1
New Age en commercialisering
Een beschrijving van het commerciële karakter van New Age in Nederland
Floor Steur 6045871
Master Algemene Sociologie Eerste lezer: dr. P.T. van Rooden Tweede lezer: drs. R.J.A.M. Hulst December 2014
2 Inhoudsopgave
Introductie ... 3
Theorie ... 3
New Age in sociale en culturele context ... 3
New Age en het Zelf ... 4
Het commerciële aspect van New Age ... 6
Onderzoeksvraag ... 9
Deelvragen... 9
Methodologie... 10
Respondenten ... 11
Bevindingen en analyse ... 14
Ontstaan interesse in spiritualiteit ... 14
Klantenwerving ... 23
Inkomsten ... 24
Kwalificatie en scholing ... 27
De rol van commercialisering ... 28
Zelf spiritualiteit en ‘aardse’ zaken ... 31
Analyse ... 34
Conclusie ... 36
Bibliografie ... 39
Bijlagen ... 41
Bijlage 1: Interview Vragen ... 41
Bijlage 2: Transcripten ... 42
3 Introductie
New Age is een populaire vorm van religie in de huidige samenleving. Het is geen religie in de traditionele zin van het woord. New Age heeft geen duidelijke centrale vorm van
organisatie of autoriteit, zoals bijvoorbeeld een kerk. Deze vorm van religie (of spiritualiteit) is dan ook opgebouwd uit verschillende soorten gebruiken, tradities en rituelen uit
verschillende andere religies en tradities. Voorbeelden hiervan zijn religies en gebruiken zoals het boeddhisme, het hindoeïsme, yoga, en meditatie. Mensen die zich bezig houden met deze vorm van spiritualiteit kiezen meestal zelf een aantal elementen uit al deze tradities en voegen deze samen om zo op hun eigen manier betekenis te geven aan het leven.
New Age heeft ook een slechte naam in de huidige samenleving. De ‘zweverigheid’ en onduidelijkheid die met New Age samenhangen zijn hier dan ook voor een deel de oorzaak van. Een andere oorzaak van de slechte naam die New Age heeft, is het commerciële karakter van New Age. Het wordt vaak gezien als ‘onzin’ en ‘geldklopperij’. New Age is
gecommercialiseerd in de zin dat (bijna) alle diensten worden aangeboden tegen een prijs (Redden 2005). Daarnaast zijn er veel verschillende boeken en tijdschriften te krijgen over onderwerpen die ermee te maken hebben. Het bekendste New Age tijdschrift in Nederland is de Happinez1. Dit is een tijdschrift waar niet alleen artikelen in staan over spirituele
onderwerpen, maar ook producten (zoals yogamatten, sierraden, en kleding) die je kan bestellen via het blad. De website van de Happinez ziet eruit als één grote ‘webwinkel’, waar allerlei cursussen en producten worden aangeboden. Het geeft een duidelijke illustratie van New Age als gecommercialiseerde vorm van religie.
Hieronder volgt een bespreking van de theorie over New Age en de commerciële aspecten hiervan. Daarna zal ik mijn onderzoeksvraag en de methodologie bespreken, gevolgd door de bevindingen, analyse en de conclusie.
Theorie
New Age in sociale en culturele context
Stef Aupers en Dick Houtman (2007) beschrijven dat traditionele vormen van religie in het Westen steeds meer afnemen (Aupers & Houtman 2007: 315). Volgens hen betekent dit niet dat religie is verdwenen uit de samenleving, maar dat het een andere vorm heeft aangenomen, de vorm van spiritualiteit. (ibid: 315). Zij stellen dat dit voort komt uit de scheiding van traditionele instituties (ibid: 308). ‘With the institutional separation of the economy, the
4 family, the state, science, art, etc., these realms increasingly came to be governed by their own particular institutional logics’ (ibid: 308). Hiermee valt ook een ‘vanzelfsprekende identiteit’ weg, waar traditionele religie voor zorgde (ibid: 309).
Robbed of the protective cloak of "pregiven"or "self-evident" meaning and identity,the late modern condition conjures up nagging questions that haunt the late-modern self: "What is it that I really want?" "Is this really the sort of life I want to live?" "What sort of person am I, really?" (ibid: 309).
Aupers en Houtman leggen uit dat mensen hierdoor op hun eigen emoties en gevoelens zijn aangewezen als het gaat om betekenisgeving en identiteit (ibid: 309). Aupers en Houtman stellen ook dat door het wegvallen van traditionele instituties de Westerse wereld onttoverd (disenchanted) raakt en dat het heilige Zelf in New Age spiritualiteit gelegenheid biedt voor een reenchantment van de wereld (Aupers & Houtman 2003). Dick Houtman en Peter
Mascini beschrijven in een artikel ook dat de afname religie niet een teken is van rationalisatie van de samenleving, maar juist van individualisering (Houtman & Mascini 2002).
Traditionele vormen van religie maken plaats voor een vorm van religie waarbij het Zelf en het individu centraal staan (ibid).
New Age en het Zelf
Paul Heelas geeft de helderste uitleg van de rol die het Zelf speelt in New Age. Hij beschrijft dat New Age op het eerste gezicht over komt als een ‘electic hotch-potch of beliefs, practices and ways of life’ (Heelas 1996: 1). Dit komt doordat New Age veel verschillende elementen bevat. Deze elementen komen voornamelijk uit andere religies en religieuze gebruiken. Voorbeelden hiervan zijn het boeddhisme, het christendom, het hindoeïsme, het taoïsme, en ook zen meditaties, reïncarnatie therapie en reiki (ibid: 1). Heelas geeft aan dat New Age hierdoor vaak niet als één religie (of zelfs als één geheel) wordt gezien (ibid: 2).
Heelas stelt dat er wel een gemeenschappelijke factor te vinden is binnen New Age. Hij noemt dit de lingua franca van New Age (ibid: 2). Volgens Heelas houdt bijna iedere vorm van New Age zich bezig met ‘the human (and planetary) condition and how it can be transformed’ (ibid: 2). Hij noemt deze lingua franca ook wel zelf-spiritualiteit (ibid: 2, 18). Deze zelf-spiritualiteit bestaat uit drie verschillende elementen. ‘It explains why life- as conventionally experienced – is not what it should be; it provides an account of what it is to find perfection; and it provides the means for obtaining salvation’ (ibid: 18). Als eerste
5 beschrijft Heelas het idee binnen New Age dat leven op de huidige manier ‘niet goed werkt’. Dit komt doordat mensen worden beïnvloed (of zelfs geïndoctrineerd) door de huidige samenleving en cultuur (ibid: 18). Hierdoor staan mensen niet meer in contact met hun ‘Hogere Zelf’ (ibid: 19). Dit is ook het tweede element dat Heelas noemt. ‘Perfection can be found only by moving beyond the socialized self – widely known as the ‘ego’ but also as the ‘lower self’, ‘intellect’ or the ‘mind’- thereby encountering a new realm of being’ (ibid: 19). Het derde element van New Age sluit hier uiteraard verder op aan. Het ‘Hogere Zelf’ moet bevrijd worden (ibid: 19). Dit kan alleen door afstand te doen van het ‘ego’. ‘The ego, that internalized mode of the traditions, parenting routines and all those other inputs which have constructed it, must lose authority’ (ibid: 19). Echte ‘waarheid’ is volgens Heelas binnen New Age alleen te vinden door eigen ervaring (en niet door wetenschap, religie, of zelfs New Age leraren) (ibid: 21). Autoriteit binnen New Age ligt hierdoor bij het ‘Hogere Zelf’ (ibid: 20-23).
Ook Stef Aupers en Dick Houtman beschrijven in “Beyond the Spiritual Supermarket: The Social and Public Significance of New Age Spirituality” dat New Age vaak wordt
beschreven als divers en onsamenhangend, als een ‘pick-and-mix’ of ‘à la carte’ religie, en als een spiritual supermarket (Houtman & Aupers 2006: 201). In hun artikel geven zij kritiek op dit idee. Zij zien New Age net als Heelas als een religie waarin het Zelf centraal staat. Ze stellen wel dat het idee dat New Age een ‘pick-and-mix religie is niet onjuist is, maar dat dit een simplistische uitleg is (ibid: 203-206).
The common characterisation of New Age as a ‘pick-and-mix-religion’ or ‘diffuse religion’ is therefore not wrong, but rather superficial. If New Agers believe that the sacred resides in the deeper layers of the self, it is only to be expected that they follow their personal paths, experiment freely with a range of traditions in a highly heterogeneous spiritual milieu. The diversity of the spiritual milieu results from rather than contradicts the existence of a coherent doctrine of being and well-being (ibid: 206).
De diversiteit binnen New Age past dus bij het idee van New Age dat iedereen zijn of haar eigen weg naar verlichting moet vinden.
Aupers en Houtman beargumenteren dat hoewel New Age erg individualistisch lijkt, er toch sprake is van socialisatie (ibid: 218). Zij geven een voorbeeld van werknemers bij een bedrijf die een spirituele training konden volgen. ‘More specifically, it demonstrates that self-spirituality is a well-defined doctrine with a strong potential for socialisation: employees of
6 this company learn the importance of rejecting external authorities and making contact with their ‘deeper selves’’ (ibid: 217). Verder geven Aupers en Houtman ook aan dat (zoals uit het voorbeeld blijkt) New Age ook is doorgedrongen in de public sphere (ibid: 213). Het idee is dat deze trainingen zowel het welzijn van de werknemer als van het bedrijf bevorderen (ibid: 213). ‘[…] ‘authenticity’ is held to result in both well-being and efficiency and ‘spirituality’ is believed to result in happiness and profit, with ‘soulful organisations’ being portrayed as successful’ (ibid: 213).
Het commerciële aspect van New Age
Guy Redden bespreekt in het artikel “The New Age: Towards a Market Model” de rol van commerciële relaties binnen New Age. Hij begint met het benoemen van een aantal teksten die aangeven dat een duidelijke organisatie binnen New Age afwezig lijkt te zijn
(Redden 2006: 231). Hij geeft ook aan dat participatie in New Age vaak als individualistisch wordt gezien (ibid: 234). Redden beschrijft de organisatie van New Age op een andere manier. Hij stelt dat de organisatie binnen New Age voornamelijk uit commerciële relaties bestaat (ibid: 234).
