.aal-'eau leb-!oor uts-t de , en ~ing dat . tin-van be-den ntal zich 1ten die niet 1 op !lsel : en !ten cht-1 de valt tt te
De ramp van
Enschede
PEN
Ins& D van afgelopen juni schreef Romke van der Veen twee relati-verende pagina's over het begrip risicomaatschappij om ontwikke -lingen in de samenleving mee te typeren. Plak dat etiket niet al te gemakkelijk op alle heftige onge-lukken die zich voordoen, is zijn boodschap.
Tsja, kun je de vuurwerkramp van Enschede aanduiden als een gevolg van de risico-maatschappij waarin wij leven? De journalisten van de Volkskrant hanteerden dat begrip misschien wat al te gemak-kelijk; de deskundige professor van de Universiteit Twente stelde in zijn artikel met verwijzing naar een paar definities van wat de nieuwe literatuur onder risico's verstaat, dat ijdel gebruik aan de kaak.
In het functioneren van de hui-dige maatschappij lijkt echter steeds minder plaats voor de des-kundige die het monopolie heeft om precies te weten hoe het zit. Het kan niet de bedoeling zijn om met de analyse van Van der Veen de discussie over water met die ri-sico's aan de hand is te sluiten. Wij zouden toch nieuwsgierig moeten zijn naar toepassingen van de ri-sico-analyse van Giddens en Beck op de Nederlandse situatie. AI was het maar vanwege het haast onge-merkt sterk gegroeide gebruik van de ruimte, de welvaart, en het daarmee gepaard gaande ontoe-reikender worden van ons be-stuurlijk instrumentarium.
Ook bij het Enschedese vuur-werk is er niet zo maar een schurk
in het stuk aan te wijzen, en net zo
s &..o 7/8 2ooo
0
p
P A P I E R
min is er een expert te vinden die vanuit zijn vakgebied precies kan vertellen hoe het met gevaren zit. De vorige Nationale Ombuds-man heeft de opdracht gekregen een eenduidig antwoord te produ-ceren binnen het oorzaak- gevolg denken. Of hem dat zallukken is nog de vraag. De praktijk van de wanorde in ons ogenschijnlijk zo goed georganiseerde Nederland zou weleens flink weerbarstig kunnen blijken. Zijn rapportage is ook van belang voor een verdere beoordeling of er in dit geval sprake is van risico's in de zin van Giddens en Beck. Een
gedachten-wisse~g daarover moet je niet te snel afkappen met een verwijt van onnadenkendheid naar de ene par-tij en een beroep op de zorgvul-dige analyse aan eigen kant. Mis-schien heeft het zijn verdienste als uit wat meer invalshoeken het ge-voel van onvrede dat met de ramp van Enschede verder gegroeid is, nader onder woorden gebracht wordt.
Een van de vele definities van een ramp is te vinden in de vraag welk deel van de schade door ver-zekeringen wordt gedekt. Het uit die hoek afkomstige kansbegrip veronderstelt de herhaalbaarheid van gebeurtenissen. Wiskundig is er evenwel maar zeer ten dele greep op het begrip ramp als in Enschede te krijgen. Vanuit de za-kenwereld wordt dat duidelijk aan de wankele financiele positie van Lloyds-verzekeringen te Londen.
Je zou ook kunnen zeggen: een ramp lijkt des te meer tot de risi-comaatschappij te behoren naar-mate er meer deskundigen om de tafel moeten om er greep op te krijgen. Het kan ook nuttig zijn wat er met rampen zo al mis gaat
met elkaar te vergelijken. Wat hebben de vliegtuigrampen in de Bijlmermeer en Welschap, de watersnoden langs Maas en Rijn te maken met het vuurwerk in Enschede? Oat lijkt te maken te hebben met de complexe ver-deling van verantwoordelijkheden over een aantal organisaties. Ieder op zich pleegt heel goed te werken. Hun werkterrein is wel erg verdicht, zowel fysiek als op papier. Zo kunnen er allerlei din-gen bij nader inzien uit de hand !open die van te voren dee! uit-maken van volgens de regels van de kunst dichtgespijkerde bureau-cratieen. Door een ramp wordt er tegelijkertijd zoveel beroep op alles en iedereen gedaan dat plot-seling niemand meer echt greep op de zaak heeft. Oat begint met de persoon die volgens de mer-archie formeel voor alles verant-woordelijk zou moeten zijn. Al-lerlei organisaties met hun hebbe-lijkheden en onhebbelijkheden moeten tegelijkertijd veranderen van 'koud' naar 'warm'. Alleen de echte brandweer lijkt voldoende ervaring te hebben met die plotse-linge cultuuromslag: van streng luisterend naar de hoogste baas als er geen brand is, naar een goed sa-menwerkende ploeg wanneer het vuur ter plekke gedoofd moet worden met of zonder plannen op papier. Echter ook zo'n organisatie is al gauw machteloos in de sa-menwerking met de lappendeken van hulpdiensten met hun be-voegdheden. Wanneer dan ook nog het voortraject v;rn de vergun-ningverlening erbij betrokken wordt, is Nederlands ineens hele-maal geen transparant bestuurd land meer met zijn bestuurslagen en daar min of meer op terug te
PEN
voeren verantwoordelijkheden en
bevoegdheden. Ons bestellijkt op vitale momenten aan zijn eigen succes te bezwijken.
Het lijkt rnij niet verstandig zoals Van der Veen doet zich weer snel terug te trekken binnen de veilige grenzen van de 'goede regelgeving' en een 'nauwgezette implementatie' waarmee men de kans op rampen binnen aanvaar-bare grenzen kan houden. Oat lijkt
s &_o 7/8 2ooo
0
p
PAPIER
rnij te weinig.
De (on)gevoeligheid voor plot-seling veranderende omstandig-heden zou je het risico van de hui-dige maatschappij kunnen noe-men. In die zin lijken wij ook het nieuwe tijdvak van de
post-indus-triele en post-bureaucratische
maatschappij binnen te treden waarin besturen in vitale situaties meer kunst dan wetenschap ge
-worden is. Het sinds de
Indus-triele Revolutie opgebouwde be-sturingsmodel begint zachtjes te kraken en soms te ploffen. Wat meer nieuwsgierigheid naar het hoe en waarom lijkt mij waar veel
mensen tegenwoordig recht op
hebben. TON JACOBS
