<i,JU-^ ' " *^*'
$<l.x«—
I n l a ^ d s c h e d « c u r a e . t e n u i t cle g e s c h i e d e n i s v a n d e . A t j ^ h . o r l . . . .
+ + «« ,r«« ,^fi brievei'3 en d o c u m e n t e n u i t h e t a r c h i e f v a n
•Rii h e t l e z e n en s a m e n v a t t e n v a n de D r i o v e . i
t - l e , e n * h a » = e e l a a » 3 0 h r e o M , d a a « . a U A a v l , » u r v , , r I . l a u d = c h , ï . l = . » >• A r * x
" i z L e . 1 . » e d e . l a H a s . . - I n d i - a - e r . z a a . . a s , . » » a i . . . d . r » . e r , . . . . u = . . . U , e s c h e taxiën i a IMBU J. A„.,,-.+ . i i t R e s i d e n t a o ® s s e i i .
T l . + . « 1 «T^vieler Ze zijn b e l a n g r i ^ i g e n e e g em e r m r u i m e r e n K r m . . . e l l e , e n v e r z . e n l * e ; a a l ^ P - ^ ^ ^^^^ ^^_^^^^ ^ ^ , , , , , , , , e o n s t a n d i . h e d e . b e k e n d h e i d a a n t e g e v n , z : , h e t ook d a t z y ^ - ^ ; ^^„^ ^,^ , . . , ^ . ^
: . i e t g e s c h i k t k u n n e n w o r d e n ^ e ^ c h t v e o r p u h l i c a t i e . I k s t e l my + « P l a a t z e ü zs© a a n s t o m d s v e o r t e l e z e n .
' . + . . ^ ^ i . o d e va.^ den krlj.^ w a a r i n ze g e s c h r e v e n w e r d e n , Een k © r t e i n l e i d i n g ©mtrent de e p i s o d e va_- a e n
moge h i e r v s e r a f g a a n .
: „ a . . d e Ató*,h e x p ^ d l t i . w e l . » n a t de i . » . » l . . v a . den, W e » e i . d l . , d e , . , l g d e r . / o t A t i e t b e t r e f t , , H . . r . « d s e e n p e r i o d s v a » a f ^ a e M e n . v a n , a e h t e » op
„ e r . o e v e r C r o o t At.elx b . U a ^^^ . e ï i n d i g e , , d e r v , j a . d e l * h e . t e e n a d e r i n ^ . w a a r v a H ™en d a c h t d a t ' - " ^ J ; ' ^ ^ ^ ^ , , , , , „ , , , t op d e . e
!.->+ « i n i + PTi v a n e e n verdra,-^ met den b u i t a n . xjo^a^Jtica.
den en h e t ' l - ^ ^ J ^ Y i e l af t e d , i » g . n deer a f e l u l t i » g van h e t k u e t g e h i e d v e «
wnize n i e t t e b e r e i k e n v i e l , a i xe a\'vxj:ifc,c-A r r v n . v e l - d e r ruim o j a r e i t w a a r i n ender l e i d i n g van g e n e r a a l van a e r den h a n d e l . Hierop volfodei. ruim o j . • ^,i .v, n^iv^ de v e r - Heiide- de - e h e e l e Atj^h v a l l e i V a n vijandeiyke b . » d . . wer.l j e . u r v e r d e . aa,.
T ' ! n e ! - h n d . e l a s werd t e e . e h r . o h t . I n 1 8 8 4 , e e n i g e J a r e n na h e t v e r t r e l .
