WYNDRUIFEULTIVARS IN DIE STREEK STELLENBOSCH- SIMONSBERG
deur E. le Riche
Shripsie ingelewer vir die graad van MAGISTER in die NATUURWETENSKAPPE IN LANDEOU aan die
Universiteit van Stellenbosch
BEDANKINGS
1. Professor C J Orffar, promotor, vir motivering en leiding. 2. Professor J H Giliomee, mede-promotor, vir hulp met
eksperimentele werk.
3. pia Stellenbosse Boerewynmakery vir goedgunstiglike bystand. 4. Die Direkteur en personeel van die N.I.W.W. vir hul
INHOUD EKSERP Hoof stuk Bladsy 1 1 INLEIDING EN DOELSTELLING 2 LITERATUUROORSIG 4 2.1. Algemeen 4 2.1.1 Geskiedenis 4 2.1.2 Ekonomiese aspakte 6 2.1.3 Spesies betrokke 9 Algemeen 9
2.1.3.2 Die Mossie (Passer melanurus) 11- 2.1.3.1 Die Europese Spreeu (Sturnus vulgaris) 14
2.1.3.4 Ander Spesies 15 2.1.4 Sintuie 16 2.1.4.1 Smaak 2.1.4.2 Reuk 17 2.1.4.3 Gevoi=.1 '18 2.1.4.4 Gehorir 2.1.4.5 GeEigsvermo.Y 19 2.1.5 Voeding 21 2.1.5.1 Spysvertering 21 2.1.5.2 Voedsel- Cr! waterbehoeftes 2.1.6 Gedrag 24 2.1.7 Gebiedsafbakening 26 2.1.8 Bavolkingstudies 27 2.2 Beheer 28
2.2.1 Die rol van bestuur 28
2.2.2 Verbouingsaspekte 28
2.2.3 Behaermaatrens 33
16
18
2.2.3.1 Fisiese afskrikmetodes Chemiese afweermiddels Fisieke bevolkingsbeheermetods 2.2.3.4 Chemiese Eevolkingsbeheermiddels 33 35 38 39 2.2.3.5 Ander middels 41 3. BESPREKING 43 4. EESPERIMENTELE WERE 49. 4.1 Inleiding 49
4.2 DoeleL MetodesL Resultate en Gevolgtrehkings 50 4.2.1 Die aard van voglskade • 50 4.2.1.1 Die laagste suiker- en hoogste suurgehaltes
waarby vreetskade genoteer is
51 4.2.1.2 Die suiket- en suurgehaltes waarby vreet-
skade waargeneem is
51 4.2.1.3 Voorkeure t.o.v. die kleur van die druiwe 51 4.2.1.4 Toename van voglskade .:or `11 tydsperiode 52 4.2.1.5 Die patroon van vreetskade in wingerd 54
4.2.2 pie omvang van shad.. 56
4.2.3.Die beheer van voglskade m.b.v. metiokarbamaat ... 57 4.2.3.1 Die effektiwiteit van metiokarbamaat 57 4.2.3.2 Die bespuiting van buffer-kantrye 6'
4,3'Ees2reking 63
5. OPSOMMING 66
5.1 Literatuuroorsig . 66
5.2 Eks12erimentele onders,-,ekA 66
5.2.1 Die aard van voglskade 67
5.2.2 nmvang van voglskad.. 67
5.2.3 E.=-h,..er van voglskade 68
EKSERP
Die aard, omvang en beheer van voelshade by wyndruiwe is onder-soak in die streek Stellenbosch - Simonsberg. Die Mossie (Passer melanurus, Willer) en die Europese spreeu (Sturnus vulgaris, Lin-naeus) veroorsaak die meeste voelskade aan.wyndruiwe in die streek. Die kultivars gebruik in die ondersoek Was Chenin blanc, Pint noir, Riesling, Cinsaut, Clairette blanche en Cabernet Sauvignon. Die laagste suiker- en tic.ogsbasuurgehaltes waarby voelskade voorgehom het was onderskeidelik 11,2° Balling en 25,9g per t,- terwyl vreet-skade by gemiddelde 12,4°. Balling en 19,1 g per t totale suur begin het. Die belangrikste enkele faktor wat t rol gespeel het by bp-skadiging was die suikerkonsentrasie. Die patroon van vreetskade oor t wingerdry is bepaal en het getoon dat die eerste 30 stokke aan weerskante van die wingerd die meeste beskadig word. t Metode is vasgestel cm die hoeveelheid shade aangerig te bepaal met be-hulp van tellings van beskadigde korrelS in verteenwoordigende wingerdrye. Die skade in die streek is op 2,5% van die totale . . optrengs per hektaar bepaal. Die bespuiting van wingerdblokke en alternatiewe buffer-kantrye met die afskrikmiddel metiokarb (Me-surol) teen t konsentrasie van 0,1% or gencemde kultivars,. asook Muskadel, het onvoldoende behear gebied. Bespuitings teen hoer konsentrasies word aanbeveel.
1. INLEIDING
Moderne landbougewasse beslaan tans groot gebiede wat voorheen die natuurlike habitat van wilde Vogls was. Die verskynsel van monokultuur, d.w.s. die verbouing van een tipe gewas oor t groot gebied, }:an sekere voelspesies hul voedsel ontneem, en hulle ge7 talle kan gevolglik verminder. Die moontlikheid bestaan egter dat die betrokke landbougewas ander spesies kan bevoordeel, wat kan lei tot abnormale bevolkingsgroei. Die aangeplante gewas
• }:an t maklik bekombare bron van voedsel wees, of t voelspesie
kan sy dieet noodgedwonge aanpas by die nuwe voedselbron. Wan-ricer groot getalle voels saamtrek en hulle wend na landbougewasse vir voedsel, kan hulle verantwoordelik wees vir groot . finansigle verliese.
Voordat die mens hulle in opposisie tot mekaar gestel het, was daa.r oorspronhlik t simbiotiese verband tussen wingerdstokke en vols. Waar wingerdstokke inheems groei, het voels t vername rol m.b.t. saadverspreiding gespeel. In natuurlike ekologiese toe-stande was v:,els t belangrike fator om pitte ver van die groei-plek van die moederstokke te versprei.
In Wes-Faapland veroorsaak voels probleme by die wyn-, vrugte-, groente- en graanbedryf. Tafel- en wyndruifwingerde word blykbaar in noemenswaardige mate beskadig. Die mossie (Passer melanurus, Willer) is volgens Heyl (ongedat.) die spesie wat die meeste shade aanrig aan die vrugte- en wynbedryf. Dyer (1977) meen egter dat die omvang van die skada vasgestel moet word selfs voordat die plaag as sulks Jeklassifiseer word. Hoeveel shade yogis aan die wynbedryf veroorsaak, kan d.m.v. shattings of met behulp van metings van verteenwoordigende persele bepaal word. Aangesien voelswerms
.en skade,aan trosse in die wingerde bale opmerklik.is, kan by die eersgenoemde metode maklik t oorskatting plaasvind. t Meting van die shade -vir verskillende kultivars en streke sou t akhura-ter metode wees om voglskade aan die wynbedryf landswyd te bepaal. t Prakties uitvoerbare metode vir die bepaling van sulke shade skep egter veelvuldige probleme.
Nadat die plaag geidentifiseer is, en die omvang van shade vasge-stel is, sou verdere navorsing gerig wees op die beheer van die plaag. t Studie van beheermaatrens kan onderneem word nadat t grondige ondersoek na die aard van die plaag gedoen is. In die proewe. van hierdie ondersoek word die aard Van di vo1skade be-paal t.o.v. die vreetpatroon, voorkeure, die suiker- en suurheids-gr.ade waarby vons begin vreet, asook die toename van vreetskade met verloop van tyd. Die omvang van die shade word vir verskil-lende kultivars met behulp van t akkurate metingsmetode bepaal. t Afweermiddel wat tans die geslaagdste blyk te 'we-es metiokarb, word in die prahtyk beproef en gevalueer. Aangesien hierdie proewe slegs in een streek. gedoen is, leen die gevolgtrekkings hulle nie tot onvoorwaardelike veralgemenings nie, maar behoort as basis te dien vir verdere soortgelyke navorsing in ander wyn-verbouingstreke
In die literatuuroorsig word voglskade oor die algemeen bespreek met spesifieke Verwysings na 'verskillende mossie-spesies. Agesien die Europese spreeu (Sturnus vulgaris, Linnaeus) asook an-der voglspesies, shade aanrig aan gewasse wat met -wingerd verge-lykbaar is, sal.tc%epaslike verwysings aangehaal word. Die belang-rikheid van die plaag in ander lande word beklemtoon en t uiteen-setting van die skadelike voglspesies en hulle klassifihasie word gegee. Basiesa inligting word verskaf t.o.v. sintuie, voeding an gewoontes, asook bevolkingstudies van bepaalde vogIspesies.
t
2. LITEPATUUPOORSIG
2.1 ALGEMEEN
2.1.1. GESKIEDENIS
Alhoewel sketsa bestaan van Egiptenare wat vogls uit hul wingerde verwilder (Christoffel, 1957), is die eerste von.-skade in Suid-Afrika reeds in Jan van Riebeeck se tyd aan-
• gemeld (Gode6 Molsberg, 1912).
