B
ouw
I
nformatie
M
anagement
S
criptiePROCESOPTIMALISATIE
Afstuderen bij Van de Ven Bouw en Ontwikkeling Tilburg
Dennis van Boxel Rob Huijben
‘You have to learn the rules of the game. And then you have to play
better than anyone else’’.
BIM
Procesoptimalisatie
A
fstudeeronderzoek
V
an de Ven Bouw en Ontwikkeling
D
ennis van Boxel
R
ob Huijben
A
vans Hogeschool
Ontwerp omslag: Dennis van Boxel en Rob Huijben, Oosterhout. Omslagillustratie: Pieter Huijben, Sparkk Media & Design, Oosterhout.
Eventuele op- en aanmerkingen over deze uitgave kunt u richten aan D.J.A. van Boxel of R.C.M. Huijben.
© 2015, Dennis van Boxel & Rob Huijben Uitgegeven in eigen beheer
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteurs.
All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without prior written permission of the authors.
v
Algemene gegevens
School gegevens:
Instelling: Avans Hogeschool
Academie: Bouw en Infra
Adres: Prof. Cobbenhagenlaan 13
Postcode en plaats: 4073 DA Tilburg
Telefoonnummer: 013 – 595 81 00
Afstudeerbegeleiders:
Afstudeerbegeleider: Theo van Schaijik
Titulatuur: Hogeschooldocent
Functie: 1e examinator
E-mail: tah.vanschaijik@avans.nl
Telefoonnummer: 06 - 55 82 44 64
Afstudeerbegeleider: Hans Bras
Titulatuur: Hogeschooldocent
Functie: 2e examinator
E-mail: j.bras@avans.nl
Telefoonnummer: 06 - 20 64 88 35
Bedrijfsgegevens:
Bedrijf: Van de Ven Bouw en Ontwikkeling
Adres: Haya van Somerenstraat 4-01
Postcode en plaats: 5032 MK Tilburg
Postadres: Postbus 4118
Telefoonnummer: 013 - 542 20 63
Website: www.vandevenbv.nl
Gegevens bedrijfsbegeleider:
Bedrijfsbegeleider: Cyrille Pennavaire
Functie: Regiocoördinator Samen Slimmer Bouwen
Telefoonnummer: 06-20322090
vi
Student gegevens
Algemene gegevens:
Naam: Dennis van Boxel
Adres: Van Reesstraat 41
Postcode: 4901 LZ Plaats: Oosterhout NB E-mail: djaboxel@avans.nl dennisvanboxel@hotmail.com Telefoonnummer: 06 – 43 58 01 90 Studentnummer: 2043398
Naam: Rob Huijben
Adres: Hoge Akker 46
Postcode: 4911 BZ
Plaats: Den Hout
E-mail: rcm.huijben@avans.nl huijben.r@gmail.nl
Telefoonnummer: 06 – 13 79 25 24
Studentnummer: 2052756
Studiegegevens:
Opleiding: Bouwtechnische Bedrijfskunde
Academie: Bouw en Infra
Start afstuderen: 04-02-2015
vii
Voorwoord
Deze rapportage is opgesteld in het kader van het afstudeertraject Bouwtechnische Bedrijfskunde aan de Avans Hogeschool te Tilburg.
Het afstudeeronderzoek is uitgevoerd bij Van de Ven Bouw en Ontwikkeling in Tilburg. Het doel was te onderzoeken hoe de samenwerking in een BIM-proces tussen verschillende projectpartners geoptimaliseerd kan worden. Hierbij is in het bijzonder de samenwerking tussen Van de Ven Bouw en Ontwikkeling en een VolkerWessels zuster- installatiebedrijf uitgelicht.
Wij hebben de afstudeerfase als prettige en leerzame periode ervaren en verwachten dat het een degelijke bijdrage gaat leveren aan onze vervolg stappen in het bedrijfsleven.
Graag willen wij een aantal mensen bedanken die ons hebben geholpen om deze scriptie te realiseren. Allereerst de bedrijfsbegeleider Cyrille Pennavaire voor de prettige begeleiding en kritische blik op ons werk tijdens dit onderzoek. Daarnaast ook dank aan directeur A. Krekels voor de kans om het onderzoek binnen Van de Ven Bouw en Ontwikkeling uit te voeren.
Ook de begeleiders vanuit Avans , Theo van Schaijik en Hans Bras, willen wij bedanken voor de begeleiding tijdens ons onderzoek.
Wij wensen u veel plezier met het lezen van onze afstudeerscriptie.
Dennis van Boxel en Rob Huijben Tilburg, juni 2015
viii
Samenvatting
BIM, of te wel Bouw Informatie Management is tegenwoordig een veel gebruikte term met inmiddels een breed uitlopende diversiteit aan betekenissen. Minder faalkosten, efficiënter werken en een snellere bouwtijd zijn de eerste synoniemen die worden geroepen wanneer er gevraagd wordt naar de definitie van BIM. Door de razendsnelle ontwikkelingen van ICT-toepassingen is het mogelijk om informatie digitaal te beheren en uit te wisselen met alle disciplines in een bouwteam. Het zorgt ervoor dat partijen inzicht krijgen in elkaars werk en elkaar daardoor kunnen wijzen op mogelijke fouten. Het gebouw wordt alvorens realisatie eerst geheel gebouwd in de virtuele wereld. De parate kennis is door het samenbrengen van de verschillende vakdisciplines vele malen groter, wat ervoor zorgt dat de bouwfouten en dus faalkosten, in de uitvoeringsfase dusdanig gereduceerd kunnen worden. Een rooskleurig geschetste situatie, maar werkt het in de praktijk ook zo?
VolkerWessels is een concern waarin 120 verschillende ondernemingen aan elkaar gelinkt zijn, met de uiteindelijke intentie om samen projecten te kunnen realiseren. Ook het gebruik van BIM valt bij deze ondernemingen niet buiten beschouwing. Van de Ven Bouw en Ontwikkeling is een aannemer waarbij BIM al een tijdje de dagelijkse gang van zaken bepaald. Echter werd door hen geconstateerd dat het BIM-niveau tussen de deelnemende projectpartners niet op één lijn zat, waardoor het proces zijn efficiency verloor. Er ontstond een vraag waarbij het antwoord een oplossing moet geven op dit probleem, en tevens toepasbaar moet zijn op zowel zuster ondernemingen als externe
projectpartners.
De centrale onderzoeksvraag is dan:
‘’Hoe kan de samenwerking middels BIM tussen project partners op een efficiënte en generieke manier worden geoptimaliseerd?’’
Tijdens het onderzoek zijn er in totaal drie BIM-projecten geanalyseerd, waarbij in totaal zeven verschillende projectpartners naast elkaar zijn geprojecteerd.
Door middel van de TNO gecertificeerde BIM-QuickScan en de door de Universiteit van Twente gerealiseerde BIM-Maturity analyse is van iedere deelnemende organisatie het BIM-niveau in kaart gebracht.
De resultaten uit deze twee onderzoeken zijn verwerkt in een benchmark, waardoor een dergelijk niveau verschil bevestigd kon worden.
Het naast elkaar gebruiken van deze meetinstrumenten was mogelijk omdat beide instrumenten op dezelfde criterium zijn gebaseerd.
Gebleken is dat de structuur van de organisatie een belangrijke rol speelt in de samenwerking middels een BIM. Hierbij zijn de missie en visie van de organisatie van groot belang en lijkt het vastleggen van een duidelijke rolverdeling onvermijdelijk.
Het adviesplan wat wordt aangereikt is dan ook opgebouwd vanuit de ‘zwakste plekken’ in de organisatie, die zijn geconstateerd tijdens het onderzoek.
ix
Summary
BIM, or Building Information Management today is a common term with an expanding range of meanings. Less costs of failure, work more efficiently and faster construction time are the first words of synonyms when someone ask about the definition of BIM. Due to the rapid development of ICT applications, it is possible to manage digital information and exchange with all disciplines in a construction team.
It ensures that the parties understand each other's work and therefore may indicate possible mistakes. The building will be, before realization, first built entirely in the virtual world. By bringing the different disciplines together, the knowledge will be many times larger, which reduces in the implementation phase the build mistakes and the costs of failure. A Ideal situation outlined, but would it work in practice too?
VolkerWessels is a group with 120 different companies that are linked together, with the intention te realize projects together. The use of BIM in these companies is not excluded.
Van den Ven Bouw en Ontwikkeling is a contractor that uses BIM for quite a while in the daily tasks and business. However, they found out that the BIM level wasn’t in line between the participating project partners, whereby making the process lost its efficiency. There is created a question where the answer must give the solution for this problem, and should also be applicable to both affiliate and external project partners..
The research question is:
''How can the cooperation through BIM between project partners be optimized in an efficient and generic way? ''
During the investigation there are three BIM projects that were analyzed, whereby a total of seven different project partners are projected. Through the ‘TNO certified BIM QuickScan’ and also realized by the ‘University of Twente BIM Maturity analysis’ they created an overview and can show the BIM level of each participating organization.
