IS ONS BW ‘SMART’ GENOEG?
VERNIETIGING VAN EEN SMART CONTRACT:
EEN UTOPIE?
Student: mw. S. (Shanna) van der Water
Begeleider: dhr. Mr. C.J.W. (Jaap) Baaij
Jaar/semester: 2017-2018
Master: Privaatrechtelijke rechtspraktijk
Dankwoord
Ruim drie en een half jaar geleden heb ik besloten om weer terug de collegebanken in te gaan en is het moment van afstuderen dan eindelijk aangebroken. Deze scriptie vormt het slotstuk van de master Privaatrecht, die ik met veel plezier heb gevolgd aan de Universiteit van Amsterdam. Het schrijven van deze scriptie over een omvangrijk, innovatief en ontastbaar onderwerp als smart contracts, was een enorme uitdaging. Ik heb geleerd dat het moment waarop je vast loopt, je niet meer weet hoe je verder moet en eigenlijk de handdoek in de ring wilt gooien, je juist moet doorpakken: “Je bent dan dicht bij het antwoord dat je zoekt”. Deze raad van meneer Baaij heb ik gevolgd en de resultaten van mijn onderzoek vindt u dan ook in deze masterscriptie.
Graag maak ik van deze gelegenheid gebruik om meneer Baaij te bedanken voor zijn kritische blik en raadgeving. Voorts ben ik mijn werkgever Rabobank enorm dankbaar, die mij de mogelijkheid en ruimte heeft geboden, om naast mijn werk deze master te volgen.
Abstract
Smart contracts lijken met hun komst het nieuwe dictum te zijn van het adagium pacta sunt
servanda. Blockchain is de achterliggende technologie van smart contracts, die het mogelijk
maakt sneller, efficiënter en dus goedkoper transacties te verrichten. De blockchain zorgt ervoor dat transacties onweerlegbaar worden geregistreerd en aldus onveranderbaar zijn. Contractspartijen kunnen de gemaakte afspraken converteren naar een code – het smart contract – en deze als toepassing programmeren op een blockchain. Zodra aan de geprogrammeerde voorwaarden zijn voldaan, voert het smart contract zichzelf uit. Op deze manier kunnen overeenkomsten worden gesloten en uitgevoerd. Bovendien wordt het wellicht in de toekomst mogelijk om eigendomsrechten juridisch over te dragen, met behulp van digitale eigendomsmunten. Vooralsnog bestaan er echter nog significante juridische onzekerheden en risico’s rondom deze veelbelovende innovatie. Smart contracts zijn niet wettelijk gereguleerd, zodat zekerheid over de juridische kwalificatie, afdwingbaarheid én aantastbaarheid van dit fenomeen ontbeert. Uit dit klassiek juridisch onderzoek blijkt dat smart contracts juridische overeenkomsten zijn krachtens art. 6:213 BW en zij zijn dan ook vernietigbaar. Of, en zo ja, in hoeverre smart contracts met terugwerkende kracht vernietigd kunnen worden is in deze scriptie onderzocht. De prestaties zijn door vernietiging van het smart contract onverschuldigd verricht en dienen te worden ongedaan gemaakt ex. art. 6:203 e.v. BW. Na vernietiging ontstaan er discrepanties tussen de (eigendoms-) registratie op blockchain en de rechtswerkelijkheid, hetgeen afbreuk doet aan de rechtszekerheid. Verder blijkt dat het met terugwerkende kracht vernietigen van een smart contract beperkingen ondervindt. Het uitvoeren van een fork is de enige manier om het smart contract met terugwerkende kracht te vernietigen. Echter is deze manier van ongedaanmaking, op grond van onverschuldigde betaling, bezwaarlijk en soms zelfs onmogelijk. Dit zorgt ervoor dat de terugwerkende kracht en dus ook de zakelijke werking ontvalt. Hierdoor is het voor de vervreemder onmogelijk om de zaken op grond van zijn absolute eigendomsrecht te revindiceren. Slechts een vordering tot onverschuldigde betaling of schadevergoeding in natura kan worden ingesteld, met een risico op faillissement van de verkrijger. In deze scriptie is dan ook beargumenteerd dat het wenselijk is om alsnog zakelijke werking toe te kennen. Betoogd is voorts dat een rechterlijke instantie, in de vorm van een smart-court, in de toekomst moet kunnen interveniëren in het smart contract en dat digitale zaken (zoals eigendomsmunten en cryptocurrencies) als ‘zaak’ opgenomen moeten worden in het BW.
Inhoud
Dankwoord ... 1
Abstract ... 2
Inhoud ... 3
1. Inleiding ... 5
1.1 Aanleiding en doelstelling van het onderzoek ... 5
1.2 Hypothese ... 8
1.3 Onderzoeksmethode ... 8
1.4 Plan van behandeling ... 9
2. Blockchain ... 10
2.1 Inleiding ... 10
2.2 Once upon a blockchain ... 10
2.3 Digital wallet, cryptocurrencies & tokens ... 12
2.3.1 Wallet ... 12
2.3.2 Cryptocurrencies ... 13
2.3.3 Tokens ... 14
2.4 Kill-functie en Fork-mechanisme ... 15
2.5 Conclusie ... 17
3. Smart contracts: it’s not just code ... 18
3.1 Inleiding ... 18
3.2 Een overeenkomst conform titel 5 boek 6 BW? ... 18
3.2.1 Nieuwe vorm van consensualisme ... 19
3.2.2 Aanbod en aanvaarding ... 20
3.2.3 Bepaalbaarheid ... 21
3.2.4 Ruilovereenkomst c.q. elektronische overeenkomst ... 22
3.3 Het autonome karakter van smart contracts en de rol van oracles ... 23
4. Vernietiging ex. art. 3:53 BW ... 26
4.1 Inleiding ... 26
4.2 Fictieve casus ... 27
4.3 Vernietiging met terugwerkende kracht (lid 1) ... 28
4.3.1 Eventualiteiten programmeren is onmogelijk ... 30
4.3.2 Ongedaanmakingsverplichting buiten de blockchain ... 30
4.3.3 Retro-overdracht is geen vernietiging met terugwerkende kracht ... 31
4.3.4 Terugwerkende kracht v. smart contracts: kill or fork! ... 31
4.4 Vernietiging zonder terugwerkende kracht (lid 2) ... 33
4.4.1 Voldoen aan ongedaanmakingsverplichting is bezwaarlijk en/of onmogelijk ... 34
4.4.2 Juridische consequenties bij bezwaarlijke of onmogelijke ongedaanmaking .... 34
4.5 Vernietiging is (on)mogelijk ... 36
4.6 Conclusie ... 38
5. Een smart aanbeveling ... 39
5.1 Inleiding ... 39
5.2 Geen terugwerkende kracht wel zakelijke werking ... 39
5.3 Smart-court ... 41 5.4 De ‘digitale zaak’ ... 42 5.5 Conclusie ... 43 6. Conclusie ... 44 7. Literatuurlijst ... 46 8. Bijlagen ... 57 8.1 Bijlage I ... 57
1. Inleiding
1.1 Aanleiding en doelstelling van het onderzoek
“Will smart contracts finally rid the world of lawyers?”1“Smart Contracts Are Taking Over Functions of Lawyers”2
Voor een - bijna afgestudeerd - jurist zijn artikelen met dergelijke statements behoorlijk verontrustend. Reden te meer om de juridische aspecten rondom smart contracts te onderzoeken. Het zal dan ook niet verbazen dat smart contracts het thema van dit wetenschappelijk onderzoek behelst.
Smart contracts lijken met hun komst het nieuwe dictum te zijn van het adagium pacta
sunt servanda, hetgeen “afspraken moeten worden nagekomen” betekent. Of (de inhoud van)
een smart contract überhaupt een pacta van enig juridische betekenis is, moet uit de rechtsontwikkeling nog blijken. Er wordt gepleit dat smart contracts zich karakteriseren als digitale, zelf-executerende, onherroepelijke en onveranderlijke overeenkomsten die contracteren sneller, efficiënter en goedkoper moeten maken.3 Deze karaktereigenschappen hebben smart contracts te danken aan de achterliggende blockchaintechnologie. Smart contracts kunnen namelijk als toepassing op een blockchain worden geprogrammeerd.4 Smart contracts zijn slimme contracten die in staat zijn zichzelf te executeren zodra aan de – vooraf geprogrammeerde – voorwaarden zijn voldaan.5 Het betreft in beginsel een deterministisch computerprogramma dat op een blockchain wordt gerepliceerd en uitgevoerd: “if A then B”.6 Smart contracts werken volledig autonoom en bieden de mogelijkheid om automatisch, zonder centrale autoriteit, complexe (betalings-) transacties uit te voeren.7
Op hoog abstractieniveau kan een blockchain8 worden omschreven als een openbaar, decentraal en gedistribueerd grootboek van onveranderbare transacties.9 Het grootboek fungeert eigenlijk als een register waarin alle transacties worden bijgehouden en een feitelijke 1 Cenkus, hackernoon.com 2018. 2 Ozelli, Cointelegraph 2018. 3
Zie Schuringa, Computerrecht 2017/254, par. 3.2; Janssen, in: Nieuwe technologieën, nieuw privaatrecht? 2017, p. 178-181; Zie ook Cant e.a., Capgemini Consulting 2016, waarin wordt betoogd dat smart contracts miljarden kunnen besparen. 4
Deze scriptie richt zich louter op smart contracts die op blockchains worden geprogrammeerd. 5
Voor een virtuele uitleg over blockchain en smart contracts, zie: ‘How does a blockchain work’, Simply Explained – Savjee
YouTube 13 november 2017.