It is a form of social mobilisation that, like any other—including more traditional forms of religious membership, requires the development of material infrastructures which allow participants access to the resources offered by providers on certain terms. Commercial relations are the dominant mechanism determining such access in New Age circles (ibid: 234).
Alle producten en diensten binnen New Age worden volgens Redden altijd voor een prijs aangeboden worden (ibid: 235). Ook beschrijft hij een ‘market-like diversiteit’ binnen het aanbod in New Age producten en diensten (ibid: 235, 241). Daarbij legt hij uit dat in New Age de netwerken bestaan uit ‘producent-consument’ relaties. ‘In New Age networking, participants often take on producer-consumer relations and a commercial movement infrastructure has developed as a consequence’ (ibid: 235).
Waarin New Age het meest gecommercialiseerd lijkt, zijn de vele variaties op thema’s die worden uitgewerkt en ‘verkocht’ (ibid: 238-239, 241). Voor het ontwikkelen van
cursussen en behandelingen worden verschillende soorten tradities en gebruiken gecombineerd. Redden geeft hierbij een voorbeeld van een ‘Vision Quest’, waarbij
7 sjamanistische rituelen worden gecombineerd met kwantumfysica (ibid: 239). ‘Such
combinations of the native and the quantum, the old with the new, may appear to be a striking anomaly. However, New Age commerce often creates cocktails of knowledges and techniques drawn not only from various traditions, but also from cultural domains’ (ibid: 239).
Redden geeft ook aan dat het idee binnen New Age dat iedereen ‘een eigen pad naar verlichting heeft’ goed aansluit bij de commerciële relaties waar New Age uit bestaat (ibid: 240). Hij wil niet het punt maken dat de organisatie van New Age (commerciële relaties) de ideologie van New Age bepaalt. De ideologie van New Age en de commerciële relaties sluiten bij elkaar aan. De één heeft niet per se de ander veroorzaakt (ibid: 242-243).
Verder stelt Redden dat er ook kritiek is op het commerciële karakter van New Age. Commercialisering wordt daarin gezien als iets dat niet verenigbaar is met ‘authentieke cultuur’ (ibid: 243). ‘Many critics have viewed commodification as inimical to authentic culture, as commercial actors are apparently concerned with exchange values rather than the inherent value of culture or social arrangements’ (ibid: 243). Hij stelt dat in nieuwe vormen van religie (zoals New Age) mensen vaak worden gezien als consumenten in een ‘spirituele supermarkt’(ibid: 243). Hij geeft het voorbeeld van Wilson, die stelt dat commodificatie de betekenis van religie doet verdwijnen (ibid: 243). Redden is het hier echter niet mee eens. (ibid: 244).
Likewise, New Age consumption could be viewed as leading to frivolous, superficial spiritual engagements, but it can also be viewed as a deliberate activity through which people elect to become involved in ideas and activities that may have profound personal significance, precisely because they are selected freely rather than by the dictate of bureaucratic authorities (ibid: 244).
In het boek Selling Spirituality: The Silent Takeover of Religion benoemen Jeremy Carette en Richard King een aantal problemen die zij zien in de relatie van spiritualiteit (of religie) met commercialisering. Carette en King leggen uit hoe spiritualiteit wordt beïnvloed door een ‘kapitalistische ideologie’ (Carette & King 2005: 2). Zij geven aan dat spiritualiteit (en religie) niet los te zien is van andere aspecten van het leven, zoals de politiek, cultuur en economie (ibid: 3). Hoewel Carette en King aanduiden dat religie altijd al een verband heeft gehad met economie (of economische relaties), stellen zij dat een ‘economische agenda’ en ‘consumerism’ steeds prominenter zijn geworden in onze samenleving (ibid: 4): ‘the
8 ideologies of consumerism and business enterprise are now infiltrating more and more aspects of our lives’ (ibid: 4).
Carette en King zien daarom ook een probleem binnen de huidige spiritualiteit. Zij stellen dat ‘moderne vormen van spiritualiteit’ te weinig weerstand bieden aan de
economische, politieke en sociale aspecten van het leven (ibid: 5). ‘They promote
accommodation to the social, economic and political mores of the day and provide little in terms of a challenge to the status quo or to a lifestyle of self-interest and ubiquitous
consumption’ (ibid: 5). Ze geven hierbij aan dat ze niet het argument willen maken dat deze vorm van spiritualiteit geen ‘echte’ spiritualiteit is. Wat ze hiermee wel willen zeggen, is dat spiritualiteit wordt neergezet als iets dat verandering kan brengen en ook een vorm van sociale kritiek teweeg brengt, terwijl dit in werkelijkheid volgens Carette en King het tegenovergestelde doet (ibid: 5). ‘What is being sold to us as radical, trendy and
transformative spirituality in fact produces little in the way of a significant change in one’s lifestyle or fundamental behaviour patterns’ (ibid: 5).
Carette en King brengen deze veranderingen in spiritualiteit (en religie) in verband met de ‘privatisering van religie’ (ibid: 13-14). Ze beschrijven hoe religie steeds minder autoriteit kreeg in het publieke domein en veranderde in een privé zaak (ibid: 14). Dit staat volgens hen in verband met de verspreiding van het kapitalisme. ‘What has not been
sufficiently appreciated by contemporary social theorists, however, is that the later stages of this process have become intimately intertwined with the global spread of corporate
capitalism’ (ibid: 13-14). De ‘privatisering’ van religie heeft volgens Carette en King een belangrijke rol gespeeld bij de opkomst van spiritualiteit. ‘This cultural shift has allowed a much greater degree of individual experimentation and freedom to explore religious alternatives and has been crucial in the development, for instance, of the melting-pot of religions and spiritualities that is often called the “New Age”’ (ibid: 14). Carette en King zien de ‘privatisering van religie’ op twee verschillende manieren. De eerste manier is hierboven genoemd. De twee manier waarop zij de ‘privatisering van religie’ zien, is de
‘commodificatie’ van zowel het gedachtegoed als de materiële eigendommen van religie. Ze beschrijven dit als volgt:
It can be characterised as a wholesale commodification of religion, that is the selling-off of religious buildings, ideas and claims to authenticity in service to individual/corporate profit and the promotion of a particular worldview and mode of life, namely corporate capitalism (ibid: 15).
9 Wat Carette en King hiermee bedoelen is dat het gedachtegoed van religies wordt gebruikt om producten te verkopen (ibid: 16). Zo geven zij zelf het voorbeeld van ‘zen-deodorant’. De winkelketen Rituals is hier ook een voorbeeld van. Dit is een winkel die
lichaamsverzorgingsproducten, make-up, kaarsen en kleding verkoopt. Ze beschrijven hun producten als ‘authentiek en oosters’2
. Als je kijkt naar de productlijnen (collecties) die zij hebben, dan zie je dat deze bijna allemaal ‘oosterse’ of ‘spirituele’ namen hebben.
Voorbeelden hiervan zijn de Ayurveda, Laughing Buddha, en Tao lijnen3. Carette en King stellen dat bedrijven (en consumenten) hierdoor gebruik maken van het religieuze
gedachtengoed, zonder zich hier echt mee bezig te houden.
Marketing ‘the spiritual’ allows companies and their consumers to pay lip-service to the ‘exotic’, rich and historically significant religions of the world at the same time as distancing themselves from any engagement with the worldviews and forms of life that they represent. Religion is rebranded as ‘spirituality’ in order to support the ideology of capitalism (ibid: 17).
Religie en spiritualiteit kunnen volgens Carette en King overgenomen worden door deze kapitalistische ideologie (ibid: 178-179).
Onderzoeksvraag
New Age wordt vaak als een gecommercialiseerde vorm van religie beschreven. In sommige gevallen wordt er kritiek gegeven op het commerciële karakter van New Age. In dit
onderzoek wordt gekeken of het commerciële aspect van New Age invloed heeft op de inhoud en organisatie hiervan. De vragen die onderzocht worden zijn: In hoeverre mensen die zich bezig houden met New Age (in Nederland) hun spiritualiteit ervaren als gecommercialiseerd en in hoeverre ze dit als problematisch zien?
Deelvragen
Wat betekent het voor de inhoud van New Age dat het 'verkocht' moet worden?
2
http://eu.rituals.com/nl-nl/about-rituals.html (bezocht op 28 november 2014).
10 In hoeverre speelt de prijs van New Age cursussen, boeken, behandelingen etc. een rol in de participatie in deze vorm van spiritualiteit?
Hoe wordt bepaald wat wel en niet goede kwaliteit is binnen New Age? Is er sprake van religieuze autoriteit binnen New Age?
Kan consumeren (van religie) hier worden gezien als een manier van betekenisgeving aan het leven?
Methodologie
Om mijn onderzoeksvraag en de deelvragen te kunnen beantwoorden heb ik interviews gehouden met mensen die zelf bezig zijn met New Age of spiritualiteit. Deze mensen hebben cursussen gevolgd en boeken gelezen over spirituele onderwerpen. Zij bieden zelf ook cursussen en behandelingen aan. Ik heb uiteindelijk twaalf interviews gehouden. Ik had in eerste instantie meer mensen benaderd en had ook meer afspraken staan, maar die werden afgezegd. In sommige gevallen kreeg ik, nadat mensen hadden toegezegd mee te werken aan een interview, geen antwoord meer als ik een datum wilde afspreken.
Interviews hebben natuurlijk een aantal nadelen. Zo kunnen er bijvoorbeeld geen grote hoeveelheden mensen worden onderzocht zoals bij kwantitatief onderzoek. Ook geven
interviews geen perfecte weerspiegeling van de onderzochte groep. Bepaalde belangrijke zaken kunnen niet naar voren komen in een interview als de interviewer hier niet naar gevraagd heeft. Interviews geven een minder volledig beeld dan bijvoorbeeld participerende observatie (Bryman 2008: 465-466). Participerende observatie was geen goede optie voor dit onderzoek, aangezien veel van de cursussen en behandelingen vooral individueel worden gegeven. Daarbij ben ik op zoek naar de gedachten van mensen die zich bezig houden met New Age over commercialisering en dit was beter te onderzoeken door middel van
interviews.