The results from these two reacherses are included in a benchmark, whereby it is confirmed that there is such a level difference.
Using the TNO and the Universaity to measure the research was possible because both organisations had the same criterion.
It reveals that the structure of the organization has a important role in the cooperation with the BIM. The mission and vision of the organization is very important and to capture a clear division of roles in the company is inevitable.
The advice plan what is presented here is built from the 'weakest spots' in the organization, which were identified during the investigation.
x
Inhoudsopgave
Algemene gegevens ... v
Student gegevens ... vi
Voorwoord ... vii
Samenvatting ... viii
Summary ... ix
1.0 Inleiding ... 2
1.1 Aanleiding... 2
1.2 Relevantie onderzoek ... 2
1.2.1 Maatschappelijke relevantie ... 2
1.2.2 Maatschappelijk verantwoord ondernemen ... 2
1.2.3 Praktische relevantie ... 3
1.3 Probleemstelling ... 4
1.4 Doelstelling ... 4
1.5 Hoofd- en deelvragen ... 5
1.6 Resultaten beschrijving en afbakening ... 5
1.7 Leeswijzer ... 6
1.8 Onderzoeksmodel ... 6
1.9 Over VolkerWessels, Van de Ven Bouw en Ontwikkeling ... 9
1.9.1 Over VolkerWessels ... 9
1.9.2 Over Van de Ven Bouw en Ontwikkeling ... 10
2 Fase I Theoretisch kader ... 12
2.1 Geschiedenis van BIM ... 12
2.2 Definitie van BIM ... 12
2.2.1 BIM output ... 13
2.2.2 Misverstanden ... 14
2.2.3 Verschil BIM product en BIM methode ... 14
2.3 Voor- en nadelen van BIM ... 15
2.3.1 Voordelen van BIM ... 15
2.3.2 Nadelen van BIM ... 16
2.4 Soorten niveaus ... 17
2.4.1 Safe BIM, big BIM en little BIM ... 17
2.4.2 Open BIM en gesloten BIM ... 18
2.4.3 Detailleringsniveau (Level of Detail/Development) ... 19
xi
2.6 Benodigdheden BIM... 21
2.7 Koppeling met traditionele bouw ... 22
2.8 BIM en bouwmanagement ... 24
2.8.1 Bouwmanagement ... 24
2.8.2 Toepassing ... 25
2.9 Wat houdt de BIM Selfscan in? ... 25
2.10 Definities BIM selfscan volgens TNO ... 26
2.11 Conclusie theoretisch kader ... 27
2.11.1 Definities ... 27
2.11.2 Aanbevelingen ... 27
3 Fase II Bedrijfstoepassing ... 29
3.1 Waarom is er gekozen voor Homij Technische Installaties? ... 30
3.1.1 Vraag vanuit Van de Ven Bouw en Ontwikkeling ... 30
3.1.2 BIM QuickScan projectteam deelnemers ... 31
3.1.3 BIM maturity check projectteam deelnemers ... 33
3.1.4 Observaties BIM sessies Loft Blok 63 ... 36
3.2 Procesvergelijking BIM in de bouwnijverheid en de auto industrie ... 37
3.3 Ideale BIM proces volgens VolkerWessels ... 37
3.4 Ideale BIM proces volgens Veccins3D ... 38
3.4.1 Interview de heer van Enk, Veccins3D ... 38
3.5 Homij Technische Installaties Eindhoven... 39
3.5.1 Wie is Homij Technische Installaties Eindhoven? ... 39
3.5.2 Interviews directeur Homij Technische Installaties ... 39
3.6 Modelkeuze: Wat is het 7S-model? ... 40
3.6 Strategie ... 41
3.6.1 Conclusies ... 41
3.7 Structuur ... 42
3.7.1 Conclusies ... 42
Systemen ... 44
3.7.2 Conclusies ... 44
3.8 Staf / Personeel ... 44
3.8.1 Conclusies ... 44
3.9 Style / Managementstijlen ... 45
3.9.1 Conclusies ... 45
3.10 Skills / Sleutelvaardigheden ... 46
xii
3.10.1 Conclusies ... 46
3.11 Shared Values ... 47
3.11.1 Bedrijfscultuur ... 47
3.11.2 Klantwaarde ... 47
4 Fase III Prototype ... 49
4.1 Testproject ... 49
4.1.1 Beschrijving BIM sessies ... 50
4.2 Procesoptimalisatie ... 51
4.2.1 Observaties BIM sessies Loft Blok 63 ... 51
5 Conclusie en discussie ... 53
5.1 Conclusie onderzoek ... 53
5.2 Beantwoording hoofdvraag ... 54
5.3 Beantwoording deelvragen ... 54
6 Aanbevelingen ... 59
6.1 Aanbevelingen richting Homij Technische Installaties ... 59
6.2 Aanbevelingen richting Van de Ven Bouw en Ontwikkeling ... 60
6.3 Aanbeveling richting VolkerWessels ... 60
6.4 Aanbevelingen richting een vervolgonderzoek ... 60
Figuren- en tabellenlijst ... 61
Lijst met begrippen en afkortingen ... 62
Bibliografie ... 65
1
I
nleiding
1.1
Aanleiding
1.2
Relevantie onderzoek
1.3
Probleemstelling
1.4
Doelstelling
1.5
Hoofd- en deelvragen
1.6
Resultaten beschrijving en afbakening
1.7
Leeswijzer
1.8
Onderzoeksmodel
1.9
Over VolkerWessels en Van de Ven Bouw en Ontwikkeling
2
1.0 Inleiding
1.1
Aanleiding
De onderlinge communicatie en bestandsuitwisseling tussen deelnemende partijen in het
bouwproces wordt steeds belangrijker. Waar we tegenwoordig graag vanaf willen zijn de torenhoge stapels tekeningen die keer op keer gecontroleerd moeten worden door verschillende partijen en personen.
Door dit proces ontstaan vaak veel fouten omdat men simpelweg het overzicht verliest. Optimaal samenwerken en daarbij gebruik maken van een bouw informatie model bij deze verschillende partijen zou deze fouten aanzienlijk kunnen reduceren.
Vanuit Van de Ven Bouw en Ontwikkeling worden in dit proces nog grote niveau verschillen geconstateerd tussen verschillende projectpartners.
De belanghebbenden in deze zijn zowel de hoofdaannemer (van de Ven bouw en ontwikkeling) als de aan het BIM-proces deelnemende projectpartners. De geselecteerde projectpartners in dit
onderzoek zijn de architect, constructeur en installateur. Dit zijn zowel VolkerWessels zusterbedrijven als onafhankelijke onderaannemers.
In het bijzonder wordt de samenwerking met een VolkerWessels zuster- installatiebedrijf uitgelicht.
1.2
Relevantie onderzoek
1.2.1 Maatschappelijke relevantie
De maatschappij eist een beter functioneren van de bouw. De faalkosten zijn dermate hoog, wat vooral te wijten is aan het gedateerde bouwproces. De huidige crisis zorgt ervoor dat men het besef krijgt dat er weinig tot niets meer verdiend wordt met het huidige bouwen en innovatie dus
essentieel is.
Daarnaast verandert de bouwwereld doordat er steeds minder nieuwbouw gerealiseerd wordt en de focus vooral ligt op renovatie, beheer en onderhoud.
Het opslaan van gebouw informatie is belangrijk om later efficiënt te gebruiken bij renovatie en onderhoud.
De installatiesector speelt ook een belangrijke rol in het BIM-proces en moet er al in een vroeg stadium bij worden betrokken. De optimalisatie van het proces zal een bijdragen leveren om efficiënter te werken en het BIM-niveau gelijk te trekken met andere deelnemende partijen. Tevens krijgen partijen die BIMmen meer vertrouwen vanuit de overheid, waardoor ze eerder een aanbesteding gegund wordt. Dit blijkt uit een document van het Rijksvastgoedbedrijf. 1
1.2.2 Maatschappelijk verantwoord ondernemen
Goed ondernemerschap draagt bij aan de kwaliteit van de samenleving, waarin de factoren,
maatschappij (people) en milieu (planet) een bijdrage leveren aan het maken van winst (profit). Deze drie termen worden ook wel de drie P’s genoemd.
3
Bij maatschappelijk verantwoord ondernemen gaat het erom dat er een balans wordt gevonden tussen de sociale (people), ecologische (planet) en economische (profit) dimensies van ondernemen en het minimaliseren van negatieve duurzaamheidseffecten van de organisatie op haar stakeholders en de samenleving.MVO speelt bij alle kernprocessen van de organisatie een rol, van inkoop en productie tot personeelsbeleid, marketing en communicatie.
De uitdaging is zoveel mogelijk de negatieve externe effecten van het eigen handelen van de organisatie te beperken en de mogelijke positieve externe effecten ruimte te geven en mogelijk te versterken. MVO gaat niet alleen om het nemen van verantwoordelijkheid, maar ook over het afleggen van verantwoording over het doen en laten van de organisatie.
