcvood sonder om s iSb:;,'1}:O t U[ uit te ocf eri. Cé",roline 'I'r-o Lriwny so -opt.r-od e '1S vrou en ~oeder is vorder ook no; dour 'n fyn humorsin, 'n besondere. C8v~,thoid . en 'n.. ~ l'n70bo~~"_,~ ~ _... on~0~0~tllniQ'!_.J(_; _ • .J ... -'..• " ,L..."srlfs J..._ tnv middo v~_.n huis-_

like te::::nsl';'\,c, sekcnrnerk. A--:.rtsdcl;:cn Hobhoua o , ur-ornor-ee Lo s s in oX"lcting duty qnd tho rcpqir of naGlect .: ... , ~n incqrnqtion of justice -md iron rectitude," het 'n minder bOl'?-,ncrike no l in

dare pliGSGetrouheid en to owyd irv; rl..-:n sy Lcwcns tvak 'het Ggtcr In

Em.iLv se vor-mt nzspr-os cs ::c:8pc.c::l, hoof s-r-ikLï.k omdat, sy wor-ks a

am-v • - •. - - I 14)

hodo.in sy Gemeente to veel tyd Vqri hem GcvGrg het. Sy

boson-blywende indruk op EmU.y SG o nt.v-ink.l Lko Gemoed gSlTI':.,:k on .is l'1tor

13) . 1,Lt} •

Diction'-',::r-y' of N.':'vtion"..l Bio2:,r:.phy, p. 420.

Ruth Fry:

Op

cit., p.

39.

L80n~r~ Hobhouse oor sy v:.d~~, Resin:.ld Hobhouse.

Emily HobhoU88: Memoirs 1.

doeib~wus deur h~~r "..s riGsnoer in h~~r eie lowe n~gostrGef~

.. " ~. .

.

Beh ....

i0e

h:.~r ouers her Arthut bn Mary Hobho~so (l~ter lord' on l~dy Hob~ouse) dia bel-:.nsrikstc :''1ndeel' ...n Emily so kq~~ktor-vor-nu nr;

soh",d.

V':.n ~\:loin8:-':.f hot sy s''''.m mot h':'..''\.r susters en broers Garoeld

by

hulle besoek :.fse18 en soms, torwyl h~'1r ouors

. ,

vccns h-:c'.r v:.0./:;r s c 81.";'-:,kGesondheid in d I.o suide v-i.n Fr-ankr-yk

• . . I

oor-wint. cr het, m/\'?'ndcl ~nl-:: d "'.'~r vcr t.o of : "Thi s beloved p a l

r-

form-od indeed tho very b ...ckg r-ound ",nd t'ound-vt ion cf my life for .m~ny YO"',rs, II ko n sy d-vn 001<:l"'.tcr rondborstig ver1.d;?.rl.r~ "They w cr-o

, 15)"

full of ch",r"'ccter, of wï d o know Lcdg o ",nd' experience. il Ha.':'l,r

. . ï >

pn sLf'Lat.Lc eo lcwensbcslcouïnC C1 dic~PGowort.::-;ld::; "',fsku in oor-Log

hot 'sy in die eerste plok ook v:.n h'.:.r bom; w"..t self ~n oor~uiGdo p:.sifis w~s., [cleer. Hoeltcm01 terog kon

sy

d~n obk l:.t~~ Gct~ig:

I,Ho'",,,,,.s ~,lw'ws ''1.G·~,ins_ttho :.rbitr:.mc'nt .of w-ir , nover f'1ildd to r-oc og ni.s e orrors on both fid0S, S.",W il"T".YS points where p8.·01.Ce

c ou Ld bo m"..int'1..in,ed by methods of r'eis o n , -md neven shr-ank from

, 'I

8

-q, g cncrvt L exposure of the und or-Ly á.ng c aue cs of 1f(-;,rs - greed, 16 ) desire of t.or-r i t.or-y , commer ctvt qdv"'nt?,ses -md so forth. i'

Emily S8 GY'ondii:se kennis v-i.n stJ..",tkundicc '1,.'"\,n2,eleonthedc in die bre~ro sin v~n die woord, w1t h"~r in h~~r l~tere lewe so Goed

te

p~s Gekom

het, W~8 ook 'n voord~liGe Cevol; vqn h~~r noue

. 'J,"'on:(,stking tydens hr:.'1.r vor-rm ngsjar-e met, lord Hobhouse en sy t·:,l... y-ke vriendekrin,s vvn voor!:/"l.Dst.r;,"'.,ndE.rstr:.'1tslui.

Omdn t. ditdestyds nOG fn ong choor-d c Gebruik vir dOGters Vl~S om hulle ouerhuise to verl'Cl,':'.,t en elders opvo odkurid ï.ge inrigtiI1[;s

te besoek, is die formele onderwys V'1n Emily on h~~r susters 'J,~n- ,

vrmk l Lk ''l':1,n

'p.

r-cck s ':'.ctorcenvolGGnde Goewcrn ...nt es oorgel!).'J.t. A::",ngesicn hierdie Goev'l.c!rn"'.ntes oor w e ï.n ï.g kennis beskik het en Emily

"n

besondere dr,:,ng n".. kennis terwille vqn kennis self open-b~~r ~ct, hat h~qr ouors h"'.ar "..~n die besin v~n 1876 n~

'n

pri-vat e mcisicskool. [Gstuur. P,:,c:.r v-ider- kon dit egter nie l"1.nk bc

-kastiG nie en nOG voor dio oinde v~n die j;,3r"hot sy fin~~l n~ h~"'.r ouarhuis teruGGekeer w"'.,'J,r sy verder deur h'J,qr moeder self onderriG is.

Tonspyte v-rn h:~3.r v",0.c::r S0 swik GGsondheidstoest.'1,nd en

s tr-onghc Ld teenoor sy kindors was Emily so kindord'lo oor dI e

"1.1-Gomoen kommer-vr-y on gelukkiG. D:"'\."',rmoeder se oPGewekto G·o'),'!.rd.-hoid on humorsin hot 1n ·...,,?,D_,;eD'l.,mehuislike. at.moaf ee.r ges kep en so dikwels \,8 sy dit kon bcko

at.ár; ,

het sy S?'1m met h:~"..r. kinders vir v:,k,'l.,nsieui t.at.app ï c s n.i Gen of rmd.or- V'"1.,ndï o nabygeleë

Corn-W"1.lliosc kusdorpies 5e5~~n. Die dorpie Bride is veral dikwels besoek, nn ...'mleidin[; ~7"'c~,rv~n Emily in hc:,'-',r l~,tcre Lewe kon Ee-:-tuig: "Bride is 0"ssoci·""_,ted in my mind with the happ ï e at. d'1ys of

my lifo wh cn , '.,s tiny children, our mother brought us hore, ye'lr by ye~1r, for b"'.thinG in our summer hoLidays •..•• .And '111 t.hr-ough lifo when we need ed r-ost -ind cure, 'NO navo found it in Brid6 ..•.

I

suppcisc wo '"'\ro p~rt

~nd

p".rcol of thc soil, for

a

-

'

h'1rdly

15

miles from -hor-o ':.ro the ruins of Treleon (or Trel:\livno) 'where my mother's f ...m.i Ly , the Trol':'..wneys, wer-e livins ,')"sLand

9

-17) owners lons bofore tho Norm-m Conquest. II

, '

Dio j ",'"'.,r1876 het oGter di e einde vtn Emily se onbekommerde'

j euS betoken en t n tydperk v-rn vor-oons-im ing in h'l:r lewe ingelui. H~~r lieflinssustcr Bl~nch is ~0n die einde v"n die j~~r oorlede en die ~,'"'.,n-Gen'lmGhuisliko '\tmosfq"r v:.,_t voorheen dï o pzst.or-t e te

) Li81~o.".,rd ;okonmc~rlc het, is (:t2ontcDf;Ovol[;c per-m-ment. versomber.