z e t s p a r t . . , menige hnde s i a g v/e & ^
^ . . « 1 . b e v e l h e b b e r , w e r d de zeogenaamde gecencemtreerde l i n i e ^die voe-
: : : : : : : A t j l ^ e r e . e v r e e ^ d e . , en . , hen i n a a n . i e n etaanden ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^ n a r a a l ^ - ^ r * i * . . W . e n ^ r e e d , h e , t a a n h a d ^ e d e r i n ^ e e t e U . V - « - _ :
« n t e v e r e n , a = l n s e n , . e > . , . , e , t d a , r „ , . . . e r « r d e . p r y » . e . e v e n , a a n s e l e . =t . : „ r d e n v e r l a t e n en t e r . e e e h i . . i n . van de v « a n d i . e henden . o r d e n ^ * ' ^ L e ender d e . , e n e t a n d l . h e d e n en ender den i n v l . e d van de e v o r t u . ^ . n . dat de K I Ta der= door . , a . t e en . n » a o h t . l e t . o e r In e t . a t - a r e n , l o h t . s e . e v e r h e t A t . e h -
! h ! v l ' t e deer - e l d . n . d a t de o e l . ^ a de , e h r i f t g e l e , r d , n , d e l e i d i n g van den o o r -
sche v o l k t e cLoen ^ e i a « , ,.^fl , ^.-.„«+^ ^ ^ k a r a k t e r r a v e n , d a t hem
i e , ep z i c h n a » , en d e . e n h e t ' — " ^ * ' ^ » * = ^ " ' " * ; / ^ : ^ ^ " " J , . . / ^ . i e t d e . e
1„ d i e j o r e n en » e d e r t lcen,.erlcte. I e r v e r k l a r i n g van de m . j . 1 * ex •
rraep van geen wereldsch ge.ag uiteefen^de motabelen de leiding .p zich naHen,mege ^ M e r in herinnering bremgen dat^et door 3»ouck.MIurgr«nje van Juli 1391 tet Febru-
ari 189? in Atj^h ingestelde enderzeek naar de religieus pelitieke teestanden,waar- van het verslag in Hei van dat zelfde jaar werd ingediend,duidelijk is gebleken,dat
er va>, de zij^e van het sultanaat,nech van de eelëebalangs, de leiding uitging die • needig z«u zijn geweest er. de vaak van Atjehscho zijde behaalde successen in den
strijd ee. neer blijvenden verra te geven. Van de zijde van den Sultan niot,eMat hg daartoe de macht,neoh den inevleed,nech de bekwaa^eid bezat, evei^.in van de zxjde van de .eneemde plaatselijke hoofden,die voer een greet deel als zelfstandige kleine versten^waren te bescheuwen,omdat zij te zeer ander elkaar verdeeld en naij^erig ware,
da^ dat w, y^ samen«werking veer éêi. gemeeaaschappelijk deel met terzijdestelling van eigen belangen megelijk zeu zijn geweest. Voor he:.,z«ewel veer den Sultan en zijne em-
^evimr als veer de eeleebalamgs gelden tal van materieels metieven,die een g.ede verhouding met de Indische regeering de everweging waard maakten. Veer de eelama's
die in een andere sfeer leefden ging « é ^ het in de eerste plaats em de vervulling van de heilige hun deer Allt gegeven en deer den prefeet geepe.baarde^wet^die als
«veeBwaardeli^en aan lederen geleevige perseenl:.^. te stellen eisch v a . verdediging neemt van zijn land tegen een 4 inval der engeleevigen,met geed en bleed. Hun positie was veer het veeren van een algemeene prepaganda gunstig,emdat zij,weonachtig m het
eene ^ebied,.»***. eek zender verdacht te werden van de bedeeling zich gedeelten van het gebied van een ander te wille, teeëigenen, hun invleed op de beweners kenden
deen gelden em aanhang^** veer den strijd tegen den gemeenschappelijken vijand te werven. Van een vredelievende eplessing van het cenflic^t met den vreemden ever- heerscher viel veer hen g<^Bn veeruitgang van positie te hepen. Hun invl.ed was
deer het uitzea.derlijlce de menigte bezielende karakter van hun aansporingen en deer de teewijding van hunne^i volgelingen veer de deor hen veargestam^e zaak .ngeeven- aard.
Zeo was het dan megelijk deer de zee verderfelijk gebleken taktiek van afwachten en tarugtrekke^innen een versterkte linie,dat in de tachtige- jaren een van de ^ .eest bekende leden van het geslacht der van Tir<? afkemstige schriftgeleerdentet g.
greoten invleed kwam en deer het land trek em waar megelijl. deer het gespreken weerd ep te wekken tot den heiligen oorleg of anders deer vermaningen tot heefden
en bevelking zich van den geldelijken en persoonlijken steun van velen te verzekeren.
On U een indruk te geven van de beteekenis van de eelaa-greep en van een harer krachtigste leiders,meen ik niet beter te kunnev, deen, dan ü eenige gedeelten ep de
...eve. doer mij geneemde correspondentie van Teungkee di Tire^ zoowel met de auto- riteiten van leger en bestuur als met anderen betrekking hebbende,veor te lezen uit het AtjMaverslag,dat ik * * ^ * i 2 . neemde,daarbij in het bijzender Uwe aandacht vragende veer de critische beschouwing van hare waarde en van de aanmjzingen em-
t r e a t de t e valgen p o l i t i e k t e r enderwerpiïig van Atj^h die de schrijver er aan e n t -
leende ;aaiiwijziiigeM die in prtótijk zijtó gelsracht, zij het e e r s t jareiv « l a t e r en èmm,
hare j u i s t h e i d hebben'bewezen.