MVO betekent het continu maken van afwegingen tussen People, Planet en Profit waardoor vaak dillema’s en het maken van afwegingen ontstaan. Op basis van doelstellingen, producten en diensten, verwachtingen en ambities kan MVO voor iedere organisatie anders uitpakken. Hierdoor krijgt iedere onderneming een eigen MVO-Profiel.
Het gebruik van een BIM zorgt in de bouw voor de optimalisatie van het gehele ontwerp- en bouwproces. Door de implementatie van BIM worden de faalkosten lager, doordat er in een vroeg stadium specifieke vakkennis wordt uitgewisseld en er nauwkeurig wordt samengewerkt tussen verschillende disciplines.
Tijdens de uitvoering vinden er minder complicaties plaats doordat het gebouw virtueel al ‘gebouwd’ is en eerdere fout-detectie al heeft plaatsgevonden.
Dit resulteert in een kwalitatief hoogwaardiger bouwwerk, waar de maatschappij dan weer baat bij heeft. (People)
Doordat alles in een 3D model verwerkt zit zijn ook de aantallen en hoeveelheden nauwkeurig te bepalen. Hierdoor ontstaat er minder afval, wat zowel de bouwkosten reduceert maar ook het milieu minder belast. (Planet)
Door het reduceren van de faalkosten en efficiëntere samenwerking kan er meer winst gegenereerd worden. Deze winst wordt enkel gerealiseerd door slimmer samen te werken ten opzichten van de traditionele manier van werken. (Profit) 2
1.2.3 Praktische relevantie
In de praktijk wordt BIM al steeds meer gezien als een positieve innovatie voor de toekomst. Ook bij Van de Ven Bouw en Ontwikkeling worden steeds meer projecten opgezet in een BIM. Van de Ven Bouw en Ontwikkeling is aangesloten bij het VolkerWessels concern. Hierdoor wordt er getracht om in eerste instantie samen te werken met zusterbedrijven. Deze moeten zowel over voldoende kennis als software beschikken om goede samenwerking in een BIM te kunnen garanderen.
Het BIM-niveau is echter niet in iedere organisatie op hetzelfde level, waardoor miscommunicatie en potentiele bouwfouten eerder ontstaan.
Vanuit sommige partijen is er echter ook nog de vraag wat nou precies die succesfactoren zijn, waardoor BIM positieve resultaten geeft en waarom ze eigenlijk mee zouden moeten doen aan dit proces.
Het afstudeeronderzoek zal worden verricht binnen zowel Van de Ven Bouw en Ontwikkeling als VolkerWessels zuster- en externe projectpartners, waarbij in het bijzonder het VolkerWessels zuster- installatiebedrijf. Met name voor de installatiebranche is BIM nog net wat complexer dan voor de andere partijen, waardoor deze in het bijzonder uitgelicht zal worden. De installateurs zijn namelijk nog niet gewend om mee te denken in het ontwerpproces.
Uiteindelijk zal een advies worden gegeven ten aanzien van de procesoptimalisatie, rekening houdende dat dit advies toepasbaar moet zijn voor alle disciplines in het project.
4
1.3
Probleemstelling
Er zijn tegenwoordig nog veel bedrijven die geen of weinig gebruik maken van BIM, zoals ervaren tijdens vorige stages en publicaties op het internet. De grotere aannemers zoals Van de Ven Bouw en Ontwikkeling hebben de stap gezet om met BIM te gaan werken.
Voor een goede BIM samenwerking is het van belang dat alle deelnemende partijen in een
bouwteam de benodigde BIM-kennis goed beheersen. Wanneer de partijen qua niveau op één lijn zitten met elkaar, zal het proces soepel verlopen.
Helaas is dit nog niet altijd het geval, en zijn er projectpartners die nog niet goed mee komen in het proces. Dit is geconstateerd door het afstudeerproject verstrekkende bedrijf Van de Ven Bouw en Ontwikkeling.
Dit feit zal een hoofdrol spelen in het traject van de afstudeerstage. Het is belangrijk voor deze projectpartners om nu stappen te gaan zetten, om mee te kunnen met de rest van het bouwteam.
1.4
Doelstelling
Het doel tijdens het afstudeeronderzoek is om te gaan kijken waar nu precies de knelpunten zitten tussen de samenwerking middels BIM, tussen Van de Ven Bouw en Ontwikkeling, VolkerWessels zusterbedrijven en externe projectpartners. In eerste instantie zal het onderzoek breed worden opgezet, om zo te kunnen bevestigen dat er inderdaad niveau verschil is, en bij welke partners dit geconstateerd word.
Vanuit deze knelpunten zullen er verbeterpunten en praktische oplossingen worden geformuleerd, welke op ieder gewenst moment getest kunnen worden in de praktijk.
Uiteindelijk moet het onderzoek een bijdrage leveren aan de BIM- optimalisatie voor verschillende ondernemingen, zowel zuster als niet-zuster bedrijven.
De doelstelling van het onderzoek is opgesplitst in de bedrijfs- en onderzoeksdoelstelling. Deze komen voort uit de aanleiding en de probleemstelling.
Bedrijfsdoelstelling:
Inzicht verkrijgen hoe het huidige BIM proces middels BIM verloopt tussen VolkerWessels zuster bedrijven en concrete generiek inzetbare verbeterpunten onderzoeken en testen. Met als testcase de specifieke samenwerking middels BIM tussen Van de Ven Bouw en Ontwikkeling en VolkerWessels zuster- installatiebedrijf.3
Onderzoeksdoelstelling:
Het continu verbeteren van het BIM proces tussen bouwkundige en installatie technische
bedrijfsonderdelen uit een decentrale organisatie. In het bijzonder tussen VolkerWessels partijen Van de Ven Bouw en Ontwikkeling en VolkerWessels zuster- installatiebedrijf.
5
1.5
Hoofd- en deelvragen
Centrale hoofdvraag:
‘’Hoe kan de samenwerking middels BIM tussen project partners op een efficiënte en generieke manier worden geoptimaliseerd?’’
Deelvragen:
Hoe staan de VolkerWessels projectpartners er op dit moment voor m.b.t. het gebruik van BIM?
Hoe staat het betreffende VolkerWessels zuster- installatiebedrijf er op dit moment voor m.b.t. het gebruik van BIM?
Hoe kan het BIM proces geoptimaliseerd worden bij zowel het betreffende VolkerWessels zuster- installatiebedrijf als andere potentiele projectpartners?
Hoe kan er vanuit VolkerWessels op gestuurd worden dat het niveau verschil tussen zusterbedrijven beperkt wordt?
1.6
Resultaten beschrijving en afbakening
Van de Ven Bouw en Ontwikkeling heeft behoefte aan een onderzoek richting het BIM proces. Uit de samenwerking met verschillende projectpartners is naar voren gekomen dat niet alle bedrijven even goed mee kunnen komen op het gebied van BIM.
Er wordt een aanbeveling/adviesrapport geschreven aan zowel VolkerWessels, Van de Ven Bouw en Ontwikkeling als aan de deelnemende en potentiele projectpartners, waaronder het betreffende installatiebedrijf. Hierin zal worden aangegeven hoe de huidige situatie rondom het BIM proces geoptimaliseerd kan worden. Het doel is om een handreiking op te stellen waarin aanbevelingen en adviezen worden gegeven ten aanzien van de procesoptimalisatie. Echter kan er niet worden geïmplementeerd, vanwege het feit dat het bedrijf deze stap zelf moet zetten, en door de afstudeer studenten alleen advies verstrekt wordt.
Het eindproduct dat opgeleverd zal worden voor het afstudeerbedrijf is een generiek inzetbare tool waarmee toekomstige projectpartners kunnen worden getoetst op het vereiste BIM niveau. Het is namelijk belangrijk om voorafgaand aan een project de juiste partners te kunnen selecteren om het BIM-proces te succesvol te laten slagen.
6
1.7
Leeswijzer
Deze leeswijzer is bedoeld om de opbouw van het onderzoek en de scriptie toe te lichten. De scriptie is verdeeld in een aantal fasen, waar bij iedere fase een eigen invulling kent.
Er zal worden gestart met de inleiding, waarin algemene zaken worden behandeld.
Na de inleiding zal fase I behandeld worden, waarin alle relevante BIM theorie voor dit onderzoek ter sprake komt. In de conclusie van het theoretisch kader zal de definitie van BIM worden gevormd. In Fase II is de bedrijfstoepassing beschreven, waarin bevestigd zal worden waarom er gekozen is voor het onderzoek richting de installatiebranche.
Ter aanvulling is er gekozen voor een verbredend onderzoek over de procesgang in de auto-industrie, opvolgend door een aantal voorbeelden van een ideaal BIM proces.
Ten slotte zal de organisatie van het betreffende installatie bedrijf worden uitgelicht doormiddel van het 7S-model van McKinsey.
In Fase III wordt het testproject behandeld, waarbij het project wordt beschreven en de observaties vanuit de BIM sessies beschreven zijn ten behoeve van de procesoptimalisatie.
Onder andere vanuit deze observaties worden in een later stadium de aanbevelingen geformuleerd. In Fase IV zal de conclusie van het onderzoek gevormd worden, en tevens beantwoording van de hoofd- en deelvragen.