Figuur 1 Egiptenare verwilder vons uit hul wingerde. (Christoffel, 1957)
Die Landboujoernaal van die Faap die Goeie Hoop het van tyd tot tyd artikels en briewe oor vo&lskade geplaas, en enkeles daarvan word hier in die oorspronhlike Engels aan-gehaal:
Vonverskrikkers (31.12.1899)
"A gentleman of Ohio, U.S.A., has hit upon a plan of keeping birds from his grapes, by fixing artificial cats to the
trellis-work of his Vineyard. The 'animal' is made of suit-able flannel and stuffed with horse-hair. Hair is prefersuit-able to either wool or cotton-wool, as it dries sooner after
rains, and does not shrink together. One of these cats pro-tects the vineyard within a radius of about eight yards:
Their positions should be changed from time to time. Another method recommd to keep birds off from fruit trees or
vines is the following:- The feathers of fowls are taken and Stuck into a potato, so as togive it the appearance of a hawk; a bundle of long feathers on either side to repre-sent the outspread wings, another behind for the tail, and a few short ones in front for the head. This contrivance is then fixed by a wooden peg to a thin piece of string, which again is connected to a long flexible whip-stick
planted in the ground. Every breath of wind puts life into this bird and keeps the sparrows at 'a respectful distance." t Nuwe metode om mossies te yang (15.11.1894)
"The Galveston News, U.S., reports that a farmer adopted the following method of capturing these depredators:-
'When he found the sparrows were committing depredations he procured a quantity of wheat, Soaked it in sweetened whisky, and strewed it along the rows. The sparrows found it, and thought they had a picnic. Sc' they had; but in 15 or 20 minute's there was the tipsiest lot of English sparrows ever seen on the face of the earth. They rolled about the ground, falling on their sides and backs, and kicking their heels into the air like a parcel of drunkards, all the while utter-ing the most comical squeals. They did not have long to squeak, however, for the boys gathered them up and threw them into bags. The first day they gathered two bushels of drunken sparrows. Three or four days later the experiment was repeated with almost equal success, and from time to time since. They made excellent potpie, but the survivors
have come to regard the plantation as hoodOoed, for now very few come about it'.
The advantage of this plan over ordinary poisoning is that the sparrows can be used for making pies. If a sparrow got off with a small dose of poison, possibly he would warn
others; but if he carried off the dose of brandied wheat, he would be most likely to come for more. A trial could easily . be. made with a few handsful of wheat and some sweetened Cape brandy, for the sparrows, all of which are tolerably plenti-ful. Shall be glad to hear from anyone who made a tirial of this plan for getting rid of what is in some places a
plague".
Die eerste melding van spreeus wat druiwe vreet, word in 192 in die Landboujournaal gemaah. Geen spesienaam word genoem nie. Volgens Roberts (1975) is die. Europese spreeu (vulgaris) in 1899 deur Cecil John Rhodes na die Kaap inge-voer met die doel GM die sprinhaanprobleem op te los. Tans word spreeus as t plaag beskou wat alreeds tot by Oos-Lon-. don versprei het.
2.1.2 EKONOMIESE ASREKTE
Die Yaaplandse Departement van Natuurbewaring het deur middel van voorligtingsbeamptes van die Departement Landbou-Tegniese Dienste (tans Departement Landbou en Visserye) t ondersoek • na die voorkoms en intensiteit van shade deur probleem-voels geloods.
Inligting is aangevra na die hoofboerderyrigtings in die gebied, die voelspesies wat shade aangerig het, asook t
skatting van die omvang van die skade wat jaarliks aangerig word. Ts Totaal van 19 vonspesies is by die ondersoek in-gesluit, en die. totale skade aan die landboubedryf. in Eaap-land is bereken op 4,2 milioen rand (Heyl, ongedateer). Tabel I Intensiteit van voglshade in 49 voorligtingstreke
in Wes-Kaapland Ligte Skade 6 ' ,-) ..,c .- 2 19 3 8 "._ 20 7 9 10 6 Y 11 9 1 7 12 18 Matige Ernstige Skade Skade - 5 2 - , 4. 2 1 1 5 1 1 1 - , 4. 4 10 6 4 1 1 i 1 1 2 ,.. - , L 37 19 Voelsoort
Wi1dema1.ou (Plectopterus gamben- is, Linnaeus)
Kolgans (Alopochen aegyptiacus, Linnaeus) Bergeend (Tadorna cana, Gmelin)
Tarentaal (Numida meleagris, Linnaeus)
Bloukraanvoel (Tetrapteryx paradisea, Lichtenstein)
Kransduif (Columba guinea, Linnaeus)
Muisvoels (Colius striatus, Gmelin)
Kraaie (Corvidae spp.)
Europese spreeu (Sturnus vulgaris, Linnaeus) Rooivlerkspreeu (Onychognathus mono, Linnaeus).
Witgatspreeu (Spreo. b.icolor, Gmelin)
Mossie (Passer melanurus, Willer) , .. .
Kaapse Wewer (Ploceus. capensis, Linnaeus)
Swartkeel-Geelvini. (Ploceus velatus, Vieillot)
Rooibekvink (Quelea. quelea, Linnaeus)
Rooibaadjievink (Euplectes oriy:,. Linnaeus)
Geel kaffervink (Euplectes afer, Gmel:in)
Arende, valke en Aasvoels
(Aquilidae, Falconidae en Aegypidae)
197
Uit Tabel I blyk dat die mossie (P. melanurus) in die
meeste voorlicrtingstreke in Faapland ernstige skade aanrig, gevolg deur die raapse wewer (Ploceus capensis) en die kol- • , gans (Alopochen aegvptiacus). Verdere studie in hierdie verband, ook deur Hey1 (onged.), dui daarop dat
mossie-shade hoofsaaklik voorkom in die vrugte- en wynbedryf. Ska-de Ska-deur die Yaapse wewer kom ongeveer ewe veel in die graan-
en vrugte/wynboubedryf voor, terwyl skade deur kolganse hoofsaahlik op graangewasse voorkom. Die totale beraamde_ shade aan landbou-gewasse in Kaapland word in hierdie on-dersoek geskat op R1 334 000. Shade aan die vrugte- en wynboubedryf beloop ongeveer een derde, nl. R440 000, van die bedrag.
Rowan (1966) skat dat die tafeldruifbedryf in 1963 VoGlska-de ten bedrae van R.00 000 gely het, terwyl shaVoGlska-de in die wynbedryf ten minste ewe wyd versprei is, maar moontlik
minder in geldwaarde. Hierdie shatting stem ooreen met di6 • van Siegfried (1970) wanneer by meld dat t konserwatiewe skatting van die shade aan die totale druiwe-oes ongevepr een miljoen rand is.
Lindquist (1977) skat die totale verlies wat vons in 1973 aan wyndruiwe in EalifornijEl veroorsaak het op 3 miljoen dol-lar.
In V.S.A. is daar 650 000 - 850 000 dollar begroot vir navorsing op di 6 gebied, en vonskade word or. t gelyke vlak gestel met ryp- en insektebeskadiging en swamsiektes (Wag-ner 1968, 1961).
Spreeuskade (Sturnus vulgaris) in Rheinhessen, Duits land, word op +/- R800 000 bereken terwyl die onkoste om die ska- de te bestry +/- R900 000 beloop t totale verlies van +/- R1,7 miljoen (Radish et al., 1975).
In die sentrale deel van KaliforniL' het De Haven (1973) die-voelskade aan wyndruiwe bepaal en bevind dat yogis 1,99 per sent van die totale oes beskadig of vernietig het. Die waarde van di j-3 beskadigde druiwe was racer as 0,75 miljoen
dollar. De Haven 0974 Skat die verlies aan wyndruiwe oor die hele YalifornM as gevolg van vons op 3 miljoen dollar en ss!., dat verdere 1,1 miljoen dollar in 1973 aan beheer-
maatreins bestee is. Ditl totaal van 4,1 miljoen dollar stem ooreen met die syfer van Crase et al. (1976) van 4,4 miljoen dollar skade aan wyndruiwe oor die totale Ameri-kaanse wynbougebiede.
Eogenoemde badrae moet egter in verhouding tot die totale oes gesien word om vergelykbare basis te kry. De Haven
se syfer van 1,99 per sent in hierdie verband is .insiggewend
2.1.3 SPESIES EETROKKE
2.1.3.1 ALGEMEEN
)7riel (1973) skryf dat die aantal mossies, spreeus, vinke en muisvons in wingerde sorgwekkend groot word. Hoewel daar nie konkrete bewys is dat hierdie vons se getalle besig is cm toe te neem nie, ondanks pogings deur Rowan (1966) en Ziegried .(1970) cm die tempo van produksie te bepaal, be-• staan daar min twyfel dat mossies (P. melanurus) een van die skadelikste spesies in die wynbedryf is.
Spreeus (S. vulgaris) kom tans slegs gelokaliseer in win-gerde in Wes-Kaapland voor.
In Frankryk is spreeus (S. vulgaris)volgens Richard (1972) die skadelikste vo;t.:1 yin die wynbedryf, en hy sardat groot swarms spreeus net voor oestyd op die wingerde van Champagne toasak. Gramet (1977) noem dat spreeus (S. vulgaris)
Duitsland horn spreeuskade algemeen voor, en volgens Ka-disch et al. (1975) veral in die Rheingau- en Rheinhessen-gebied. Alhoewel shade deur spreeus nie tans t groat deel uitmaak van Kalifornig se oglskadeprobleem rue, is dit opmerklik dat hierdie voglspesies co}: daar reeds sy ver-skyning gemaak het (Guarino, 1974).
Wanneer na die klassifikasie van yogis volgens Linnaeus (1758) gekyk word, val hul under die Phylum Chordata in die Klas Ayes. In laaSgenoemde klas is daar 27 ordes, waar-van 60 persent aan die Passeriformes behoort. Passerifor-mes word gekenmerk deur pote wat aangepas is um op takke te sit. Die tone is ongeweb, drie voor een agter, met t gesamentlihe aanhegting. Elke vlerk het nege of tien penvere en die start 12 penvere. Die verhemelte en sper-matozoa is karakteristiek. Luihens word kaal, blind en hulpeloos gebore, hulle "gaap" vu r kos en word in die rues grootgemaak.
Onder die orde Passeriformes val 65 verskillende families (Welty, 1975), waaronder die families Fringillidae en Stur-nidae voorkom. Die familie Fringillidae omvat 375 ..spesies, 'waaronder versheie mossie- (16) envinkspesies voorkom o.a..
P. melanurus. Onder die famine Sturnidae ressorteer 107 spesies, waaronder ook die Europese spreeu (S. vulgaris). Roberts (1975) klassifiseer die mossie (P. melanurus) vol-gens Willer (1776) in die famine Ploceidae en die sulp famine Passerinae. Onder die subfamilie Passerinae horn slegs die volgende vyf spesies voor:
11
Grootmossie, Passer motitensis A Smith, 1836; Noord-Kaap. Mossie, Passer melanuruS (Willer), 1776; Kaap die Goeie Hoop. Grvskor-rcossde., Passer diffusus (A. Smith), 1836; Noord van Oranjerivier. Geelvlek-mossie, Petronia superciliaris (Elyth), 1845; S.A.