6
Schuringa, Computerrecht 2017/254, par. 3; Rikken e.a., Dutch Blockchain Group 2017, p. 18; Zie ook Janssen, in: Nieuwe
Technologieën, nieuw privaatrecht? 2017, p 181; Tjong Tjin Tai NJB 2017/146, par. 3; Vgl. Van Os, TBR 2017/140.
7
Vermeend & Smit 2017, p. 58-59; Tjong Tjin Tai, NJB 2017/146, par. 1 en 4. 8
Het verdient opmerking dat er meerdere blockchains bestaan; zie Linnemann, Computerrecht 2016/218. 9
toestand kan worden vastgelegd. Belangrijk kenmerk is dat een dergelijke vastlegging niet eenzijdig – bewust of onbewust – door één van de partijen kan worden gewijzigd. Het idee is dat daardoor op blockchain kan worden vertrouwd en deze als a shared, distributed source of
truth fungeert.10 Blockchaintechnologie maakt het mogelijk transacties te faciliteren tussen mensen – die elkaar wellicht niet kennen en vertrouwen – zonder dat daar een vertrouwde centrale partij bij nodig is.11 Alle deelnemers in een blockchain beschikken over een kopie van het grootboek en staan met elkaar in verbinding: een peer-to-peer netwerk.12 Mocht een deelnemer wegvallen, dan beschikken de anderen nog over een kopie van het grootboek. Blockchain kan onder andere worden toegepast bij ondertekening van contracten, identificatie van partijen, tijdsregistratie en waardeoverdrachten.13
Eigendomsrechten kunnen in de toekomst door middel van eigendomsmunten (hierna: Asset-backed tokens), die bijvoorbeeld een stuk vastgoed, aandelen, diensten of andere
real-world assets representeren, juridisch worden overgedragen en geregistreerd. 14 De overeengekomen afspraken tussen partijen worden omgezet in een code – het smart contract – en vervolgens als toepassing geprogrammeerd op een blockchain.
Thans worden wereldwijd de eerste smart contracts gesloten. Er draaien onder andere pilots in Zweden, Honduras en Georgië om het eigendomsrecht op vastgoed juridisch over te dragen via smart contracts. De rol van het kadaster en de notaris wordt voor een groot deel overgenomen door de blockchain.15 In Nederland wordt eveneens geëxperimenteerd met smart contracts als concrete blockchaintoepassing.16 Deze ontwikkelingen zijn ook de Tweede Kamer en de rechterlijke macht niet ontgaan.17 Kortom, we spreken niet meer over een hype, maar over de realiteit: The future is here.18
Over deze veelbelovende innovatie bestaan echter nog significante juridische onzekerheden en risico’s.19 Smart contracts zijn niet wettelijk gereguleerd, zodat enige zekerheid over de juridische kwalificatie, afdwingbaarheid én aantastbaarheid van dit
10
Rikken e.a., Dutch Blockchain Group 2017, p. 13; Koster Ondernemingsrecht 2018/24, par. 1. 11
Van Eersel & Van den Berg, FRP 2017/457, par 2.1; Vermeend & Smit 2017, p. 16-28. 12
Koster, Ondernemingsrecht 2018/24, par. 1; Stroucken, VGFC 2017/3. 13 Koster, Ondernemingsrecht 2018/24, par. 1.
14
Zie over aandelen: Koster, Ondernemingsrecht 2018/24; Van Eersel & Van den Bergh, FRP 2017/457. 15
Stroucken, VGFC 2017/3; Prins, NJB 2016/1941; Shin, Forbes 2016; Yong, Cointelegraph.com 2017. 16
Rikken e.a., Dutch Blockchain Group 2017, p. 59 en 60; Veldhuizen e.a., Deloitte 2017; ABN AMRO 2016; Van Eijck & Smit, KvK 2017.
17
Kamerstukken II 2016-2017, 33 009, nr. 42; El Maach, Rechtspraak 2017; Zie voor pilots van de Nederlandse overheid:
www.blockchainpilots.nl (geraadpleegd op 26 juli 2018). 18
Zie Rikken e.a., Dutch Blockchain Group 2017; Veldhuizen e.a., Deloitte 2017; Soultanov, medium.com 2018; Klmanl,
cryptovest.com 2017; Cant e.a., Capgemini Consulting 2016, p. 16; Banken.nl 2016; Cohen e.a., Chamber of Digital
Commerce 2016. 19
fenomeen ontbeert. Het gebrek aan wettelijke erkenning resulteert in rechtsonzekerheid voor degenen die gebruik maken van smart contracts (hierna: de Blockchaingemeenschap). Indien smart contracts binnen de doctrine van het Nederlands privaatrecht vallen, is een dergelijke overeenkomst ook aantastbaar, zoals in het geval van een vernietigingsgrond. Het onherroepelijke en onveranderlijke karakter van het smart contract wekt de indruk dat er geen uitvoering kan worden gegeven aan vernietiging met terugwerkende kracht.
Deze scriptie richt zich op koopovereenkomsten c.q. ruilovereenkomsten die via smart contracts worden gesloten.20 Na vernietiging met terugwerkende kracht, heeft in geval van een koopovereenkomst nimmer eigendomsoverdracht plaatsgevonden. Thans komen we op het punt waar het problematisch wordt, aangezien de blockchain als shared, distributed
source of truth, mede als eigendomsregister kan fungeren. Na vernietiging van een smart
contract, door bijvoorbeeld een rechter, ontstaat er een discrepantie tussen de registratie op blockchain (hierna: de Blockchain-werkelijkheid) en de juridische werkelijkheid (hierna: de Rechtswerkelijkheid). Deze discrepantie leidt tot rechtsonzekerheid en is dus problematisch voor de Blockchaingemeenschap die juist vertrouwt op de betreffende blockchain. De discrepantie tussen de Blockchain-werkelijkheid, de Rechtswerkelijkheid en de beperking in rechtsmiddelen doet afbreuk aan de toegevoegde waarde van smart contracts.
Voor contractspartijen zijn dergelijke juridische risico’s van belang om een bewuste keuze te maken of een dergelijk risico aanvaardbaar is of niet. Zolang een contractspartij wordt geconfronteerd met onzekerheid over de juridische afdwingbaarheid en aantastbaarheid van een smart contract zal deze over het algemeen kiezen voor rechtszekerheid die wordt geboden door een traditioneel contract en een traditioneel register, zoals het Kadaster. Het is derhalve van belang dat onderzoek wordt gedaan naar de juridische kwalificatie van het smart contract en of het goederenrecht en vermogensrecht hierop van toepassing kan worden verklaard. Kijkend naar het huidige Burgerlijk Wetboek (hierna: BW) kunnen wij onszelf de kritische vraag te stellen: Is ons BW ‘smart’ genoeg?
20
Transacties middels smart contracts verricht, worden betaald in cryptocurrencies. Cryptocurrencies worden vooralsnog aangemerkt als ruilmiddelen of wel vermogensrechten. Zie hierover meer par. 2.3.2 Waar gesproken wordt over koopovereenkomst, wordt respectievelijk ruilovereenkomst bedoeld, zie ook par. 3.2.4.
1.2 Hypothese
In deze scriptie wordt nader onderzocht of ons privaatrecht innovatief genoeg is om met het vernietigingsleerstuk ten aanzien van smart contracts om te gaan. Geconcludeerd zal worden dat:
Smart contracts, inhoudende een koopovereenkomst, binnen de doctrine van het Nederlands privaatrecht vallen. Het vernietigingsleerstuk valt niet in zijn geheel toe te passen op smart contracts, omdat geen uitvoering kan worden gegeven aan de terugwerkende kracht. De karaktereigenschappen van smart contracts brengen met zich mee dat de reeds ingetreden gevolgen bezwaarlijk en/of onmogelijk ongedaan gemaakt kunnen worden (op grond van onverschuldigde betaling), zodat een rechter op grond van zijn discretionaire bevoegdheid aan vernietiging haar werking kan ontzeggen en zodoende de zakelijke werking ontvalt. Dit probleem kan worden opgelost door vernietiging te onderscheiden in (i) de terugwerkende kracht en (ii) de zakelijke werking. Door daarnaast Asset-backed tokens als ‘digitale zaak’ te kwalificeren, kan de eigenaar na vernietiging de zaak en/of de token revindiceren op grond van art. 5:2 BW. Het is van belang om de Blockchain-werkelijkheid op één lijn te krijgen met de Rechtswerkelijkheid. Een fundamentele aanpassing van het BW is dan ook vereist.