In Fase V zullen de aanbevelingen richting VolkerWessels, Van de Ven Bouw en Ontwikkeling, het betreffende installatiebedrijf en voor een vervolgonderzoek beschreven zijn.
De scriptie zal worden afgesloten met een figuren- en tabellenlijst, een lijst met begrippen en afkortingen en de bibliografie.
1.8
Onderzoeksmodel
Voor het bepalen van de onderzoeksmethode, wordt op basis van de deelvraag bepaald met welke methode deze beantwoord wordt. Bijvoorbeeld is het antwoord te vinden in de literatuur of moeten er gegevens worden verzameld? Hoe worden deze gegevens verzameld, doormiddel van
bijvoorbeeld enquêtes of interviews? Deze keuzes leiden tot een onderbouwde onderzoeksmethode. Het onderzoek dat uitgevoerd gaat worden is verdeeld in drie hoofdfasen. Er zal van grof naar fijn worden gewerkt. De theorie zal behandeld worden, voorafgaand er naar het betreffende bedrijf gekeken wordt. Dit is bedoeld om een kader te creëren waarbinnen het onderzoek wordt uitgevoerd. Fase I, Theorie BIM i.c.m. Installateurs
De eerste fase van dit onderzoek is het theoretisch onderzoek. Het onderwerp BIM speelt hierin de hoofdrol.
Er is gekozen om te beginnen met een theoretisch onderzoek om de kennis over BIM te vergroten. De geschiedenis, definitie, voor- en nadelen, BIM rollen, benodigdheden, de koppeling met de traditionele bouw en bouwmanagement komen aan bod. Bouwmanagement wordt gespecificeerd, om te onderzoeken wat dit voor invloed heeft op het BIM proces.
Ook zal er gekeken worden naar welke onderzoeken en rapporten er al liggen, om deze te kunnen gebruiken als onderlegger voor het afstudeeronderzoek.
Het theoretisch onderzoek zal gebruikt worden om verschillende definities en conclusies te vormen over BIM , welke essentieel zijn voor het vervolg van het onderzoek. Wanneer het theoretische deel voldoende informatie bevat, zal dit een degelijke basis vormen voor de rest van het onderzoek.
7
Fase II, BedrijfstoepassingWanneer het theoretische gedeelte afgerond is, zal er gestart worden om het betreffende
installatiebedrijf in kaart te brengen. Het bedrijf wordt geanalyseerd en tevens ook het proces van het bedrijf. De theorie die behandeld is in fase I zal hierdoor worden getoetst. De specifieke rol van het installatiebedrijf in het bouwproces is hierbij van groot belang. De visie van dit bedrijf zal hierbij worden geformuleerd en beargumenteerd.
Er zal worden gekeken op welk BIM-niveau het bedrijf verkeerd, doormiddel van kwalitatief en een gedeeltelijk kwantitatief onderzoek. Het kwalitatieve onderzoek zal vooral bestaan uit open interviews en observaties, het kwantitatieve gedeelte zal doormiddel van de QuickScan en de BIM-maturity worden afgenomen. Uit deze fase zal wederom een deelconclusie worden gevormd. Fase III, Prototype
Het prototype komt bij fase III aan bod, waarbij een project met de bijbehorende projectpartners wordt uitgelicht op het gebied BIM- niveau.Doormiddel van observaties zullen conclusies worden getrokken, welke als leidraad kunnen dienen om op een efficiëntere manier met BIM te kunnen gaan werken.Er zal tijdens deze fase kwalitatief onderzoek worden verricht.
Eén project wordt geobserveerd doormiddel van het bijwonen van BIM- sessies.
Aanbevelingen die uit de observatie conclusies zijn ontstaan zullen in fase V worden beschreven. Fase IV, Conclusie en discussie
In deze fase worden de conclusies, welke gebaseerd zijn op de resultaten van dit onderzoek, inzichtelijk gemaakt. Op basis van de conclusies kunnen er aanbevelingen worden gedaan aan de betreffende partijen.
De conclusies worden onderbouwd en maken de resultaten daarmee valide en bruikbaar.
Daarmee ligt vooral de focus op de optimalisatie van het BIM-proces en de structuur die nodig is om dit te realiseren.
De aanbevelingen kennen een praktische inslag, waarop de organisatie zijn vervolgstappen kan baseren. Deze aanbevelingen geven tevens antwoord op de centrale hoofdvraag van dit onderzoek. Fase V, Aanbevelingen/adviesplan/vervolgonderzoeken
Vanuit de conclusie en discussie worden er aanbevelingen geschreven, namelijk: - Aanbeveling voor het betreffende VolkerWessels zuster- installatie bedrijf; - Aanbeveling voor Van de Ven Bouw en Ontwikkeling;
- Aanbeveling voor vervolgonderzoek;
- Aanbeveling voor het VolkerWessels concern.
Het einddocument resulteert in een ‘universeel’ document waaruit mogelijke aanpassingen en aanbevelingen kunnen worden geformuleerd. Deze zijn van toepassing op de betreffende bedrijven.
8
Figuur 1, schematische weergave onderzoekOp onderstaande afbeelding is een schematische weergave te zien van het onderzoek:
9
1.9
Over VolkerWessels, Van de Ven Bouw en Ontwikkeling
In deze paragraaf zal een korte beschrijving worden gegeven over VolkerWessels en het afstudeerbedrijf Van de Ven Bouw en Ontwikkeling.
1.9.1 Over VolkerWessels
Historie
De geschiedenis van Volker Stevin gaat terug tot 1854, als Adriaan Volker zich in Sliedrecht vestigt als zelfstandig aannemer. Zijn bedrijf groeit snel en neemt grotere opdrachten aan zoals het graven van de Nieuwe Waterweg. Adriaan Volker zet al in 1880 de eerste stappen op weg naar
internationalisatie. De onderneming groeit verder en neemt een groot aantal Nederlandse en buitenlandse bedrijven over. In december 1970 besluiten drie aannemingsbedrijven de handen in een te slaan met de naam Stevin Groep: Van Hattum en Blankevoort (ontstaan in 1831), Boele & van Eesteren en Van Splunder. Deze individuele bedrijven kennen een lange geschiedenis.
Fusies
In 1972 wordt het inmiddels 'Koninklijke' bedrijf omgedoopt tot Koninklijke Adriaan Volker Groep, als overkoepelende naam van een omvangrijke groep bedrijven in binnen- en buitenland. In 1978 volgt de fusie met de Stevin Groep en ontstaat Koninklijke Volker Stevin. De Stevin Groep is ook al het gevolg van een fusie.
In 1991 worden de baggeractiviteiten van Koninklijke Volker Stevin afgestoten. De Kondor Wessels Groep ontstaat in 1990 uit een fusie van het beursgenoteerde IBB Kondor en het
familiebedrijf Wessels. IBB Kondor is in 1969 voortgekomen uit een integratie van IngenieursBureau voor Bouwnijverheid nv en Aannemingsmaatschappij De Kondor nv, waarvan de geschiedenis zelfs teruggaat tot het begin van de vorige eeuw. Beide bedrijven zijn actief in de woningbouw,
utiliteitsbouw en renovatie. Om de positie in de sterk veranderende bouwmarkt te kunnen behouden en verstevigen, zoekt IBB Kondor begin jaren negentig naar een sterke partner en vindt deze in de Wessels Groep. De historie van dit familiebedrijf begint in 1933, als de Rijssense timmerman Arend Wessels besluit aannemer te worden. In 1968 neemt zoon Dik Wessels de leiding over. De
onderneming ontwikkelt zich voorspoedig tot een grote en veelzijdige bouwgroep met activiteiten in binnen- en buitenland. In 1997 bundelen het met name in de infrastructuur actief zijnde Koninklijke Volker Stevin en het in bouw- en vastgoed gespecialiseerde Kondor Wessels hun krachten en ontstaat Koninklijke Volker Wessels Stevin nv.
In 2002 werd de handelsnaam VolkerWessels geïntroduceerd. 4
10
1.9.2 Over Van de Ven Bouw en Ontwikkeling
Historie
In 1921 is Van de Ven Bouw en Ontwikkeling opgericht door Johan van de Ven. Inmiddels heeft het kleinschalige familiebedrijf zich ontwikkeld tot een professionele en dynamische onderneming. Een veelzijdig bouwbedrijf op het gebied van woningbouw, utiliteitsbouw en projectontwikkeling. Ons kantoor is gevestigd in Tilburg.
Over Van de Ven Bouw en Ontwikkeling
Met ruim 90 jaar praktijkervaring weet dit veelzijdige en innovatieve bedrijf ieder project tot een succes te maken. Een allround bouwer en tevens een betrouwbare partner bij projectontwikkeling. De kennis van de medewerkers van het bouwbedrijf wordt benut door de medewerkers van de projectontwikkeling en andersom. Dit is de kracht van ons bedrijf. Van de Ven Bouw en Ontwikkeling is onderdeel van Koninklijke VolkerWessels Stevin.