2.1.3.2 DIE MOSSIE (PASSER MELANURUS)
Die mossie is beperk tot suidelike Afrika en kom veral in dro streke voor. Mossies het in so t mate aangepas by die beskawing dat hulle dikwels in beboude gebiedenes maak, al-hoewel hulle borne en bosse of windbreke naby bewerkte win-gerde, boorde Of graanlande verkies. In Suidwes-Kaapland het versamelings mossies in hierdie gebiede onlangs , aansien-like kommer in die.streek se landbou-ekonomiese sektor uit-gelok (Siegfried, 1970). Figuur 2 Die mannetjie-mossie {Passer melanurus) Foto: N. Myburgh.
12 Figuur 3 Die mossie-wyfie (Passer melanurus) Foto: P. Steyn
Normaalweg is die mossie saadvretend, maar gedUrende die broeiseisoen vreet hy blykbaar ook insekte. Daar is egter opgamerk dat t verandering in vreetpatroon voorgekom het en dat die mossie ook in die vrugteseisoen vrugtevretend is. Rowan (1966) noem hierdie verskynsel en wys op die uitgebreide en duur skade wat aan wingerde in Suidwes-Yaapland aangeria word.
Volgens Roberts (1975) word swerms van gemiddelde grootte buite die broeiseisoen gevorm. 'Ti Mossie maak t groot slordige nes wat ho toe is en met t klein ingang aan die kant. Drie tot ses eiers word gen, en die broeityd is. ongeveer 12 dae. Kleintjies verlaat die nes n6. ongeveer 24 de. Mossies broei dwarsdeur die jaar, maar veral van
Augustus tot Desember.
Siegfried (1970) skat die gemiddelde jaarlikse produkti-witeit (gemiddelde aantal kuihens per volwasse paar per jaar) op twee kuihens, wat ver onder die spesie se jaar-likse potensigle produktiwiteit van sewe tot elf kuikens
is.
Rowan (1966) . bereken dat van t totaal van 46 mossies, 19 .van die begin van een seisoen tot die volgende bly lewe
(41 persent oorlewing).
Laasgenoemde skrywer, asook Kluyver (1966) kom tot die gevolgtrekking dat broeisukses en oorlewingstempo bedui-dende omgekeerde korrellasie toon.
Opsommend kan van bogenoemde gevolgtrekkings gesg word ' ,dat geen bewys bestaan dat mossiegetalle besig is om toe
groei is nie. Hierdie verskynsel is verantwoordelik vir die lae sterftesyfer by jong vons. Swerms jong vons doen die meeste shade aan oeste, aangesien die ouer vogls afpaar en verspraid voorkom (Austin et al., 1961).
Spesifiehe henmerke van spreeus is hulle goeie aanpassings- vermoE. en agressiwiteit. Afgesien van die shade wat hulle aan landbougewasse aanrig, versprei spreeus ook die sick- tes Histoplasmosus capsulatum, In respiratoriese siekte,
en Gastro-enteritis (Cummings, 1964) vanuit hulle broeiplehhe.
2.1.3.4 ANDER SPESIES
Persoonlike mededelings deur verskeie boere toon dat die volgende spesies ook skade aan wyndruiwe aanrig:
(i) Tortelduif (Streptopelia capicola) (ii) Faapse Wewer - (Ploceus caPensis) (iii) Glasogie (Sosterops pallidus)
(iv) Fooivlerkspreeu (Onychognathus mono) (v) Witgatspreeu (Spreo bicolor) •
(vi) Muisvon (Colius striatus)
(vii) Geel Eaffervink (Euplectus afer) (viii) Tarentaal (Numida meleagris)
(ix) Fisant (Francolinus capensis)
(x) G,..elbek-bosduif (Columba arquatrix)
Volgens hul mededelings wil dit voorkom asof die swermvor-mende vo,tas skadeliker is as di 6 wat verspreid hos verga-der. Verskeie ander vontipes vreet ook druiwe, maar is van minder belanq,.hoofsaaklik omdat hulle nie swermvormend is nie.
14
2.1.3.3 DIE EUROPESE SPFELU (STUFNUS vuLGAris)
Fiquur Die Europese spreeu (Jong mannetjie) (Sturnus vulgaris)
Foto: N. 'Myburgh
Spreeus is swermvormend en slaap gewo6n1ik in groepe in bothe, waar hulle heelwat geraas veroorsaak. Dit is t ongewilde spesie, omdat algemeen geglo word dat hulle inheemse vons verdryf.
Neste word gemaak van t paar dun stokkies in boomholtes, onder dakke of teen kranse, en vier tot vyf ligblou eiers word qe1g. Eiers broei uit na 121 tot 23 dae, en die kleintjies vlieg 22-28 dae daarna vir die eerste keer. Spreeukuikens vreet vir die eerste vier tot vyf dae slags insekte en daarna al hoe meer vrugte, totdat vrugte onge-veer die helfte van hul cheat verteenwoordig. Elke kuiken word 50-60 keer per dag gevoer. Spreeukuikens, net soos di 4 van mossies, verlaat nie die nes voordat hulle uitge-
2.1.4 SINTUIE
Grimshaw (1971) se dat kennis van die biologie van yogis die baste gronaslag le vir die beheer van voglskade. Vogls ge-bruih hul sintuie wanneer hul voedsel sock, en die moOntlik-heid is baie groot dat die suksesvolle beheermaatregl t mid-del of metode sal wees wat t effek het op een of ander sin-tuigte like werking.
2.1.4.1 SMAAK
Volgens Welty (1962) is die smaaksintuig by yogis swak ontwikkel; slegs t klein hoeveelheid smaakpapille kom voor 4-..p die basis en kante van die tong en op die sagte verhe-melte. Duiwe (C. livia) en vinke (P.pyrrhula) het slegS 50-60 smaakpapille teenoor 9000 by die mens.
Marshall (1961) beweer dat die opvatting algemeen is dat yogis al vier die primgre smake wat by die mens voorkom, kan onaershei, naamlik sout, suur, soet en bitter.
Verskillende spesies het blykbaar verskillende sMaak-hapa-siteite, en -qrense. Duncan (1960) noem dat duiwe geweier het om suur en bitter oplossings te drink, terwyl hulie lac soutkonsentrasiesen sukrosekonsentrasies verkies • het, maar neutraal gereageer het teenoor glukose. Heinroth.
(1938), daarenteen, berig dat pappegaaie nie sensitief is vir die bitter smaak van kinien nie.
Boudreau (1972) het bepaal dat shade deur verskillende yogis begin by verskillende suikergehaltes vir t spesifie-he hultivar. Spreeus (S. vulgaris) begin reeds by 11-12°
Balling aan Chardonnay-druiwe vreet,. terwyl Vinke .(Pyrrhula
s
pP' )
eers by 14° Balling begin. Hy beweer dat die meesteyogis nie t hojil suurgehalte kan verdra nie en gevolglik moat wag tot die druiwe t sekere rypheidsgraad bereik, waarby die suurgehalte redelik laag is, voordat hulle begin vreet.. Die kultivar Emerald riesling word vOlgens die skrywer
nooit deur vogls beskadig nie, omdat die suurgehalte inhe-rent te hoog is.
Jensen (1974) bepaal by huismossies (P. domesticus)dat die suikergehalte van appals nie so t groot aantrekkihgs-kraj is nie, maar dat die vons verkies om aan die kante van die boord te vreet, eerder as om die rypste vrug uit te soeh. Daar bestaan egter ook ander faktore wat die voor-keure van vons kan bepaal, soos by voorbeeld geur, kleur, •
vroegheid, en ander.
2.1.4.2. REUK
Die klein olfaktorieSe lobbe in die brein van die vogl dui can dat reuk t relatief onbelangrike rol sped l (Welty, 1962). Daar bestaan teenstrydige menings oor hoe goed vons kan ruik indien hulle wel kan ruik. Sondek (1927) en Walter (1943) beweer dat vogls anosmaties (sonder reuk-vermo:f) is, terwyl Wagner (1939) die teenoorgestelde aandui. Kriel (persoonlike mededeling, 1978) noem die moontlikheid dat vons aangetrek kan word deur die geur van sehere
kul-
tivars, bv. Ferdinand de Lesseps, wat t pynappelgeur het.2.1.4.3 GEVOEL
Die pyn- en temperatuur-reseptors van 11 von is senuwees wat kruis en dwars deur die oppervlakte van die vel vleg en eindig in t netwerk van fyn senuweevesels (Welty, 1962). Die sensiwiteit van vogls vir verafgeleg ontploffings is die gevolg van prikkeling van sensoriese eindorgane, die ,liggaampies van Herbst", in hul bene deur kiankgolwe wat oorgeplaas word na die grond (PUmphrey, 1961). Vinke waarvar die gehoororgane verwyder is, is deur Schwarzkopf (1949) aangeleer om te reageer op vibrasies van 100 tot 3200 si-klusse per sekonde. Hy vind dat die reseptors honderde liggaampies van Herbst is, geleg . tussen die fibia en. tibia van die been van die yogis. Spesies wat hoofsaaklik van die snawel gebruik maak om voedsel te vind, by voorbeeld mossies en spreeus, het liggaampies van Herbst oor die lengtE van die snawel wat as druk- en gevoelsreseptors funksioneer.
2.1.4.4 GEHOOR
Voglsang an sang-nabootsing sou van geen waarde wees indien yogis nie kon hoor nie. Soos by sOogdiere, is die vogl se oor saamgestel uit drie gedeeltes. Die buite-, middel- en binne-oor. Laasgenoemde is die sensoriese reseptor vir klank en ewewig Die cochlea van die yogis is oor die algemeen korter as dig van t soogdier, Maar het heelwat
maer haarsella per eenheidslengte. Pumphrey (1961) noem dat dit die rede is waarom yogis minder sensitief is vir wye spektrum van klankfrekwensies as die mens, maar dat hulle meer sensitief is vir veranderings in intensiteit en fre-
kwensie. Hierdie bewerings stem ooreen met Goodman et al. (1974) dat '11 duif beter reageer op sis- en piepgeluide as op harde knalgeluide ( n tone-bursts"). Goodman (1974) nom ook dat yogis nie bale sensitief is vir knalle van t hog]: frekwensie as wat hulle self kan voortbring nie, maar wel vir hlanke van heelwat laer frekwensie.
t Gesonde menslike oor kart klanke waarneem wat wissel tus-sen 16 tot 20 000 siklusse per sekonde. Schwarzkopff (1955) stel grense vas van 40 - 29 000 siklusse per sekonde vir
•
yogis, 675. - 11 500 siklusse vir die huismossie (P. domesti-cus) en 700 - 15 000 vir die Europese spreeu (S. vulgaris). Boudreau (1972) noem dat die meeste yogis se senuweestelselS binne twee dae aanpas by kUnsmatige beelde en klanke.