I n die vo Lgende j·,,"'~rlB bi akcp Hobhouse tot "'tc'.rtsdeken v-m Bodmi n

teruit6~ns -begin toon het, is Emily ~l hoe meor ~~n hq~rsolf oor-gei"'v?t. Ho ewoL ay sedors het D"', kennis, is die c;ol!')cntheid ern

h~~rB81f seestolik te verryk

h~~r

nie Gogun nie en moos sy h~~r

LeosLus of ondor dr-uk of mct die, bcstudc:rin;: ~ van preekbundels on die lees'

vo.n

die IlsoodY-Goody stories of Miss Yo nge 0',nd Miss

18)' .

SO'Nell" b ovr-có

t.; .

'I'onoind o h"'>,,"',rself bosi5 te hou, hot sy dio Gomecntelikc werk wit vroeër deur h~,<:.r moeder bohar-tï.g is, op

h2~r skouers Geneom en sodoende vir, die oorste keor in h~qr lewe p or-e o onf.Lk met m''''"'''.,tsk,,,,-plikc vr'::\,''',5stuklce en die bok-unp ing d'lc..rv':'.n

I

kennis ccm·i,'lti:. Soos sy dit l,<),tor self ~.e'Stol het: 11In .".,word, I lived, i n ~, world of

unr-o-i.l

tt i os, ~nd

had

l~)

t.r

aï

n

ing

bocamo f".mili'~r with .si~k-b8d8 -md dO<'1,th."

•.•

Ill. ,

I

Dio dooi v~n h~~r moodor in 1880 het ten gevolg goh~d d~t /

di c hewels v-vri oons -i-unhoï d at.o ed s di;tor oor Emily to eg es ak hot. Di 0 hole hu Lahoudt ng sowel S.s c11(? vorsor;i

nc

V"1.nh"1.'l,r s Lek'l i.ke v.'1dcr het voort"."".n op h».:"r s kou cr-s serus en Govolglik hot sy vir etlike j-::1.ro ".lle S3mcr-mslnp met dI.e buitowêreld vorloor. Vroeg in 189~· is 001, h~:""r v-id or- oorlede on kon dio ver-ee naa-amde -Emi Ly

lITho e nd h-id come. Home ~1Ddshelter gone. Before me tbo Unknown •..•. Childhood -rnd ,[;,irlhood wer-e over. , Some sunshine -md m-my storms were p.vat • I 'f·i:ê\S free, but a Ls o I <

knew th~t 1

w~s

uneduc~tcd, ~nd unfit to find ~ny useful pl~co 20)

in the world."

rh n:'1.'"'.,r'v'l,dor se dood het d"",r vir Emily, onopg e l e ï.d soos

'17). V.A.: Steyn Vors'1n1clir,g: Briof v a n Emily Hobhouse "'.!'1.n mov,"

18) . 19)' . 20) " presidont Ruth Fry: Ibid..,p.

Xbl1,.,

p , Steyn,

31

Moi 1925. Op. c it.. p.

3l.

33.

35.

- 10

/

sy WqS, net eon weg oopzost~~n en dit w~s om die bietjie

pr~k-t ies e kennis 'N,,\,t sy v::n "1,mmsor'Gin

St.

Ives bemcente opt;od0'8n het,

Die

vr-e

os vil" die onbekende het e(:,ter sterk op

haar-

ince-"erlt

en

gevolólLk het sy' verkies cm haar' "'er~~se,,,,mhede onder ha ar- ere men-~e_, die Cor:;:T\i'Fr,lliese mynwerkers 1ji9,t van tyd tot. tyd np, Minnesota

,

in die V.S.A. uit(.~evvyll: het; te 'beSIn. Die Epislwpaa,lseKerl{ van Minnesoti het, op aan~ran5.van Aartsbiskop Benson wat 'n ou

MiI});:]_esotaél2,l1{_~ebiedf3n in die najaar: V;?,D

1895

het sy daar-he en vertre~. Hier ,in VirGini~, 5ele~, in die h~rtjie van 'n eensame oerwoud, het Emily te do eri [;'el\:ry met lithe riff-raff, the ras-t3:~:

_

21)

and bob-te.5_1 of society, the dress of popu l att on ;" In die dorpie het da ar' ongeveer veertig dranklokale en r n aantal

ontug-huise be s taan en dronkenskap en o ns ed eLt kh.eï d het so'

aLg

erneen

voor-g ekom dat Emily spoedig aan cli e u it.voer-ba.ar'h eLd van ha.ar' taak begin wanhoop het. SY,het egter voet

by

stuk gehou en as teen-voeter vir die algemene ledigheid, wat vol~ens haar

ook

in hier~

\

die g:~eve,l di e dui",:el se cor-zu s aï ng W2..S, pag i ngs in di e wer-k 'ges tel

"

om 'n leeska~er en blblio~eek in die dorpiê in die lewe te roepi

'I'eriapyte van criver-wa ..:~te teenstand van die ka;nt V9..p. die plaaslike

Ep ï.akopaa.Ls e predikant 1;'U)~S die bib Ll ot.e ek nog voor die einde van -die jaar volt?Oi.

Tydens h~Br verblyf in Virgini~ het Emily gereeld die pl~aa-like verpleeginrlE~.ting be so ek teneinde die pasiënte te help

ver-, ,

sorg en op te Deur en het S~T spoedig die vertroue van die r-uwe 'mynwerlcers en houtkappers ver-ower . Sy het 001;: t~en die dr-ank-.

ouw el te velde g''3trel{ en bo eweI sy in die verband minder sukses bchaa I het, bly die heldhaftige '.''lyse waar-op sy drankmisbruik en

ontug beveg het, a:3..npr-y s enswaar'd i.g . Die 'onbevooroordeelde wyse

waar-op sy mensliewendheid aan alle na,sioDa,liteite W9.8..rmee sy in aa ..nr-ak i

ng

[cleom het, bewys het, h s t.: we l iswaar' die Episkopaalse leraar, W9.t .haar as

"n

amptenaar van dï.e Fpl s kopae.Ls e kerk beskou bet, . ernstig ontstem maar het 'nietemin vir haar- "n plekkie ver

21) , Ibld .,

P

!,,'

4~·

<r ,

P-l'ef

~.L' v~nGO -,"".c,~ml'l'TJ L,',-,',Oh,.hL_OU~p,b,_,"~

-thwaite,

28

Sept.

1895.

( ,

11

o= er- in die h ar-t.e van d i.eg onc met ';'1e sy de,"'!{~liks in aanr-akr ng

0'Pkom 'het,

. Ci,--,.~!.. .!.~.£. .. Dit is o.a. duidBlik be~ys deur die

22)

1896

van haar afskeid geneem is.

groot ophef

waar-I

Hoewel sy om begryplike redes die deel van haar briefwissel-ing "vat d a.ar-oor' handel doelbewus veI'nietig het, sk erner' dit tog in Emily se ong epub Lï s e er-d e herinneringe deur dat sy, tydens haar'

bl f· 1-' -, ... I 1 f 1 h tt" t i d

ver y lTI Jlrglnle, ~an n man ver.oo Beraa~ .0· wa Ul·e n.e-lik geblyk het haar liefde nie waardig te wees nie. Sy en haar verloofde was van plan om hulle na hul voorgenome huwelik in Mek-siko te g~an vestig en teneinde voorber~idsels in die verband te tref, het Emily vanaf Virginië na ~V:eksikostad afgereis •. Aange-sien dit egter spoedig vir haar duidelik geword het dat h~ar

huwe Lá k ni e binne afs i enbare tyd sou kon plaasvind nie, het sy in.