X
/Dit i s een b r i e f van de hoel®ebalaH,«^s, ifflaaMs,ketj i q ' s , w a k i l ' s , tcun;:;koe'E , 9 e l a m a , g « d s d i e n s t l e e r a r e n , v a n h e t v e l k , 0 u d en j e n - i n de 9 raoekimsaan den c^OTiian- dant van h e t l e g e r , d e n h e e r k e l o , e l . De r a a d g e v i n g van U raijnheer aan ens I s l a m i e t e n msn i n algemeenen zir, ge§rrladj5BiriK?^««,rAaar be#dro, en v e r r a * d , d a a r e m i s ^ij vijandii
t e g e n e v e r Crsd en tegen®ver e n s . llet i s a l s A l l a h ' s woord : zij IsaAiigBK t r a c h t e n Ged en de g e l o s v i s e n t e b e d r i e g e n , m a a r zij b e d r i e g e n nieriacl dan z i s h z e l v e en zij zijn z i c h daarvan n i e t bewust. Zij w i l l e n A l l a h ' s l i c h t d o v e n , n a a r A l l a h w i l s l e c h t s Zijn l i c h t v©lt4aakter daen scijnen,ook a l hebben de e n g e l a e v i g e n daar een a f k e e r v a » . Wat de „k©mpeni" zegt t e w i l l e n : de w e l v a a r t van h e t l a n d , t e v r e d e n h e i d ^ v ® ö r d e e l
( v e e r de b e v o l k i n g ) ^ i n h e t zeekek van h a a r l e v e n s e n d e r h a u d , r u s t , h e t onderwij?^ gw«w i n de k e n n i s van K s r ' a a n en o v e r l e v e r i n g z e o a l s i n andere s t r e k e n die ender h e t g e - zag van de KoEpeni staar;., dat a l l e s i s geen I s l a a n ©n h e t zijn geen werken voer h e t h i e r n a m a a l s , m a a r h e t zijii z u i v e r d u i v e l s c h e l i s t e n , w a n t deze wereld i s geen p l a a t s waar men X K I blijvend v e r t o e f t en v e o r zijn gensegen l e e f t , m a a r de p l a a t s waar men z i c h ©p h e t hiernamaals raeet i n s t e l l e n en een oord van moeilijkheden en z e r g . V/at de koKipeai i n h e t g e h e e l n i e t e r k e n t i s dat zij den Islaani t e n onder bren^-tjdatC zij zegt)
dat de g o d s d i e n s t i g e wet i n de handen der oelaraa's ( z a l ) zijn en de t r d i t i e en de i n - s t e l l i n g e n des l a n d s i n handen der eeleebalan.-^s. Ook dat i s een leugen,want s e d e r t de kempeni i s d i t land i s gekomen,heeft zij h e t verw®es-è«» den g o d s d i e n s t t e n ender g e b r a c h t en de i n s t e l l i n g e n van h e t land v e r n i e t i g d , k a m p e e n g s verbrand,¥«emen
meskeeën en g e d s d i e n s t s c h e l e n aa i n brand gestoken,ICeraan's en h a d i t h v e r z a m e l i n - / we^s'ewer- ^ e n / o e l a E a ' s en h o e l o e b a l a n g s g e d o e d , v e r s t e n verba,nnen en imaams opgevat op bijeen-
i- p e t " ^ i- ^ 1 ^ 1
köMsten met de bevolking.Dat de kempeni er niet op uit z®u z^jn issaiixEka kampengs en landschappen ®p te heffeiidat is 00k ten eenenmale een leugen, vfant waarom zijn zij hevig vechtende dit. land binnengetrekken met de gedachte en zich den nam gevende van «U^raachthebberbeveegd het gezag uit te oefenen in het gewest AtjMi ^en Qnderhoe- / van Atjelirigheden,terwijl''^het niet meer tot de landsgewoanten/ws^rd-fc g«reken*'slagwapens,gewe-
?8XtBaxifcHS»*«**i^**^*»**?^***^**!5*®****^^**'^^**^^"^^^^° gewelien betreft waar de lïomi- ren,en lansen **-4ie-t-la-*id•-**«* te^;»«^«.Wat, de'.^ ^-^