1.3 Onderzoeksmethode
Voor de Blockchaingemeenschap is het van belang te weten of een smart contract een juridische overeenkomst is en zo ja, in hoeverre het vernietigingsleerstuk toegepast kan worden. Een innovatie als smart contracts, waarbij vernietiging met terugwerkende kracht onmogelijk lijkt en waarvan de eigendomsregistratie op een blockchain na vernietiging niet overeenkomt met de Rechtswerkelijkheid, maakt ogenschijnlijk inbreuk op de rechtszekerheid. De digitale en juridische paradigma’s botsen aldus op het speelveld van smart contracts. Dit onderzoek behelst een normatief onderzoek en is van klassiek juridische aard. De blockchaintechnologie, smart contracts en de toepasselijke wetgeving worden allereerst uitvoerig beschreven waarna een waardeoordeel volgt. Tot slot volgen juridische aanbevelingen en technische aanbevelingen. Het perspectief van dit onderzoek is overwegend intern, aangezien geanalyseerd wordt in hoeverre smart contracts passen binnen het huidige juridische paradigma en of uitvoering kan worden gegeven aan de vernietiging met terugwerkende kracht. Er zal voornamelijk worden aangesloten bij de ratio van art. 3:53 BW. Daarnaast zal vanuit extern perspectief worden geoordeeld, welke aanpassingen in het BW wenselijk zijn om deze ‘smart’ genoeg te maken. Aansluiting wordt voorts gezocht bij de
rechtszekerheid ten aanzien van de vraag wie welke (eigendoms-) rechten heeft, waar blockchain duidelijkheid over beoogt te verschaffen.
1.4 Plan van behandeling
Om tot een constructieve toetsing van de hypothese te kunnen komen, volgt in hoofdstuk 2 allereerst een uiteenzetting over blockchain en, voor zover relevant, de belangrijkste kenmerken. Vervolgens behandelt hoofdstuk 3 de juridische kwalificatie en de karaktereigenschappen van smart contracts. De problematiek omtrent het vernietigingsleerstuk, toegepast op smart contracts, komt aan bod in hoofdstuk 4 en betoogt of, en zo ja, in hoeverre de terugwerkende kracht van het vernietigingsleerstuk valt toe te passen op smart contracts. De mogelijke bezwaarlijke en onmogelijke ongedaanmakingsverplichting die ontstaat op grond van onverschuldigde betaling, van de gevolgen van de rechtshandeling worden uitvoerig besproken. Daarnaast komen de gevolgen ten aanzien van de rechtszekerheid aan bod, aangezien er na vernietiging een discrepantie ontstaat tussen de Rechtswerkelijkheid en de Blockchain-werkelijkheid. Vervolgens bepleit hoofdstuk 5 welke juridische- en technische waarborgen wenselijk zijn om deze problematiek op te lossen. Hoofdstuk 6 concludeert dat smart contracts, inhoudende koopovereenkomsten, juridische overeenkomsten zijn. Tevens dat het vernietigen van een smart contract met terugwerkende kracht een utopie is en dat het wenselijk is om alsnog zakelijke werking toe te kennen. Idealiter wordt een smart-court opgericht die de exclusieve bevoegdheid krijgt te interveniëren in het smart contract om zo wijzigingen door te voeren of zelfs een transactie terug te draaien. Tot slot wordt beargumenteerd dat cryptocurrencies en Asset-backed tokens als ‘digitale zaak’ gelijk gesteld moeten worden als ‘zaak’ ex. art. 3:2 BW.
2. Blockchain
2.1 Inleiding
Blockchain, de technologie achter smart contracts, is reeds kort geïntroduceerd in de inleiding. Om de werking van smart contracts, de juridische kwalificatie hiervan en de belemmeringen ten aanzien van de vernietiging met terugwerkende kracht beter te begrijpen, besteedt dit hoofdstuk aandacht aan de ontstaansgeschiedenis en de technologie van blockchain (par. 2.2). Voorts komen de meest relevante eigenschappen van blockchain, waaronder de digital wallet, cryptocurrencies en tokens, aan bod (par. 2.3). Deze uiteenzetting is van belang, aangezien de betaling en het juridische eigendomsoverdracht via smart contracts plaatsvindt met behulp van deze technische middelen. Tot slot komt de kill-functie en het fork-mechanisme van blockchain aan bod, wat relevant is om uitvoering te geven aan de terugwerkende kracht na vernietiging (par. 2.4).
2.2 Once upon a blockchain
Blockchain is de technologie die het mogelijk maakt dat een smart contract onherroepelijk en onveranderlijk wordt. Deze paragraaf besteedt daarom uitvoerig aandacht aan de achterliggende blockchaintechniek.
Blockchain is de techniek die zijn bekendheid ontleent aan de cryptocurrency
bitcoin.21 Blockchain bestaat uit een netwerk van computers die aan elkaar zijn gekoppeld – een chain – en heeft als doel om transacties of mutaties vast te leggen op decentraal niveau. Elke deelnemer – een node – beschikt over een volledige kopie van het grootboek.22 Zodra de node een transactie toevoegt aan de blockchain, vindt controle en validatie door een aantal nodes – de miners – in de blockchain plaats. Zodra miners de hashwaarde hebben uitgerekend van een transactie, ontvangen zij cryptocurrencies als beloning.23 Elk block krijgt met de wiskundige techniek hashing een soort unieke vingerafdruk. Het bevat tevens de hash van het vorige block. Dit mechanisme maakt het onmogelijk om onopgemerkt een wijziging aan te brengen in een block. Om dat ongemerkt te doen moeten namelijk alle vorige blokken worden gewijzigd. Deze opzet betekent dat alles wat op een blockchain staat tot de oorsprong te
21
Zie verder over cryptocurrencies par. 2.3.2. 22
Linnemann, Computerrecht 2016/218, p. 320; Van Eersel & Van den Bergh, FRP 2017, par. 2.1. 23
Er bestaan veel meer soorten cryptocurrencies, zie voor een overzicht bijvoorbeeld: https://coinmarketcap.com/
herleiden is.24 Op het moment dat de meerderheid van de nodes tot overeenstemming komt over de juistheid van de transactie c.q. het smart contract, wordt er ‘consensus’ bereikt en vindt de transactie plaats, dit wordt ook wel proof-of-work genoemd. De transactie krijgt vervolgens een tijdstempel, dit is het moment waarop de hash-uitkomst op de blockchain wordt geregistreerd en een nieuw block wordt toegevoegd op de chain. Op deze manier is de authenticiteit van de transactie aantoonbaar, zodat op elk moment vastgesteld kan worden wie wanneer een transactie verrichte.25
Er bestaan verschillende type blockchains die allen decentraal werken. Iedereen kan aan een publieke blockchain, zoals die van bitcoin, deelnemen. Deelnemers op een publieke blockchain kennen elkaar niet. Daarom dient het consensusmechanisme van een publieke blockchain erg sterk te zijn om toch het vertrouwen in de decentrale blockchain te waarborgen.26 Naast een publieke blockchain bestaat een private blockchain, waaraan slechts een besloten groep kan deelnemen. Toetreden tot private netwerken kan alleen door goedkeuring van de eigenaar van de blockchain.
Verder bestaat er nog een onderscheid tussen permissionless27 en permissioned28
blockchain, dit is afhankelijk van de rechten waarover deelnemers kunnen beschikken. In geval van een permissionless blockchain beschikken alle deelnemers over dezelfde rechten en kan iedereen op gelijke wijze deelnemen aan het consensusmechanisme voor het toevoegen van nieuwe blokken. In permissioned blockchains is het echter mogelijk bepaalde (extra) rechten toe te kennen aan bepaalde deelnemers, zoals aan een bank, toezichthouder of een notaris.29 Op deze manier hebben bepaalde partijen wel inzage in de stukken die horen bij een smart contract (denk bijvoorbeeld aan leningsdocumentatie) en andere partijen niet. Er is geen centrale instantie die het grootboek bijhoudt, zoals een overheidsorgaan.30
De blockchain is beter beveiligd dan een centraal beheerde database, doordat elke node over een kopie beschikt. Op het moment dat een centrale database uitvalt, of er een hack plaatsvindt, kan niemand meer over het systeem beschikken. Dankzij de blockchaintechnologie is er geen single point of failure31, maar a shared, distributed source of
24
Zie voor een uitgebreide uitleg: Linnemann, Computerrecht 2016/218; Vermeend & Smit 2017, p. 19-20 en 40-41; De Jonghe & Laan, Computerrecht 2017/251, par. 1.
25 Vermeend & Smit 2017, p. 40-41 en p. 48-55. 26
De Jonghe & Laan, Computerrecht 2017/251, par. 2.
27 Bitcoin en Etherium zijn voorbeelden van permissionless blockchains. 28
Hyperledger Fabric en Corda zijn voorbeelden van permissioned blockchains. 29
De Jonghe & Laan, Computerrecht 2017/251, par. 2. 30
Vermeend & Smit 2017, p. 16-17; De Backer & De Boe, Computerrecht 2017/252, p. 355. 31
truth.32 Blockchain biedt betere bescherming tegen aanvallen en is dus niet langer afhankelijk van het vertrouwen in een partij die de informatie in één database beheert, zoals bijvoorbeeld het Kadaster.33 Registratie van transacties vindt onweerlegbaar plaats en (standaard)controles, die een trusted third party anders zou verrichten, voert het netwerk zelf uit.34 Een goed voorbeeld is dat smart contracts op een blockchain tevens als escrow of derdengelden bankrekening kunnen dienen, waarbij de waarde vrijvalt indien beide partijen aan de overeengekomen afspraken voor waardeoverdracht hebben voldaan.35 Indien niet aan de voorwaarden wordt voldaan, vloeien de cryptogelden terug. Hiervoor is dus geen trusted third
party zoals een notaris of bank meer nodig. De techniek zorgt er aldus voor dat op blockchain
kan worden vertrouwd, omdat het in beginsel onmogelijk is wijzigingen aan te brengen.