VolkerWessels Onderneming
Samen werken aan wonen, werken en mobiliteit. VolkerWessels is een bouwconcern dat zich vanuit een decentrale organisatie bezighoudt met het ontwerpen, ontwikkelen, realiseren en beheren van de gebouwde omgeving.
Werkterreinen van VolkerWessels:
Bouw en Vastgoed: plan- en projectontwikkeling, woningbouw en utiliteitsbouw Infrastructuur: beton- en waterbouw, wegenbouw, leidingen, spoorwegbouw en spooronderhoud, telecom- infrastructuur
Specialismen: technische installaties, verkeerstechniek, materieelbeheer en dienstverlening, industriële bouw en toelevering
VolkerWessels kent een decentrale organisatie en een minimum aan bestuurslagen. Elke werkmaatschappij functioneert als een zelfstandige onderneming met een eigen winst- en marktverantwoordelijkheid. Tegelijkertijd maken de werkmaatschappijen deel uit van een hecht, intern netwerk. Binnen dit netwerk werken de bedrijven samen aan integrale multidisciplinaire projecten en aan onderwerpen op het gebied van business development, personeelsontwikkeling en ICT.5
11
F
ase
I
T
heoretisch kader
2.1
Geschiedenis van BIM
2.2
Definitie van BIM
2.3
Voor- en nadelen van BIM
2.4
Soorten niveaus
2.5
BIM rollen
2.6
Benodigdheden BIM
2.7
Koppeling met traditionele bouw
2.8
BIM en bouwmanagement
2.9
Wat houdt de BIM selfscan in?
2.10
Definities BIM selfscan volgens TNO
12
2 Fase I Theoretisch kader
In Fase I worden de belangrijkste theoretische onderwerpen voor het onderzoek toegelicht. Hierdoor is een theoretisch kader gevormd, welke als basis fungeert voor het gehele onderzoek.
2.1 Geschiedenis van BIM
Tegenwoordig heeft vrijwel iedereen in de bouwsector gehoord van het begrip BIM. Sommige bedrijven werken er volop mee, anderen laten het nog even voor wat het is. Maar waar is het BIM nu eigenlijk uit voort gekomen, hoe is het ontstaan?
De geschiedenis van BIM is een interessant stuk om een idee te krijgen over hoe BIM nu eigenlijk ontstaan is. Echter heeft het stuk geen toegevoegde waarde voor de scriptie en is daarom toegewezen aan de bijlage.
In bijlage 2 is een stuk over de geschiedenis van BIM bijgevoegd.
2.2 Definitie van BIM
Vrijwel heel bouwend Nederland heeft de term BIM wel eens voorbij horen komen. Wanneer er aan BIM gedacht wordt, heeft ieder hier een eigen visie op en dus ook een definitie. Er ontstaat nog verwarring over welke definitie er gehanteerd dient te worden, daarom zal hier de definitie omschreven worden welke gehanteerd wordt in het onderzoek.
Bouw Informatie Management:
Het ultieme samenspel tussen alle disciplines in het bouwproces, waarbij alle informatie die van belang is (zowel product als proces gerelateerd) bij de totstandkoming van een bouwwerk eenduidig wordt opgeslagen. Deze informatie is voor alle partijen in het proces beschikbaar.
Bouw Informatie Modellering:
Is een werkmethodiek voor het genereren en hergebruik van digitale gebouwgegevens gedurende de gehele levenscyclus. BIM maakt het
mogelijk dat alle belanghebbenden toegang hebben tot dezelfde informatie. Bouw Informatie Model:
Is de digitale representatie van fysieke en functionele kenmerken van een gebouw. Als zodanig dient het als een informatiebron, die als betrouwbare basis dient voor beslissingen gedurende de gehele levenscyclus van eerste initiatief, ontwerp, realisatie, gebruik tot en met sloop en hergebruik. 6
Uitbesteden tijdens het bouwen is steeds meer aan de orde, hierdoor zijn er steeds meer verschillende bedrijven betrokken bij een bouwproject. De samenwerking en communicatie is hierdoor steeds belangrijker geworden in de bouwwereld.
13
Gedurende het bouwproces verandert de formatie van de betrokken partijen en hun bijbehorende taakomschrijving voortdurend. Wijzigingen en veranderingen tijdens het proces zijn vaak aan de orde. Tijdens het bouwproces is er constant dynamiek aan de orde doordat er veel betrokken partijen aanwezig zijn. De kans op fouten en dus faalkosten wordt hierdoor hoger. De bouwsector loopt achter wanneer het gaat over communicatie. Hedendaags wordt er zeer veel gecommuniceerd met behulp van allerlei vernieuwende technologieën, iedereen heeft toegang tot een apparaat (smartphone/tablet/pc) waarmee internet toegankelijk is en de nieuwste vormen van communiceren mogelijk zijn. Wanneer er gekeken wordt naar de bouwsector, zal opgemerkt worden dat deze op dit gebied nog achter loopt.7Communiceren via e-mail, bouwtekeningen waar met pen aantekeningen op zijn gekalkt en vervolgens maar door een aantal personen zijn gecontroleerd zijn voorbeelden van gebrekkige communicatie. Hierdoor ontstaan er fouten en verlies aan informatie tijdens de voorbereidingsfase, en is er vaak veel onduidelijkheid over wat er nu echt gebouwd moet worden. Al deze zaken leiden tot onvoorziene kosten en vertragingen in het bouwproces die simpel te vermijden zijn wanneer er gebruik gemaakt wordt van de nieuwste vormen van communiceren, in de bouwwereld genaamd BIM. 89
2.2.1 BIM output
Het bouwproces kan worden ondersteund door gebruik te maken van een BIM. Als hulpmiddel voor het bouwproces levert BIM verschillende soorten output, en zorgt het uiteindelijk voor een
vermindering van faalkosten en een verhoging van de productiviteit. Welke output BIM levert zal in dit hoofdstuk behandeld worden. BIM kan bijvoorbeeld worden gezien als een tool voor:
Toetsing van het ontwerp aan bouwbesluit;
Sturing van samenwerkingsprocessen in het bouwteam;
Optimaliseren en integreren van het installatie- en gebouwconcept; Integraal bouwen.
Bovenstaande punten creëren meer toegevoegde waarde voor de klant, en het betreffende bouwbedrijf vergroot zijn onderscheidend vermogen. Het toepassen van de BIM-methodiek zorgt ervoor dat de samenwerking verbeterd wordt, waardoor het werkproces uiteindelijk optimaliseert. De BIM methodiek zou onder andere fouten die ontstaan door gebrekkige communicatie,
samenwerking en informatie uitwisseling moeten verminderen.
Het toepassen van de BIM-methodiek brengt voordelen met zich mee ten opzichte van traditionele contracten op basis van tekeningen en een bestek. Bij ketensamenwerking of geïntegreerde contracten (Design & construct) worden deze voordelen nog beter zichtbaar. Rijksgebouwendienst en Rijkswaterstaat zijn om deze rede BIM gaan eisen in geïntegreerde contracten.10
BIM kan worden toegepast voor de onderstaande onderwerpen:
Visualisatie: 3D-renders kunnen door middel van een BIM-model sneller en makkelijker gegenereerd worden;
Fabricage tekeningen: genereren van fabricage tekeningen voor bepaalde gebouwelementen;
Gebruik bij technische en wet- en regelgevende analyse;
7 Bron: (CBS, 2015)
8 Bron: (2cmanagement, 2012)
9 Bron: (Building information modeling, 2015) 10 Bron: (Blankestijn, 2013)
14
Kostencalculatie: Op basis van het model kunnen kostencalculaties gemaakt worden;Planning;
Bouwvolgorde bepaling: een BIM model kan gebruikt worden om te bepalen welke bestelling volgorde het meest efficiënte is;
Clash control: Doordat in 3D getekend wordt, kan aangeven worden welke onderdelen en elementen met elkaar mogen interfereren;
Opstellen evacuatieplannen: Het model kan eenvoudig worden gebruikt voor evacuatieplannen;
Facility management: ruimte planning, onderhoud en operations kunnen gebaseerd worden op een BIM- model. 11
2.2.2 Misverstanden
Wanneer de term BIM aan de orde komt, heeft ieder hier zijn eigen visie op. Maar is alles wat gezegd wordt wel waar? In deze paragraaf worden er een aantal misverstanden weergegeven om het beeld over BIM recht te zetten.
Het 3D tekenen speelt niet de hoofdrol bij het gebruik van BIM. Veel mensen denken dat BIM slechts 3D tekenen is, wat dus niet het geval is. Het 3D tekenen is slechts een onderdeel van het BIM proces, een mogelijk IT-product welke een BIM proces ondersteuning geeft. BIM wordt vaak vergeleken met de software Revit van marktleider Autodesk, maar dit is onjuist; Verlaging van alle faalkosten door het gebruik van BIM is niet juist, maar het kan wel kosten verlaging opleveren, wanneer afstemmingsfouten worden voorkomen die extra kosten met zich meebrengen. Menselijke fouten kunnen altijd plaatsvinden.