1897

voorlopig na Engel~nd teruggekeer. Iri die,volgende jaar

ls

sy weer na IJ::eksiko, maar- omdat sy en haar' verloofde nie tot !n ocr-ee nkoms leon kom ni e, is die verlowing verbreek en het sy onver-wyld na ha~r vaderland teruggekeer.

Die wesentlike b oLangrikh etd ve,n Erm.Ly Hobhouse se verblyf' in Amerï ka vir haar eio vorming e:1 latere Loopbaan , ka n moeilik

oorskat wor d . Daar' in v er-af'g eLeë Virginië, d.a.7.g1i1cs omrLng deur

CJ

ruwe houtkappers en mynwerkers, het sy vir di e eerst. e keer di e lewe in

sy

volle, naakte worklikheid le8r

ken.

Sodoende het

sy

e;evolglik ook zeleer OID, tenspyte VB,nteenspoed, teleurstelling

en af'br-eke nd e kritiek, noopvol en onbevreesd !n per-s oonj Lke stand-punt in te Heem en 800S 'n ware Trelawny, sonder voorbehoud al

ha~r kragte en talente ter verkrY8ing van haar ide~al op die a1-23 )

taar te lê. Haar' p o sLt Lewe optrede hier in die :Nu\\leWgreld het dan ook duidelilc b evy s d:~t sy die eienskappe wat gewoonlik as ken..merkend van die ma.at.ekap Lá k e hervormer beskou wor'd , in in volle mate 'besit het. Die onb ek endh eLd met en onpeilbaarheid van haar s elf-opgelegde t,?-,.eJr.hï er in di e . vreemde, mees

ongetwy-feld moed en deursettingsvermoë vereis het, moed om te stry en

22).

23) •

Ibid., p.

54.

.'

Vgl. Armstrong : 'I'relawny. The Atory of a Man's Life, t.a.p., p. 21 waar' Edwar-d' John Trel':\.wny (geb. 1792) o.a. van homself s kr-ywe : "I could long endure' armoy ano e and oppression, but when, at ~sst ~xcited, I'never tried ~alf-measures, but ~roceeded to extremities without stop or

II

lill: en soms selfs onmoontlik 3cmaak het. Tor verskoning da.ar van

,

.

- 12

t.e wa,,=tgen te volhard,' sonder om vir een oomblik baar eie begeer-tes en maat.skap l áke status in ged8"gte te hou. Sodanige

moed

rg-heid 1Neer moes volle opr-egf.n eid van haar' geverg het in handel en wandel, in teorie en pr~ktyk. Bo alles het sy egter .nodig ·gehad gevoeligheid vah hert en die bes()l!dere gawe om vriend en vyand oor een karn te skeer en slegs menslikheid as ristil'1.ggewende maat>

staf in haar eie lewe te aanvaar en uit te leef. Haar

lewenser-var Lng

is on3et'wyfeld ook nog verder deur

h9.,,'3,rliefdesteleurstel-l-iDG ,':tangevul. Hoewel dj.t persoonlike smart vir haar meegebring het, was dit vir haar latere lewe as gemeenskapsmens van onsket-bare waarde, veral vir sover dit haar- 3elee1'" het om haar' ei e be-geertes te onderdruk en in naastediens ,

bp

altruXstiese wyse,. gelull: vir ha.are eLf te vind.

Aanc;esien die mens Emily Hobhouse op hierdie stadium van

haar-

leNe, ID.nn die'

voor-aand

van die oorlog in Suid-Afrika,

reeds kl~ar gevorm was, is dit noodsaaklik om hier kortliks by die belangrikste van haar kar-akt.er-e ï enskappc stil te staan. Haar'

·mees opmerklike karoji:tertrel<:: W3,S onget wy f'e'Ld haar oor-dr-ewe self-s t.and ï.ghe l daLn wat :dl kwel e die vorm van introspeksie en soms selfs

punt.cncr-Lgb eid aang en ecm het. Ge'V\!Oondaan eeneaamhe ï.d hot sy, so-dra sy voor

"n

kruispad in h'3,g,r lewe to at aan e;okom het, verkies om tot haar-e.e Lf i TI te keer on h,3"s,r eie kop te volg 1 eerder as om raad en bystand te Boek. Vandaar dat iemand soos

R.J.

strauss van Philippolis, 'Nat met h:,t6,r aaamg ewor'k en h3"a,r besonder goed-ses ind was, tog Lat,er mOGSer-xe n dat sv il

eon

zeer, zoo als wy

. 24)

h t_{o noemen, pun}

t'"

_{enoerlge vrou~} if _was.

Inderda~d ~as Emily self wel deeglik bewus van hierdie karak-t.or-swakhoLd 'by haar W'1t samewerking met ander so dLkwe Ls

bemoei-het sy later, toe boë ouderdom r-e cd s meer kalmte en berusting

ge-br-Lng het, a';~ngovoer d:=tt sy cons:='tamhoid as die moes blywonde fak-tor in h3.,a,r ve e'Lbewoë lewe aanva ar' het, de,t sy baie min intieme

vriende of vr-Lend i.nne besit het, en dat veelvuldige en veelelsen-de wcr-ksa amhoveelelsen-de gedurenveelelsen-de bpJ1r vc rmf.nge jar-e , noodwe nd ï.g s oLf'vor=

24). Dr. PrelIer Vcr-sameIï ng , Loer no. 22. H.J. Str~tuss aan

- 13

-troue en selfstandigheid by h;~q,r in die nand gewerk het: IlIn the great soli

t.ud

o of my lifo, II het sy dit l<::crnagtig ui tgGdruk t ;,work

. 25)

hs.s been te me what husband and crn Ldr-on ar e to others. II

Ho owe'L bogenoemde selfst2.Ddlghcidsin on puntenerigheid 0118

0-"

twyfold s.?i1lc;werkin€ mot ander bemooï Lï.k on !n werklike

samohorig-heidsgevoel feitlik -orunoorrt Lák gcm.:=ta~o{het, bly dit nog t.an s 1n feit dat Emily) dwar-s d our' ha"'T Lowc , besondere eor-bá ed vir die wet en die owcrhcid gekoester het. Hierdie wetsgehoorsaamheid on

owarhoidsonderdBnigheid wqt sy in die ecr~te ~lak van haar vader 'geleer het, was nou, r-eod a , .?,;:;.ndie vooraand V3.n die

Anglo-BoerG-oorlog" ingewort eLd c kar-akt. ertrekke by (lie mens Emily Hobhouse:

,il had been brought· up to ·e;.'J.zc with 2,we on "'..11 those in higb

. II .

p Lac.oe , .vorkl"..i?,r sy 19,V-;r in h:~."1,rlewe, ".and never to q uc at.Lon

26)

the w Ls d.om of t:10S

e

iTI

aut.h

or-t ty. II

Nouv or-bond.e met bogenoemde e i.cns kapp c """',<1,S die onwr-t kbar-c

ge-I .

loof vvs.t sy op hierdie tydstip nog in die' onr e i.Lba ar-hca d van

dio

Anglik?,.:1.nse kerk,

.

waar Ln sy grootgcword _, het, gekoostor h et

c-Lzt cr-o omat e.nói.gh odo on gebeurtenisse sou wcliswD.:..r d Lkwe La h3.n,r vertroue in haar eie kerk ~kok maar desnieteenstaande hot die An-gli1C:'1,:111Segeloofsleer tog, tot. 8."".ndie, einde v.vn b.9..?.r lewe, ha::!.r

I 27)

godsdienstige rigsnoer gebly.