Ik heb de respondenten op verschillende manieren gevonden. Met een aantal had ik al contact vanwege een vorig interview dat ik met hen had gehouden voor een eerder onderzoek. Een groot deel van de rest van de mensen heb ik gevonden door hen te vragen naar andere mensen die ik over dit onderwerp kon interviewen. Ik heb dus gebruik gemaakt van een
snowball sample (ibid: 459). Verder heb ik geprobeerd om in de omgeving van Leiden en
Amsterdam mensen te benaderen door op het internet te zoeken naar bepaalde cursussen en behandelingen. Het bleek lastiger om op deze manier mensen te vinden die mee wilden werken aan een interview. De meeste mensen gaven aan dat zij vonden meer met ‘aardse zaken’ bezig te zijn dan met spirituele zaken en wilde vervolgens niet meewerken. Ik heb ook
11 een aantal mensen benaderd via Facebook. Dit waren of mensen die boeken hadden
geschreven over spiritualiteit, of namen die ik had doorgekregen (maar geen e-mail adres) via mensen die ik al had geïnterviewd.
Voor de interviews zelf heb ik gebruik gemaakt van een vragenlijst (zie bijlage 1). Halverwege het onderzoek heb ik deze aangepast en nog wat extra verdiepende vragen toegevoegd. De vragen zijn per interview (afhankelijk van het verloop van de interviews) in een andere volgorde gesteld. In bijlage 2 zijn transcripten te vinden van twee van de
interviews. In de transcripten staat de interviewer met I aangegeven en de respondent met R. Hieronder volgt een overzicht van de mensen die ik heb geïnterviewd en wat zij precies doen met spiritualiteit4. De groep mensen die ik heb onderzocht verschilt van de New Age die in de literatuur wordt besproken. De verschillende teksten doen bijna allemaal onderzoek naar een andere vorm van New Age. Heelas kijkt bijvoorbeeld naar een New Age
community. Carette en King kijken naar hoe spiritualiteit wordt ingezet door bedrijven om
producten te verkopen. Aupers en Houtman bestuderen New Age die wordt toegepast binnen het bedrijfsleven (zoals trainingen en cursussen met een spirituele aard die bij bedrijven worden gegeven).
Respondenten
Johan is een coach5 en geeft ook les op een spirituele school. De organisatie waarbij hij werkt biedt de spirituele lessen gratis aan. Deze spirituele school is een internationale organisatie, waar overal op dezelfde dag hetzelfde lesmateriaal wordt behandeld.
Marja werkt fulltime als paragnost en (relatie)coach. Daarnaast werkt ze ook op een paranormale bellijn. Als paragnost geeft ze zowel consulten bij haar thuis als op deze telefoonlijn. Ze beschrijft een paragnost als een helderziende. Ze vertelt dat ze het relatie coachen gescheiden houdt van haar paranormale werk, omdat mensen in Nederland vaak nuchter zijn ingesteld, voornamelijk de mannen die voor een behandeling komen.
4
De namen van de mensen heb ik verandert en ook een aantal van de namen van de cursussen die zij geven.
5
Coaching wordt volgens de NOBCO (Nederlandse Orde van Beroepscoaches) beschreven als: “Coaching is die vorm van professionele begeleiding waarbij de coach als gelijkwaardige partner de cliënt ondersteunt bij het behalen van zelfgekozen doelen”. http://www.nobco.nl/kenniscentrum/wat-is-coaching (bekeken op 16 november 2014).
12 Lisa heeft al 13 jaar een praktijk aan huis. Ze is astrologe en combineert dit met loopbaan coaching; ook zij werkt op een paranormale bellijn. Ze heeft een (thuis) opleiding astrologie gevolgd bij het NTI (Nederlands Talen Instituut). Ze legde uit dat astrologie een
‘rekengedeelte’ heeft en een ‘intuïtief gedeelte’. Het ‘rekengedeelte’ doet ze tegenwoordig met de computer. Het ‘intuïtieve gedeelte’ is het interpreteren van de berekeningen die ze maakt aan de hand van de geboortedatum, geboortetijd, en geboorteplaats van een persoon. Ze beschrijft astrologie als het maken van een blauwdruk (horoscoop) waar eigenschappen en kwaliteit van mensen mee vast te stellen zijn.
Dora is freelance schrijfster, onder andere voor Happinez (een spiritueel blad). Verder geeft zij workshops en lezingen over spiritualiteit. Daarnaast is zij ook voorzitter voor de Kring van Mythosofie6. Ze beschrijft mythosofie als het kijken naar de onderliggende betekenis van verhalen en mythen.
Mariska heeft een praktijk aan huis waarin zij mensen behandelt met onder andere reiki7. Ze legt ook Tarot kaarten, werkt ook op een paranormale bellijn, en geeft verschillende
workshops (zoals bijenwastekeningen maken en dames tasjes lezen). Hiernaast heeft ze een fulltime baan.
Anne is net een praktijk aan huis begonnen waarin ze Jungiaanse therapie, Shiatsu massage (een Japanse drukpunt massage), en voetreflexologie (dit is het door drukpunten op de voeten behandelen van klachten op andere plekken van het lichaam) aanbiedt als behandelingen. Op het moment heeft ze alleen klanten voor de Shiatsu massage en de voetreflexologie.
Nina heeft ook een praktijk aan huis waar zij individuele en groepscursussen in mindfullness geeft. Mindfullness beschrijft zij als ‘het trainen van aandacht en gerichtheid’ Daarnaast geeft
6
Op de website van de Kring van Mythosofie wordt het volgende beschreven: “Doel van de Kring voor
Mythosofie is door middel van het lezen en symbolisch interpreteren van verhalen meer inzicht te krijgen in de menselijke natuur, de kronkelingen van het lot en de evolutie van de beschaving. Kortom, inzicht, inspiratie en bewustwording...”. http://www.mythosofie.nl/ (bekeken op 16 november 2014).
7
Op de site van Reiki Vereniging Cirkel wordt reiki als volgt beschreven: “Reiki is een natuurlijke geneeswijze, waarbij de genezende levensenergie wordt doorgegeven door handoplegging. De Reiki-behandelaar laat energie door zijn handen stromen en legt ze op bepaalde plaatsen op het lichaam van de cliënt of zichzelf. De Universele levensenergie - Reiki - stroomt (vanuit de oneindige Bron) door de Reiki-behandelaar heen. Door middel van handoplegging geeft deze de Reiki energie door aan zichzelf of een ander persoon.”
13 ze ook hypnotheraptie, aurareading8, reiki en relatiegesprekken in haar praktijk. Haar praktijk is haar fulltime baan.
Sandra geeft voetreflexologie behandelingen en massages bij oudere mensen thuis. Daarnaast krijgt zij een AOW uitkering.
Evelien heeft een praktijk waar zij aan coaching doet, spiritueel college9 geeft, channel sessies houdt en meditatie lessen geeft. Coaching omschrijft ze als fysiek, mentaal, en spiritueel coachen. De spirituele colleges noemt zij ‘een grote bewustwordingsreis’ waarbij iedere week een gastdocent les geeft (bijvoorbeeld een medium, of iemand die een stenenworkshop geeft). Channelen is het doorgeven van informatie van een ‘externe bron’ of van ‘het diepere zelf’. Evelien geeft bij haar channel sessies informatie door van aartsengel Metatron.
Saskia heeft een praktijk aan huis waar zij met name healing10 sessies geeft. Ze doet er ook coaching bij en is momenteel bezig met een opleiding voor hypnotherapie. Ze verdient haar geld voornamelijk met haar werk als kunstenares.
Tessa heeft een praktijk waar zij aan coaching, healing en reiki doet. Ze geeft ook verschillende workshops en trainingen (voornamelijk voor kinderen, maar ook voor volwassenen). Haar praktijk is haar fulltime baan.
Celeste geeft vanuit huis readings, healings en doet ook coachingsessies. Verder heeft zij een stenenwebwinkel, en werkt ze op een paranormale bellijn. Haar praktijk in combinatie met haar webwinkel is haar fulltime baan.
De meeste respondenten werken fulltime in hun praktijk. Een aantal hebben een praktijk naast een vaste baan en een enkeling heeft een uitkering. Het grootste deel van de geïnterviewde mensen is tussen de 40-50 jaar oud. Uitzonderingen hierop zijn Nina en Sandra die in de 60 zijn, en Celeste, Saskia en Tessa die in die 30 zijn. De respondenten die op de (paranormale)
8
Aurareading is het ‘lezen’ van het energieveld (aura) van een persoon. Om de persoon inzicht te geven in zijn of haar leven. http://www.effectieveintuitie.nl/aurareading.php (bekeken op 8 december 2014).
9
Ik heb de naam van het spirituele college verandert, de originele naam was te herkenbaar.
10
Healing is net als reiki het doorgeven van energie, dit kan zowel op afstand als ‘hands on’ zoals Saskia beschrijft.
14 bellijnen werken, werken allemaal op verschillende lijnen. Sommige van hen werken op meerdere lijnen tegelijk.
Bevindingen en analyse
Hieronder zal ik de resultaten uit de interviews bespreken en een analyse geven. Als eerste zal ik bespreken hoe mijn respondenten geïnteresseerd geraakt zijn in spiritualiteit. Vervolgens zal ik het hebben over de verschillende soorten cursussen en behandelingen die worden gegeven en zijn gevolgd. Daarna volgt een uitleg over de klantenwerving, hoe de
respondenten zelf hun klanten bereiken, maar ook hoe zij de cursussen die zij hebben gevolgd hebben gevonden. Verder zal ik behandelen in hoeverre spiritualiteit een inkomstenbron is voor mijn respondenten. Ook zal ik bespreken of en op welke manier er sprake is van
kwaliteitsgarantie binnen New Age, in de vorm van scholing en kwalificatie. En ten slotte wat precies de rol is van commercialisering in spiritualiteit (of New Age).