Daarna word hierdie prikkels geignoreer - selfs die angS-krete van yogis.
2.1.4.5 GESIGSVERmotl,
t Vogl kan meer deur sy oE waarneem as deur al sy.ander sintuie gesamentlik. Die oE van h voEl het t staat van perfeksie bereik wat nie deur enige ander dier geEwenaar word nie. Gesigsvermog beheer ook die aktiwiteit van vols. Hulle begin vroeg in die oggend vreet wanneer dit hg word en hulle gaan slaap sodra dit donker word (barruel, 1970). Hoewel die oog van t vol in bou ooreenstem met dig van t mens, lg die geheim van t von se volmaakte gesigsvermog in die hoeveelheid en verspreiding van die homponente van • die retina. Daar is meer stafies en kegltjies as by die•
mens, terwyl die aantal geleidingselle ook heelwat meer is. Die hombinasie van hierdie faktore veroorsaak dat die retina van t von 11 tot 2 maal so dik is as di 6 van die meeste werweldiere (Walls, 1942).
Volgens Pumphrey (1961) is die kleurpersepsie van t von net so goad as ditf. van die mens. Walls (1942) noem egter dat waar die mens 120 kleurskakerings in die kleurspektrum kan waarneem, t duif slegs 20 skakering kan onderskei.
Verskillende kleure is opvallend vir verskillende spesies, maar rooi en blou is die opvallendste. Die kleur van hul eie vere, die kleur van die bekke van hul ouers of die kleur van die biome wat hulle meestal besoek, is bepa-lende faktore by kleurvoorkeure (Collias et al., 1968). Die totale gesigsveld van t von is afhanklik van drie faktore: die plasing van die o;E., hul beweegbaarheid, en die hoek wat elke oog Pumphrey (1961) noem ook dat di,=, tempo van assimilasie van detail in die gesigsveld van t von veel vinniger is as by die mens.
Daar bestaan geen bewys dat vons stereoskopiese visie het ,nie. Verskeie aanduidings van meganismes waarmee yogis
afstand skat, bestaan egter (Walls, 1942). Afstand kan geskat word by vons wat cut wel nodig het deur middel van, t tweede brandpunt. Dit vorm t tweede beeld in die brein wat saamsmelt met die eerste en sodoende stereoskopiese
cjesiq moontlik maak. Afstand kan ook geskat word deur
die kop heen en weer te beweeg. Nogtans sal t von sy kop stil op een plek hou, terw,71 sy liggaam op dun takkie beweeg, sodat die von enige vreemde beweging in sy omge-wing han opmerh (Welty, 1962).
2.1.5 VOEDING
2.1.5.1 SPYSVERTEPING
By saadVretende vons is die sagte monddele .goed voorsien van relatief klein slymkliere wat die saad aankiam sodat dit maklik gesluk . kan word. Hierdie vons het ook W krop waar die oedsel geberg kan word totdat die maag dit kan akkommodeer. Verdere voordeel is dat die saad vinnig gesluk kan word, en vons ]:an vlug indien daar vyande in die nabyheid is. Die maag is sterk en gespierd, met kliere wat pepsiese ensieme en soutsuur afskei wat proteiene
af-
breel: in peptone en pr..etctse . Die maag se warking word bevoor:Jeel deur stukkies gruis wat die vons doelbewus in-sluk Soos ander diere, vreet vons wanneer hulle honger' is en staak wanneer hulle versadig is. Die kontrole van die aptyt berus bv die hipotalamus (Sturkie, 1965).Volgens Welty (1962) is dit moontlik dat verandering in dieet kan voorkom as gevolg van 'la tekort aan normale voedsel, of i oorvloed van W nuwe voedselsoort, wat tot gevolg het
permanente verandering in die voedingsgewoontes van die spesies. Rowan (1968) noem in hierdie verband dat die prak-tyk van cleen-bewerking in die wingerse beskou word as die grootste fahtor wat. mossies (P. melanurus) se eetgewoontes laat Verander het van geheel saadvretend tot gedeeltelik vrugtevretend in die vrthateseisoen. Die saadbed wat in die winter en herfs deur hierdie praktyk gelaat word,. loh die mossies in so W mate dat hulle tans meer in win-gerde voorkom as in hul natuurlike habitat. Volgens die
skrywer word hie.rdie faktor egter in t mate oorskat, om-dat die sisteem van geen-bewerking by wyndruiwe nog op t baie klein skaal in Suid Afrika toegepas word. Dit is egter moontlik dat die sade in wingerde wat rue behoorlik shoon ]:ewer}: is nie, groc,t aantalle saadvretende yogis kan bk.
Saadvretende yogis het kort, stawige snawels wat dikwels skerp aan die kante is of selfs groewe het waarin sade gekraak kan word. Die tong is gespierd en horingagtig. Duiwe sluk sade heel in, terwyl vinke die doppe eers ver-wyder. Wanneer vrugte en bessies (druiwe) geget word, word slegs die vleis verteer, terwyl die sade ongestoord deur die spysverteringskanaal beweeg (Welty, 1962). Sommige plantspesies is van vogls vir saadverspreiding afhanklik. Dikwals is die sade sagter en selfs met ekskrement bedek wanneer hulle uitgewerp word, sodat hulle makliker ontkiem (Swank, 1944). Darwin (1859) het volgens Welty (1962) 82 plante van minstens vyf spesies beat ontkiem van T1 modder-klont afkomstig van Ti patrys se poot.
Eaie insekte is onsmaaklik vir, en word vermy deur vogls. Sekere eetbare insekte Vermom hulself as ooneetbare tipes. Morrel et al. (1970) hat die effehtiwiteit van hierdie vermomming bewys.
2.1.5.2 VOEDSEL EN WATEREEHOEFTES
Vogls Vreet daagliks voedsel gelykstaande can ongeveer
25 persent van hul liggaamsgewig (Tureek, 1952). t Vinnige metabolisme is verantwoordelik vir so 'n hog voedsel-inname.
Wagner (1961) noem dat t spreeu wat 3 onse (84 g) weeg 1 ons (28 g) voedsel per dag vreet. Hoe kleiner die yogi-spesie, hoe groter is die relatiewe oppervlak waardeUr
hittever lies plaasvind, en &in word t vinniger metabblisme benodig (Welty, 1962). Die oorlewingstemp6 is nou gekoppel aan omgewingstemperature. Huismossies het by normale tem-perature (29° C) langer geleef• (67,5 uur) as by t laer temperatuur (21° C). (Alder 21 ° C gaan hulle dood a.g.v. hiAle onvermoL: om genoeg liggaamshitte te genereer, en bo 35° C gaan hulle dood a.g.v. te min vog vir afkoeling d.m.v.-verdamping.
Yleiner vontipes zoos mossies verloor relatief racer water a.g.v. verdamping deur die asemhalingstelsel as groter vons. t Duif (C. livia) han in normale toestande 1.5 dae sonder Water klaarkom, maar leef slegs 4 - 5 dae wanneer dit drc. ertjies sonder enige water gevoer word. Dit geshied omdat die water wat uit die ertjies verkry word, minder is as die water wat verloor word deur verhoogde respirasie om die ertjies te verteer (Streseman, 1924 - 1934). Dit kan dalk die rede wees waarom vons in die somermaande druiwe verkies, picks van sade: die druiwe-korrels voorsien genoeg water om t verhoogde respirasie toe te laat wat energie vir die vertering van voedingstow-we VerskaL
Goodman et al. (1974) noem dat die gemiddelde waterinname van t duif ongeveer 150 persent van sy daaglikse voedsel-inname is en dat daar t direkte korrelasie bestaan tussen daaglikse voedsel- en waterinname. Indien t duif rue water kry nie, neem die voedselinname drasties af en omgekeerd
tot op t beperkte hoeveelheid water wanneer hy geen kos kry nie.
Mitterling (1967) bevestig dat die voglskade aan vrugte in verhouding is tot die vogls se behoefte aan v6g, eerder
as hul behoefte aan voedsel. t Anonieme skrywer (1968) meld dat voglskade aan vrugte in drog jare groter is, om-dat t afnemende watervoorraad verantwoordelik is vir die toenemende skade.
2.1 .6 , GEDRAG
Die gedrag van yogis is in t groot mate gebaseer op die oorlewing van die individu of van die spesie. Vogls vorm swerms in hulle eindelose soektog na voedsel. Short (1961) noem die volgende voordele verbonde aan swermvorming:
(i) Deskerming teen roofvyande; (ii) Gesamentlike voedsel-soektogte;
(iii) Duplikasie van pogings om voedsel te verkry word vermy; (iv) Die satisfaksie van t groepsverband.
VolgenS Hinde (1954) kan t sekere gedragspatroon by een lid van t swerm ander lede aanspoor om dieselfde te doen. t Vogl wat reeds versadig is, sal byvoorbeeld voortgaan om te vreet solank hy ander in sy swarm sien.vreet.
Tinbergen et al. (1948) het vasgastel dat sekere beelde ge-koppel aan beweging t angsreaksie by patryse (Lagopus lago-pus) veroorsaak.
In figuur 4 Suggereer bewecTing in een rigting t valkbeeld en veroorsaak t angsreaksie, terwyl beweging in die ander
rigting negatief is, omdat dit die indruk wek van t gans. Die teenwoordigheid of afwesigheid van t "nek" veroorsaak blykbaar die verskillende reaksies. Schleidt (1961) betwy-fel hierdie beginsel egter en reken dat yogis vir enige fi-guur Sal skrik waaraan hulle nie gewoond is nie.