peni zich heeft gevestigd, dat 'zijn^-Kè^-flleohts streken waarvan men kan zeggen dat er veel oelaraa's zijn,want oelaraa's zooals daar zijn, onderwezen, voordat de Kempeni daar kwam,vakken als Teunliee Sjeieh Abdeerraoef en Teunkgkoe Andjong Tabarien ze gaven vermaningen aan feet xm±'k de meslimsche inweners als andere oelaraa's in het gewest Atj^h.dat vroeger vosrdat de Hel&ders kwai^en osk deden, zosdft-t'Teungkee ' di ïiroe van vader ©p zoon als go ds dienst leeraar optraden. Vfat de oelama betreft in Gtani-
l.oul,nyriö,Egypte,Adan,I)3eddah,Baghdid,d... landen die onderworpen .i^n aan het ^ .a^ va. ee. Moslimsoh vorst,den vor.t van 3t.nboul,4aar . . . . 4 ^ de Europeanen T.^ovo- lem ' m ^ afwachten van den Sultan^fe^^fe^t- ten eenemmale de macht xn handen, waarom .ouden de .chriftseleereden daar onlusten en onrust veroar.aken? Onder het ge.a^ van de Konpeni staan de Arabicren,Per.en,Malcier«,Bengalee.en,iaing..alee.en Ci^ainee.en die den I.lan belijden. Do Sajjid. en de oelana-. hren.en hun |odsdien.t in pralctijlc ..eals dat is voorbeschreven iS^Kor'aan en in de overleverx.. van den profeet;de Conpagnie verbiedt dat in het geheel niet en dat begrijpen mj ook,want^
die be.i.heir: veroorzaakt geen beroerin;,. De Conpagnie heeft dar ,een last van,mis-
«chien ^.^4r^^r zelfs wel ...ri««i x. nut ^ , w a n t oMat die lieden heel wat eenvoudige menschen bedriegen hebben zij veel volgelingen.Die o e lama'3 z.jn wereld-
«che «ohrift,eleerden;ze zijn van geen .ut in de oo.en van Allah,en voor het.hxerna- maal. i. wat zij doen ijdelalsook .«. i^'die hen in hun leoringen volgen. D^t alleen
kan ik hier van zeggenj V7at ik niet begrijp/at i. de houding van de Co^pa.nie van .e Hollander.dio toch tot de gemeente van Christus behoort. Die (Chrintelijl.e) wet (sc^orijft voor) .ik.z^.x vergeven«gezind tegenover elka\ te ,ijn, elkaar niet naar het
leven te staan,elkaar niet te. beschuldigen en strijd en twist te.zoeken,(maar) x...
i.aip ..T±.. *^^eh.^.lufc. wanneer de Con^a.nie ,eluk hier op aarde en het hxerna- maals willaat ze dan tot den Islam overgaan en de« wet van Mohar^nad ever wien Allah
zich bui.e en wien Hij vrede schenke,volgen. Dan zullen wij allen ^ ü,^nheer,r:as- ' .chien zullen Teungkoe di Tiroe en „ H e anderen ook met de Co:npa,,nie nee.aan. hc.l
X M i degenen die den rechten weg volgen.
Geschreven in de 9 Moekim op den 19den van de maand £oe'l-Qa'adah op lïaandag
van het jaar 1304.
Dit is een vertoog van ons Teungkae di Tiroe die thanro xsx'ki^t kaHit hopende op de hulp van den Heer der werelden,verblij:; houdt in de kota Aaat Kaloemg. Moge het in handen kanen van den Hedgestr. heer die zich te Koetaradja bevindt.
7;at 0113 betreftjTÓj hebben eeM, bezoek gebracht aan het graf van Teungkoe Sjeich Abdoeraoef en aan Teungkse -la^jsqi». Abdoelwahhab -onze gxaixtïniKïz voorzaten zijn. 'Jij hebben aan den corai.tandant die vroeger in Koetaradja was laten weten dat m j slechts een bezoek aan de graven wilden brengen,niet wilden vechten. Vfij hebben onze vol^e- / reeds lingen en onze gewapende mannen,©n^eveer een twee of drie honderd man/naar die gra twee nalen ^^^ jaten gaan . Er werd toen uwerzijds inbreuk i^emaakt op onze rechten deor een
hevigen aanaval van de zeezijde en van het land,maar Allah zij geloofd, er r;ebeurde niets net ©ns en p.et ®nze geT/apende nacht maar daor Allahs genade en Zijne gunst vielen e» een tien a twintig man als geloofsgetuigen, die Allah liefheeft.ïïij en on-,j
ze volgelingen en de anderen zijn in deze wereld van gevaren en strijd gebleven.