BIM wordt vaak gezien als het gaan gebruiken van een softwarepakket binnen een
onderneming. Dit is niet het geval, het is een totaal andere manier van werken welke door moet dringen in de werkwijze van een bedrijf, een organistische werkverandering. 12
2.2.3 Verschil BIM product en BIM methode
De begrippen BIM product en BIM methode zijn niet hetzelfde. Er moet volgens de literatuur onderscheid gemaakt worden tussen deze twee begrippen.
BIM product:
De software die gebruikt wordt om een model te creëren, met gebruik van tekeningen van de verschillende partijen. Tekeningen zijn een directe afgeleide uit een model, waardoor een integraal informatiemodel ontstaat, een praktische benadering van BIM.
BIM methode:
Een methode die integrale samenwerking in de bouwsector mogelijk zou kunnen maken. Deze methode wordt ondersteunt door de BIM software. Wanneer methodische benadering gebruikt wordt om BIM in kaart te brengen, wordt zichtbaar wat de eigenschappen van een BIM zijn. 131415
11 Bron: (Azhar, 2012) 12 Bron: (TVVL, 2011) 13 Bron: (Blankestijn, 2013) 14 Bron: (RRBouw, 2012) 15 Bron: (sbrcurnet, 2015)
15
2.3 Voor- en nadelen van BIM
2.3.1 Voordelen van BIM
Het toepassen van het BIM kan vele voordelen met zich meebrengen. Deze voordelen maken de keuze om over te gaan op het gebruik van BIM aantrekkelijker. Waarom zou een bedrijf over moeten gaan op BIM? Om de volgende praktische redenen:
Visualisatie ontwerp
Al vroeg tijdens het ontwerp is het mogelijk om een accurate visualisatie te verkrijgen van het betreffende project. Opdrachtgevers en toekomstige gebruikers krijgen hierdoor een duidelijk beeld van wat er uiteindelijk gebouwd gaat worden, en misverstanden over het ontwerp tussen
opdrachtgever en bouwer kunnen hierdoor worden voorkomen. Bepaling bouwkosten
De bepaling van de bouwkosten kan veel nauwkeuriger met behulp van een BIM, hoeveelheden en materialen zijn overzichtelijk weergegeven. Het 3d model wordt gebruikt om hoeveelheden en materiaalgegevens te verzamelen, die gebruikt kunnen worden voor kostenramingen en begrotingen.
Wijzigingen doorvoeren
Wijzigingen die worden doorgevoerd in het 3d model zijn voor alle partijen zichtbaar. Hierdoor ontstaat een goed overzicht. Wanneer er wijzigingen worden doorgevoerd, waarbij bijvoorbeeld een ontwerpalternatief wordt voorgesteld, is dit direct voor alle partijen zichtbaar en doormiddel van een melding ook direct onder de aandacht. Een snelle toegang tot werktekeningen is hierdoor mogelijk, in combinatie met een transparante samenwerking. Alle deelnemende partijen weten van elkaar wat er gewijzigd is, waardoor de communicatie verbeterd wordt.
Optimalisatie in de ontwerpfase
Wanneer er in de ontwerpfase varianten kunnen worden gemaakt op gebied van duurzaamheid of energieprestaties, is het makkelijker om in de ontwerpfase van een project het bouwwerk te optimaliseren.
Toetsing ontwerp
Met behulp van een BIM kan het ontwerp worden getoetst. Bijvoorbeeld de functionele eisen van het programma van eisen, vereiste kwaliteitsniveau, planning en het budget.
Clash detectie
Ontwerpfouten kunnen vroegtijdig worden ontdekt én vermeden door het gebruik van de BIM-methodiek. Betrokken partijen kunnen dit doormiddel van clash detectie waarnemen, aanpassen en zichtbaar maken voor de rest. Hierdoor wordt het ontwerp op maakbaarheid getoetst, waarmee faalkosten en bouwfouten kunnen worden verminderd.
Genereren 2D-tekeningen
In elke fase van het bouwproces is met het behulp van de BIM-methodiek mogelijk om 2D-tekeningen te genereren. In hoeverre het bouwproces vordert worden de 2D 2D-tekeningen gedetailleerder. Tekeningen zullen altijd up-to-date zijn.
16
Aansturing prefabricageDoormiddel van het BIM-model kunnen onderaannemers en leveranciers beter geïnformeerd worden over hoeveelheden en de specificaties van producten, waardoor de productie in de prefabricage kan worden verbeterd en aangestuurd.
Strakkere planning
Doordat er met de BIM-methodiek efficiënter kan worden gewerkt, zal de planning steeds nauwkeuriger gemaakt kunnen worden.
BIM model t.b.v. oplevering
Het BIM model kan gebruikt worden als checklist voor het opleveren van het betreffende bouwwerk. Informatie t.b.v. gebruiksfase
Informatie over het bouwwerk kan ten alle tijden worden opgevraagd wanneer het bouwwerk in gebruik is. Hierdoor is het mogelijk om materialen en installaties te achterhalen ten behoeve van onderhoud en beheer. 16171819
2.3.2 Nadelen van BIM
De BIM-methodiek heeft veel voordelen die het proces bij een bouwbedrijf positief kunnen beïnvloeden. Daarnaast zijn er ook beperkingen en nadelen die kunnen worden ervaren tijdens de implementatie en het gebruik van een BIM.
Investeringen
Wanneer een organisatie nog geen gebruik maakt van de BIM-methodiek, zal er geïnvesteerd moeten worden. De nieuwe werkwijze vergt inzet van de organisatie en dus tijd en geld. Het implementeren van de BIM-methodiek betekend dat er bijscholing gegeven moet worden aan de huidige werknemers, of zelfs nieuwe jonge werknemers aangetrokken moeten worden omdat deze beter met een nieuwe manier van werken om kunnen gaan. Oudere werknemers hebben vaak geen zin in een nieuwe werkwijze wanneer de traditionele werkwijze prima verloopt, maar zullen toch mee moeten wanneer de BIM-methodiek wordt geïmplementeerd. Ook zal er geïnvesteerd moeten worden in nieuwe software en zo nodig nieuwe hardware die de BIM-methodiek ondersteunen.
Achterblijvende partijen
Partijen met een goede zakelijke relatie zullen elkaar zoveel mogelijk werk gunnen. Zodra er door één partij besloten wordt om de BIM-methodiek te gaan gebruiken, zullen de aanverwante partijen mee moeten gaan en deze BIM-methodiek moeten accepteren en implementeren. Het kan hierdoor voorkomen dat deze partijen wegvallen omdat ze simpelweg niet met BIM willen werken of hier de middelen niet voor hebben. Deze partijen blijven achter, en voor een goed BIM proces zullen andere partijen gekozen moeten worden die wel met de BIM-methodiek willen en kunnen werken.
16 Bron: (RRBouw, 2012) 17 Bron: (deBIMspecialist, 2014)
18 Bron: (McGraw Hill Construction, 2009)
17
Juridische aansprakelijkheid onduidelijkWie is er aansprakelijk wanneer in het BIM-model iets gewijzigd is? Kan er worden nagegaan wie wat en wanneer in een model gewijzigd heeft? Dit zijn vragen die gesteld worden wanneer partijen overwegen om met BIM te gaan werken. Wanneer een BIM-protocol niet goed en duidelijk is opgesteld kan hierover verwarring ontstaan. Het BIM-protocol geeft weer wie verantwoordelijk is en wanneer er wijzigingen worden aangebracht in een BIM-model. 202122
2.4 Soorten niveaus
Het BIM kan worden toegepast op verschillende soorten niveaus. In deze paragraaf worden de verschillende niveaus beschreven en hoe deze vormen toegepast worden.
2.4.1 Safe BIM, big BIM en little BIM
Wanneer een organisatie ervoor kiest om met BIM aan de slag te gaan, kan er gekozen worden om eerst een project middels safe BIM uit te werken. Hierbij wordt een BIM-model parallel aan een traditioneel project uitgewerkt. Het werken met safe BIM heeft als doel om een eerste inventarisatie te maken van de sterke en zwakke punten. Ook krijgt de organisatie een indruk over verandering in werkwijzen en kosten. 23
Wanneer er gesproken wordt over little BIM binnen een bedrijf, wordt er alleen binnen het eigen bedrijf met BIM gewerkt. Het doel is het verbeteren van interne bedrijfsprocessen binnen het betreffende bedrijf. Wanneer een bedrijf ervoor kiest om met little BIM te beginnen kan het bedrijf opleidingen aanbieden aan personeel en investeren in BIM modelleersoftware.
In het geval dat het bedrijf niet alleen binnen de eigen onderneming bezig is met BIM wordt er gesproken over big BIM. Het bedrijf gebruikt BIM om 3D-informatie uit te wisselen met partijen in de bouwketen. De verschillende partijen zullen gebruik moeten maken van BIM om gebruik te kunnen maken van big BIM, en wanneer dit het geval is zal big BIM toegevoegde waarde leveren in het bouwproces. De samenwerkende partijen dienen met elkaar afspraken te maken in een BIM-protocol, waarin verantwoordelijkheden van de partijen beschreven zullen staan. 2425 In bijlage 3 is een tabel met daarin de verschillen tussen little BIM en big BIM bijgevoegd.