Figuur 5
Wanneer kartonmodelle soos die onderstaande, in die lug bo-kant onskadelike yogis beweeg het, het die modelle gemerk "4." angs- of vlugreaksies veroorsaak. Die veralgemeende
• voglmodel onder het slegs angsreaksies veroorsaak wanneer die beeld na regs beweag het. Die aanduiding vir die vogls was in alle gevalle die aanwesigheid van t "kort nek" (Tin-bergen, 1948).
"GAN s" dr,— _...›."VALK" •
Aangeleerde gedrag kom ook by yogis voor. In die Britse Eilande het minstens 11 verskillende spesies reeds aangeleer om doppies van melhbOttels te verwyder of te beskadig om die room te bereik (Fisher et al.,. 1949). VoglS kan leer om sekere (oneetbare) Sade te vermy en volgens die beginsel van probeer en leer, raah hulle gou gewoond aan betekenislose prikkels. Delvingt et al. (1962) meld dat klankverskrikhers, modelle van roofvons en angskrete van yogis onsuksesvol was vir die beheer van gpreeus vulgaris). Die huismossie (P. domesticus) wat sy broeigewoontes by die moderne wonings-
bou aangepas he, moes ook gedragspatroon aangeleer het (Welty, 1962).-
Sosiale gedraq kom voor wanneer vons snags bymekaarkom cm te slaap as beskerming teen uiterste temperature of in die paarseisoen (Brenner, 1965). Die sogenaamde "Pecking order" of gesagsorde word dikwels by. hoenders waargeneem wanneer een von sy meerderwaardigheid bo ander bewys het. Die swak-ker vons neem dan permanent t ondergeskikte status aan
(Allee, 1936).
2.1.7 GEDIEDSAFBAYENING
Gebiedsafbakening speel t belangrike rol by vols. Lit kom daarop neer dat pare geskei word as gevolg van die'veglustig-h.eid van manlike vons van dieselfde spesie; dat sang, pronk en ander tekens t waarskuwing is vir ander manlike vons en t uitnodiging aan wyfie-vons; dat manlike vons eerder veg vir hul qebied as om hul maats te beskerm; dat die'"eienaar" van t gebied onoorwinlik is op sy tuisgebied; en dat vons wat nie t gebied kan verower nie, t reserwe vorm waaruit
vervanging kan plaasvind by die dood van die "eienaar" (Nice, 1941). Verskillende spesies het vershillende gebiede, by-voorbeeld om in te paar, nes te maak, hos te vergader, te oorwinter of te oornag. Fombinasies van sulke gebiede kom ook voor (Mayr, 1935).
2.1.8 BEVOLKINGSTUbIES
Volgens Genmat (1948) bly die meeste'vonbevOlkings verba7 send konstant, tensy die omgewingstoestande drasties veran-der. Hierdie stabiliteit kan slegs voorkom indien die sterf-tesyfer gelyk is aan die geboorsterf-tesyfer as gevolg van die inherente eienskappe van die vons, of as gevolg van die omgewing. Lack (1954) beweer dat hoe groter die broeisel, hoe meer ondervoed die kuikens, en dat baie van huile dan. t hongerdood sterf. In teenstelling hiermee berig Wynne-
.
Edwards (1959) dat die aantal eiers en kuikens wat t spesie en grootmaak, as gevolg van sosiale gedragspatrone be- perk is tot t vial: vr onder die maksimum wat gestel kan word deur die beskikbare voedsel.
Uitsonderings op die stabiliteit van t vonbevolking han
volgens Matir (1951) onder die volgende omstandighede voorkom:. (i) Wanneer t spesie na t nuwe gebied ingevoer word waar
hulle buitengewoon goed aard, byvoorbeeld die Europese spreeu (S. vulgaris) in Noord-Amerika.
(ii) SomMige spesiesgetalle wissel van jaar tot jaar. Die vons ve rmeerder totdat voedsel, roofvyande, siektes, ensovoorts', die getalle begin beperk.
(iii) t Genetiese verandering in t spesie kan voorkom, hoewel seldsaam is en moeilik om te identifiseer.
't Mutasie kan byvoorbeeld veroorsaak dat t von ander voedsel begin vreet, meer eiers i, kouer toestande kan weerstaan, ensovoorts.
2.2 BEHEER
2.2.1 DIE ROL VAN BESTUUR
Dyer (1977) verkies die term "bestuur" bo "beheer" en noem dat dit t probleem is om die publiek ekologies tevrede te stel, terwyl die bore ekonomies t verlies moet ly. Nadat vons as t definitiewe'plaag geldentifiseer is, moet t strate-gie opgestel word wat ekolostrate-gies die minste steurend sal wees.
•
Moontlike strategie.14 moet in rangorde geplaas word ooreenkoms-tig hulle invloed op die ekologie. Die strategic wat die minste drasties is, is dikwels die goedkoopste en behoort voorkeur te geniet. t Meer drastieSe strategic behoort
.alleen te word nadat al die ander alternatiewe oor- weeg is. Daar word slegs in een geval na totale bevolkings-beheer gekyk en dit is by die uitbreek van t nuwe plaag-spesie wat later t groot pes kan word.
Sien Figuur 6 en 7
By analise-tipes soos gedemonstreer in Figuur .2 en 3 moet daar nie noodwendig by een benadering gebly word. nie. Alle praktyke moet van tyd tot tyd heroorweeg word, aangesien veranderings in volgedrag en verbouingspraktyke kan voor-kom. Daar moet gedurig gewaak word teen t verandering van vreetgewoontas by sg. u onskadelike" spesies. So t verandering word gewoonlik te laat opgemerk (Dyer, 1977).
2.2.2 VERBOUINGS'ASPEYTE .
Nee Nee FIGUUR 6 i
Logiese benadering tot beheer
Nee
>
GEEN AKSIE, HOU TOESTAND DOP
Nee
SAL SFADE SLEG
S VERSKUIF
NA ANDER GEWASSE (PLASE)?
STRATEGIE
Nee
GEWAS-SUBSTITUSIE.
Ja
sAL slADE AEG'S VERSHIF NA ANDER GEWASSE (PLASE)?
STRATEGIE
Nee
i.J
VERANDER LANDBOU- PRAKTYKE
Ja
SAL AADE SLEGS VERSKUIF NA ANDER GEWASSE (PLASE)T STRATEGIE VERWILDERDE VOnS
Ja a
OPIRLDL GEWEN:::
Ja
.ARAFLGIE
BEPERKTE VERNIETEGING VAN VOnS MOONTLIK? BEHEERDE
AMINDERING
°a
>
4
uPTREDE GEWEN:.:? STRATEGIEPLAASLIKE DEVOLKINGS VERMINDERING
VAN PLAASLIKE BEVOLKING MOONTLIK
Nee
Nee Nee
VtliMINULKA VAN 'MALL
11 I BEVOLKING hOONTLIK Nee Nee
I OES-SKADE AANGEMELD I ERNSTNE SADE VERWILDERIITG VAN
VMIZ: MOONTLIF
Nee
Ja
VERVANGING VAN GEWAS MOONTLIE
Nee
VAN LANDBOL-PPAKTYKE VEPANDER WCPD
Nee
OLA2E,..FLETING D.M.V.
ONMIDDELLIKE OESBESKERMING
SIRAIEGIE TOTALE BEVOLKINGS- VERMINDERING
HIPOTETIESE INVLOED OP OMGEWING A.G.V. AKSIEPROGRAMME
GEEN OPTREDE VERSKERPTE NAVORSING
Indien daar op 11 spesifiel
-e strategie besluit word, is daar weer in vaste redenasiepatroon wat gevolg word om te
TAKTIEK: VERGIFTIGING
).]
LAN EKOLOGIES VEILIGE GIFSTOWWE WETTIGLIK GEBRUIK WORD?
FIGUUP 7 Verwerking van 1
-1 strategic
STRATEGIE PLAASLIKE BEVOLKINGS- VERMINDERING VANGMETODES OF SKIETMETODES MOONTLIK?
Ja
DESTAAN GEWENSTE METODE?
Ja
TAKTIEK: VANG OF SKIET
Nee
Nee
GEDOORTEBEPERKINGS MOONTLIK?
IAN NESTE VERNIETIG WORD?
Nee
EROEIENDE VOL
VATDAAR
VIR CHEMIESE STERILE:ERING?
I Nee
a
TAKTIEK: VERNIETIG NESTE
;$.1
a
TAKTIEK: STEPILISEPING
DEVOLIINGSVEPMINDERING D.M.V. GIFSTOWWE MOONTLIK?
Nee
)1
(1972) se dat spreeus en Verskillende tipes duiwe die drui-wekorrels heel van die tros afpluk en insluk, terwyl huis-mossies die korrels stukkend pik. Plukskade kom meestal voor op kultivars met klein korrels, terwvl spreeus en dui-we nooddui-wendig sal moet pik by groot korrels. Taylor (1961) se dat voels die kleiner korrels van t Seibel-kruising verkies bo die groter korrels van Concord. Hy se eqter nie of die yogis meer van die Concord beskadig indien daar geen druiwe van eersgenoemde beskikbaar is nie. By pikskade bestaan die gevaar van sekondere beskadiging deurdat gepikte korLels met suurvrot en vaalvrot (Botrytis spp.) besmet kan word. Sap kan ook van besmette gepikte korrels op nabyliggende korrels of trosse drup met verdere nadelige gevolge.
Lindquist (1977) vind dat stratifikasie van shade aan drui-we by oplei- en bo -tokwingerd voorkom. By t wingerdstok wat a,54 persent beskadig was, het 2,01 persent bo aan die stok voorgekom, 1,45 persent in die middel en 0,082 persent aan die onderhant van die wingerdstok. Shade het beduidend meer aan die bokant van die wingerdstokke voorgekom en waar die stokke aan die bokant t yl blaargroei gehad het. Bou-dreau (1972) se dat blaargroei sekere spesies afskrik, om-dat dit toeganklikheid moeiliker maak en die uitsig versper. Hy vind egter dat spreeus dieper tussen die blare inkruip
om te skuil wanneer hulle skrik vir die dreun van t vlieg-tuig, eerder as om weg te vlieg. Hy meen dat geil blaar-groei oor die algemeen voelskade verminder.