2.3 Digital wallet, cryptocurrencies & tokens
Op dit moment is het slechts mogelijk om transacties via smart contracts in cryptocurrencies en tokens te verrichten, en niet in reguliere valuta. Dit komt doordat bankrekeningen op dit moment lopen via private grootboeken en dus niet via een publiek grootboek zoals blockchain.36 Geldige valuta dienen geconverteerd te worden naar cryptocurrencies alvorens betaling kan plaatsvinden. Hieronder volgt allereerst een uiteenzetting wat een digital wallet is (par 2.3.1). Vervolgens komt de juridische kwalificatie van cryptocurrencies aan bod en wordt het belang hiervan ten aanzien van smart contracts besproken (par 2.3.2). Tot slot volgt de betekenis van tokens en welke waarde zij vertegenwoordigen (par 2.3.3).
2.3.1 Wallet
Eenieder die van blockchain gebruik wil maken, heeft voor het verrichten van transacties een (digitale) wallet nodig. In deze wallet kunnen zowel cryptocurrencies als tokens zitten. Bitcoin is een bekende cryptocurrency, echter bestaan er nog vele anderen. Zodra de wallet is aangemaakt, ontvangt de deelnemer een sleutelpaar dat bestaat uit een public key en een
private key. De public key bestaat uit een code, een adres, dat een wederpartij nodig heeft om
transacties naar te verrichten. De private key is nodig als iemand een transactie wil doen
32
Rikken e.a., Dutch Blockchain Group 2017, p. 13. 33
Vermeend & Smit 2017, p. 22-24; Rikken e.a., Dutch Blockchain Group 2017, p. 12-14. 34
Rikken e.a., Dutch Blockchain Group 2017, p. 12-14. 35
Rikken e.a., Dutch Blockchain Group 2017, p. 43; Van Eijck & Smit, KvK 2017; Stroucken, VGFC 2017/3. Ook voor bankgaranties kan blockchain uitkomst bieden, zie Tjong Tjin Tai, WPNR 2015/7072.
36
vanuit zijn of haar wallet naar een andere gebruiker. 37 Het is niet mogelijk een transactie te verrichten zonder dat de wederpartij in het bezit is van de private key, omdat de transactie dan niet ‘getekend’ kan worden. Verder is de public key nodig voor het valideren van de transacties.38 Een transactie, bijvoorbeeld via een smart contract, kan aldus nimmer verricht worden zonder medewerking van de wederpartij. Het ten uitvoer leggen van een rechterlijke uitspraak kan eveneens slechts met medewerking. Deurwaarders of curatoren kunnen bijvoorbeeld geen beslag leggen of transacties (laten) verrichten, zoals bijvoorbeeld bij een reguliere bankrekening wel mogelijk is.
2.3.2 Cryptocurrencies
Een klein zijstapje naar de juridische betekenis van een cryptocurrency is nodig, omdat dit vaak de tegenprestatie zal zijn van smart contracts die een koopovereenkomst inhouden. Smart contracts kunnen slechts juridisch gekwalificeerd worden, nadat de tegenprestatie juridisch is gekwalificeerd. In de literatuur bestaat namelijk nog heel wat discussie over de juridische kwalificatie van cryptocurrencies.39
Cryptocurrencies zijn virtuele objecten bestaande uit een reeks van unieke cijfers en letters die een waarde vertegenwoordigen en overdraagbaar zijn.40 Onduidelijk is of het vermogensrecht op cryptocurrencies van toepassing is, aangezien het vermogensrecht ziet op zaken en vermogensrechten krachtens art. 3:1 BW. Een belangrijk kenmerk van vermogensrechten is dat zij overdraagbaar zijn. Cryptocurrencies kunnen van de wallet van de schuldenaar naar de wallet van de schuldeiser worden verzonden.41 Daarnaast is het kenmerk om de rechthebbende stoffelijk voordeel te verschaffen. Het stoffelijk voordeel ligt in de waarde die de cryptocurrency vertegenwoordigt, waarmee goederen worden aangeschaft. Cryptocurrencies kunnen ook worden omgewisseld in geld.42
Rank43 meent dat het aanmerken van een cryptocurrency als vermogensrecht enigszins problematisch is. Onder meer omdat een cryptocurrency de eigenaar geen recht geeft op de waarde die de cryptocurrency vertegenwoordigt, maar zelf de waarde belichaamt zodat het meer overeenkomt met een zaak. Weij en Landerbarthold44 menen juist dat cryptocurrencies
37
Vermeend & Smit 2017, p. 34-36. 38
Savelyev, Information & Communications Technology Law 2017/26 no. 2, p. 117-118. 39
Zie Baukema, TFR 2013/12; B. Bierens, Ondernemingsrecht 2014/25, p. 138- 141. 40 Schuringa, Computerrecht 2017/254. 41 Rank, AA 20150177, p. 178. 42 Rank, AA 20150177, p. 183. 43
Pim Rank is hoogleraar Financieel Recht aan de Universiteit Leiden en Of-Counsel bij NautaDutilh in Amsterdam. 44
Menno Weij en Mike Landerbarthold zijn respectievelijk als advocaat/partner en legal counsel verbonden aan SOLV. Advocaten te Amsterdam.
niet tastbaar zijn en dat de blockchain de informatie die ten grondslag ligt aan cryptocurrencies decentraal op verschillende nodes heeft opgeslagen. Als zodanig bestaan cryptocurrencies volgens hen niet: er bestaan in de blockchain enkel wallets met bijbehorende saldi en (geldige) transactiehistories.45 Een cryptovaluta is niet individualiseerbaar, laat staan voor waarneming vatbaar. Daarom betogen zij dat cryptocurrencies in het licht van artt. 3:1 en 3:2 BW als goed moet worden gezien, maar niet als zaak.46
Dit is te beamen, aangezien het overduidelijk niet gaat om een stoffelijk object dat voor menselijke beheersing vatbaar is, zodat het geen zaak betreft gelet op art. 3:2 BW. Vooralsnog zijn cryptocurrencies niet gekwalificeerd als een wettelijk betaalmiddel, maar volgens de Rechtbank Overijssel louter als een ruilmiddel.47 Hoewel de rechtspraak in de
Koinz Trading zaak hierop gedeeltelijk is teruggekomen door te oordelen dat cryptocurrencies
gelijkenissen vertonen met vermogensrechten krachtens art. 3:6 BW, aangezien deze waarde vertegenwoordigen en overdraagbaar zijn.48 In de hiervoor genoemde zaak ging het om een onderneming die zich richtte op de in- en verkoop van bitcoins en failliet werd verklaard, omdat één van haar schuldeisers recht zou hebben op uitbetaling van bitcoins uit hoofde van een eerder vonnis, te vermeerderen met een dwangsom van maximaal € 10.000.49 De rechtbank achtte de bitcoin-vordering als een te verifiëren vordering, omdat deze volgens haar een waarde vertegenwoordigt en overdraagbaar is en daarmee kenmerken vertoont van een
vermogensrecht. 50 Indien men bij het standpunt blijft dat cryptocurrencies louter als ruilmiddel fungeren, dan zou dit tot de conclusie leiden dat – indien een smart contract als een juridische overeenkomst wordt bestempeld – het smart contract een ruilovereenkomst en geen koopovereenkomst betreft.51 Tot zover het uitstapje naar de cryptocurrency.
2.3.3 Tokens
Naast cryptocurrencies, kunnen wallets bijvoorbeeld ook Asset-backed tokens bevatten die eigendomsrechten vertegenwoordigen. Waar cryptocurrencies enkel als ruilmiddel gebruikt
45
Weij & Landerbarthold, TvI 2018, par. 2. 46
Weij & Landerbarthold, TvI 2018, par. 2. 47
Rb. Overijssel 14 mei 2014, ECLI:NL:RBOVE:2014:2667, r.o. 4.9, JOR 2014/266 m.nt. B. Bierens; In deze zaak is hoger beroep ingesteld, zie Hof Arnhem-Leeuwarden 31 mei 2016, ECLI:NL:GHARL:2016:4219.Het Hof heeft zich echter niet uitgelaten over de juridische kwalificatie of cryptocurrencies als bitcoin een ruilmiddel is of gelijkgesteld moet worden met (giraal)geld; Zie ook Weij & Landerbarthold, TvI 2018, par. 1; Rank, AA 20150177.
48
Rb. Amsterdam 14 februari 2018, ECLI:NL:RBAMS:2018:869 (Koinz Trading); Vgl. artt. 3:1 jo. 3:6 BW en Hof Arnhem-Leeuwarden 31 mei 2016, ECLI:NL:GHARL:2016, r.o. 4.8; Rb. Overijssel 14 mei 2014, ECLI:NL:RBOVE:2014:2667, r.o. 4.9, JOR 2014/266 m.nt. B. Bierens.
49
De rechtbank Midden-Nederland legde ook dwangsommen op in een andere zaak waar het om de cryptocurrency Ether ging: Rb. Midden-Nederland 7 december 2017, ECLI:NL:RBMNE:2017:6646.