Eindelik k!?n o ok nog besondere v or-mol dtnr; gem.?.,J.kword v an Emily sc hoog-ontwiklwlde eergevoel, 'n e l cns kap V/3.t nou roeGs by

l'

kon sy d o.n ook l?tcr tc,rcc; in h?~lr . ongepub l.Ls ocr'd e herinneringo vor-kl.ar.r , "person?.l bonour consists in wh-rt you ro?lly do, not

what, you s'>,y you do and not in wh-rt is s"",id of you, but what you

, 28) act.ua Hy ar-e •II

Met sod.tm g o k:lr8J'::tcr en persoonlikheid t6'egerus het die' 1;)oTIgvrou Emily Hobhouse dus avn die vo or a and vari die Anglo-Boere-oorlog na Eng eI ~,nd teruggeleoer on voorbereidsels begin tref om 'n

,',

nuwe, voelbewoë tydperk v=.n hO,::..rLevo binne te tr-c o , Die verlede

26

i .

27) • 28) •

Steyn Vcrs0,meling,: Emily Hobh ou s o '":1.(.nmev Steyn, 24 Junio' 1923. 11(;1. ook brief ·'1,.''l,nmev. Steyn V2,n 31 Mei 1925 en

Memoirs XVIII.

Eobhouso: Memoirs XXI.

Hobhouse: Memoirs XVIII. Vgl. ook Fry:

Op.

cit., p. 32. ~obbousc: MGmoirs VIl.

14

-met ay por-soon.l iko storm OD dJ,""'\.Tló h et. --,s.tor gelê on Emily het !n nuw o tydv'~'~~ tegemoet g~g"..r,n, "with

:c..

very poor equipment for

tne

battle of life, but '.'Jith -:: ch·".'.,r/,..

c

tcr-

st

r-cng from high broeding . . 1 _{and the nurture óf grc""t i0.0"'018 of service, .J,nd with} r:.. _{hear't, of}

o 29)

, 'T

puro gold..'

I

. \

29). Rut.n Fry: . Op, 6it., p.

la.

Gon. J.C. Smuts in sy voor-woord tot die boek.

..1

Die amptelike anneksasie van die Vrysta"1,t op 28 Mei 1900 en van 'I'r-ansvaa l 'n pa ar: weke later het die einde beteken van die stellingsoorlog en di e aanbreek van 'rt nuwe f,g..se aangedui wat be-skou kan word' as die begin van die naw'e~ van die oorlog as s o-danig. Krygswet is in die twee nuwe Britse kolonies afgekondig en 'n aanva.ng is met die siviele administrasie daarvan gemaak. Lord Roberts se idee dat die oorlog self ook oor was, was egter besli.s verkeerd en," ei tel Schaums,chlagerei", want "w eder

~~r.~

2)

noch de_fg_g_1.Qwaren ,die Briten in Bezits des T':1Lano e s •ti Teen Roberts se ver-wagt.I ng iTI het die oorlog 'vocr-t.g eduur en is 'n ti - . piese guerillastryd deur die klein, beweeglike BoerkQmmand08 aan-geknoop. Teneinde die oorlog finaal te kon beëindig, moes Roberts drastiese maatreëls tref en dit het hy gedoen deur 'n vernietig-ingsveldtog, in die ware sin van die ,wo,ord, teen die ha'Lf'< oor-worme vyand van stapel te stuur.

Die vernietiging ~an plat'1.swonings en -eiendom het "in werklik-heid reeds a= n die einde van 1899 'n aanvang geneem. Mnr. Conan Doyle skr-ywe o.a. dat [·'lethuen se ruiteryafdeling onder die aan-voering van Babington, op 9 Januarie 1900 09r die Vrystaatse grens getrek en dat. J as e;eve1g

van

hulle strooptog J oa

consider-able 1;:raQt of country WEtS over-run .9J}Q_,§_Q!:D~_J_.0r.!D.:hQ~§~,1?

des:t.rgy-3) , \

~." Die presidente van die Vrystaat en Transvaal het sodanige optrede van Britse kant gelaak en op

3

Februarie 1900 beswaar

by

lord Roberts teenbogemelde vernietiging van private eiendom deur Bri'tse troepe en IIbarbar'ians (encouraged by British officers) II

1. Hierdie en die volgende hoofstuk is oorspronklik geskryf voor

d.'1.9Tenige wer-kLl ke s ubjekt.Lew e gepubliseerde studie oor die ond erw er-p bestaan het. Intussen het d r , Otto se standaard-werk, IIDie konsentrasiekampe" J egter die lig gesien. Hoewel deurtastend en vcr-t.r-cubaar ;: benadruk dr. Otto nie sekere as-pekte genoegsaam vir my doel nie en vertolk hy veral die

re-Trtáls\r,,:)',l:s~

standpunt. Daar-om het ek besluit om genoemde

hooistukke in hi erdie verhandeling te behou.

-Vallentin: Der Burenkrieg, p~ 202.

A Conan Doyle: The Great Boer War, p. 202. Ek onderstreep; Cd, 979/1902: Return of Farm Buildings etc. in Natal and Cape Colony destroyed by the Boers; Vgl. ook Otto: Die Konsentrasiekampe, p. 2.

2.

-'16

-aangetel{en.

Ter verdediging van die Britse opperbevelhebber kan aange-voer word dai hy hom destyds nog in Kaapstad bevind het eh dat die J_ossti~,Etnde g eva.Tl e van moed swï.L'l ï.ge vernietiging' waarskynlik sonder sy meët"e'\:ete en goedkeuring geskied het . In' sy amptelike antwoord het by dan ook verklaar dat hy die presidente se ~an-tyg.ings as ongeg-rond. b cakou aangesien :Ithe most stringent

Ln-'structions have been is~ued to the British troops to respect pri-vate property, as far as is comp~~ible with ~he conduct of mili-_ tary oper-at, ions. All wanton destruction or injury to peaceful

tnhab ï t.ant.e is co

ntr-ar-y

to British pr-act Lce and t.rad Lt.Lo n and will

::.

)

if ne cessar-y be rigorously repressed by me. II Roberts, op sy beurt, het in dieselfde telegram voorts die republikeinse stryd-magte op e nl.á k d-iar van beskuldig dat hulle lojale onderdane van th'-.lr I:,!'a,js::',teit uit hulle wonings in die noordelike distrikte van die Kas,-pl<~olonle verdryf het, bloot. omdat, huL'Ié geweier het om by die Boeremagte aan te sluit. Hieroor het by sy verontwév'l.rdiging as volg uitgespreek: IIIt is bar-bar-ous to 'Jttempt to force men to take sides against their own Soverei[;\l1 and country by threats of

- 6). ~

s p oi Liat.Lo n and expulsion. II Enke I.e dae later het hy 'Sy beskul-digi ng in r rt bykornst.i g e telegram nog verder gevoer deur te hew-eel" dat die :SoeremeLgte in NB..

t.a

l hulle ook aan }ewaadwillige beskadig-in2~ V2~nprivate eiendom skuldiC g emaak het.

Dat hulle strydmagte in die noordelike Kaapkolonie en Natal dit wel soms terwille va n krygsverrigtinge nodig gevind het om niG-vestendes uit hul womngs te vervvyder, is ruiterlik deur die p r e sLdent.e in hulle antwoord erken. Om een of and er- duï et.er e

rede .is bierdie telegnim egter

.ni!l

in die amptelike Britse blou-boek opgeneem nie. - Die gev,"1.1le waar' sodanige optrede aan

Boere-karrt vO'::lrC;ekomhet, ws.s , voLge ne die presidente, toe te skrywe dasr-aa.n dat ilhet noodig

«o»

in b eLang onzer krygsoperaties

daa.r'

er -minstens in alle gevEll1en s tnr-ke vermoeden bestonden dat zy

4).