Ontstaan interesse in spiritualiteit
De meeste van de respondenten hebben veel verschillende cursussen gevolgd, lezingen bijgewoond en boeken gelezen over spiritualiteit. De vraag hoe ze geïnteresseerd zijn geraakt in spiritualiteit beantwoorden ze bijna allemaal in eerste instantie dat ze hier ‘vanaf kleins af aan al mee bezig waren’. De uitzondering hierop was Johan, die pas later in zijn leven interesse kreeg in spiritualiteit. Hij beschrijft het volgende:
‘R: Nou ik ehm, een tijd geleden ehm, laten we zeggen had ik wat eh persoonlijke uitdaging en één van de dingen waar ik toen mee bezig was is dat ik eigenlijk helemaal helemaal gek werd van het aantal gedachten in m’n hoofd. En ik had zoveel gedachten eh en ik weet nog goed waar het was, ik was in een zwembad in Mexico, prachtige omgeving, palmbomen, mooi weer, maar ik merkte dat ik daar niet was. Mijn lichaam lag in het water, maar mijn gedachten waren thuis. I: Hm hm
R: En ik had eigenlijk eh, ik baalde daar eigenlijk van, want ik had zoiets van ik ik kan niet genieten van het hier en nu want want die bovenkamer die draait gewoon als een gek door. I: Mja,
R: Dus toen eh ging ik daar is over vragen en eh uitzoeken van ehm, hé wat kan je daar nou aan doen. Nou ja, lang verhaal kort te maken, toen las ik ergens van, meditatie is wel wat, nou dat deed ik daarvoor helemaal niet aan. Dus toen dacht ik denk, en toen stond er eh ergens een
15 foldertje gezien met wat dingen eh, toen kwam ik terecht bij de eh TM, transcendente mediatie, daar daar heb ik toen eh eh wat dingen in gedaan en wat dan ook. En ja, van daaruit
belangstelling voor spiritualiteit gekregen eh en wilde ik ook wat meer achtergrond en kennis en eh hoe werkt dat dan? En die vond ik in ieder geval niet niet in de mate dat het mij aansprak bij de TM en toen, ja toen ben ik eigenlijk via, eh via een boek zal ik maar zeggen in aanraking gekomen met de eh […], zo zo is het gekomen.’
Dora vertelt ook dat zij later in spiritualiteit geïnteresseerd is geraakt (rond haar twintigste). Ze geeft wel aan dat ze van af jongs af aan al geïnteresseerd was in magie. Ze raakte
geïnteresseerd in New Age (of spiritualiteit) door het boek Magie van Noud van den Eerenbeemt.
‘Wow, hoe? Ehm, lang lang lang LANG geleden, ehm, het allereerste boek dat ik las, denk ik, waar ik ehm mee, dat mij een beetje in die richting was van Noud van den Eerenbeemt, met e’s. En ehm ik heb het niet meer kunnen vinden op internet of zo, ik wou het nog een keer kopen, maar ehm en dat heette: ‘Magie’. Magie was mijn eerste ehm, ingang. En ik vond magie altijd al leuk, als kind vond ik kinderboeken waarin magie voorkwam, vond ik het leukst. Heksen en tovenaars en ehm ja gekke dingen, verwonderlijke dingen die gebeuren, wonderen, toveren. En ehm, nou die van Eerenbeemt die zei: nou dat kun je gewoon zelf ook doen. Nou dat was natuurlijk heel bijzonder. Dat is één van de eerste boeken en daarna ook, ja ehm, ja dan moet je, ja dan was ik trouwens denk ik nog geen 20.’
Verder beschrijven de andere respondenten dat ze van ‘jongs af aan’ al een interesse hadden in spiritualiteit. Zo beantwoordt Saskia de vraag direct met de vraag ‘bewust of onbewust?’. Ze legt uit dat ze als kind al onbewust bepaalde ervaringen had (bijvoorbeeld uit een vorig leven), maar dat zij daar toen nog niet bij stil stond. Er wordt door het grootste deel van de respondenten verteld dat ze al van kinds af aan andere dingen ‘voelden, zagen en hoorden’. Ze gingen er dan vanuit dat andere mensen dit op dezelfde manier ervoeren. Later kwamen ze er dan achter dat dit niet zo was. Verder wordt aangegeven dat ze vervolgens niet veel aandacht hadden voor het spirituele, of hun interesse hiervoor verloren. Tot een later punt in hun leven waar ze weer opnieuw geïnteresseerd raakten in het onderwerp.
Zo beschrijft Anne bijvoorbeeld dat ze altijd al ‘dingen doorzag’, maar dat zij pas toen ze 21 was en als au-pair in Amerika ging werken echt interesse kreeg in spiritualiteit.
16 ‘R: Nee, nou eigenlijk zeg maar ehm, ik ben au-pair geweest toen ik 21 was, en toen is het
eigenlijk begonnen. Ik had eigenlijk op dat moment nog nooit een boek gelezen ehm, ik was echt ook op school, ik heb alles overgeschreven en ik was helemaal niet geconcentreerd, weet je? Ik was echt zo’n dromerig type en ik vond het allemaal hartstikke saai school. En toen was ik in Amerika, en toen zei die vrouw van het gezin: ‘joh, ga is een keer een boek lezen’. Want ik, ja ik verveelde me. En ik was dus niet gewend om te lezen. Dus ik ben gaan lezen en ik ben lid geworden van de bibliotheek en toen heb ik eigenlijk alles wat los en vast lag ehm.. ook mensen gesproken, want in Amerika vraagt iedereen aan je ‘wat is je sterrenbeeld?’. I: Ow, echt?
R: Ja echt, dus ik daar heb ik zo, dat ik dacht van nou, wat wat ehm, wat is dit, weet je wel? En ook wel dat ze me wat vertelden over mijn spir.. over mijn gave zeg maar. He? Tenminste dat ik dat ehm, bepaalde dingen zo ehm, doorzie, of. En toen ben ik eigenlijk heel veel gaan lezen over astrologie en spiritualiteit, en toen is het begonnen. Dus op mijn 21ste.’
Lisa vertelt bijvoorbeeld dat zij op de basisschool al bezig was met spiritualiteit. Zij is de enige die ook beschrijft op die leeftijd al geïnteresseerd te zijn in boeken die over spiritualiteit gingen.
‘I: Ok, en hoe ben je geïnteresseerd geraakt in spiritualiteit?
R: Ja, dat was eigenlijk op de lagere school al, ehm vanaf m’n elfde jaar ben ik bezig met kinderen uit de klas hun sterrenbeelden te onthouden, kinderen te observeren, zeg maar aan de hand van hun gedrag en hun uiterlijke kenmerken, ik eigenlijk gewoon vanaf jongs af aan, ehm observeer ik mensen. Komt ook gewoon omdat ik heel erg geïnteresseerd ben in ehm drijfveren, ehm mensen hun drijfveren, ja.
I: Ok, en wanneer ben je ongeveer begonnen met cursussen gaan volgen, of boeken gaan lezen of
R: Nou, op de lagere school, toen ik elf was. Toen heb ik een stapel boeken gehaald bij de bieb en ja ehm, over het occulte en ook astrologie boeken en ehm, had ik ze mee naar school genomen en toen wilde ik ze uitpakken, omdat ik me daar blijkbaar nog al verveelde, en toen terwijl ik ze uitpakte dacht ik ‘dat is eigenlijk best wel raar’. [lacht] ‘dus die kinderen die zullen dat heel raar vinden’. En toen heb ik ze toch maar ehm weer mee naar huis genomen. Van die hele dikke boeken, dus ja, waar dat vandaan komt, dat is moeilijk uit te leggen ehm. Ik heb ook al heel vaak over die vraag nagedacht, waar het vandaan komt, maar dat zit er gewoon in denk ik. Het willen weten, gewoon. De waarom vraag, waar komen we vandaag en ja, ook interesse
17 in zeg maar vorige levens. Dat ik als kind dacht ‘ja, hoe weet ik alles wat ik weet’, dat ik dat dan aan mijn moeder vroeg, hoe weet ik eigenlijk alles wat ik weet? Dan zei ze: Ja, dat heb je allemaal van mij geleerd. En toen dacht ik: dat kan, dat klopt niet.’
Een aantal mensen, zoals Mariska en Marja beschrijven dat zij opnieuw geïnteresseerd raakten in spiritualiteit doordat zij een paragnost hadden bezocht. Dit deden zij omdat ze een aantal vragen hadden of toch weer ‘nieuwsgierig’ werden naar spiritualiteit. Marja vertelt het volgende over hoe ze zich voelde na het gesprek met de paragnost:
‘“ja, maar dat wist ik toch al dat heb ik toch zelf al gezien” [lacht]. En toen op een gegeven moment ben ik geïnteresseerd geraakt en zo is het eigenlijk in één keer ontwikkeld. Dus alsof ik het nooit heb gedaan, alsof ik het ook altijd heb gedaan.’
Mariska beschrijft dat zij vanaf dat ze 23 was een paragnost bezocht, die haar vertelde dat ze zelf ook met spiritualiteit zou gaan werken. Meestal leggen de respondenten uit dat
spiritualiteit achteraf altijd wel een rol heeft gespeeld (vaak op de achtergrond), maar wat het meeste naar voren komt is dat zij spiritualiteit als iets ‘vanzelfsprekends’ zien, iets waarmee zij zijn geboren en iets wat uit hun zelf komt. Een aantal mensen weet een iets concretere beschrijving te geven waardoor ze in het onderwerp geïnteresseerd zijn geraakt, (zoals Johan en Tessa). Maar wat opvalt bij bijvoorbeeld het verhaal van Tessa, is dat zij zich ‘opnieuw met spiritualiteit ging bezig houden’. Dit kwam door haar dochter, die volgens haar ook ‘heel gevoelig’ is.