Wagner (1961) berig dat donker gekleurde druiwe meer deur voels beskadig word as wit druiwe en maak die afleidinq
ling hiermee Meen Boudreau (1972) dat die kleur van die druif t twyfelagtige indikator is van die kwesbaarheid daar-van deur vons. De Haven (1973) vind egter ook dat druiwe van kultivars met t donker kleur meer beskadig word as ligte kultivars. Hy bevestig dat trosse aan die bokant van die wingerdstok meer beskadig word as order en vind geen opvaL-lende verskille in skade tussen vroe'll en laat kultivars nie. Die ondersoek is in YaliforniL' op verskeie kultivars gedoan deur middel van vrae1ys7opnames aan produsente. Van die totale aantal vons wat in die proafpersele opgemerk is, was 51,5 persent spreeus, terwyl 16 ander spesies die oor-blywende 22,7 persent gevul het.
Wagner (1961) s by implihasie dat relatief meer shade voor-hom by t klein, losstaande wingerd wanneer hy aanbeveel dat om skafie te vermy, grootskaalse aanplantings gedoen moet word, en dat beboste omgewings vermy moet word. Stevenson at al. (1967) berig dat shade aan die buitenste 50 meter van wingerde die hoogste is. Jensen (1974) eksperimenteer met huismossies (P. domesticus) op appels in die Auckland-diEtrik in Nieu-Seeland. Hy vind dat vrugte met die hoogste suikerinhoud nie noodwendig die hoogste shade -boon nie, maar dat home aan die buitekant van rye konsekwent mean skade getoon het as borne in die middel van die rye.
Christensen (1973) noem dat die gebruik van nette om von-skade te beperk, iota wat normaalweg regop sou groei, af-buig in t onnatuurlike posisie. Dit is moontlik dat hierdie buigaksie die vrugbaarheid van die og kan affekteer, ter-wyl swak deurligting cruder nette moontlik probleme kan skep ten opsigte van swamsiektes. Indian nette met t swamdoder
geimpregneer kan word, sal dit t hog koste regverdig as gevolg van die dubbele ahsie, en die verdere voordeel hg dat nette reeds vroag in die seisoen oor die stokke. gespan kan word. Addisionele varbouingsvoerdele is volgens Pacini (1968) ter sake wanneer wingerdrye met plastiek (P.V.C.) bedek word om teen voglskade te beskerm. Beskerming word terselfdertyd gebied teen haelskade, laat koue en sekere siektes. Toestande onder plastiekbedekking was blykbaar' te droog vir die reproduksie van Perenospera-spore. Eedek-te wingerdstokke was 11 maand vrogr gereed vir oes as in normale toestande.
Courter et al. (1974) vind dat die Leskerming teen voElska-de by bloubessies 10-55° minvoElska-der is wanneer van die afweer-middel metiokarb in samewerking met t lokgewas gebruik gemaak word, as met die middel alleen sonder t lokgewas.
2.2.3 EBHEERMAATRBELS
Talle metodes bestaan om voglskade te beheer. Hulle wissel van belaglik-eenvoudige tot ingewikkelde metodes SOGS ont-wikkel uit navorsingsresultate.
2.2.3.1 FISIESE AFSKRIEMETODES
(i) Eandopnames van angskrete van voEls kan met luid-sprekers oor winJerde Uitgesaai word (Wright, 1967). (ii) t Karbiedgeweer wat met ongelyke tussenposes knal
en t blink projektiel in die lug inskiet om die yogis te verwilder (Wright, 1967).
(iii) Rook kan gebruik word om voEls uit neste of slaap-olekke te verwilder (Taylor, 1961).
(iv) Helikopters verwilder viAls snags uit hul skuil-plekke. Vons kan nie in die donker sin nie en hulle bly lank weg na so t verwildering (Lind-quist, 1977).
(v) Die vlugbaan van vons kan versper word met skerms, drade of swart gare (Hewitt, 1957).
(vi) Elektro-akoestiese apparate wat lawaai maak (Keil, 1969).
(vii) Blink plastiekstroke wat eweredig oor die wingerd versprei is en in die son hang terwyl dlt beNeeg in die wind. Die weerkaatsingflitse van die son ver-wilder vons (Keller, 1968).
(viii) Asetileen-ontploffinjs in wingerde en vons se slaap-plekke (Wagner, 1961).
(ix) t Yombinasie van afskrikmiddels wat op onrenmatige tempo aangewend word, byvoorbeeld alarmroepe van vons, gekombineer en afgeWissel met ontploffings, staties en mobiel oor die •wingerd (Boudreau, 1972). (x) "Scarecrow . Strip" is t inerte, sagte, jellie-agtige plastieklaag. Vons voel ongemaklik as hulle daarop sit en vermy die gebied (Eateman, 1965).
(xi) Dun nylon-veseldrade word dikwels in Frankryk ge-bruik om vons te verwilder. Dit word bo-oor die wingerde jetreh en lyk soos spinnerakke. Die vogls word verwilder wanneer hulle teen die drade vasVlieg (Gramet, 1977).
(xii) Lang, heldarkleurige, gedraaide ,plastiekstroke wat deur die wingerde gespan word en in die. wind draal, skep die indruk van beweging en verwilder vons (Gramet, 1977).
xiii) Diverse metodes:
a) Voinvershrikkers van alle gedaantes Waarvoor • voilas versigtig is.
b) Lewende katte, slange,.valke, skaaphonde ens. (2) Vlae en ballonne met figure wat beweeg.
d) Die jag van yogis met gewere.
e) t Bonuisisteem vir die uithaal van nesta.
f) Die gebruik van "blikslaners", d.w.s. arbeiders wat af-en-toe op blikke of hol voorwerpe slaan.
2.2.3.2 CHEMIESE AFWEEPMIDDELS
Rogers (1978) noem dat die volgende aannames gemaak kan
wcrd ten opsigte van die werking van chemiese afweermiddels: (i) Volstrekte beskerming van die produk is nie van die
begin af moontlik nie, Omdat die vogls t konaisio-neringsperiode ondergaan.
(ii) t Afweermiddel op een gewas vir eel-1 voglspesie sal nie noodwendig op in ander gewas of vir t ander voglSpesie slaag nie.
(iii) Die werking van die meeste van die huidige noemens-waardige chemiese afweermiddels berus op t negatie-we effek op die fisiologie van die plaag.
(iv) Die afWeermiddel smaak nie noodwendig sieg nie. Die Yogis assosieer die smaak met die negatiewe
uitwerk-ing op hul fisiologie.
(v) Die gebruik van t afweermiddel vereis t verandering in die voedlngsgewoontes van die yogis.
(vi) Enige afweermiddel is doeltreffend in toestande waar genoeg alternatiewe voedsel beskikbaar is.
Rogers (1974) het verskillende tipes afweermiddels vir vogls vergelyk en kom tot die gevolgtrekking dat die mees effek-tiewe tipes dig. is wat t gekondisioneerde afsku by yogis kan veroorsaak.
(i) Metiokarb- Mesurol (4- (metieltio) -3,5
N-metielkarbamaat) ook'bekend as insektemiddel. Die L.D..50. vir huismossies is 18 mg/kg mondelings (Scha-fer et al. 1969). Volgens Guarino (1972) is die
effektiwiteit van metiokarb as afweermiddel teen fisante (Phsianus colchicus) op ontkiemende koring
reeds in 1964 bewys. Bollengier et al. (1971) is egter die eerste persoon wat meld van die gebruik van metio-karb op druiwe um beskerming *teen vons te bied.
Simptome by vons is vclgens ZdJd dl (1979) t irritasie van die bek en keel ngt inname, gevolg deur maagpyn.
Die middel werk inhiberend op die ensiem kolienesterasie en tas die senuweestelsel aan. Teen die aanbevole
sterkte van 1,2 kg van t 75% benatbare poeier in
800-900t water, gespuit op wingerd, is die middel nie toksies vir vons nie. Mesurol is die belowendste af- . weermiddel tans In gebruik. Proewe met 37 druifkulti-vars tours geen fitotoksisiteit nie. Sabadal vind dat beskerming ook voorkom by naasliggende wingerdstokke en dat bespuiting van t klein area ook. omliggende on-bespuite areas beskerm. Bailey et al., (1979) spuit slegs die kantrye van t blok wingerd en verkry goeie beheer van glasogies (Sosterops lateralis) met t dosis van 1,9 kg per hektaar. In teenstelling hiermee berig Hothem et al. (1980) dat geen statistics beduidende verskil bepaal kan word tussen't onbespuite blok wingerd en t blok wingerd waarvan ongeveer een derde met Mesurol bespUit was met 3,1 kg 75% B.P. per hek-taar.
Volgens Noble (1980) kon geen effeh op die samestel-ling of sensOriese eienskappe bepaal word op wyn wat van druiwe gemaak is wat met metiokarb bespuit was nie. Zabadal et al.. (1979) noem dat die moontlikheid
be-staan um gebruik te maak .van t kleef- en benattings-middel um die spuit-opvolgperiode van twee weke te verleng. Cuarino (1930) meld dat Mesurol slegs op t eksperimentele basis in Amerika gebruik word en dat cut nog nie op t Federale basis geregistreer is as afweermiddel vir vons nie. Metiokarb is in
Nieu-Seeland as afweermiddel vir vons op druiwe geregistreex teen t dosis van 100 g Mesurol 75 B.P. in 100 t water. Die eerste bespuiting moet geskied by eerste skade en na 14 dae herhaal word, met t veiligheidsperiode van
14 dae tussen laaste aanwending en oesstadium. Die middel is ook terselfdertyd effektief vir die bestry-ding van witluis, myt, wingerdmot en bladrollers (Wil-liams, 1978).
In t eksperiment wat sies (P. domesticus) (1972) dat metiokarb skrywer noem ook dat t.o.v. hul vermo om behandel is, waar te
spreeus (S. vulgaris)en huismos-insluit, bepaal Schafer et al. nicer effektief is as thiram. Die verskillende vonspesies verskil voedsel wat met t afweermiddel neem.
(ii) Avitrol (4- Amino-piridien) Mondelinge L.D. 50 vir mossies (P. domesticus) is 7,5 mg/kg. Die gebruik van Avitrol is t nuwe benadering in die beheer deur-dat cut abnormale gedrag by vons veroorsaak wat angsreaksie by die res van die swerm laat ontstaan waarna hulle die gebied verlaat. Die middel kan vons ook immobiliseer, sodat hulle verwyder of vernietig kan word (Schafer et al. 1972).