20 Bron: (Irwin, 2007) 21 Bron: (ISSO, 2011)
22 Bron: (Fikkers, Nieuwenhuizen, Nijssen, & Schaap, 2012) 23 Bron: (Stabiplan, 2015)
24 Bron: (Sewlal, 2012) 25 Bron: (RRBouw, 2012)
18
2.4.2 Open BIM en gesloten BIM
Kortgezegd betekend open BIM dat de samenwerkende partijen met verschillende 3D modelleer software werken, en de modellen uitgewisseld kunnen worden doormiddel van een IFC bestand (Industry Foundation Classification). Iedere partij maakt een eigen aspectmodel en beheert deze. De software waarmee gewerkt wordt kan van het aspectmodel een IFC model export maken, welke tussentijds kunnen worden uitgewisseld tussen de samenwerkende partijen. De verschillende IFC modellen kunnen worden samengevoegd om conflicten op te sporen, de zogenaamde clashes. Deze clash controle wordt door een BIM-coördinator uitgevoerd en zal terugkoppeling geven aan de betrokken partijen wanneer er clashes ontstaan. De taak van de betreffende partijen is om deze clashes in onderling overleg te bespreken en op te lossen. Meestal is de BIM-regisseur werkzaam bij de hoofdaannemer van het project maar het kan ook een opdrachtgever, architect of constructeur zijn. Het ligt eraan wie het meest deskundig is op het gebied van clash control. De software die hiervoor gebruikt wordt kan bijvoorbeeld Tekla BIMsight, Solibri Model Checker of Navisworks zijn. Er moet worden opgelet dat er tijdens het uitwisselen van, en omzetten naar IFC bestanden enige kans is op data verlies. Dit is nog een probleem wat op kan treden wanneer de bestanden niet goed omgezet worden of er niet genoeg kennis aanwezig is. Open BIM kan in feite gedefinieerd worden als samen aan één model werken met als het ware universele bestanden.
Naast open BIM bestaat er ook nog gesloten BIM. Gesloten BIM betekent dat in de keten door iedereen dezelfde software wordt gebruikt, bijvoorbeeld alleen met Autodesk Revit of ArchiCAD. Er kan op twee manieren worden gewerkt met een gesloten BIM. Doordat er gewerkt wordt met één type software hoeft er in principe niks uitgewisseld te worden, dit kan bijvoorbeeld met een centrale server waarbij iedereen tegelijk in het model kan werken. Hierdoor kan er in één model gewerkt worden met als voordeel dat er geen data verloren kan gaan door uitwisseling van en omzetting naar IFC. Wel moet er rekening gehouden worden met het feit dat ook tussen dezelfde software zoals Revit, data verlies kan optreden bij uitwisseling tussen disciplines. Hieronder bijvoorbeeld te verstaan een architect en installateur. Als tweede kan er ook door iedere partij een eigen model ontworpen worden welke deze ook zelf beheert. Deze modellen kunnen later aan elkaar gelinkt worden door deze op besproken tijdstippen te delen met elkaar.
Gesloten BIM kan dus alleen wanneer alle meewerkende partijen met dezelfde software werken, wat hedendaags niet vanzelfsprekend is. Wanneer gesloten BIM een pré is, zal het kiezen van
samenwerkingspartners lastiger worden.
Iedere partij moet altijd beschikken over de meest recente versie van het model, zodat er geen misverstanden ontstaan doordat partijen in het verkeerde model verder werken. Gesloten BIM kan in feite gedefinieerd worden als het samenwerken in een model, door het gebruik van dezelfde software.
Een nadeel van het werken met een gesloten BIM is dat de bestanden te groot worden door een te gedetailleerde uitwerking, wat een negatieve invloed heeft op de snelheid van de uit te wisselen bestanden. 262728
26 Bron: (Bartels, 2010) 27 Bron: (RRBouw, 2012) 28 Bron: (Sewlal, 2012)
19
2.4.3 Detailleringsniveau (Level of Detail/Development)
Wanneer besloten wordt om met de BIM-methodiek te gaan werken, is het belangrijk om
voorafgaand aan het proces afspraken vast te leggen met betrekking tot het detailniveau. Dit is van belang om de samenwerking goed te laten verlopen en een proces te creëren dat tot een goed BIM leidt. Dit houdt in, tot welk detailniveau er gewerkt wordt en binnen welke tijdsafspraken de samenwerkingspartners per fase en per discipline doorgaan.
Tegenwoordig zijn er veel documenten verspreid waarin verschillende definities over het
detailleringsniveau/informatieniveau staan geformuleerd. Er is nog niet één standaard waarmee over de hele wereld gewerkt wordt. Er is bijvoorbeeld een guide line uit Denemarken en uit de Verenigde Staten. In Nederland wordt vaak gesproken over Levels of Detail/Development (LOD), maar ook over de Informatie Niveaus vanuit TNO (www.nationaalbimhandboek.nl), welke te verdelen zijn over zes detailniveaus. In dit onderzoek is uitgegaan naar het onderzoek van IPC, geschreven door Dik Spekkink. 29303132
In onderstaande tabel staan de verschillende detailleringsniveaus weergegeven met bijbehorende fasen.
Fase Detailleringsniveaus
Haalbaarheid LOD 000
Functioneel ontwerp LOD 100 + LOD 200 Definitief ontwerp LOD 300
Uitvoeringsgereed ontwerp LOD 400 Beheer en onderhoud LOD 500 Tabel 1, overzicht fasen detailleringsniveaus
In bijlage 4 is een overzicht van de verschillende detailleringsniveaus bijgevoegd.
29 Bron: (Bartels, 2010) 30 Bron: (Berlo, 2012)
31 Bron: (hetnationaalbimplatform, 2015) 32 Bron: (Spekkink, 2012)
20
2.5 BIM-rollen
In het BIM proces wordt een BIM team samengesteld waarin verschillende functies en rollen zijn te onderscheiden. Iedere functie kent zijn eigen taken en verantwoordelijkheden.
Om deze functies te kunnen vervullen zijn bepaalde competenties en een bepaald werk- en denkniveau vereist.
Deze BIM rollen kunnen als volgt worden onderverdeeld. Eerst weergegeven in tabel 2, hierna een korte uitleg over de functie en op welk niveau deze zich bevindt.
Functie Taken Competenties
BIM Manager
Eindverantwoording omtrent BIM projecten op het gebied van tijd, geld kwaliteit, organisatie en informatie met zwaartepunt op informatie en procesmanagement.
Delegeren, inlevingsvermogen, samenwerken, gedegen kennis en ervaring met bouwproces. BIM
Adviseur
Advisering ten aanzien van het BIM proces en de implementatie van BIM in een project/organisatie.
Inlevingsvermogen, inzicht in problemen in samenwerking. BIM
Coordinator
Het coördineren van verschillende technische ontwerpdisciplines met als doel de
totstandkoming tot een integraal model.
Overzicht houden, structureren en samenwerken.
BIM Modelleur /
Engineer
Ontwerpen en modelleren van gebouw en gebouw gebonden installaties.
3D modelleren, integraal ontwerpen, Life Cycle denken, samenwerken, sterke
vakinhoudelijke kennis. Tabel 2, overzicht verschillende BIM rollen
Op organisatieniveau
BIM-Manager
De manager is een rol op organisatieniveau over de verschillende bouwprojecten heen. De BIM-Manager geeft de leiding aan de implementatie van BIM in het bedrijf en mogelijk als ‘’trekker’’ van een BIM-werkgroep.
Op projectniveau
BIM-Coördinator
De BIM-coördinator is de technische spil in het BIM-team. Deze zorgt ervoor dat de koppeling van diverse aspectmodellen soepel verloopt. Ook indien er gebruik gemaakt wordt van verschillende software tussen de partijen. Tevens controleert de BIM-coördinator de verschillende aspectmodellen op mogelijke fouten.
BIM-Modelleur
De BIM-modelleur wordt ook wel BIM-engineer genoemd. Deze modelleur is te vergelijken met de CAD-tekenaar in het traditionele bouwproces. Modelleren vergt echter andere kennis dan tekenen. De BIM-modelleur is specialist in het bouwen en toevoegen van data aan de gebouwmodellen. Ook het afgeleide 2D-tekenwerk, wordt indien nodig verzorgd door de BIM-modelleur.
21
BIM-aspectadviseurDe BIM-aspectadviseur vat verschillende inhoudelijke disciplines samen in het bouwproces. Dit zijn onder andere de architect, constructeur, de bouwfysisch adviseur, de calculator, de planner en de installatieadviseur. 33
2.6 Benodigdheden BIM
Het werken middels de BIM-methodiek vergt meer dan alleen het aanschaffen van software. De organisatie moet beschikken over kennis en vaardigheden en moet bovendien ook de stap willen zetten om te gaan BIMmen.
Het BIM-proces vraagt om een andere mindset en dat is lastig voor mensen die al 30 jaar op dezelfde traditionele manier werken.