Vaak is er geen specifieke aanleiding voor een interesse in spiritualiteit. Het wordt gezien als ‘iets dat uit jezelf komt’. Dit kwam ook naar voren toen ik mijn respondenten vroeg naar wat zij in het dagelijkse leven doen met spiritualiteit. Een aantal respondenten geeft aan iedere dag wel even te mediteren. Maar het antwoord dat het meeste voor komt, is dat spiritualiteit iets is waar ze altijd mee bezig zijn en niet iets is ‘wat je er extra bij doet’. Evelien zegt bijvoorbeeld dat ze ‘24/7’ bezig is met spiritualiteit. Tessa beschrijft het bijvoorbeeld als volgt:
‘Ik mediteer, en ja wat doe ik verder? Ja, spiritualiteit is mijn leven, ik vind niet dat spiritualiteit iets is wat je erbij optelt, wat je doet of wat je, spiritualiteit is gewoon mijn leven. Dus, ehm, ik zie dat niet als iets aparts.’
18 De meeste van de respondenten geven dus aan spiritualiteit als iets vanzelfsprekends te zien. Ook in de toepassing van spiritualiteit in het dagelijkse leven komt dit naar voren. Zelf zien zij dit niet zozeer als een toepassing of ‘iets dat je er bij optelt’, maar als een manier waarop zij leven. Op Johan na geven de respondenten ook aan vanaf een jonge leeftijd geïnteresseerd te zijn geweest in spiritualiteit, of onderwerpen die hiermee te maken hebben (zoals magie). Ze geven aan al van jongs af aan een bepaalde gevoeligheid te hebben, of ‘dingen te kunnen doorzien’. Dit kan worden gezien als een autoriteitsclaim dat hun ‘gave’, zoals Anne het noemt, vanuit hun zelf komt en daardoor ook gerechtvaardigd is. Dora geeft bijvoorbeeld aan op een latere leeftijd is begonnen met spiritualiteit, maar op jonge leeftijd al geïnteresseerd te zijn geweest in onderwerpen die hier mee te maken hadden zoals magie en wonderen.
Anderen, zoals Mariska en Marja, vertelden dat ze door contact met een paragnost opnieuw interesse kregen in spiritualiteit. Hoewel spiritualiteit wordt beschreven als iets dat‘ vanuit jezelf komt’, geven de respondenten aan dat ‘jezelf blijven ontwikkelen’ belangrijk is. Dit resulteert voor de meesten in het lezen van verschillende boeken over het onderwerp, het volgen van cursussen (of opleidingen) en bijvoorbeeld het bezoeken van paragnosten of andere mensen die ook werken met spiritualiteit.
Aanbod
Als ik de respondenten vroeg naar welke cursussen ze hadden gevolgd, welke boeken ze hadden gelezen of welke lezingen ze hadden bijgewoond, was het antwoord meestal dat dit er zoveel waren dat ze het niet meer wisten. Het antwoord dat Johan gaf, was: ‘Nou veel [lacht]. Ja, dus dus eh, dus ik heb daar ehm redelijk wat boeken over gelezen, ehm ik weet nog goed, één van mijn eerste boeken was van Deepak Chopra, […]’. Celeste vertelt dat zij ‘ontelbare boeken’ heeft gelezen, vooral over mediumschap. Vaak is het lastig voor de respondenten om een titel van een boek te noemen dat ze hebben gelezen (het antwoord blijft vaak dat het er erg veel zijn). Maar Celeste vertelt wel dat er een lijst met boeken op haar website staat, waaronder boeken van Deepak Chopra en Paulo Coelho en de Dalai Lama. Verder noemt zij een titel van Eckhart Tolle.
‘Wat bijvoorbeeld ehm, en dat is dan niet zozeer over mediumschap enzo, maar Eckhart Tolle, “De kracht van het nu” weet je wel? Al die hele bekende boeken inmiddels, die hebben zeker bijgedragen aan mijn ehm, ontwikkeling.’
19 Een ander boek, dat wordt genoemd door Dora, is Je kunt je leven helen van Louise Hay. Dit is een boek dat door meerdere respondenten wordt genoemd of beschreven (niet iedereen kan op de titel van het boek of de naam van de schrijfster komen). Volgens Dora was en is dit boek een ‘enorme besteller’. Het is een van de dingen waarvan ze aangeeft er zelf niet geheel meer achter te staan.
‘H-A-Y, moet je maar opzoeken, zij is echt heel groot geweest, ik denk jaren 80. Zij was één van de ee[rste] ehm mensen die zeiden: je eigen gedachten ehm vormen je werkelijkheid, en ook je lichaam. Dus als je ziekt bent, komt het omdat je verkeerde gedachten hebt, of verkeerde overtuigingen, en ze had een hele lijst in haar boek te beginnen met de A van aambeien bij wijze van spreken en het eindigde bij ze Z van zweetvoeten bij wijze van spreken, en bij alles kon je zien van: ik heb dit omdat ik deze overtuigingen heb en die kan ik vervangen door die en dan word ik beter. Nu denk ik, dat is véél te simplistisch, zo werkt dat niet. Toen, er is een tijd geweest in de jaren 80 dat ik dat fantastisch vond, echt geweldig, en nu zie ik dat als een soort kleuterschool, van de ehm spiritualiteit, ik moest naar die kleuterschool, en daar blijven zitten en daar dan ehm ook weer verlaten en ja dan denk ik van: ja veel te simplistisch.’
Ook geven sommige respondenten aan informatie te vinden via het internet. Nina zegt hier het volgende over.
‘Je hebt natuurlijk je vakliteratuur heb je gehad ehm voor je opleiding. En zo, heel veel vakliteratuur heb ik gelezen, en verder zijn er heel veel tijdschriften, maar op een gegeven moment heb je ehm dat ook allemaal wel gezien. Tegenwoordig kan je alles op googelen, opzoeken, ga het internet maar op. En je hoeft haast geen boeken meer te kopen, je kan zo horen en luisteren en, er is zoveel informatie, meer dan genoeg. Ja.’
De meeste respondenten gaven aan voornamelijk erg veel boeken te hebben gelezen over het onderwerp. Daarnaast hadden de meeste ook een aantal verschillende cursussen gevolgd. Reiki (niveau 1, 2 en 3) was de meest voorkomende cursus. Maar bijna iedere respondent had ook een coaching cursus gevolgd naast alle andere (meer spirituele) cursussen. De meeste zagen dit als een aanvulling om hun andere werk binnen hun praktijk beter uit te kunnen voeren. Zo zegt Mariska bijvoorbeeld:
‘Ehm... nou ik heb wel heel erg veel gehad aan de Shambhalla reiki en de kaartleggingen vind ik wel en het coachen op zich, die coaching cursussen daar heb je wel veel aan, daar haal je voor
20 jezelf ook het meeste uit wat jij nodig hebt en waardoor je ook beter die gesprekken kan
voeren.’
Verder was het meest voorkomende antwoord dat mensen erg veel verschillende cursussen hadden gevolgd. Zo zegt Saskia:
‘[lacht] Volgens mij zijn wij, mensen in de spiritualiteit, zijn wij gewoon kampioen in het volgen van cursussen, en waarom is dat? Iedere keer als je er eentje klaar hebt, denk je bij jezelf, het is honger naar meer. Weet je? Dus als je iets tot je hebt en je begrijpt het, of je voelt het, dan is het alsof het gewoon vanzelfsprekend is en vindt je het bijna vreemd dat een ander het niet ziet of voelt. Dus dan zou je bijna verveeld raken, dus wil je weer iets nieuws gaan leren.’
Net zoals bij de boeken die de respondenten hadden gelezen, wisten ze vaak ook niet meer welke cursussen ze allemaal hadden gevolgd. Dora wist het ook niet precies, maar zij beschrijft wel dat zij een aantal jaar een Australische goeroe heeft gevolgd.
‘En cursussen ook, want ehm, ja waar moet ik beginnen? En waar moet ik eindigen? Ik bedoel, eigenlijk alles wat ik doe is nog steeds. Ik ben ehm, nu coach geworden, ik heb een
coachopleiding gevolgd, en daar zie ik ook de spirituele component, dus een ander die dat doet hoeft dat helemaal niet te zien, maar ik zie dat wel. Ik voeg dat daar ook aan toe. Hm, ja ik heb ook nog ehm 12 jaar ehm een goeroe, een echte goeroe gevolgd, een mysticus. Ehm, een westerse mysticus, Barry Long, een Australische goeroe, die is in 2003 gestorven, en eh die heb ik heel erg ehm gevolgd zeg maar, dus die, met hart en ziel was ik daar aan ehm verslingerd aan die man, of zo. Echt eh ehm, ja, dat was heel erg goed. Ik begon met hem te interviewen en toen heb ik ook boeken van hem vertaald, ik heb ook in totaal vier-vijf boeken vertaald van hem.’
Dat het lastig bleek om de cursussen (en lezingen en boeken) op te noemen die de
informanten hadden gevolgd bleek ook uit het interview met Anne. Zij noemde een aantal cursussen die ze had gevolgd, zoals reiki cursussen en Munay-Ki initiaties. Anne legt uit dat Munay-Ki betekent ‘ik hou van je’ of ‘ik ben een andere jij’. Munay-ki zijn een aantal initiaties van sjamanen uit Peru. Maar daarna weet ze eigenlijk niet precies wat voor soort cursussen ze heeft gevolgd.
21 ‘Ehm, ja ik denk ook wel, ja ik denk dat ik nou gewoon even geblokkeerd ben, maar ik heb
eigenlijk zoveel gedaan dat ik niet eens ehm, yoga ehm, ehm, dansen ook, lekker dansen, ehm, ja, heel veel ja, maar het gekke is, ik kom niet verder dan dit. Maar ik heb wel veel gedaan.’
De meeste respondenten stellen dat de verschillende cursussen die ze hebben gevolgd en boeken die ze hebben gelezen onderdeel zijn van hun ontwikkeling. Het is volgens hen belangrijk om door te blijven leren en aan jezelf te blijven werken. De andere reden die een aantal respondenten geven, is dat de verschillende cursussen ook zorgen voor verschillende werkvormen in hun eigen praktijk. Hierdoor kunnen ze hun klanten beter behandelen of helpen. Zo zegt Tessa aan dat het handig is om over meerdere technieken te beschikken, zodat ze zich beter op de persoon (die ze behandelt) ‘af kan stemmen’.