Cd. ~82/l90l, p.

3.

Telegram van Kruger en Steyn aan Roberts,'

3

Feb. 1900; Leyds Argief: Versamelde Oorlogs-teleGramme~ telegram van

3

Feb. 1900.

~). Cd.. 582/1901. p.4. 6) . Ibid.

en hun alleen met hunnen ~~gelyk~ch gedroegen

beroep be~i0 hielderi' ma~r of zelven ~l~ spioenen hqndelden of , spioenen bchu Lpz aam war en om onze béwegingen of posities aa.n den: vyand bekend te mal\:en'."

,

v • In a nt.w o or-d op :Hoberts se o nt.konm ng van hulle vroeëre

be-wering dat Bri tSG troepe Boer-ewo nl ng s sou v,crnietig het, het die presidente nou tas'bar-e bewyse aansehaal deur te verwys na agtien huise wat gedurende Desember en J'ariuar'Le in die J::?,cobsdalse

dis-tri ~{

ver=o

es is. Voorbéelde is terselfdertyd

oo

k aangehaal van

gewapende nn.t.ur e l Le wat te Stormberg en Dordrecht deur die

Boere--rnag te g evarig'e c<;.eneemis, terwy l obk melding gemaak is van nat ur-e

t- '

lebendes wa,t na, die Sl::15 V2"n Derdepoort, in, die Rustenburgse dLs

-t

r-á

k , hulleself' aan grwvelike mi sdad e rt.eenoor- nie-vegtende 'vrou-'7 )

ens en kinders skuldig gemaak het.

As gevolg van die di t vir die' pr-e-.

s Ldent.e ' o nmo ont.Li k om die bew e er-de gevalle V.3,nvernietiging van private eiendom deur die Boeremagte in Nqtal,op bier~ie tydstip noukeur i.g te o.nd er-s o ek. Robertson, die skrywer van "Wrecking the Empire", het egter later, tydens rn bo s o ok aan Nats,l

,

die 'hele

aan-goLeont.rre Ld ter pLa.at.ee. ondersoek en tot die slotsom gekom dat, hoewel die Boerems.gte terwille van krygsverrigtinge wel sekere private eiendomme vernietig het, die eintlike verwoesting op

ver-8)

late plase deur,rondtrek~ende naturellebendes gesaai is. Die o nder so ekvvan pr-o f-, C.J. Uys in die verband en 'die bandopnames deur hom 'g",ma,s,k, bewys egter duide'lik d9,t talle persone in Noord-N'lt.:,\,l wel deur die republikeinse opperbevel opg ekommarïdeer- is en

dat

priv':tte eiendom -in etlike gev"'llle deur onverantwoordelike

Boere-rJ.fdelings verwoes is.

Ui t bogenoemde bri efwi:3s~lin0 tUBSen lord Rob er-t s en die

pr-es Ldent.e b Lyx duidelik dat da ar' aan alDei kante so vroeg as die

<,

begin V9,n 1900 reeds, gevalle van die vernietiging van private, eiendom - hoofsaaklik in beLang v[m krycsverrigtinge - voorgekom het. Terselfdertyd is dit egter ook a arme ernba.ar- dat daar, wat

7) • 8) •

';I'elegrammen 'verzonden

7

tTulie 1$99 '-V.A. St",,:,atspresident;

19

Febr:

1900,

p.

599.

Robertson: Wrecki

ng

the Emp ir-e , Bfst LXVII. Vgl 'ook: South Af'r-á c an News" 25 April 1900, waG,Y' die beriggewer ë1TëseTfae-'slol'sOÏÏl"'kom.' ,

Tbe tot

18

-die Britse opperbevel betref, op hierdie tydstip nog geen

sprake-,TI d0 e~_ ewus .elb vus

t

v er-ru e

. t··

,151 ngsoe _el,

, ]

.Ld Et,S "i"'dn m Cl e1 om d·le oor 1ag

spoediger te be~indiB, bestaan het nie.' Die oorgawe van Cronje, di e groot s kaa l s e Bri tse inval in dl e Vry st :=v".ten die. daar-op vo Lgen-de besluit van die republikeinse ópperb~vel om tot

Guerilla-bor-log oor te gaan, het egter

'n

nuwe metode van oorlogsvoering vir

Br-Lt.t anj e nood s aak Lt k gem:?a.k. Dáent eng evo.Lge is die "verskroeide ,q,<lrde"- beleid deur lord Roo er-t.s met voo r-bedagte rade ingeva er as

'n midd.el om die oorlog spocdig er- in Bri t.tanj e S8 guns te

be-9)

k l i nk ,

Met die uitgesproke doel voor o~ het Roberts 'n proklamasi~-veldtog teen die half-oorwonne vyand

van

stapel ·gestuur. In die eerste van hierdie pr-ok.Lama.s iec ,uitgeroik onmiddellik na die Brit-se leër Bloemfont er'n beset het, is die Vr-y st.at.er-s g emaan om ver~ der vyandelikhede te staak, ter-wy L diegene

wat vo

or-t.ga.an om die vyand va n voor-r-ad e en inligting te voorsien, gewar:;,rsl<:u is' dat

hul-lO) le behandel sou word t1accordin5 to the customs for war."

Boitaande proklamasie is uitgevaardig voor lord ~o~6rts van die voo~genome guerilla-veldtog wat dGu~ die Boere-opperbevel be-plan is, bewus geword het.

Dit

was gevolglik nog op 'n kalme en beheersde wyse gestel, in di~ toon van 'n mili~are veroweraar wat die eindoorwinnl ng reeds in siC; het. Die begeerde eindoorwinning het egter ut tgebly en op

1:::.

Ma8vrt was die veldmaarskalk verplig

om 'n minder bed ekt e w3.8,rskuwj_ng 8,an die Vrystaters te rfg. Hier-die keer het hy bepaal dat alle burgers wat nie 'n leidende rol in die beleidsrigting 'iJ8,t die oorlog, ten bevols g ehad het, ge-speel het hie, wat nie 'n milit~re aanvoerder was nie, wat nie geweld

tccnoor-

Britse onderdane gepleeg het nie en wat gewillig

was om 'Yl eed van neutralit ei t af te lê, on~sehinderd na hulle wonings kon terugkeer .. By hierdie proklamasie vvas'

éaar

gevolglik reeds cpr ake V3,n die uitsluiting van sekere burgers aow e I a s van

Il) st.r-af'maa t.r-eéLs , soos die verbeurdverklaring van eiendom .

. 9).

VglOtto: Op cï t , , p ,

4.

10). Cdi

4~6/l900,

p.2

- 19 -

,.