Geen sekond8re gevare of fitotoksisiteit horn voor nie. Guarino (1974) meld dat tydens t proef met avitrol minder as een persent van die totale aantal vogls varnietig, nie plaagvogls was nie.
Pesidu's op oeste was minimaal (0,1. -dpm), en geen in-vloed op reproduksievermoL: is waargeneem nie. Volgens Schafer et al. (1972) kan die middel egter ahkumuleer in die grond deurdat cut bestand is teen uitloging.• By wangebruik of herhaaidelike gebruik van behandelde lohaas, mg die produk eventueel deur plante geabsor-beer word;
(iii) Ander chemiesa afweermiddels.
Thiram (Tetrametieltiram-disulfied) met verwante ver-bindings captan en nikotien (Thompson, 1977). Die . middels word met t lokaas gemeng, maar mag nie op
eet-bare produkte gespuit word nie (Eades, 1966).
Lithiumchloried, sukrose-asetaat (Rogers, 1974), di-metoaat en endosulfan. (Schafer, 1972) is die ander afweermiddels waarmee in t mindere mate gegksperimen-teer word.
Dit is bevind dat indien Eordeaux-mengsel direk op trosse gespuit was, die vonskade veroorsaak deur die Europese spreeu (S. vulgaris) beduidend minder was in vergelyking met onbehandelde kontrole' rye (Orffer, persoonlike mededeling).
2.2.3.3 FISIEKE BEVOLKINGSEEHEERMETODES
Die gebruik van fuike is t ou beproefde metode met blyk-b=tre sukses, mits daar dwarsdeur die jaar gevang word. Volgens Rowan (1966) kan daar nooit meer as twee vyfdes van die totale aantal mossies met fuike gevang word nie. Die aantal mossies wat oorbly, is belangriker as die aantal wat vernietig word. Van die oorblywende aantal sal minder mossies aan natuurlihe oorsake sterf, omdat daar dan minder kompatisie cm t konstante hoeveelheid voedsel ens. bestaan. farantonis (1973) meld dat daar jaarliks in Japan vyf tot tien miljoen mossies (ongespesifiseerd) met fyn sg. "mis-nette" gevang word.
Posenau et al. (1969) berig van die gebruik van t elektri-fiseerbare draad waarop die vons telkens kom sit. Die draad word dan elke tien sehondes vir vyf sekondes met 15 000 volt ge-elektrifiseer.
Heelwat ander metodes bestaan wat met wisselende mate van sukses toegepas word, byvoorbeeld die uithaal van neste; die skiet van vons met haelgewere; twee drade waarvan die een styf gespan en ontspan word wanneer vons op die ander draad kora sit en sodoende die vons doodslaan e.s.m.
2.2.3.4 CHEMIESE EEVOLKINGSBEHEERMIDDELS
Navo'rsing op vogl-gifstowwe word volgens Schafer et al. (1972) al minder beklemtoon in die V.S.A. Verskeie
middels bestaan, maar is ongewild, omdat hulle nie spesie-spesifiek van aard is nie en dus gewenste voelsoorte kan vergiftig tesame met skadelike soorte. Afhangende van die tipe gifstof, han t vergiftigde von ook as bron van • vergiftiging vir natuur like roofdiere dien. Groot versig-tigheid moet gehandhaaf word met aie gebruik van gifstof,
•
aangesien reste op druiwe ernstige gevolge kan he.
Hoewel fention (Lebaycid) teen t lac dosis as afweermid-del funksioneer, kan dit ook teen hoer dosisse as
stof gebruik word. Die L.D. 50 vir huismossies is volgens Thompson (1977) ,mondelings 5,6 mg/kg.
Paration (Follidol) is dodelik met L.D. 50 van 1,3 mg/kg vir mossies. Ander verwante middels met wisselende mate van .._iffektiwitait is Strignien, Abate en Eromofos (Bou-dreau, 1972) .
"Starliciden (3-chloro-p-toluidien hidrochloried) is
gifstof wat spesifiek effektief is vir die bestryding van spreeus. Die L.D. 50 vir spreeus is 4,2 mg/kg mondelings terwyl dit vir mossies 320 mg/kg is. Die lac toksisiteit vir soogdiere en die skynbare weerstand teen sekondgre gevare vir roofdiere dui aan dat dit ander doodmaakmiddels kan vervang. Die middel het t hort nawerking van slags twee dae, omdat dit vlugtig is. Dit moet nie in sonlig aangewend Word nie (Schafer et al., 1969).
Tergitol is t middel wat die oppervlaktespanning Van wa- • ter verlaag. Wanneer yogis voor koue en nat weer met hierdie middel bespuit word, gaan hulle dood as gevolg van verlies aan liggaamshitte. Volgens Guarino (1975) moet .die tempe-ratuur 40 - 50° F wees en minstens 12 mm regn moet geduren-de of net nA behangeduren-deling,val. Die midgeduren-del is egter giftig vir ViSSE, en bome moet in t rusfase. wees wanneer bespui-ting plaasvind
Alpha chloralose is t middel met t bedwelmende uitwerking
•
op yogis. Hulle kan dan opgetel en vernietig word, terwyl onskadelike spesies was bedwelm was, mettertyd sal herstel (Bateman, 1965).
Ornitrol is t geboortebeperkingsmiddel wat tydelike steri-liteit by wyfievogls veroorsaak deurdat dit die reprodtk-tiewe sihlus inhibeer (Sanders et al., 1976). Daar is geen newe7effekte nie, en soogdiere word ook nia deur hierdie middel aangetas nie. Schafer et al. (1972) stel voor dat meer navorsing gedoen word op middels wat effektief sal wees op mannetjievogls.
Delvingt (1962) meld dat eierdoppe poreus is omdat gaswis-seling daardeur moet plaasvind. Hy stel your dat eiers bespuit moat word om t lugdigte film daaroor te vorm, sodat gaswisseling geinhibeer word, en die eiers dan vrot. Aan-
gesien beide mossies en spreeus neste maak met tonnelin-gange, hou hierdie voorstel egter beperkte moontlikhede in.
2.2.3.5 ANDER MIDDELS
Die enigste volkome beskerming teen voglshade is tans nog deur die wingerdrye self te bedeh sodat die yogis nie by die trosse kan km nie.
(i) Net-afsherming van die hele oaervlakte
Taylor (1961) berig dat sukses verkry is deur rye' te bedeh met kaasdoek. Die gebruik van nylon-nette is o.a. deur Lindquist (1977) ondersoek, terwyl Pacini (1968) deursigtige plastiek gebruik het en col: versheie reeds genoemde byvoordele gevitd het. t Voordeel van bogenoemde middels wat met sorg ver-sheie jare han hou, is die moontlikheid van die her-gebruik daarvan.
(ii) Gedeeltelike bedekking van individuele trosse
In die tafeldruifbedryf word gebruik gemaak van die sg. "Buller-cap" vir die beskerming teen voglskade. Dit is t ronde hartonsherm wat bo-op die tros en rondom die trossteel vasgeheg word.. Vogls kan dan nie op die tros sit oth te vreet nie. Loshangende trosse word so effehtief beskerm (ml. Eul. No.305). iii) Algehele bedekking van individuele trosse
Silinders van papier of plastiek kan ook vbruik word cm trosse te beskerm teen vOgls. Le Roux (1962)
noem die gebruik van t sg. "plastiekkous" wat doel-treffende besherming bied teen yogis. Dit word bo die tros vasgemaak en is van onder oop. Die house moet nie te vroeq vasgeheg word nie, anders.kan sonbrandshade voorhom, en klein gaatjies moet bo in die hous gemaah word om lugbeweging toe te laat Hoewel effektief, is lg. twee metodes bale arbeids-intensief en nie prakties bruikbaar ender kommer-sigle toestande in die wynbedryf nie.
(iv) Onderbrehing van onderlinge kontak
Knight et al. (1978) ehsperimenteer met glasogies op Early Madeleine-druiwe in Suid-Australig Daar is vasgestel dat wannaer die yogis in t swerm - vreet, onderlinge kontak behou word met klanke van tussen
4
en 5 W7oherz (FHz).• Deur die kontak: te verbreek'. met t apparaat wat ,gefilterde "wit" klank van 3,5 tot 5,5 YhT. uitstuuk, is skade aan die druiwe be-duidend verminder. Die metode het egter praktiaseprobleme opgelewer ten 'opsigte van die strategiese
3.
BESPREKINGUit die literatuuroorsig blyk dat voElskade Areldwyd afmetings aanneem wat navorsing op beheer regverdig. Shade kom voor op verskeie landbouprodukte, terwyl die wynbedryf ook aansienlike verliese ly. In Suid-Afrika is die wyn-, tafeldruif- en sagtevrug-tebedryf nou aan mekaar verbonde, en shade aan al. drie hierdie bedrvfsvertakhings behoort ongeveer dieselfde te wees omdat dieselfde vonspesies in hierdie verbouingsareas voorkom. Die
•
waarde van die oeste wat Vernietig word, sal egter verskil en sal die hoogste wees by die meer intensiewe bedryfsvertakkings.
Hoewel shade aangerig word deur Verskeie voglspesieS, lyk dit
asof die swermvormende spesies verantwoordelik is vir die grootste• verliese. Order die saadvretende spesies rig mossies die meeste shade aan, terwyl vinke, glasogies e.a. ook dikwels in wingerde voorkom. Pogings is aangewend cm •:. Et. die bevolhingsgroei van mossies te bepaal, maar daar kon nog nie bewys word dat hulle getalle besig is cm te vermeerder nie (Siegfried, 1972). Roberts (1940) meld egter dat die Europese spreeu reeds vinnig vermeer-der en versprei he severmeer-dert dit in 1899 deur Rhodes ingevoer is. Dit is sorgwekkend as daarop gelet word dat spreeus die groOtste en moontlik die eniqs probleemvon in die wynbou-streke van Prankrvk en Duitsland is, en dat hierdie vogls Ook na die V.S.A. ingevoer is en tans, qroot shade aan die Yaliforniese wingerde aanrig.