50
Weij & Landerbarthold, TvI 2018, par. 2. 51
kunnen worden en geen intrinsieke waarde hebben, zijn tokens de digitale vertegenwoordigers van beloftes op goederen, diensten of vorderingen; oftewel een soort digitale waardebon of waardepapier.52 Asset-backed tokens kunnen derhalve real world assets representeren, zoals een vastgoedobject of een auto, maar ook aandelen in een onderneming.53 Het juridisch eigendom kan met behulp van dergelijke Asset-backed tokens worden overgedragen van de vervreemder aan de verkrijger, met behulp van smart contracts.54
Kort gezegd komt het er op neer dat cryptocurrencies ruilmiddelen zijn en Asset-backed tokens vergelijkbaar zijn met waardepapieren die mede met behulp van smart contracts van de wallet van de vervreemder, naar de wallet van de verkrijger overgedragen kunnen worden.
2.4 Kill-functie en Fork-mechanisme
Reeds is in paragraaf 2.2 besproken dat het wijzigen van een block onmogelijk is, tenzij ook wijziging van alle andere blokken plaatsvindt. Twee instrumenten volgen hieronder die een transactie, bijvoorbeeld het smart contract, in zijn geheel kunnen ontdoen van alle (rechts)gevolgen.
Ten eerste kan een nog niet (volledig) uitgevoerd smart contract middels het uitvoeren van een kill-functie worden gewist. Een dergelijke functie dient wel vooraf geprogrammeerd te worden, om deze te kunnen uitvoeren.55 Ten tweede maken een hard fork of een soft fork het mogelijk om wijzigingen aan te brengen in de gehele blockchain, van een uitgevoerd smart contract. Om een fork te kunnen uitvoeren is meer dan 50% consensus van de deelnemers vereist. In een private blockchain zijn deelnemers wel bekend, zodat het terugdraaien van een transactie waarbij iedereen moet instemmen eenvoudiger is dan een publieke blockchain.56 De blockchain zal door een fork vanaf het wijzigingspunt geheel worden herberekend en opgebouwd. 57 Beide forks werken in essentie hetzelfde: mocht een fork geaccepteerd worden door het netwerk, dan ontstaat er een nieuwe keten naast de oude keten. Aan de keten waarover het meeste consensus bestaat, wordt verder gebouwd (zie figuur 1).58 Na een soft fork zal er één blockchain geldig blijven, terwijl bij een hard fork twee 52 Kamerstukken I 2017/18, 34775, W, p. 2 (voetnoot). 53 Narayanan e.a. 2016, p. 223. 54
Zie hierover: Rikken e.a., Dutch Blockchain Group 2017, p. 59-61. 55
Dourlens, Etheriumdev.io 2017 56
Rikken e.a., Dutch Blockchain Group 2017, p. 17. 57
Van Os, TBR 2017/140, par. 4.1. 58
blockchains kunnen blijven bestaan indien over beide blockchains voldoende consensus bestaat.59 Een fork maakt het mogelijk aan vernietiging met terugwerkende kracht uitvoering te geven, aangezien een fork de geschiedenis van het block herschrijft en uiteindelijk nietigheid bewerkstelligt.60 Dit mechanisme is belangrijk en zelfs de enige mogelijkheid om een uitgevoerd smart contract met terugwerkende kracht te kunnen vernietigen.61 Slechts in deze gevallen kan uitvoering worden gegeven aan de ongedaanmakingsverplichting – de verplichting tot ongedaanmaking van de verrichte prestaties op grond van onverschuldigde betaling, die ontstaat na vernietiging – ex. artt. 3:53 en 6:203 e.v. BW. Paragraaf 4.3.4 bespreekt minutieus welke rol het fork-mechanisme in het vernietigingsleerstuk ten aanzien van uitgevoerde smart contracts heeft.
Figuur 1 – Blockchain Soft Fork62
59
Een voorbeeld is Bitcoin Cash die is ontstaan na een hard fork van de Bitcoin blockchain. Zie hierover: Khatwani,
Coinsutra.nl 2017.
60
Rauer, Hogan Lovells 2017. 61
Zie par 4.3.4. 62
Deze afbeelding is gebruikt in: CryptoGraphics, ‘Hard and Soft forks’, Cryptographics.info 5 februari 2018 (geraadpleegd op 6 juni 2018 via https://cryptographics.info/cryptographics/blockchain/hard-soft-forks/).
Figuur 2 – Blockchain Hard Fork63
2.5 Conclusie
Blockchain is de technologie waarop smart contracts als toepassing worden geprogrammeerd. Om de werking en juridische kwalificatie van smart contracts te kunnen doorgronden, is blockchain minutieus in dit hoofdstuk aan de orde gekomen. Ten eerste is besproken dat blockchain is ontworpen met het idee dat er geen eenzijdige wijzigingen aangebracht kunnen worden. Vervolgens kwam aan bod wat cryptocurrencies zijn en de juridische kwalificatie hiervan: een ruilmiddel dat gelijkenissen vertoont met het vermogensrecht. Assets-backed tokens zijn vergelijkbaar met waardepapieren en kunnen real world assets vertegenwoordigen. Tot slot is besproken dat wijzigingen slechts mogelijk zijn indien een kill-functie wordt uitgevoerd of met behulp van een fork. Deze basale kennis komt goed van pas voor het volgende hoofdstuk, dat het fenomeen smart contracts uitvoerig uiteenzet.
63
Deze afbeelding is gebruikt in: CryptoGraphics, ‘Hard and Soft forks’, Cryptographics.info 5 februari 2018 (geraadpleegd op 6 juni 2018 via https://cryptographics.info/cryptographics/blockchain/hard-soft-forks/).
3. Smart contracts: it’s not just code
3.1 Inleiding
Het fenomeen smart contract werd voor het eerst geïntroduceerd in 1996 door Nick Szabo als: “A smart contract is a set of promises, specified in digital form, including protocols
within which the parties perform on these promises”.64 Een smart contract is – in beginsel – een deterministisch computerprogramma, waarin afspraken zijn verdisconteerd in een (programmeer)code op een blockchain. In deze code staan regels respectievelijk afspraken beschreven over de uitvoering, de opgenomen rechten en verplichtingen waarbij het smart contract automatisch conform deze afspraken acteert. Hierbij is geen menselijke invloed meer vereist.65
Een smart contract leent zich onder andere voor cryptocurrency transacties, financieringen en overdracht van bezittingen zoals een huis, auto of een stuk grond.66 Dergelijke bezittingen kunnen in de vorm van Asset-backed tokens worden overgedragen.67 Aanpassing van de wet is in Nederland ten aanzien van bijvoorbeeld registergoederen nog wel nodig. Dit hoofdstuk presenteert het debat omtrent de juridische kwalificatie van smart contracts naar Nederlands recht (par. 3.2). Daarnaast wordt het autonome karakter van smart contracts en de rol van oracles uitvoerig besproken (par. 3.3).
3.2 Een overeenkomst conform titel 5 boek 6 BW?
Niet onbelangrijk is de vraag of smart contracts binnen de doctrine van het Nederlands privaatrecht vallen, voor een juiste juridische kwalificatie van smart contracts. In de literatuur heerst een discussie of een smart contract te kwalificeren is als een (elektronische) overeenkomst die valt binnen de doctrine van het Nederlands privaatrecht.68 Er wordt betoogd dat smart contracts buiten iedere rechtsorde vallen aangezien deze, door de blockchain, volledig decentraal zijn geregeld. 69 Het contractenrecht zou mogelijk niet van toepassing zijn op smart contracts. Slechts hetgeen partijen hebben geprogrammeerd is geldend: de
64
Szabo, First Monday 1997. 65
Schuringa, Computerrecht 2017/254, par. 3. 66
Cohen e.a., Chamber of Digital Commerce 2016. 67
Vgl. Vermeend & Smit 2017, p. 21; Heulekom, Naves & Graafeiland, Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn 2017, p. 6; De Jonghe & Laan, Computerrecht 2017/251, par. 4.3.2; Christidis & Devetsiokiotis, IEEE Access 2016, p. 2295.
68
Vgl. Van Eersel & Van den Bergh, FRP 2017/457, par 5.2; Van Os, TBR 2017/140, par. 4.2; Tjong Tjin Tai NJB 2017/146, p. 179-182; Whitepaper, Norton Rose Fulbright 2016; Vermeend & Smit p. 58.
69
law principe.70 Anderen stellen dat een smart contract in bepaalde gevallen een traditionele overeenkomst (volledig) kan vervangen, zodat het contractenrecht wel degelijk op smart contracts van toepassing is.71 De visies verschillen voorts of smart contracts louter fungeren als uitvoeringsmechanisme en geen afdwingbare verplichtingen over en weer met zich meebrengen, of dat een smart contract te kwalificeren is als een juridische overeenkomst.72 Beargumenteerd zal worden dat smart contracts, inhoudende een koopovereenkomst, wel degelijk juridische overeenkomsten zijn.
Hieronder wordt in het kort ingegaan op de transitie naar digitalisering en een nieuwe vorm van consensualisme. Vervolgens komen de welbekende wettelijke vereisten voor de totstandkoming van een overeenkomst aan bod. Tot slot wordt uiteengezet dat een smart contract gekwalificeerd kan worden als een ruilovereenkomst en onder bepaalde voorwaarden eveneens als een elektronische overeenkomst.