Dieselfd~ eed van neutr~liteit waarvan in bogenoemde prokla-. masie melding gemaak Ls , het egter weer tot 'n ander onvoorsiene

moeilikheid !l..?nleidins gegee. Die Britse mag'te WEt.S nog nie in staat om die gebied wat hulle verower het doeltreffend te beset en die bu~gers wat die neutraliteitse~d geneem het, behoorlik te beskerm nie. Die Bo er-ekomm-md os V!:~.tnog gedurig kr~.is en dwars dour die Vrystaat getrek het, was govo1g1ik in staat om voort-durend dr-uk op die Ilbcskormde" burgers uit tn oefen tenoinde hulle

. I

sover te kry om w e cr' by die kommandos 3.8,nto sluit. W'1.nneer die Britse kolonnes (1.3,n op die tonee l verskyn en vind dat een van die

sgri, "protected bU_{"_ c-l..}Y'iYho.'J.""s"_"-' vi e eï: onder die wapen was , is so !n

bur-,

ser

as

rebel beskou eh sy eiendom as strafma~tre~l vernietig.' In 'n beric- gedateer 27 April 1900, het die Bloemfonteinse kor-r-ea-pondent van die Londense .Time§. in die verband o , m. die volgende te sê gehad: . Th'₁₁ n_i s co umnl' ( _Q'I _{Vv. 8 ..} generaal Carew s'n) had

start-ed with definite instructions from Lord Roberts 'to'render

un-t.cnab Lc ' the farms, of such men who, havl ng surrendered, were found to be still in league with the enemy, 'or were but mak

,

i

.

ng uso of Bri tish m,g,:_3.nanimitya.s rt means to save their property,

\ ' 12)

while t.h ey still a.ctl veLy f::<.voured the enemy. I'

Op die

31

ste l\tIei het lord Roberts 'n DOg ernstiger dreige-ment uitgespreek in 'n .pr-ok LamasLe Ran 'I'r-ans vaa.Le e burgers gerig. Aan hi erd i e pr-ok'l amas t e, w at vir beskermi ng van I1protected

bur-'h 11. 'I 1

r

e

m

"ht'

3 ers In r-o.nava.a voor-s: e m.ng gem,,?c,"u{e·,' IS nou 'n.voorwaarde v.9.sgelwppel dat, :,if •... want.o n damag e is dome to property, not only· will the actual per-pet.r-e.t.or-s of such acts arid all direotly or iYldirectly LmpLi c ab ed in them, be liable to the most severe

purn.sbm ent. in person and property, but the property of all per-sons, whet.h er' in

aut.nor-r

ty or ot.her-wï s8, who hav e permitted or

have not done their utmost to prevent such wanton damqge, will

13 )

be LiabLe to be confiscated or destroyed. II

Slegs 'n rnaand Lat er- is dieselfde proklamasie nog strenger gestel deur die toevoeging van In bepaling dat at.r-af'maat.r eë l e

12 .

13 .

Th e Tiynes, 21 Mei 1900. Vgl. ook Otto:

cëï-.

42671900,

p.

4.

20

-s eLfs in g~v~lle w~~r geen direkte medepligtighei~ _~ :/ nan sabofasie

bewys kon. word nie, nog tans toegep.?s sou ken wor-d,

pr-okLnrnasLe van 16 Junie hot 'I'r-ansvaa Ls e en Vrysts:1tse burgers,

sonder de"t medepligtigheid bewys hoef

te,

word ,boonop ~.~..r~ntwoQ!:.de~

. .

1i1<: gem<:v:;J<:vir ak ad e deu r gUGrillc;,-rtfdelinss in hu12.G omg ewtng

. . .

",."?ngerig. Indien aod arri g.e s kad e nog t.ans 'le.ngerie; word, "the.

houses in the vicinity of the pLa.ce where the G.)_:tmqgei.s done, will be burnt arid the principal ci v iL residents will be made prisoners

14) .of \IJ.'l.r.11

Dqarmee

nOB

nie tevrede nie h~t lor~ Roberts op 19 Juni~ 'n ap e s ln.I.e boet e op eiendom v-ir di egene W,9,t sy pr-ok Lamasï es oortree, ingest-cl en vo or aa.nat.e.arid e inwoners van die distrikte. waar sabo-t~:\'sie voorkom, verhntwoordelik vir die herstelkoste gemaak.

Ten-einde eens en vir ,él.ltyd ' n einde nan die bedreiging van guerilla-afdelings te probeer maak , is ook neerGelê dat: "The Director of

~ilitary Railw~ys has been a~thorized. to order thRt one or more of ~he residents~ who will be selected by him from each.district, '8h.'111 from time to tLme persoD"l.lly ac ccmpany . the tr:1,ins whïl,e

l~\' .

trr.w·ellin~:. thr-ough th ei

r-

district> ... AD..ngcsien'b,osta'1nde be-pH.li ng egter te openlik stry..:'l.ig, met Lnt er-nae ï ona).e oorlogsreg was,

, 16)

/

Roberts verplig orn di t eLegs '.n 'Hee};: Lat. er te herroep.

Reeds op 14 Augustus het lord:RobeFts esfsr die skroef weer

, ,

a t.yw er '1,:t!1..gedrs.'1,id eur- te proklameer dat eniG epersoon W8,.tdi e : eed v~n neutraliteit qfg~lê het en desn~eteenst~qnde in gebreke

I bly. om die Britse léërm!lste v+n die .?.<:.nvcf8stghcid van die vy and

., • 1 " t

ln sy omsewl ng KennlS .e gee, homself q~n strafmQ'1treëls sou / b'l oot.s t.e l , . SleGs diegene 1.Vqt gewilliG 'NCoS om as.,geheime ag ent vir die ver-ower aar' op t e

t

r ec , kon g2volglik in die toekoms op Britse b osk er-ml ng sts.8..tm'3:::'.k, onge8,g of hulle reeds voorheen die

..

170

eed van neutraliteit Rfgel~ het of nie.

. I

N~, 'lanleidil15 van bógenoemde pr-okLarna.s Le het d~."l.r nou vir die Tlprotected

bur-gher-a"

slegs twee weë oopgestg,s,n:, Of hulle moes die Britse opperbevel sl~afs gehoorsaam en die straf wat

14) .

F'S).

16) .

17) ..

ea.

Ll26/1900" p. 10.

Ibid., p. 11. Proklamasie v~n 19 Junie ~900

O.H.C.·Government G.:::1.zette, 26 Sept. -1900.

Cd. 426/1900, p. 12. Proklamasie VRn lord Roberts, .d.d.

21

-ddur die Boerekommqndoê op spioene gelg is, verduur, of hulle moes setrou 9.'::m hulle eie volks.::;enote wees en hulleself

dienten-&evolge aan Britse strRfm~qtre~ls blootstel. Die noodwendige

ge-.

vole. W.S.sd'l,t die Ilprotectf;d burghers II 'V<:l,tnie ka ns gesien het om op hulle eie merice te spioeneer nie, weer by die Boer-emagte ':1,·:\'n-geslult het, terwyl -mder- V,T::ltdie eed van neutr·:::.liteit s.s bindend beskou het, verkies het om hulle wonings te verl.'l.~.t en veiligheid agter die Britse linies te g~an soek. Sodoende het die eerste bona fid.e vlugtelinge die Britse linies r e ad.s s ed er-t Augustus

1900 begin binnestroom.

Tenspyte van die proklam~sieveldtog het die guerilla-oorlog in kr':\g en omv'lTIg toegeneem. Die Britse opperbevel het begin besef d a.t. die oorlog sou voortduur "s o Lank die p

Lat.t

e Land ong e-skande bly en die Boer-kommand os g evo LgLt.k in st ":.at sou wees om vo ed s e Lvo or'r-nd e in b and e te kry. Iets mees a a.n die sa ak gedoen word en sodoende bet die Britse opperbevel teen die helfte van 1900 die vërnietigi:ng V'J,n p r ï.vat.e e Le nd om, veralop die p Lat

t.e-18 ) land, ss 'n vaste milit~re beleid ~2..nv~sr.