Na de vraag wat voor soort cursussen de respondenten hadden gevolgd, heb ik de vraag gesteld wat ze nou precies vonden van de grote variatie in New Age of spiritualiteit. Uit de antwoorden uit de vorige vragen bleek al dat ze hier voor een deel positief tegenover stonden. Celeste antwoordde direct: ‘Nou heerlijk […], hoe meer hoe beter’. Meestal was het antwoord in eerste instantie dat die variatie goed was en dat ‘er voor iedereen iets moest zijn’. Maar vaak werd dit toch ook gevolgd door enige twijfel. Evelien antwoordt bijvoorbeeld:’ Hm, ja ik heb, ik heb echt de filosofie: iedereen moet gewoon lekker doen waar ie zelf zin in heeft’. Of dat altijd zo waardevol is, is een tweede’. Zij beschrijft verder dat het niet altijd nuttig is: ‘Er wordt heel veel geshopt, zo van in plaats van dat de werkelijke issues worden opgelost’. Een aantal mensen geven aan dat zij denken dat er door de grote variatie ook behandelingen en cursussen bij zitten die minder of niet nuttig zijn. Dora zegt bijvoorbeeld (over de grote variatie):
‘Ja, perfect, super. Helemaal, heel ehm heel erg goed. Er is een enorme range van dingen die ik heel erg onzin vind tot hoogste, diepste ehm diepheid. Hoe noem dat? Diepgang en ehm waarheid en en er is voor iedereen wel, er is overal een markt voor. Of een ehm, het is, er is ruimte voor alles. Dat is juist wel heel erg leuk, dat vind ik heel erg leuk.’
Celeste beschreef verder over de grote variatie dat ze hier positief over was om twee redenen. De eerste was: ‘Ten eerste ehm, hoe meer variatie, hoe meer je dingen kan kiezen die bij je past’. De tweede reden die ze aangaf was dat het tegelijkertijd ook een training is in je eigen intuïtie.
22 ‘Waar kom je terecht? Hoe goed kun jij naar je eigen intuïtie luisteren? Want als je na een
cursus zoveel geld kwijt bent voor de zoveelste keer bij wijze van, dan die mensen die zie ik ook langskomen. En denk van ‘ik ben nog steeds niks opgeschoten’, leer daar dan van […] en ga kijken wat de gemeenschappelijke factoren zijn van mensen die bullshit aanbieden en ehm, blijf daarbij weg. Dus het is tegelijk ook een training.’
Anne stelt dat het gevaar van de grote variëteit is dat er ook ‘kaf is en niet alleen koren’ en dat je hierdoor bij de ‘verkeerde mensen terecht kan komen’. Maar zij legt dit verder uit als dat dit iets is wat iemand zelf aantrekt. Mensen trekken volgens haar aan wat ze zelf nodig hebben. Ze denkt dat hier daardoor ook weer een les in kan zitten. Ook vertelt ze dat ze zelf altijd wel de ‘goede’ cursus vindt. Ze gaf dit als antwoord op de vraag of de prijs van een cursus wel is een rol heeft gespeeld bij het volgen hiervan.
‘Kwaliteit. Ja, en en dus ik voel wel intuïtief ook aan ehm, ik heb blijkbaar wel ehm, een goeie kompas in mezelf dat ik goed voel of ehm, ja wat ehm, of het goeie kwalitatieve ehm he? Ja, of het goed is.’
Hoewel Anne aangeeft intuïtief altijd de cursus uit te zoeken die bij haar past, zegt Saskia dat dit bij haar niet altijd zo geweest is. Zij vertelt het volgende:
‘Ik ben een opleiding aura healing11
begonnen, en daar ben ik er eigenlijk achter gekomen dat je niet alles van te voren zomaar kan, ja hoe moet ik het zeggen, ik had me er zo op verheugd, ik had er heel erg naar uitgekeken. En toen kwam ik daar, en toen na een les of 5 dacht ik, dit is NIETS voor mij dit, en toen dacht ik 'ja, maar ik zit er 2 jaar aan vast'. Ik had een opleiding aangevraagd van 2 jaar, inclusief de betaling, nou daar ben ik best wel een beetje mee uitgegleden. Maar goed, ook de gene bij wie ik ben gekomen voor hem en voor haar was het ook bizar, of vervelend. Aangezien zij op mij gerekend hadden 2 jaar. Dus ik snapte ook wel dat ik niet me kon onttrekken van de betalingsverplichting, maar goed zij konden van mij ook wel begrijpen dat ik geen zin had om die opleiding 2 jaar te gaan betalen terwijl ik 'm niet ging doen.’
Ze heeft het uiteindelijk opgelost door de helft van de prijs voor de cursus te betalen. Toen ik haar later in het interview vroeg of de prijs van cursussen ooit een rol had gespeeld
11
Aura healing is ‘het helen van het energieveld dat een mens (of dier) om zich heen heeft (aura)’. http://www.aurahealing.nl/watisaurahealing.html (bezocht op 13 november 2014).
23 antwoordde ze: ‘Nou, nooit, maar nu wel.’. Ze beschrijft de cursus aura healing als de
aanleiding hiervan.
‘En ja, voorheen was ik heel makkelijk, “ja ik doe effe die cursus en die cursus” tot ik dus die cursus van die aura healing had gedaan en die moest gaan afbetalen, voor iets wat ehm, 5 lessen en dat vond ik toen heel heftig en dat heeft mij wel doen leren te denken “wil ik deze cursus doen? Wat wil ik ermee bereiken? Heb ik het geld ervoor over?”. Dus uiteindelijk is dat mijn les geweest.’
Alle respondenten zeggen veel cursussen te hebben gevolgd en veel boeken te hebben gelezen over spiritualiteit. Iedereen geeft ook aan niet meer precies te weten welke cursussen en boeken ze allemaal hebben gevolgd. Daarnaast zien de meesten de grote variatie in
spiritualiteit als iets positiefs. Aan de ene kant is het argument hiervoor dat ‘er voor iedereen iets is’. Aan de andere kant wordt er verteld dat de grote variatie kan dienen als ‘een training in intuïtie’ of als een les kan worden gezien als iemand de ‘verkeerde’ keuze maakt (zoals bij Saskia).
Klantenwerving
Verder heb ik gevraagd naar hoe de respondenten zelf hun klanten wierven, en wat zij deden om hun klanten te bereiken. De meeste mensen gaven aan dat dit via ‘mond-op-mond
reclame’ of via het internet gebeurde. Tessa zegt dat ze veel klanten bereikt via Facebook, ze legt uit dat ze door berichten te plaatsen meerdere mensen weet te bereiken. Deze mensen komen misschien niet direct voor een behandeling, maar op deze manier komt ze ook in contact met mensen die later misschien een klant van haar worden. Nina vertelt ook dat de meeste mensen haar vinden via haar website, maar ook door ‘mond-op-mond reclame’. Saskia zegt ook aan dat ze veel van haar klanten bereikt via het internet, maar ze geeft daarbij ook aan dat als ze haar ‘intentie’ verandert ze meer nieuwe klanten aan trekt.
‘Ja, ook via het internet. Alleen ik merk wel, dat als ik m'n intentie verander, dus op het moment dat ik ehm, bepaalde beslissingen neem, of bepaalde veranderingen doorbreng in m'n eigen systeem, dan krijg ik gelijk meer, ehm, nieuwe klanten. Dan denk ik, ja zo werkt dat dus. Maar je kunt niet je intentie veranderen als je 'm niet echt voelt’.
24 Celeste beantwoordde de vraag met: ‘Mijn klanten bereiken mij.’. Ze legt verder uit dat ze nooit aan adverteren heeft gedaan. Ze krijgt de meeste klanten binnen via ‘mond-op-mond reclame’.
Ook heb ik de respondenten gevraagd hoe zij zelf de cursussen die ze hebben gevolgd hebben gevonden. Vaak antwoordde zij dat dit via de zelfde wegen gebeurde, via het internet of ‘mond-op-mond reclame’. Nina vertelde dat ze eigenlijk alleen ergens naartoe ging als ze al eerder van iemand anders positieve geluiden had gehoord over een bepaalde cursus. Verder leggen een aantal respondenten uit dat intuïtie ook belangrijk is bij het uitzoeken van een cursus of behandeling, zoals al beschreven in het vorige kopje, sommige zien het als een training in hun eigen intuïtie, andere zien het ook als een les. Ze stellen dat je meestal ‘niet voor niets’ op een bepaalde plek of bij een bepaald iemand (behandelaar bijvoorbeeld) terecht komt.
Inkomsten
Verder heb ik naar de inkomsten gevraagd die mensen via hun praktijk binnenkrijgen. Een aantal mensen werkt met spiritualiteit naast een andere baan. Johan les geeft op een spirituele school en krijgt hiervoor niet betaald. De deelnemers of studenten mogen zelf bepalen of ze betalen voor een les en hoeveel ze betalen. Sandra krijgt een AOW uitkering en vraagt voor de massages die zij geeft alleen een vergoeding voor haar reiskosten en de olie die zij gebruikt. Saskia is naast die healings die zij geeft een kunstenares. Daar verdient zij voornamelijk haar geld mee. Mariska heeft een vaste baan naast de behandelingen en workshops die ze geeft.
De rest van de respondenten werken fulltime in hun praktijk. Ik heb gevraagd naar hoe ze de prijzen voor de behandelingen en cursussen bepalen. De meesten omschreven dat dit erg lastig was. Saskia vertelde bijvoorbeeld dat zij het heel lastig vindt om een prijs voor de behandelingen te bepalen:
‘Heel moeilijk. Als je in m'n hart kijkt, echt in m'n hart kijkt, wil ik er nooit een euro voor vragen. Het liefst geef ik de hele wereld healing, zo veel mogelijk mensen healing. Ehm, is ook een beetje m'n achillespees, dat ik heel veel mensen gratis healing geef. Daar brandt de kachel niet van, dat weet ik heel erg goed. Dus dat kan gewoon niet, dus ik zit niet zo heel erg hoog met mijn healing ehm, zeg maar mijn ehm, prijs. Ik heb diverse soorten prijzen aangehouden waarvan ik daar op een geven moment van dacht 'daar ben ik ook klaar mee'. Het is gewoon 80
25 euro per sessie, en die sessie duurt minimaal anderhalf uur, maar als die twee en een half uur duurt is die ook gewoon nog 80 euro, inclusief BTW.’