Om te kunnen werken met de BIM methodiek zijn onderstaande punten essentieel.
Om en 3D model op te kunnen zetten is en 3D model platform nodig met software waarmee een modelleur een 3D model kan opzetten. Voor iedere discipline is specifieke software verkrijgbaar, zoals Revit, Tekla, ArchiCAD, Allplan, Bentley, Vectorworks of DDS.
Voor specifieke toepassingsfuncties is software nodig. Deze toepassingsfuncties worden uitgevoerd met gegevens die in het BIM-model zijn vastgelegd, zoals bijvoorbeeld constructieberekeningen, hoeveelheden analyse, clash-detectie, planning, analyse en simulatie van energieprestatie en model check wat inhoudt dat het BIM-model gecontroleerd wordt op mogelijke fouten. Softwarepakketten voor deze
toepassingsmogelijkheden zijn bijvoorbeeld Tekla, Vectorworks, DDS, Solibri, Navisworks, Ibis4BIM, Bink, Robot, Vico en dRofus. Per toepassingsgebied is er specifieke BIM software, in feite een toolbox principe.
Om snel en effectief te kunnen modelleren zijn bibliotheken met geparametriseerde objecten essentieel. Op dit gebied zijn verschillende aanbieders actief zoals
3B-werkmethodiek (Revit), SmartRevit (Revit), en BouwConnect (Revit),. Ook kunnen bedrijven zelf een bibliotheek maken.
Om de aspectmodellen van verschillende disciplines te kunnen samenvoegen kan er ook gebruik worden gemaakt van een modelserver. Dit is bijvoorbeeld mogelijk door de open source server van TNO te gebruiken. Deze server is speciaal gebouwd voor de BIM-structuur en wordt continu door ontwikkeld.
Er zijn standaarden nodig om modellen uit te wisselen, het uitwisselen van gegevens met het BIM-model en een raamwerk voor bibliotheken. Dit omdat iedere partij in de voor hen meest geschikte software moet kunnen werken. Om dit te kunnen realiseren is Buildingsmart IFC ontwikkeld. 34
33 Bron: (Notenbomer, 2014) 34 Bron: (RRBouw, 2012)
22
2.7 Koppeling met traditionele bouw
Zowel het traditionele bouwproces als het BIM-proces leveren uiteindelijk beide een resultaat op in de vorm van een gebouw. Echter zijn er wel grote verschillen in de procesgang naar dit resultaat. De traditionele wijze, zoals we deze al jaren lang kennen, brengt gemiddeld 10% faalkosten met zich mee. 35
Doordat de marge jaren lang hoog genoeg was om deze faalkosten te accepteren is men niet van het traditionele proces afgestapt. Het werkte immers prima zoals het ging.
De economische crisis die ontstond in 2007 liet een hoop bouw gerelateerde ondernemingen bezwijken en men kreeg de indruk dat de faalkosten van het traditionele bouwproces toch wat aan de hoge kant waren.
Om deze faalkosten te reduceren moest er wat gedaan worden aan dat proces. Efficiënter en slimmer samenwerken, meer vakkennis delen en virtueel bouwen, kortom, BIM werd steeds belangrijker. Maar wat zijn nu eigenlijk de grote verschillen tussen het traditionele proces en het BIM-proces?
Het traditionele bouwproces wordt gestart met een initiatieffase, waarna het initiatief uitgewerkt zal worden tot een ontwerp en bestek. Dit geldt zowel voor de architect, constructeur als
installatieadviseur. De betrokken partijen leggen de gegevens vast in een contract, bestaande uit tekeningen en een bestek. Vaak wordt door middel van een aanbesteding, een begroting gemaakt door diverse partijen.
Wanneer alle aanbiedingen binnen zijn zal er een keuze worden gemaakt voor een partij die het project mag gaan realiseren.
Na realisatie en oplevering van het project volgt de onderhoudsfase.
Deze onderhoudsperiode wordt gecalculeerd door een meerjarige onderhoudsplanning en onderhoudsbegroting.
BIM, wat staat voor Building Information Modeling is een innovatie die erg aan het opkomen is in de bouw. Het is geen programma of systeem, maar een proces waarin gewerkt wordt volgens een bepaalde methodiek. Gedurende de levenscyclus van een gebouw wordt alle relevante informatie opgeslagen, gebruikt en beheerd, waarbij ondersteuning plaatsvindt door een digitaal
driedimensionaal gebouwmodel.
Met een BIM-model werken verschillende partijen samen in één model, of ieder in haar eigen aspect model. Bij de laatste varriant worden de aspectmodellen later samen gevoegd en ontstaat er één BIM-coördinatie-model. Door deze samenwerking zijn de lijnen tussen opdrachtgever en
deelnemende partijen een stuk korter, wat resulteert in een snellere procesgang met aanzienlijk minder fouten (door b.v. clashcontrole). Het ontwerp wordt door de verschillende partijen volledig op elkaar afgestemd en dus met minder fouten aangeleverd aan de uitvoerende partijen, waardoor de faalkosten gereduceerd worden.
23
Figuur 2, kosten tabel overzicht per faseDoor gebruik van BIM komt er meer druk te liggen op de beginfase van een bouwproject, waardoor taken en verantwoordelijkheden zullen verschuiven. Omdat er in deze fase bepalende beslissingen worden genomen, is het belangrijk dat de communicatie, samenwerking en transparantie van de informatie geheel op orde is.
Figuur 2 laat middels de blauwe en gele lijn zien dat naarmate het bouwproces vordert de mogelijkheid om kosten te beïnvloeden afneemt, maar de kosten van wijzigen juist toenemen. De oranje lijn geeft aan dat het zwaartepunt van de beslissingen en de keuzes bij integraal
ontwerpen eerder in het proces kunnen plaatsvinden. Hierdoor neemt de invloed op de kosten toe en zijn de kosten van de wijzigingen lager.
Het ideale ontwerpproces, welke is aangegeven met de oranje lijn, kan als BIM-proces worden aangezien. 36
In grote lijnen komt de BIM-methodiek overeen met het traditionele bouwproces, maar is het vooral gericht op een andere manier van denken en samenwerken. Als hulptoepassing is er voor ieder vakgebied diverse software te verkrijgen die het gemakkelijker maakt om deel te nemen aan het BIM-proces. De mogelijke ‘vechtcultuur’ die de organisatie nu kent zal echter wel moeten veranderen naar een samenwerkingscultuur, om zo meer profijt te hebben van de methodiek.
Figuur 3, Relaties tussen de partijen traditioneel versus BIM.
24
2.8
BIM en bouwmanagement
Bouwmanagement is een term die al lang bestaat in de bouw en is een samenvattend woord voor diverse activiteiten. Bouwmanagement kan de volgende activiteiten omvatten:
Begeleiding van het bouwproces van A tot Z, zowel qua planning, voorbereiding, uitvoering als het financiële aspect;
Samenvatten van eisen in een programma van eisen; Opstellen van een uitgebreide planning;
Directievoering of projectleiding van een bouwproject; Voortgang-, kwaliteit en kostenbewaking;
Rapportage en terugkoppeling Evaluatie na afloop. 37
Bouwprojectmanagement is – vanaf het initiatief tot en met de ingebruikname – het structureren, organiseren, coördineren, controleren en evalueren van alle activiteiten die ten behoeve van de totstandkoming van bouwprojecten noodzakelijk zijn, waarbij de wensen van de opdrachtgever tot een bouwresultaat met optimale prijs/kwaliteit verhouding leiden. 38
Projectmanagement is - Het plannen, delegeren, bewaken en beheersen van alle aspecten van het
project, en het motiveren van de betrokkenen om de projectdoelstellingen te realiseren binnen de verlangde prestatiedoelen voor tijd, kosten, kwaliteit, scope, benefits en risico’s. 39
BIM management kan gezien worden als een verlengde van bouwmanagement. De BIM-regisseur kan het gehele proces coördineren en bewaken. De vooraf gemaakte afspraken met de betrokken partijen liggen hieraan ten grondslag. Ook is het belangrijk dat voorafgaand het doel wordt geformuleerd waarvoor BIM ingezet moet worden.
BIM draagt bij aan het realiseren van de gewenste kwaliteit, reductie van kosten,
doorlooptijdverkorting en een uiteindelijk Bouw Informatie Model waaruit relevante informatie gehaald kan worden. 40
2.8.1 Bouwmanagement
In de jaren 80 was het vooral de architect die de functie van het bouwmanagement op zich nam. Later is deze functie zich tot een afzonderlijke discipline gaan ontwikkelen en ontstonden er
bouwmanagement bureaus. De reden van deze verandering was het gevolg van een aantal oorzaken waardoor de architect het werk amper meer kon behappen, namelijk;
De bouw werd steeds complexer;
Er werden steeds meer disciplines betrokken bij het bouwproces; Er ontstond een grote vraag naar gespecialiseerde adviseurs.
37 Bron: (Bouwmanagement en Bouwadvies, 2015) 38 Bron: (Philipsen, 1995)
39 Bron: (Office of Government Commerce , 2010) 40 Bron: (Sewlal, 2012)