Lord Robe-rt,s self bet die vernietiging v.?,n pr Lvnt.e eiendom op bi ar-d.ie tydstip reeds :"1.S ' TI dril".cende militêre noodsa ak'l ï.kheid beskou, soos trouens duidelik blyk uit 'n brief deur hom i.v rn. .die 'langeleentheid :1.::tD genera'-tl Louis Botha gerig: III. have the

'honour II , h_ier.

t

h_..y ve r z- '-1 .__{'·;."'x, II}

t

_{·0 3.·}d 'ares s your Honour reg~rding the operat.á ons of those comp-ir-at.I vo'Ly am-iL'l. bands of ar-med Boers who ~oncesl' themselves on f~rms in the neighbourhood of our lines of

commum crrt.t on arid thence end e avour- to daID':.go the rg,ilway, thus en-d'-!,ngeri ng the li ves of P,qSs engers tr a veIlinG by tr"1..1n who may

\

or nl":],J not be cornbat.arrt s ••• 0 .. o~ • My ree,son for o..g",.in referring

to this subject is thqt, except in the districts occupied by the Army under' the p er-s on-vL cornma.nd.of your Honour-;. t.h erie is now no formed body of Boer troops' in the Tr<1_nsva'1.1or Or s.ng e River 0010-ny, and that the w,:,;r .is degener~.tiT".g into oper at.Lo ne car-r-t ed

on

by irreguIrl,r -md irrespons i b I e g,uerilL:ts. T~1is would be so

ruin-aus toc, the country arid so d ep Lorab.Le from every point of view

18). Ibid., p. 10. _Pr6klam~sie van lord Roberts, d.d. 10 Junie 1900.

- 22

-t.hat, I feel bound to do everythin..g in my power to prevent. it .•.

3.

~

The orders I have' qt present issued, to give effect to these views,

ar

e t.brt the far'm

near-eat

the scene of 8.ny

at.t

empt to injure the line or wreck 2. t.ra l n , is to be burnt, arid t.h-vt all f.""rms within

a radius of 10 miles qre to be completely cleqred of all their

.,

19)

stock, supplies, et c .•.... "

W'lar Roberts se uiteensetting die n.Lgemene Britse opvat.t.I ng t.o.

v ,

die fc;,ktore wat. die vernietiginssbeleid noodsaaklik g emaak het, verteenwoordig ho t , wrrs Bo thn se

-mt.w

ooz-d daar'op weer tipe-rend

van

die sienswyse destyds 'J•.,:"n Boerek"\nt gehuldig. Die Kom-mandr:mt-GenerD.!J.l verkL:tar O.:-t: nkl.l1gezien onze geheele krye;smacht

e

e Lecrrt s klein is in ver-g eLyk.l ng met die VD,P Uwe Excellentie, kan het niet verw'1.cht wor-d e n dat ovcr-a'l groote Comm.''.mdo'S v.m ons in

het veld zullen zijn en spreekt het derhalwe van zelf, dat het-geen vereischt word van onzen k-irrt zoon.Ls sedur'2nde den oorlog, door geringe rn-icnt.en moet wor-don cedCl.'J..n, en bovendien worden

wy

nog verplicht onze commando's nog moer op te snipperen, ten ein-de de roovende pat.r-ou ï L'Les onder Uwer Excellentie' sopperbevel,

di e ov er-aL rond[.5,,:,<',nom vee en. pr-ov l and V'1n de verschillende pla2.t-son weg to voeren, .in die ronftogten te kunr-en tcgeng,'?an; 2. Wat -,

botrcft Uwe bef.'ering, d at; beh» I ve de bur-g cr-machten onder mijn per-seonlijk bevel er ge.nn -mdor- geregeld Lá.chaam van boerentroepen

zou b oet.a m , o nt.kcn Hr ·ton sterkste, p.'1.neezien onze Leg er-macht en nog verdeeld zijn en bestuurd warden op dezelfde wijze als in het begin van den oor-Log, overeenkomstig ~s Land's wetten.

3.

Wat betreft 'punt

3

van Uw schrijvon thn ..ns ander beh-xnde l ï ng ls het

my r-eed s bekend, d::,t dergelyko b?,rb'1?.rsche h-mdo l rng en doer- troep-en onder Uw-beve L t~;eschiedcn on niet 0..11eon l"o1'18Sof n-iby den spoorweg, mqqr 00k ver v~n spoorwegen verwijderd, WQ~r Uwe

troep-I

en

zich bGwGgen~ worden niet ~lle~n huizen afgcbr'lnd of met dij-n~miet opgebl~zen, m~'lr ook weorloze vrouwen en kinderen er uit gezet~ bGro~fd ·v~n ~lle voodsel en deksel, zonder dar er ee~~,e

"

.

segr0nde redenen voor derg~ly"ke h.qndelingen bestonden.

..

..

' 19). Buï t.e ng ewcne St'J.".tscour"',nt der Zuid- Afrik.?'.3.nsche Republiek.

Deel

XX.

Na

1147: Roberts aqn Botha)

2

Sept .. 1900. Vgl. ook Cd. 582/1901, p. 11.

I,

2.3

-'Lord Rober-te sc beyverins d.3,t die vernietiging V'1,npr tvat.e

I

J eiendom deur d Le Britse 1eërm::lgte b Loot a.s 'n str':',fmafttreë1 teen

gueri11n.- bodryv,!ighedo onderneem i 8, kon, SOIJS deur Bot.ha :J,1,nge..:

t.o

cn , nie deur fe l'to 5est,'1'1,f word

ru

e . Latere gebeurtenisso het d.a n -ock die bewor Lng op onbot.w isb-o-e wyse ge1oGnstr2f. Amery,

ampt.e Li.ke e;eskiodskrywor vir di e Londonse' _Times, het gevolglik tot

dï e 1051ese Gcv;J1gtrekking e;el'C:)mdo,t Roborts IIW,~S unable to

se

e

tb""t the Boers, being' essenfial1y :1 nat.Lori of f:lrmers, would re-Gard with c omp-ir-tt.t ve 'oquarrï ml ty the loss of their towns ,

Ltrge-ly the T'9sort of r'1ceS ~lien to themsoives

...

When those towns

w

er e gone, he persisted in believing th.2~ it V{:.s corrt rar-y

to the US",[OS of w~r for his enemy to r-em-aï n in arms. Hence his

mi s t'l.ken ros

o

Lve to t

r

e-rt , net ":s regular

combat.ant

s , but :l8 re-bels, who required punishmont r,'l,th,er t.h-m def'ert , a white race d cf ending their home s with ,""brt:wery' r.nd r-e sour-c e which have

- 211

rightly won the, 'ëtdmir'!"ti on of' the world. II

Dit is onw"',?rskynlik d""t lord R.obcrts .'1S er-v-ir-e lrrygslllan

werklik self kon geglg hot d::tt die'bedrywighede v~n die Boer-gueri11q8 ·~s strydiB met erkende oorlogsgebruike beskou kon word~

In

werklikheid het hy egter bosef d~t die ~or1ogsterroin_, beperk· moo's wor-d teneindo die oorlos in sy guns te beklink: "It WaS

ob-vious ", skr-ywe bc"'"l< W'lt ,,\S Brit se offisi er persoonlik by di e aan-geleehtheid betrokke W,'1SJ IItho.t " if the f eder"\.l f'or-c es were over, - to be overcome, the

t.heat.r-e

of W3.r must

be cur-t.a

I Lcd ••• '

-So long:

is the Boers were ':I.bIe to continue the 8trugr_:;le in every district, victory f()r the British seemed indefïnite1y postponed. But if the enemy could be c unp e Ll.ed to abandon o er t.a.ï n Qre:1.St and to con-c con-cnt.r-at e on c er-ta ï n p:--ints, then victory w~,s as sur-ed to the

Bri-tish by sheer force of numbers, i~ by nothing else. To_co!!!l2_gl

cent r ."\tEl i TI,_,_Q.§_r.t_{}l.n_Q.tb.§rs_J. .._Yi~§__ t

ne..