Tessa gaf bijvoorbeeld ook aan dat ze het heel lastig vond om een prijs te bepalen. Ze zegt daarna eigenlijk direct dat het ook belangrijk is om niet een te lage prijs te vragen. Op de vraag waarom dat belangrijk was antwoordde ze:
‘Als ik tegen jou zeg 'Floor, ik ben zo'n goede coach en je kan bij mij een coaching sessie doen, hé, drie keer voor 50 euro.' Wat denk jij dan? […]: 'Hoe kan dat nou, ze heeft ook een eigen ruimte moeten huren en' ehm, snap je? […]: En het zou natuurlijk ook voor mij helemaal niet kunnen, ik heb ook m'n lasten en m'n dingen die ik moet betalen en huren en ehm, dus je kijkt gewoon ehm, en ik kijk dan wel ook van 'goh, dit is reëel, dit is een reële prijs en zou ik dat er zelf ook voor betalen?'. En dan denk ik 'ja, ik zou dat zelf ook voor dit betalen'. Dus daar kijk ik ook naar.’
Anne gaf bijvoorbeeld aan dat de prijs die ze eerst vroeg te laag was. Ze had zich laten adviseren en ze bleek, om haar praktijk fulltime te kunnen hebben, meer geld te moeten gaan vragen om onder andere voor haar eigen ziektekosten te zorgen en haar pensioen op te bouwen. Mariska legde ook uit dat zij vindt dat mensen ‘niet goedkoop moeten zijn om het goedkoop zijn’. Zij zei hier verder het volgende over:
‘Je moet natuurlijk niet goedkoop zijn om het goedkoop zijn, want dan ben je niet meer geloofwaardig aan de mensen. Ik leer ook aan mensen als ik een cursus geef, dan zeg ik 'vraag er iets voor', want het is de tijd die je eraan besteed.’
Hierboven zijn een aantal voorbeelden gegeven van respondenten die beschrijven dat ‘goedkoop zijn’ of te weinig vragen voor een behandeling of cursus niet goed is. Andere respondenten vertellen dat zij juist ‘onder de gemiddelde (of advies) prijs zitten’. Een voorbeeld hiervan is Nina. Zij vertelt het volgende als ik haar vraag hoe zij haar prijzen bepaalt:
‘Nee, dat bepaal ik zelf. Ja, er zijn misschien wel richtlijnen voor, maar daar zit ik gewoon onder. Daar heb ik altijd onder gezeten, dan nu ook, mensen hebben helemaal niet veel geld, dus, als ze het vergoed krijgen van de verzekering, dat kan bij mij wel. Dan ehm, ja dan reken ik een bepaalde tarief, maar ook de verzekering zijn gaan inkrimpen, he? En bekrimpen. Dus
26 mensen hebben gewoon veel minder te besteden. En nou als iemand ehm 5 sessies nodig heeft, en moeilijk heeft om het te betalen, dan maak ik daar gewoon een prijs afspraak mee. Daar ben ik heel makkelijk in. Waarom zou ik een bepaald bedrag per se binnen moeten halen? Dat past niet bij mijn doelstelling. Maar dr zijn misschien mensen die het hoofd boven water willen houden en dan heel veel geld gaan vragen, en dan, dat lijkt me niet verstandig. Denk niet dat je daarmee, he, je mensen gaat aantrekken.’
Nina zegt hierbij ook dat ze met mensen die een behandeling niet kunnen betalen soms een aparte prijs afspreekt. Dit is ook iets dat meerdere respondenten beschrijven. Marja heeft bijvoorbeeld speciale kortingen voor mensen die studeren of mensen die een uitkering hebben. Ook Saskia geeft aan speciale prijzen af te spreken met mensen die minder geld hebben.
Celeste geeft weer een ander antwoord. Zij zegt aan de ene kant dat ze ook ‘haar huur moet betalen en haar pensioen moet opbouwen’, en aan de andere kant vindt ze dat er niets mis is met geld verdienen aan spiritualiteit.
‘Ehm, nou wat mij heel erg raakt in dit onderwerp, en daarom wilde ik hier ook zo graag aan meewerken. Is dat er heel veel weerstand is vanuit de zogenaamde spirituele wereld op commercie en op geld. En ik vind dat als je ECHT spiritualiteit leeft, dan is alles één. Dat is holistisch, alles hoort bij elkaar. En dus ook, je hebt niet voor niets als ziel gekozen om op deze plek in deze tijd naar de aarde te komen. Dus je zit in een maatschappij die nou eenmaal draait, ja draait om geld eigenlijk. Weet je? Dat is natuurlijk eigenlijk aan jezelf tot hoever je daarin mee gaat. Maar leer daar dan mee omgaan, en neem je verantwoordelijkheden voor het leven, voor je eigen leven, daar hoort nou eenmaal geld bij. En en dat, ehm, ja, dus eigenlijk wat ik toe wil voegen is gewoon een tegengeluid aan dat er iets mis mee zou zijn.
[…]
En dat is dus iets waar ik inmiddels ook al al een paar jaar voorbij ben. Want eerst had ik zoiets ‘ja, ik moet toch ook leven, ik moet toch ook mijn huur betalen’. Ja, fuck it. Ik wil ook gewoon nieuwe schoenen willen kopen, het honderdste paar als ik daar zin in heb. Als ik rijk wil worden, op welk gebied dan ook, zolang het integer en zuiver gebeurt, dan is dat toch heerlijk. […].’
Uit de interviews wordt duidelijk dat het vragen van ‘de juiste prijs’ voor
behandelingen (of cursussen) belangrijk is. Aan de ene kant zijn er mensen die vinden dat je niet te veel moet vragen voor behandelingen. Er zijn ook mensen die het liever gratis zouden
27 doen (zoals Saskia). Aan de andere kant wordt er ook vaak als argument gegeven dat mensen genoeg inkomsten moet krijgen aangezien ze dit als fulltime baan doen. Er zijn ook mensen die nog voorbij dit argument gaan, en zeggen dat het vragen van de juiste prijs ook een reflectie is van de kwaliteit van het werk dat zij leveren. Zoals het voorbeeld dat het vragen van een te lage prijs ervoor zorgt dat ‘mensen je niet serieus nemen’. Hoewel meerdere respondenten aangaven dat ‘er niets mis mee is’ om geld te verdienen aan spiritualiteit, sprak voor Celeste zich hier het duidelijkst over uit. Zij beschrijft dat geld hoort bij het leven en bij de maatschappij, en dat er niets mis mee is om geld te verdienen met spiritualiteit.
Kwalificatie en scholing
Ook heb ik een aantal mensen gevraagd hoe het behalen van een certificaat of diploma van de cursussen die zij hadden gevolgd verliep. De antwoorden hiervoor liepen uiteen. De
respondenten gaven zelf al aan dat het per cursus erg verschilde. Reiki heeft bijvoorbeeld aan het einde een initiatie. Dit is niet iets waarvoor je kunt slagen of zakken. Tessa vertelde dat bij een cursus van Diane van Beaumond je wel een examen hebt aan het einde waar je voor kunt zakken of slagen. Celeste heeft een cursus mediumschap gedaan. Aan het einde daarvan moest ze voor een zaal van twintig mensen een demonstratie geven.
‘Ja, bij deze, kijk dat geldt, bij elke opleiding gaat dat op een andere manier natuurlijk, bij deze ehm, niet zozeer een toetsing, met ‘je bent geslaagd of niet’. Want dat doet er niet toe, er is geen slagen. Wat wij wel hebben gedaan is ehm, als afsluiting ehm, een mediumship demonstration moeten doen, dus ehm, voor een zaal mensen die je niet kent, naja weet je? Wat je van tv ziet, dát doen. En dan is het ook niet van ‘oh je bent geslaagd, of niet’, maar dat is vooral voor jezelf ehm, ik krijg er kippenvel van, want het was echt een hele mooie avond. Ehm, zodat je echt kan zien, want het is natuurlijk DOOD eng als je dat nog nooit hebt gedaan, maar dat je dan kan zien wat je kan. En dat is héél veel. En dat dat was voor mij dan, ‘geslaagd!’. [lacht].’
Over het algemeen waren er niet veel voorbeelden van cursussen waar je daadwerkelijk een examen had waar je voor kon slagen of zakken. Nina vertelde wel dat zij het erg belangrijk vond dat mensen waar je naartoe gaat voor behandelingen, cursussen of bijvoorbeeld yoga lessen gecertificeerd zijn. Zij zegt daar verder het volgende over:
‘Al moet ik zeggen dat het vroeger vaker het geval was dat mensen niet geschoold waren, ik denk dat daar al wat meer controle op ehm aan het komen is. En dat ehm mensen die niet
28 geschoold zijn vrij snel ehm worden weggedrukt door de beter geschoolden, dat denk ik wel. Het selecteert zich wel zelf uit, want ehm, de cliënt voelt het ook, van ‘he, dit is iemand die niet veel kennis ehm van zaken heeft.’
Voor veel van de cursussen die de respondenten hadden gevolgd was er geen sprake van een toetsing aan het einde van de cursus. Het enige concrete voorbeeld van een toetsing (waar je voor kon slagen of zakken), was de cursus die Tessa had gevolgd. Verder werd er wel vaker beschreven dat er een initiatie was aan het einde van een cursus, zoals
bijvoorbeeld bij reiki.