3.2.1 Nieuwe vorm van consensualisme
In de Romeinse tijd waren mondelinge afspraken niet afdwingbaar voor rechterlijke instanties, dit gold alleen voorschriftelijke overeenkomsten. De transitie van het formalisme73 naar het consensualisme74 resulteerde erin dat men eveneens mondelinge afspraken als juridisch bindend beschouwde. Voorheen waren louter named contracts with varying degrees
of formalism juridisch bindend.75 Pas in de late middeleeuwen is de regel aanvaard dat enkel wilsovereenstemming, zonder formaliteit, juridisch bindend is. Aldus werd de regel nudus
consensus obligat als geldend recht aanvaard.76 Gerechtvaardigd vertrouwen was destijds (en is nog steeds) de grondslag dat men ook mondelinge afspraken juridisch en moreel gezien bindend achtte.77 Het lijkt er sterk op dat de juridische wereld wederom een evolutie ondergaat, naar een nieuwe vorm van consensualisme: het nieuwe consensusmechanisme waarbij gemaakte (mondelinge) afspraken worden geprogrammeerd in een smart contract en zodoende juridisch bindend zijn.
70
Stark, Coindesk.com 2016. 71
Kaal & Calcaterra, 73 Bus. Law. 109 2017, par. 2.b. 72
Voor juridische overeenkomst; Tjong Tjin Tai, NJB 2017/146; Linnemann, Computerrecht 2016/218; Contra: Vermeend & Smit 2017, p. 58;
73
Overeenkomsten die aan een bepaalde vorm zijn gebonden, bijvoorbeeld schriftelijk, zie hierover: Asser/Hartkamp & Sieburgh 6-III 2014/45-46 en78.
74
Overeenkomsten die gesloten zijn door wilsovereenstemming, zie hierover: Asser/Hartkamp & Sieburgh 6-III 2014/45; Vgl. artt. 3:33 en 3:35 BW.
75
Kolb 2017, p. 33. 76
Dit betekent “de enkele wilsovereenstemming is verbindend”, zie: Asser/Hartkamp & Sieburgh 6-III 2014/45. 77
3.2.2 Aanbod en aanvaarding
Een overeenkomst is in beginsel vormvrij en ontstaat door aanbod en aanvaarding (de wilsovereenstemming) ex. art. 6:217 BW, dient voldoende bepaalbaar te zijn ex. art. 6:227 BW en mag niet in strijd zijn met de wet, openbare orde en goede zeden ex. art. 3:40 BW. Aanbod en aanvaarding bouwen voort op artt. 3:33 en 3:35 BW: zij vereisen een op rechtsgevolg gerichte wil die zich door een verklaring heeft geopenbaard en welke verklaring voor de geadresseerde de inhoud heeft, die hij daaraan in de gegeven omstandigheden redelijkerwijs mocht toekennen. Dit behelst de zogenoemde ‘wilsvertrouwensleer’.78
Aangezien totstandkoming van een overeenkomst in beginsel vormvrij is, kunnen aanbod en aanvaarding in iedere verklaring of gedraging besloten liggen. Een aanbod krijgt werking als het de ander heeft bereikt.79 Aanvaarding kan blijken uit het starten met de uitvoering van de overeenkomst door de acceptant.80 Toegepast op smart contracts, zou men het (laten) programmeren door contractspartijen gezamenlijk ofwel het aanbieden en accepteren van het smart contract (in een digitale omgeving zoals een app) hieronder kunnen verstaan. 81 Aanbod en aanvaarding vinden – in gevallen dat het smart contract nog geprogrammeerd moet worden – reeds plaats als er sprake is van een meeting of minds.82 Dit is vergelijkbaar met de precontractuele onderhandelingsfase of het opstellen van een term sheet in aanloop naar de definitieve documentatie. Daarnaast blijkt de wil van partijen uit het (laten) programmeren van het smart contract, dat zich richt op het ontstaan van een rechtsgevolg waar partijen gerechtvaardigd op mogen vertrouwen. 83 Een dergelijke rechtshandeling is vergelijkbaar met gevallen waarin partijen hun wilsovereenstemming vastleggen in een schriftelijke overeenkomst.
Het gaat om een wil die vervolgens geuit wordt door deze vast te leggen in een smart contract, ongeacht de (computer)taal waarin de overeenkomst is opgesteld. 84 Immers, een overeenkomst opgesteld in de Qawasqare of Cornische taal, is eveneens een juridisch bindende overeenkomst. Het feit dat een smart contract in programmeertaal is opgesteld, wil dus niet zeggen dat het geen juridische overeenkomst kan zijn. Wilsovereenstemming met betrekking tot de inhoud van het smart contract is een belangrijk vereiste. Deze wordt vervat 78 De Vries 2016, p. 56. 79 De Vries 2016, p. 63-64. 80 De Vries 2016, p. 69. 81
Smart contract worden in het buitenland inmiddels al gesloten middels applicaties op smartphones, zie: PolySwarm,
medium.com 2018.
82
Zie ook Giancaspro, Computer Law & Security Review 2017/33, p.829. 83
Vgl. artt. 3:33 en 3:35 BW; Asser/Hartkamp & Sieburgh 6-III 2014/119. 84
Zoals Solidity zie: ‘Solidity: programmeren in Etherium – Wat is solidity’, Uitlegblockchain.nl (online, datum onbekend, geraadpleegd op 25 juli 2018 via https://www.uitlegblockchain.nl/solidity/).
in codes en algoritmes: de ‘geprogrammeerde wil’.85 Partijen bereiken aldus vooraf consensus over de gemaakte afspraken die zij vervolgens wensen te programmeren en uit te voeren via het smart contract. Het programmeren van een smart contract is in wezen niet anders dan het (laten) uitschrijven van een traditionele overeenkomst. Wat betreft de (code)taalbarrière zou het inbouwen van een front- en back-end interface van een smart contract uitkomst bieden, zodat de programmeercodes geconverteerd kunnen worden naar een leesbare overeenkomst voor contractspartijen.86 Ondanks de bijzondere wijze van contracteren, is er wel degelijk sprake van aanbod en aanvaarding.
3.2.3 Bepaalbaarheid
Het aanbod moet daarnaast in ieder geval zoveel gegevens bevatten, dat de verbintenissen die partijen met de overeenkomst op zich nemen, bepaalbaar zijn. Een verbintenis is bepaalbaar als haar inhoud naar van tevoren vaststaande criteria kan worden vastgesteld. De noodzakelijke gegevens zijn afhankelijk van het type contract, onbenoemd of benoemd, waarover het voorstel een aanbod bevat. Een smart contract kan ook aan de bepaalbaarheidsvereiste voldoen. Voor een correcte uitvoering van een smart contract dienen alle voorwaarden voor een bepaalde actie namelijk uit duidelijke en onbetwistbare binaire onderdelen te bestaan, aangezien het smart contract autonoom werkt.87
Alle koopovereenkomsten hebben als kenmerk dat de ene partij een zaak (of het genot daarvan) of een dienst levert, waarvoor de andere partij een betaling verricht. Dit is ook het geval bij smart contracts. Indien de zaak of dienst voldoende concreet is beschreven – bijvoorbeeld doordat deze gerepresenteerd wordt door een Asset-backed token – doorstaat een smart contract de bepaalbaarheidstoets.88 De prijs in cryptocurrencies zal van tevoren afgesproken en geprogrammeerd worden evenals het over te dragen goed. Het flexibele contractenrecht voorziet meestal spoedig in de specifieke behoeften van het economisch verkeer89 en zo dus ook in de ontwikkelingen ten aanzien van smart contracts. Er zijn dan ook geen belemmeringen om het contractenrecht op smart contracts van toepassing te verklaren, aangezien er sprake is van aanbod en aanvaarding en ook aan de bepaalbaarheidsvereiste is voldaan.
85
Zie ook Schmaal & Van Genuchten, TvI 2017/1, p. 16 over ‘geprogrammeerde wil’; Voulon 2010, p. 241-286. 86
Schuringa, Computterrecht 2017/254. 87
Schuringa, Computerrecht 2017/254, par. 3.1. 88
Vgl. De Vries 2016, p. 59 met verwijzing: Parl. Gesch. Boek 6, p. 895/6. 89
3.2.4 Ruilovereenkomst c.q. elektronische overeenkomst
Eerder spraken we over koopovereenkomsten die gesloten worden via smart contracts. Koop is een overeenkomst waarbij de één zich verbindt een zaak te geven en de ander om daarvoor een prijs in geld te betalen.90 In het geval een smart contract wordt gesloten, verbindt de één zich een zaak te geven en de ander een aantal cryptocurrencies aan de ander te geven. Geconcludeerd moet worden dat er sprake is van een ruilovereenkomst, aangezien cryptocurrencies – vooralsnog – gekwalificeerd zijn als ruilmiddel. 91 De bepalingen betreffende koop zijn overigens van overeenkomstige toepassing ex. art. 7:50 BW.
Er zijn juristen die stellen dat een smart contract gekwalificeerd moet worden als een elektronische overeenkomst ex. art. 6:227a BW. Hetgeen is te onderschrijven, afhankelijk van de manier waarop het smart contract wordt gesloten. In het buitenland worden inmiddels smart contracts gesloten met behulp van applicaties op de smartphone, zodat inderdaad van een overeenkomst ‘langs de elektronische weg’ sprake is. Voor elektronische overeenkomsten zijn de bepalingen van traditionele overeenkomsten van overeenkomstige toepassing. Elektronische overeenkomsten stellen echter nog extra vereisten in gevallen dat de wet een schriftelijke overeenkomst vereist. Zo dient de elektronische overeenkomst i) raadpleegbaar te zijn, ii) de authenticiteit in voldoende mate gewaarborgd te worden, iii) moment van totstandkoming met voldoende zekerheid te worden vastgesteld en iv) de identiteit van partijen met voldoende zekerheid te worden vastgesteld.