Maar net Allahs hulp hopen vdj ook als die lieden stellig als geloofsgetuige te zullen vallen. Intusschen zien wij dat de nanier van doen van de Conipagnie niet is als die van andere regeeringen zooals de Engelsche en de Anerikaanche. Hier volgt het vreende gezag raaar wat het in zijn willekeur ï/enscht en het streeft naar eigen
c-raotheid en nacht maar kent God die groet en almachtig is niet. "i'ie geen nacht heeft dien geeft ïej onder zijne dienaren macht naar Zijn welgevallen,wat niet moge-
£1 if "^ tl lis't
lijk is door den wil of door dex hlst van aenschen. Allah doet wat Hij wil en oe- schikt naar Ziinen wil en daaron hebben wij den noed om de Ivsmpeni te weerstreven, Gp zijn minst zal Allah vrees ingeven aan de harten der 0ngel®ovigen,««**at/„toen / van de onze gezellen de gravenjaaen bezoeken, èe/een strijd .#i»g-beginnen ^et een strijd
teungkoe's ^^^^^ .tó.»si-E3J-=»i&=»i-««J«"i4. '^ïJt was dat voor een mamier va doen? ïCent dit gezag de adat aiet van hen die -ezag uitoefenen? Zoo Allah dat wil,maar met Zijn kracht en groot-h heid wij hebben TSXM ai msEi den wensch en hebben min of meer de gelsfte afgelegdhet / te P-a- graf van Teungkoe Andjoeng/te zullen bezoeken en van Teungkoe Babadoe in Penajseng
4aag Djawa^^^ ^^^ Teungkoe Tjihiq in Lambaakatahoek e?^-®karbouwen en geiten te slachten. Wij aoodigen alle Moslims tot die chandoeri uit,laat de Konpeai dan rustig in de voor hen bestemde benteng blijvenen niets doen zoolang wij daar zijn gedurende txree ©f
drie dagen. Dan zullen m j op een rtistige mjze vertre ken,niet in vrede en vriend- schap,want dat is ©nraogelijlcvocr ons en het zou een schande zijn volgens de Atjfehsche adat en slecht voor menschen die inzicht hebben.Want de vijand Gods en onze vijand is nog in onze woning en heeft die nog niet verlaten;is dat vrede en vriendschap terwijl de Kompeni^log in kst isasi ix5t Atj^h bevindt? Wanneer -ear ^ ^ gods^i»««44rg«
de Eonpeni er b e h o e f t e aan h e e f t de vijandelijkheden t e s t a k e n , dan v e r t r e k k e ze e e r s t
«KJï ÜKkKïXt EtKK KKKK* ÉK xigait8i«tigkiiBat«K *K xtakssK op r u s t i g e wijze,wanneer ze dan daarna een v e r d r a g van v r i e n d s c h a p w i l s l u i t e n dan i s daar n i e t s t e g e n . 'vTanneer de Koiapeni n i e t g o e d s c h i k s weg w i l gaan, dan z a l zij a l s A l l a h w i l n e t Zijne hulp g e h e e l t e n onder gaan ef raet schande weg a e o t e n gaan. Maar a l s dat zou kunnen,dan hopen wij dat zij i n h a a r g e h e e l den Islant aanneemt door de tvree W9orden der g e l o c f s b e l i j d e n i s u i t t e spreken : i k g e t u i g dat er geen god i s dan A l l a h en dat Mehami-.ad A l l a h ' s ; g e z a n t i s n e t o p r e c h t h e i d en z u i v e r e b e d o e l i n g . U zende raij zoe e e n i g z i n s mogelijk
s p e e d i g antwoarffi^'want deze wereld i s na aan de epsJ-jtanding t e e . Vrede aan hen d i e di
den weg der r e c h t v a a r . l i g e n v e l g e n . Het j a a r 1305 3 S a f a r . i
— - ~ ^ - ' , . ' / ' "
ï
* i
1