De rol van commercialisering
De rol van commercialisering binnen spiritualiteit was voor sommige respondenten moeilijker om te bespreken. Het antwoord dat ik vaak in eerste instantie kreeg was dat geld bij het leven hoort en dat de prijzen voor cursussen en behandelingen er ook ‘nou eenmaal bij horen’. Johan, die zelf bij een organisatie werkt die gratis spirituele lessen aanbiedt, zegt dat geld bij de samenleving hoort. Hij gaf een voorbeeld van Deepak Chopra, waar je volgens hem een paar duizend euro moet betalen om een lezing van bij te wonen. Hij heeft hier zelf geen probleem mee.
‘ja, dat kost duizenden eh eh euro’s om eh eh weet ik veel wat om eh die man een dagje mee te maken. Maar dat is niet kennis van de allerhoogste ziel, dat is zijn eh ehhhh, zijn kennis en zijn ding wat ie doorgeeft. En hij maakt er een commercieel iets van, maar als er eh, nogmaals als er geen markt voor zou zijn, dan zou er geen hond komen en dan zou er ie dat niet kunnen vragen. Dus dr is kennelijk een markt, en met eh mensen gaan dr op af.’
Hij gaf verder als antwoord dat hij het vooral belangrijk vond dat mensen bezig waren met spiritualiteit.
‘Eh, wij hebben een andere filosofie en wij eh hebben een andere achtergrond en eh een andere richting, maar dat die andere dr zijn en dat, ja eh prima, hoe meer mensen erover, over spiri eh spiritualiteit praten, hoe meer mensen daarmee bezig zijn, ik ik denk dat dat goede [zaak is].’
Ook Dora vertelde dat ze geen moeite heeft met het commerciële gedeelte van spiritualiteit. Zij zegt dat ze geld nodig heeft om te kunnen leven. ‘Dus ik ehm zie niet het probleem,
29 eigenlijk. Nogmaals, het probleem komt pas als je exorbitant veel geld vraagt, en ehm dat kan als je populair bent, of zo, maar dan vind ik het niet sympathiek’.
Verder waren de antwoorden vooral dat de prijs in verhouding moet zijn met wat er wordt aangeboden. Tessa beschrijft bijvoorbeeld dat ze deze verhoudingen vaak niet vindt kloppen. Ze legt uit dat de prijs in verhouding moet zijn met hoeveel tijd iemand in iets stopt. Ze geeft het voorbeeld van reiki cursussen (dit is een voorbeeld dat meerdere mensen geven). Dit was op de plek waar ze het wilde volgen te duur.
‘Maar sommige dingen vind ik echt heel erg overdreven, als je kijkt bijvoorbeeld naar reiki, he? Nou, dat heb ik ook gedaan. Ehm, dan heb je reiki 1, reiki2, en dan kan je nog je master halen. Ehm, ik heb het vermoeden, ehm ik heb een bepaalde methode gedaan van reiki, maar daar heb je bijvoorbeeld gradatie 2, sommige vragen daar 500 euro voor. Ik, dat stukje snap ik niet. Wat is dan anders dan degene die, het gaat over de inwijding natuurlijk en wat je erbij krijgt. Dat kan echt goedkoper.’
Ze zegt verder dat ze vervolgens een andere plek heeft gezocht waar ze een reiki cursus kon volgen. Sandra beschrijft een zelfde soort probleem met een reiki cursus die zij wilde volgen.
‘Ja, ja, want ik heb ehm, reiki gedaan, 1, 2, 3-master. De eerste die ik deed, dat kon ik toen nog betalen want ik werkte nog en dat was 750 euro. En als je reiki 2 ging doen bij die zelfde dame dan werd dat het dubbele en dat werd weer het dubbele en eer je aan je master zat was je 5-6000 euro kwijt, nou dat vind ik geldklopperij, want het kan ook goedkoper. En toen ben ik gaan zoeken en toen ben ik in Rotterdam ben ik ehm, terecht gekomen in een reikicentrum en daar heb ik mijn masterschap ook gehaald.’
Sandra vertelde dat de uitleg van de duurde reikischool was dat als zij het echt wilde, het geld op haar pad zou komen en ze het zou kunnen betalen.
Zowel Evelien als Celeste geven ook aan dat het vooral belangrijk is dat de prijs in verhouding is. Evelien legt bijvoorbeeld uit dat zij zelf liever meer wil geven dan waar haar klanten voor betalen. Celeste beschrijft ook dat wat je voor een cursus betaaldt en wat je er van leert soms niet in verhouding zijn.
‘Gewoon nee, ik vind dat ehm, en dan kom je natuurlijk ook op het commerciële stukje, ehm, dat er heel veel ehm, véél te veel wordt gevraagd voor wat ik DENK dat je krijgt. Dat betekent niet dat ik vind dat je je dr niks van krijgt, dat je er niks van leert, absoluut wel, maar sommige
30 dingen zijn gewoon niet in verhouding. En voor heel veel wordt er te weinig gevraagd hoor,
vind ik ook.’
Celeste gaf ook aan dat het niet verkeerd is om rijk te worden door spiritualiteit (zoals in het kopje Inkomsten beschreven is). Het is volgens haar het belangrijkste dat de prijs in
verhouding is met wat ‘iemand ervoor krijgt’. Lisa geeft een zelfde soort argument, zij vindt dat mensen vaak te weinig vragen voor hun diensten. Toen ik haar vroeg of zij de rol van die geld in New Age speelt als een probleem zag antwoordde zij het volgende:
‘Nee, ik zie het juist andersom, ik vind dat er ehm, ik vind nog steeds dat het in een soort hoekje zit van not done, he? En ehm daarom ehm, liggen die prijzen nog heel laag. En dat heeft volgens mij ook te maken met de reguliere geneeskunde, he? Dat is gewoon een miljarden business, en ehm, dus de reguliere eh artsen die zijn, die zien dat helemaal niet zitten, die alternatieve geneeskunde, dus ze zitten eh wel. Ehm dat hele New Age gedoe, dat zit toch nog in een soort verdom hoekje, net is ook helemaal verboden ergens, he? De kerk. Wat ik heel veel tegen kom dat zijn me[nsen] eh, voorname vrouwen die kijken ook naar vorige levens, die in de
middeleeuwen zeg maar al hiermee gewerkt hebben, […] en de ander als kruidenvrouw, en die daar dus op afgerekend zijn, dat was toen echt verboden, he? Dat was eh had gevolgen voor je leven. En dat zit, die angst zit nog in hun systeem […], daar zit daar een blokkade, alsof het niet mag. En dan gaan ze het heel klein houden, en dan voor een habbekrats of zo, doen die het. En daar ben ik op tegen, want dat, omdat ehm het juist toegevoegde waarde heeft en het een brug zou moeten slaan met het reguliere en het alternatieve, dat die samen zouden eh moeten werken. Alleen, dat levert niets […] op voor de artsen.’
Eerder in het interview gaf ze wel aan dat ze vond dat spiritualiteit af en toe flink
‘uitgemolken wordt’. Ze zegt dat als ze de prijs te hoog vindt liggen voor bijvoorbeeld een cursus, ze op zoek gaat naar dezelfde cursus voor een betere prijs.
Er waren ook een aantal mensen die meer problemen hadden met het commerciële aspect van spiritualiteit. Sandra beschrijft bijvoorbeeld dat ze aanloopt tegen het commerciële aspect van spiritualiteit.
‘R: Ehm, ik loop daar tegenaan, ik kan daar niet tegen. Ik wil dat gewoon niet, het wordt commercieel, het wordt zakelijk en ik zie het niet als een zakelijke business.
31 R: Ja, hebzucht, ehm hebzucht, en onder het mom van ik heb een dure ruimte. Ja, je kan ook net zo goed in je huiskamer gaan zitten. Ik bedoel het maakt in de ruimte niets uit. Misschien geef je beter de initiaties als je heerlijk in je eigen omgeving bent, dan in een ruimte waar je geld ruikt.’
De respondenten hebben dus verschillende visies op commercialisering en spiritualiteit. Enerzijds geven de respondenten aan dat commercialisering geen probleem vormt binnen New Age. Het meest voorkomende argument hier is ‘mensen moeten kunnen leven van het werk dat zij doen’. Hierbij is vooral de verhouding tussen de dienst en de prijs belangrijk. Anderzijds wordt er gezegd dat er ook vaak te veel wordt gevraagd voor
cursussen. Het meest voorkomende voorbeeld zijn hier de reiki cursussen. De meeste
informanten geven hierbij wel aan dat zij een andere, goedkopere plek hadden gevonden om de cursus te volgen. Daarnaast vinden een aantal respondenten het ook belangrijk dat mensen niet te weinig vragen voor hun diensten.
Zelf spiritualiteit en ‘aardse’ zaken
In de literatuur over spiritualiteit en New Age wordt vaak de rol van het Zelf beschreven (zoals door Heelas). Tijdens de interviews kwam de rol van het Zelf ook naar voren, maar de respondenten gaven vaak aan zichzelf ‘niet zweverig’ te vinden en ‘concrete doelen’
belangrijk te vinden. Hier liep ik ook tegenaan bij het vinden van respondenten. Een aantal keer heb ik antwoord teruggekregen met mensen die beschreven dat zij zich voornamelijk bezig hielden met ‘aardse zaken’ en dat ‘spiritualiteit slechts een onderdeel was van hun werk’.
De concrete doelen de respondenten zelf beschreven kwamen op verschillende manieren naar voren. Eén daarvan was, zoals Tessa bijvoorbeeld aangaf, dat zij cursussen volgde om zichzelf zo beter te ontwikkelen, zodat zij haar klanten beter kon helpen. Anne gaf dit ook aan. Hoewel ze aan de ene kant aangeven aan hun eigen ‘Zelf’ te werken, heeft dit ook nog een concreter doel. Anne noemde dit bijvoorbeeld ‘opgeruimd zijn’.
‘Dat is voor mij ook belangrijk als ik met klanten werk, dat ik zelf zo zuiver mogelijk en zo ehm, en daar bedoel ik mee m’n eigen rommel opruimen en ehm, ja ook m’n energie zo goed mogelijk houden. Dus ik ben heel veel vanuit kindstijd, maar ook, ik geloof in reïncarnatie, ja gewoon ehm, dingen aan het opruimen.’