De eerste drie vereisten lijken gelet op de blockchaintechnologie in dit opzicht niet problematisch, echter is dit wel het geval voor de laatste vereiste met betrekking tot de identiteit van partijen. Het zal niet tot verbazing leiden dat de identiteit van personen in de elektronische wereld moeilijker valt vast te stellen dan in de fysieke wereld.92 Zeker gelet op het feit dat de blockchaintechniek het mogelijk maakt om onder een pseudoniem te handelen. In een private blockchain kan een gevalideerde identiteit worden toegevoegd, zodat ook aan de vierde vereiste kan worden voldaan. De identiteit kan dan met voldoende zekerheid worden vastgesteld.93 De identiteit is vanzelfsprekend nodig om een overeenkomst in rechte te kunnen afdwingen of aan te tasten, zoals in geval van vernietiging (zie hierover hoofdstuk 4). Aldus kan een smart contract in bepaalde gevallen ook als elektronische overeenkomst worden gekwalificeerd. 90 Art. 7:1 BW. 91 Zie par. 2.3.2. 92
Van Eersel & Van den Bergh, FRP 2017/457, par. 5.2. 93
Geconcludeerd kan worden dat de meeting of minds en de uitdrukking hiervan in het (laten) programmeren van het smart contract – die onlosmakelijk aan elkaar verbonden zijn – maken dat er sprake is van een overeenkomst in de zin van art. 6:213 BW, die valt binnen de doctrine van het Nederlands privaatrecht.94 Dit geldt ook voor smart contracts die als elektronische overeenkomst worden beschouwd. Zodoende valt de stelling te ontkrachten dat smart contracts die een koopovereenkomst inhouden louter fungeren als een uitvoermechanisme.
3.3 Het autonome karakter van smart contracts en de rol van
oracles
Aangezien een smart contract een toepassing is die op een blockchain geplaatst kan worden, neemt zij dezelfde karaktereigenschappen over. Zodoende wordt het smart contract onherroepelijk en onveranderlijk. Dankzij de blockchaintechnologie werkt het smart contract autonoom, zodat (contracts)partijen het intreden van de voorwaarden en de uitvoering niet zelf hoeven te monitoren en in werking te stellen.95 Het smart contract is deterministisch, zodat de input en bepaalde beginwaarden, altijd dezelfde output genereren waardoor de werking volledig voorspelbaar is.96 Door de automatische uitvoering van het smart contract, zal contractbreuk en daaruit voortvloeiende detrimente gevolgen zich minder snel voordoen vergeleken met traditionele overeenkomsten.97 Het autonome karakter brengt voorts met zich mee dat een smart contract (in beginsel) niet gewijzigd of ongedaan gemaakt kan worden, ook niet als beide partijen dit zouden willen of op last van een rechterlijke uitspraak.98 Reeds kwam aan de orde dat een blockchain decentraal werkt en het (eenzijdig) wijzigen van een block onmogelijk is, behoudens het uitvoeren van een fork. Het smart contract kan naast het uitvoeren van een fork slechts gewijzigd worden indien vooraf eventualiteiten worden opgenomen of met behulp van een oracle. Beide mogelijkheden worden hieronder besproken.
94
Tjong Tjin Tai, NJB 2017/146 is van de mening toegedaan dat een smart contract een elektronische overeenkomst is; zie ook Stroucken, VGFC 2017/3; Rikken e.a., Dutch Blockchain Group 2017, p. 23-29; Van Eersel & Van den Berg 2017, par 5.2; Vgl. Whitepaper, Norton Rose Fulbright 2016.
95
Janssen, in: Nieuwe technologieën, nieuw privaatrecht? 2017, p. 181; Zie ook artikel 5, titel 44, chapter 26, Arizona Revised Statues; de staat Arizona heeft haar wet inmiddels aangepast en smart contracts erkent als juridisch bindend.
96
Rikken e.a., Dutch Blockchain Group 2017, p. 18. 97
Kaal & Calcaterra, 73.Bus.Law.109, par. 2.c. 98
Bijvoorbeeld in het geval dat partijen willen heronderhandelen in het kader van contractsvrijheid of op grond van onvoorziene omstandigheden ex. art. 6:258 BW, de aanvullende of derogerende werking van de redelijkheid en billijkheid ex. art. 6:248 BW of het opheffen van het nadeel in geval van dwaling ex. art. 6:230 BW.
Contractspartijen kunnen parameters opnemen die achteraf kunnen worden gewijzigd. Het wijzigen van een smart contract is strijdig met het autonome karakter, omdat partijen juist zekerheid willen dat executie overeenkomstig de gemaakte afspraken plaatsvindt. Het is aldus niet wenselijk en ook niet voorzienbaar, om alle mogelijke omstandigheden in parameters op te nemen die wijzigingen in een smart contract rechtvaardigen.
Daarentegen is het mogelijk een oracle aan te wijzen die vaststelt of aan de eisen van transactie is voldaan. Een oracle is een externe bron die signalen kan sturen naar het smart contract. Dit kan een objectieve technische bron, zoals een database, of een menselijke tussenkomst zijn die voor een smart contract de rol speelt van ‘bron van waarheid’.99 Een oracle geeft input aan het smart contract, waarna deze kan beoordelen of aan de afspraken zijn voldaan en of acties – zoals vernietiging – genomen moeten worden.100 Op deze manier komt de trusted third party toch weer om de hoek kijken, aangezien partijen wel vertrouwen in de betreffende oracle moeten hebben. De oracle dient namelijk de juiste informatie, respectievelijk signalen, aan te leveren voor de executie (van een functie) van het smart contract.101 Het smart contract beoordeelt dus aan de hand van de input of aan de gemaakte afspraken – de vooraf geprogrammeerde voorwaarden – zijn voldaan. Op basis van de input die een oracle levert, bepaalt het smart contract dus welke actie volgt.102 Door middel van een oracle kunnen bijvoorbeeld partijen als een notaris, rechterlijke instantie, arbiter, bank of mediator een handtekening zetten voor de executie van een bepaalde functie van het contract.103 Denkbaar is dat een oracle ook de input aan het smart contract kan geven om bepaalde gegevens te wijzigen of de overeenkomst zelfs teniet te doen, opdat een smart contract kan worden vernietigd met terugwerkende kracht.
Kortom werkt een smart contract volledig autonoom, toch is het mogelijk om met behulp van oracles input te geven en wijzigingen of (in de toekomst)vernietiging te bewerkstelligen.
3.4 Conclusie
Geconcludeerd is dat een smart contract een juridische overeenkomst, meer specifiek een ruilovereenkomst, is die binnen de doctrine van het Nederlands privaatrecht valt. Voldaan kan
99
Rikken e.a., Dutch Blockchain Group 2017, p. 18. 100
Vermeend & Smit 2017, p. 59. 101
Rikken e.a., Dutch Blockchain Group 2017, p. 18. 102
Vermeend & Smit 2017, p. 59. 103
worden aan de wettelijke totstandkomingsvereisten. Afhankelijk van de wijze waarop een smart contract wordt gesloten, kan er sprake zijn van een elektronische overeenkomst. Daarnaast zijn het autonome karakter – wijzigen van een smart contract is in beginsel niet mogelijk – en de functie van oracles besproken die wel wijzigingen kunnen bewerkstelligen in het smart contract. Het volgende hoofdstuk gaat in op het vernietigingsleerstuk, toegepast op smart contracts.
4. Vernietiging ex. art. 3:53 BW
4.1 Inleiding
Uit het voorgaande bleek dat smart contracts binnen de doctrine van het Nederlands privaatrecht vallen. Een juridische overeenkomst is aantastbaar en zo ook vatbaar voor vernietiging. Het BW kent vele grondslagen die een beroep op vernietiging rechtvaardigen. Het feit dat een overeenkomst vernietigd kan worden, zegt echter nog niets over het wel of niet van toepassing zijn van de terugwerkende kracht. Onder bepaalde voorwaarden kan de terugwerkende kracht namelijk door de rechter worden ontzegd. Gelet op de geldende wetgeving kan een overeenkomst op twee manieren worden vernietigd, namelijk via een buitengerechtelijke verklaring of een rechterlijke uitspraak. 104 In het vervolg zal van vernietiging door een rechterlijke uitspraak worden uitgegaan.