Dit sou onvanpas wees cm enige navorsing te doen oor die beheer van t plaaq, sonder om t qrondige literatuurstudie te - maak van die aard daarvan. Omdat die reukorgane van vons swak ontwikkel is sou dit byvoorbeeld nie baat om afweerMiddel te sock wat net
slag ruik nie, 6f t klank-afskrikmetode te gebruik wat bUite t vogl se gehoorgrense funksioneer nie.
Verskeie beheermetodes bestaan wat met wisselende mate van suk-ses toegepas word. t Natuurlike oplossing Sou .ideaal wees:
druifkultivar wat voglbestand is as gevolg van t ondeurdringbare dop c;f te hog suurgehalte; t metode waar die trosse hang op plek-ke wat onbereikbaar is vir yogis; t swam of bakterie wat spesi-flak. parasiteer op t skadelike voglsoort. Hoewel hierdie moont-likheda vergesog ]:link, mag hulle nie geignoreer word nie.
t Oplossing van meer Praktiese aard sou wees om druiwe by t lac suikergehalte te pluk, waarby die suurgehalte te hoog is en waar-van die yogis no; nie begin vreet het nie. Sulke druiwe kan var-stool: word of andersins ontsuur en as t wyn verkoop word met .t lac alkohol-inhoud.
Indian daar bevind word dat skadelike yogis buite verhouding vermeerder, sou bevolkingsbeheer geregverdig wees. Soos elders, behoort dE,ar egter plaaslik ook weg beweeg te word van vergifti-ging as t middel om bevolkingS te beheer. Vergiftivergifti-ging skep ekologiese probleme, omdat die werking van die gif nie spesifiek genoeg is nie en maklik stark emosic.nelepublieketeletikanting
kan uitloh. Die gebruik van afweermiddels het weer die nadeel dat dit nie die probleem as sulks oplos nie. Voglstudies het getoon dat die waarskynlikste oplossing geleg is in t afweermiddel wat t gekondisionearde afsku by t vogl veroorsaak. Indian afweermid-dels egter nie op t georganiseerde gebiedsgrondslag gebruik word nie, verwilder dit sleqs die yogis van can produsent se wingerd na t ander st. Wear alternatiewe natuurlike voedsel beskikbaar is kan hiardie afweermetodes egter slaag. Die gebruik van nette van nylon of tc.ta bled volhome beskerming teen yogis, maar het twee
groot nadele, naamlik die hog koste daaraan verbOnde en die probleem om die nette oor die wingerd te span en te verwyder. Uit die literatuuroorSig en bespreking blyk dit dat voordat be-heer ter sprahe kom, daar ondersoek ingestel moet word na die aard en clavanq van die voglskade, na plaaslike toestande en boer-derypraktyhe en die kommersigle skaal waarop geboer word. Die aard en verspreiding van die skade moet bepaal word • sodat beheer-maatregls optimaal aangewend kan word. Die ideaal sou wees indien bepalings. van die omvang van die skade vir versheie streke vas-
•
gestel han word en 'n landswye gemiddelde shade op '11 persentasie-van-die-oes-basis uitqedruk kan word. Tot op datum was alle beramings van shade gebaseer op skattings uit streke wat nie verteenwoordi-gend van die hele wynbOubedryf is nie. Die behoefte bestaan dus na n prakties uitvoerbare metode om voglskade te beraam en om dit in geldwaarde of as persentasie uit te druk. .Voordat hier-die beraming nie gedoen is nie, is dit moeilik QM te bepaal hoe-veel tyd en geld aan navorsinq op die voorkoming van voglskade bestee moet word, asook of die maatregls wat individuele produ-sente kan tref, ekonomies geregverdig is.
4. EKSPERIMENTELE WERK
4.1 INLEIDING
t Aantal proewe is gedoen in die Stellenbosch-distrik teen die voetheuwels van die Simonsberg. Die berg en dienatuur-like plantegroei bied t tuiste en broeiplek vir t verskei- . denheid van voglspesies. Op die spesifieke plaas kom meestal mrIssies voor, en dit lyk asof hulle verantwoordelik is vir die meeste vreetskade aan wyndruiwe, alhoewel shade co}: in
•
.t mindere mate eengerig word deur die Europese spreeu, tor- telduiwe (S. capicola), witogies (S. pallidus), vinke (P. ca-pensis), muisvogls (C. striatus), fisante (F. capensis) en tarentale (N. meleagris).
Die wyndruifkultivars wet in die. proewe gebruih is, was Che-nin blanc, Pinot noir, Riesling, Cinsaut, Clairette blanche en Cabernet Sauvignon. Nierdie kultivars is gekies sodat dear onderskeidelik swart en wit druifsoorte vroeg, in die middel en laat in die seisoen teenwoordig sou wees.
Vreetshede deur vogls ken in verskillende fases voorkom. Die fisiehe verlies van die korrel kan voorkom deurdat dit heeltemal opgevreet of ingesluk word, of vogverlies van die korrel hen plaasvind nedat die dop stukkend gepik is. t Kor-rel ken in so t mate gepik word dat min vogverlies plaasvind
en slegs t letsel oorbly. Sekondgre skade }:an ook voorhom
deurdet - t gepikte horrel deur die swam Botrytis cinerea be-smet word, terwyl suurvrot (Acetobacter spp.) ken intree en na omliggende korrels en trosse versprei. Vir hierdie onder-soek word t gepikte korrel as vernietig beskou. Sian Figure 8-13.
FIGURE 2 tot 13 VOOREEELDE VAN VOn,SEADE AAN DRUIWE Figuur 8 Chenin blanc. Pikskade, korrels -nie vernietig. Figuur 9 Pinot noir Pikskade, horrels nie vernietig.
Figuur 10 Riesling Pikskade, suur-• vrot. Figuur 11 Cinsaut Pikskade, suur-vrot.
Figuur 12 Clairette blanche Pikskade, reste verdroog. Figuur 13 Cabernet Sauvignon Korrels heel afgepluk.
4.2 DOELSTELLINGS, METODES, TESULMTE EN GEVOLGTEEKEINGS
4.2.1 DIE AAPD VAN VOLSFADE: Doel: Om te bepaal:
4.2.1.1 Die laagste suiker- en hoogste suurgehaltes waarby vonskade aanvang neem;
4.2.1.2 by watter suiker- en suurgehaltes vreetskade by dr,Iliwe van afsonderlihe hultivars begin, en hoe lank die
. uvreetseisoen" duur;
4.2.1.3 of daar enicre voorkeure bestaan die • kleur van die druiwe;
. 4.2.1.4 die toename van vreetskade met verloop van tyd;
4.2.1.5 die versPreidingspatroon van vreetskade in die wingerd.
Metode 4.2.1.1 - 4.2.1.3
(i) Die datums waarby eerste shade waargeneem is, is aangeteken.
(ii) By die earste tekens van volskade aan korrels in probleemgebiede is al die trosse deurgesoek en al die grpenste gepikte horrels is gepluk, naamlik 100 kor-tels per. kultivar..
(iii) Van die gepluhte hDrrels is 20 korrels per kultivar, wat op die oog af die groenste was, uitgesoek. Die suikergehaltes van die korrels is vervolgens met Le-
TACEL 2: Laagste grense van suiker-, suur- en pH gehaltes waarby vreetsVade genoteer is. a Chenin blanc !Pinot noir i Riesling Cinsaut Clairette blanche Cabernet Sauvignon 1 1 Gemiddeld I Suiker g/t 97,89 122,7 130,3 106,7 134,4 97,8 115
Suiker grade Calling
13,47 15,31 15,35 12,52 15,22 1?,47 14,22 uiker 0 E (20 groenste korre12) 11,95 11 ,S 12,87 11,2 15,66 11,25 12,4 174 Cd' , , ___ _ ... _ . _...,. ‘,_ .... . .„. ! pH i _ 3, 1 ' '-' , 2 ,9 , 00 “,....,..., i 1Sui1.er ..,. Suur (a Y d) , 2535 2319 1909 2.190 940 .-.,-., 2104. 1Suiker + Suur (b + d) 1 0,52 0,81 1,05 0,55 2,17 0,52 0,94 I Suiker + Suur (a + d) 1 3,77 6,49 8,95 4,76 1 19,2 3,77 7,82 1Suiker + pH (b + e) 4,64 ' ' 4,94 6,67 4,34 4,68 4,64 4,98 Datum 20' Balling 12.1./ 19.2. 19.2. 12.1./ 29.1./ --.! ... 1 r., 18.1./ 5.3. 19.2./ 19.3. • 17.2./ 26.3. 12.1./ Dae Interval 38 38 35 I. 46 31 '38
hulp van 'n refraktometer bepaal, en die gemiddelde suihergehalte is bereken.
(iv) Die totale aantal korrels per kultivar is bymekaar gevoeg, gepers, en suiker-, suur- en pM-bepalings is gedoen.
Pesultate en gevolgtrekkings
4.2.1.1 Soos in Tabe1 2 gesien kan word is die laagste suiher-en hoogste suurgehaltes van wyndruiwe deur voEl. s beska-dig, onderskeidelik 11,2° Balling en 25,9•g/l.
4.2.1.2 Tabel 2 toon dat die gemiddelde waardes waarby eerste shade waargeneem word, 12,4° Balling en 19,1 g/1 suur is.• Die "vreetseisoen" duur Yf..dae as 20' Balling as die ge-middelde kriterium vir plukstadium aanvaar word. In sy geheel strek die "vreetseisoen" van 12 Januarie tot onge-veer 3 April.
Die gemiddelde suiher-, suur- en pH kombinasies in die tabel is i verdere. aanduiding van wanneer die eerste vo,nShade verwag kan word.
4.2.1 Uit die refraktometer-lesings (c) blyk dat by al ses kultivars die swart korrels beskadig word by 'n suikerge-halte effens laer as die groen korrels. Dit dui daarop dat kleur moontlik vir die vOels '11 aanduiding is van die eetbaarheid van die korrel en dat hulle. druiwe.van Swart-druif kultivars verkies bo die van witSwart-druif kultivars.
Tabel 2 toon dat die wit kultivar Clairette blanche aan-vanklik beskadig word by 'n hon: suiker-, laer suur- en hcZr pH gehalte as die ander kultivars. Hierdie vershyn-sel kan moontlik toegeskryf word aan die karakteristieke