0bj_§_Q1:_~l th whi ch ..t h~_Ql.Q:'}.r - .

. 22) ..'

, ' II '

.ing, of the _c,,)unt!X.-~{;§_commen_Q§Q.

Omdat, R-:berts oorhrv'l.stig sy vernietigingsbeleid ,as 'n mi.ddei

21) •

22) •

The Times 'History cf the W'J.r, VoL, IV p.

494-495.

The Art.er-mat h of W3r, p ,

9.

El\: onder-s t.r eep,

Amery:

- 24

-orn die o0rloGsterrein te beperk, in die prakt.y k Gebring het, is dq'-',r dikwels op onmet.cd.ï es e en selfs ViispE:lturige wyse deur sy , 8rtdergeskikte cffisie~e te werk' g€g~qn. Getrou ~~n die.ge~s

~~n

eenvoud iS c_:ehc.mdel voLgcris ei 8 t.;odddun~;;:e. Gc':::n duidelike bevele is in vorb,.,_nd met .die vernietisi!!fZ-' ~ v-vn-. eiendom ui tgev~.:1rdi,Q: nie.._, en. In

m-rt

o

v in

vGrwO:'Trir1f.~;en :.Il':)edswilligo on ·;:mbe~orloc:·fde

5ev'11:-23)

'le vcn bos:r'.di5ing ve'..n pr iva t.e eï end om mo es nc-idw end ï.g cpdu ik .

Die redes vir die vernietiglnc v-in pI n-vsworri ngs en v'J'~rrhde S.:):;8 deur verskillende Britse offisiere in hulle qmptclike op-g '!wes vor at.r-ok , W1,S gov01S1D:: diln,ro1s, ver=vL .n~0"ndi e begin, of

0nbegrypclik

of

verges'Jg. In die !1mptclike verslqe vir die tyd-p er'k Junie 1900 tot J'1nu.!)~rie ]_901 is :18 rede vir die vernietiging

v-m 'n 1.0,nt:-'tl p L ....,'\sopst.-,.11e en bu Lt.egv.bou e o ,'":L 5t-'In·:::em:"to

de-stroy

me-i

l

t

e s

s

tor-ed in hous e ; l.f'.yir,g '1!0,ste

count ry

used

as

b~8e

by enemy; h.·:.rbouring Boers i Son fightiDg :'ofter hav ing t1.ken o~th; Scouts sniped from f~rm; Fit~a18 fired on from farm-house; Boer l'?''''.[;sr on fn.rm not r-ep or-t.ed; Burned to prevent supplies

..

f,?"lling into hrmds of Boers; Wires cut; Dyn-uni te found 'In f'ar-m" e.s.m. In 'n cro~t ~~nt~l gev'111e is 3S 0~rsq~k vir die

vernie-11

e ornm-mdo

'n 8el~":re op at.o.L ester slegs L~.ngegee: "Owner 'l'l'l':ly on

. 24)

of 'O'.nderslns IIOwn8r in ar-ms ·,.s-:-~inst

YS.1f

w~s,

h8t die Britse 0pperbevel d~~rtoe o0rgeg~~n om 'n ~lgernene bevel,in dio verb~nd uit te reik. Dqqrvalgens is toe neergel~

n s d_,.,-:.r ui t. die

worn

ng op Britse troepe ;:_.:,evuu.r·is, c;1ie telegr'v1.f-lyn of Sp?1rw

8g

op die

pl~~s

be8k~dig is, cf die pl~~s qS b~sis

deur 3uerill'::t-n,fdelings gebruik is. Die r\.lGomene bevel het ver-der inssl1'-:>u d -:..t ~,lle vee, Vi.':'..ens en voedselw"'.re of vvn die

boer-pl~8e

verwyder of vernietig mo8~ ~ord. T~rselfdertyd is egter

ook n"'..drukli ~~bop-viI drt, "the mere f nct; of '1 burgh 8r bolnc '1b-sent en comm-inde is ")D, no ~ccount te be used "}.S r ea aon for

23). 24) .

Vel. I\C:'l.rch-Pbillips: i/'!ith Fdmi p.sten, p. 201; ot.t.o i -j». 10. Cd. ;:;:24/1901. V[51. o-:,k Otta: Op. cit., p. 20.

eicndnm te ~8perk en s~1sende I~ P~l·~c~ ~~~01··1nl·nIT .:. ol 1.).l L'-z: c. _. '.}..:..~~'.'1.. ... "'l:.. - ?~_{'--_..'} -burning the

25)

, ~ . 11 Douse.

Op 30. November- 1900 het Lo rd Ki tchencr die cpperbevel in

,m di ti :J:)r1osst srr,:;i TI deur ..!Tlid.del v.m verni etigi n..g v vn pri vrrt e

I d· . '. h· d· . h' Al n d .'" 1

n a o Ull.'v·::erL'1[.v.i n n i er- a o vocr-neme IS ny o eur- ,~Ire lVil ne~,

In sy ~mptelike versl~g vir N~~rt 190i~ hét Kitchener d~n 00k duidelik vermeld dqt hy

be-vele uitGereil~ het w

o.t.

c1'"'..·',r()pgemik

w,:,:s

lito

c

Leir- the

count

r'y

26\

c::y ....tem.it.Lc .... LLv of r'll hcr-s e s c a t.tLe -md

aucr..

l·l·-ao II

~. .' 0..: "', ,: , . , Y .J • , .-." . , ., v L '" _ './:.)1;- _. ~ L)•

Bie r:,rerskroeide 'pT-dell-beleid d our- die Britse oppcr-bev e I in die verowerd~ republieke t0sgep'"'..s, mJet ~~ die direkte oorsa~~ vir

!

(

noomde vernieticingsveldtog het d'1klo',,-:'sheid mef~gebrinc en die

dq~rstelllns vnn een of qnder Vorm vqn kqmp vir ontworteldes nood-s".."'.l~lik ~;em~",}L Sodoende \V-'p. dic~ ')nderliC8ende c1.ryfveer vir die vernieti(.;ingsbeleid en d.ie d'::,''orstellin;é v.n die eerste kons ent.r-a-siet:l.mpe g~;v')13lik Jok dieselfde, t.w. die ver-n-is tng v-tri In

Brit-pe Wqt :;pgerib is, doelbewus vir dis uiVYissing v'"'.n vrouens en kinders te 'Gebruik nie. Intsendeel, Kitchener en R'J"berts se uit-g-:..ngspunt t.O.v. die 0prigting

v-xn

eie knrnp e 1hP,S in die eerste

opst.g hum-irn t

êr-.

Die \vyse 1N<:<,·"',Y'0P d'}."l,rl?,ter in die konsent.ro.s

Le-k':'..mpete werk S~G~~n is, w~s ester ~outief en geensins bo kritiek verhewe nie. As sod~nig het die k~mpstelsel spoedig self oak

qf-die beleidsrigting v!",n die 3ri,tse opperbevel in Suld-Afrilz'l. .is vole l{,~n opsom: "The tro'lps,' fp,iling to crush tho Boers, '1re

27)

m-ikl ng w-rr en cut.t le, on fqrm-houses, '7,nd B.Jer towns •II Deur die f-:..miliev~ste Boer doelbewus v~n sy dierb~res te skei, het die

\

Britse opperbevel gemeen, kon die einde v~n die oorlog moontiik

ver-hais wor-d•. 60:"'8 G.B • .Be'l,l\: dit sestel het: i,All is sa i d to be

25

.

26

.

27

.

ea.

Ll26/1900, p , 23. Order XL., 18 Nov. 1900. Cd. 605/1901, p. 3 - 14.