Dit hoofdstuk bespreekt in hoeverre het vernietigingsleerstuk toegepast kan worden op smart contracts en beantwoordt de vraag of een smart contract met terugwerkende kracht kan worden vernietigd zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de toegevoegde waarde. Allereerst wordt een fictieve casus besproken (par. 4.2) die als rode draad door dit hoofdstuk loopt. Inzichtelijk zal worden welke belemmeringen zich voordoen een smart contract met terugwerkende kracht te vernietigen in vergelijking met een traditionele koopovereenkomst. Voorts wordt inzichtelijk dat rechtsonzekerheid ten aanzien van het eigendomsrecht ontstaat, doordat de Blockchainwerkelijkheid na vernietiging niet meer strookt met de Rechtswerkelijkheid. Vervolgens wordt besproken op welke manieren een smart contract eventueel met terugwerkende kracht kan worden vernietigd (par. 4.3). Daaropvolgend wordt ingegaan op de vraag of, en zo ja, in welke gevallen de terugwerkende kracht door een rechter kan worden ontzegd wegens bezwaarlijke of onmogelijke ongedaan making ex. art. 3:53 lid 2 BW (par. 4.4). De ‘ongedaanmakingsverplichting’ die ontstaat na vernietiging – de verplichting tot ongedaanmaking van de verrichte prestaties op grond van onverschuldigde betaling ex. artt. 3:53 en 6:203 e.v. BW – dient men niet te verwarren met de ‘ongedaanmakingsverbintenis’ die ontstaat na ontbinding ex. 6:271 BW. Met andere woorden: waar gesproken wordt over bezwaarlijke of onmogelijke ongedaanmaking, wordt de verplichting tot ongedaanmaking van de verrichte prestaties op grond van onverschuldigde betaling bedoeld, die ontstaat na vernietiging van de overeenkomst. Uiteindelijk zal worden geconcludeerd dat vernietiging met terugwerkende kracht (on)mogelijk is (par. 4.5).
104
4.2 Fictieve casus
Deze fictieve casus die hieronder volgt maakt inzichtelijk tegen welke belemmeringen elke contractspartij aanloopt nadat een smart contract is vernietigd. In beginsel dient uitvoering te worden gegeven aan de terugwerkende kracht. In onderstaande casus gaan we ervan uit dat het Kadaster door blockchain, dat mede fungeert als eigendomsregister, is vervangen en de benodigde wetswijzigingen inzake overdracht van registergoederen zijn doorgevoerd. Niet ondenkbaar is dat het Kadaster in de toekomst ook in Nederland wordt vervangen door blockchain en dat het eigendom op vastgoedobjecten wordt overgedragen met behulp van smart contracts. Dergelijke pilots vinden thans plaats.105
Figuur 3 – Transfer of property 106
A (de vervreemder) verkoopt zijn woning aan B (de verkrijger). De eigendomsoverdracht vindt via een smart contract plaats (zie figuur 3). Door de transactie gaat het juridisch eigendomsrecht op de woning, vertegenwoordigd door een Asset-backed token, over van A naar B. Ook wordt het huis aan B ter beschikking gesteld door het geven van de sleutel.Na enige tijd blijkt dat B ten aanzien van de woning heeft gedwaald, omdat er allerlei verborgen gebreken naar voren zijn gekomen die niet vooraf denkbaar en voorzienbaar waren, zodat contractspartijen deze niet als eventualiteiten in parameters konden opnemen in het smart contract. De koopovereenkomst – het smart contract – wordt op grond van dwaling door de rechter vernietigd. Na vernietiging van een (traditionele)
105
Zie ook voetnoot 16; Ook in Zweden vinden pilots plaats, zie voor een demo: ‘Blockchain and Future House Purchases Third phase to be completed in April 2018’, Chromaway 2018 (online, datum onbekend, geraadpleegd op 18 juli 2018 via
https://chromaway.com/landregistry/). 106
koopovereenkomst is het eigendomsrecht achteraf nimmer overgegaan. Zodoende resteert geen plicht tot retro-overdracht, maar enkel een plicht tot feitelijke teruggave: het teruggeven van de sleutel en het terugbetalen van de koopsom. De rechterlijke uitspraak hoeft enkel nog ingeschreven te worden in het Kadaster ex. art. 3:17 lid 1 sub e BW en dan zijn we terug naar een situatie alsof de overeenkomst nimmer heeft bestaan.
Na vernietiging van het smart contract zit de Asset-backed token nog in de wallet van B. Hetgeen impliceert dat deze nog steeds juridisch eigenaar is. Elke transactie, ook het smart contract, krijgt een tijdststempel zodat achteraf kan worden gecontroleerd wie rechthebbende is van de asset op een bepaald tijdstip. Extra handelingen en de medewerking van de verkrijger zijn nodig om het eigendomsrecht van de woning over te dragen aan de oorspronkelijke eigenaar. Daarnaast blijft, ondanks de vernietiging, de transactie altijd als geldig geregistreerd.107 Doorhaling van de eigendomsoverdracht op de blockchain is niet mogelijk, zoals thans wel in het huidige Kadaster mogelijk is. Hieronder volgen de verschillende werkelijkheden die kunnen ontstaan:
i) de Feitelijke werkelijkheid: degene die de zaak feitelijk onder zich heeft;
ii) de Blockchain-werkelijkheid: degene die de Asset-backed token, dat het eigendomsrecht representeert, in zijn of haar wallet op de blockchain heeft zitten; of
iii) de Rechtswerkelijkheid: degene die het juridisch eigendom heeft (volgens de rechter) na vernietiging.
Onduidelijkheid zal ontstaan over wie juridisch eigenaar van de betreffende zaak is: degene die over de Asset-backed token beschikt of degene die volgens de rechter het eigendomsrecht heeft. De problematiek die ontstaat door de discrepantie tussen de verschillende werkelijkheden komt in de navolgende paragrafen uitvoerig aan bod. Voorts wordt nader ingegaan op welke manieren vernietiging met terugwerkende kracht, technisch gezien, mogelijk is.
4.3 Vernietiging met terugwerkende kracht (lid 1)
Een overeenkomst die vernietigbaar is, heeft in beginsel rechtsgevolgen net als een geldige, onaantastbare rechtshandeling. In een later stadium kan deze overeenkomst de rechtsgevolgen
107
met terugwerkende kracht verliezen.108 De koopovereenkomst komt hiermee als geldige titel te vervallen. Het causale stelsel dat wij in Nederland kennen houdt in dat zonder geldige titel geen overdracht plaatsvindt ex. art. 3:84 lid 1 BW. 109 De rechtshandeling wordt dan geacht van aanvang af nietig te zijn geweest.110 Is op grond van de vernietigde overeenkomst een goed overgedragen, dan valt het eigendomsrecht in beginsel van rechtswege terug aan de vervreemder, zodat de zaak kan worden gerevindiceerd op grond van het eigendomsrecht.111 De revindicatie beoogt de Feitelijke-werkelijkheid in overeenstemming te brengen met de Rechtswerkelijkheid.112 Vernietiging met haar werking is dan ook de enige wijze om ‘het recht op berouw’ in volle omvang te honoreren, doordat de rechtshandeling wordt ontdaan van al haar rechtsgevolgen.113 De werking van vernietigende kracht is voornamelijk van belang in geval van faillissement, zodat de zaak uit de boedel kan worden onttrokken op grond van het absolute eigendomsrecht.
De volgende sub-paragrafen bespreken vier mogelijkheden of, en zo ja, in hoeverre een smart contract na vernietiging van al haar rechtsgevolgen kan worden ontdaan. Telkens zal worden teruggegrepen op de fictieve casus die hiervoor is besproken. Ten eerste wordt geconcludeerd dat het programmeren van eventualiteiten, die een beroep op vernietiging rechtvaardigen, onmogelijk is (par. 4.3.1). Ten tweede dat het onwenselijk is om de ongedaanmakingsverplichtingen die ontstaan op grond van onverschuldigde betaling, buiten de blockchain om te voldoen (par. 4.3.2). Ten derde dat het uitvoeren van een retro-overdracht niet tot nietigheid van het smart contract leidt en dus geen terugwerkende kracht bewerkstelligt (par. 4.3.3). Tot slot wordt beargumenteerd dat het uitvoeren van een kill-functie of fork de enige remedies zijn om het smart contract met terugwerkende kracht te vernietigen (par. 4.3.4).
Duidelijk wordt dat er een discrepantie zal ontstaan tussen de Feitelijke-, Blockchain en Rechtswerkelijkheid. Hetgeen onwenselijk is voor de Blockchaingemeenschap die juist vertrouwt op deze technologie. Bovendien ontstaat hierdoor rechtsonzekerheid ten aanzien van het eigendomsrecht. De (wettelijke) taak van het Kadaster, dus ook die van blockchain die de functie van het Kadaster mogelijk over gaat nemen, is immers om te zorgen voor
108
Hijma 1988, p. 121. 109
Hijma & Olthof 2017, p. 80. 110
Hijma & Olthof 2017, p. 44. 111
Asser/Hartkamp & Sieburgh 6-III 2014/637; Artt. 3:53 lid 1, 3:84 BW en 5:2 BW; Verbeek, in: GS Vermogensrecht, art. 3:53 BW, aant. 4; Hijma & Olthof, WPNR 1982/5605, p. 257-258; Hijma & Olthof 2017, nr. 112.
112
Vgl. Rodriques Lopes 2017, p. 61-60. 113
rechtszekerheid: duidelijkheid verschaffen wie welke (eigendoms-) rechten heeft.114 De
shared, distributed source of truth is na vernietiging van het smart contract niet dus zo true
als de blockchain lijkt te veronderstellen.
4.3.1 Eventualiteiten programmeren is onmogelijk
Het is onmogelijk om eventualiteiten te programmeren die aanleiding kunnen zijn om het smart contract te vernietigen. De vrijwel onuitputtelijke hoeveelheid eventualiteiten en vernietigingsgronden laten zich niet programmeren, aangezien deze onderhevig zijn aan subjectieve waarnemingen en in veel gevallen ter beoordeling van een rechterlijke instantie. Denk aan situaties waarbij sprake is van dwaling, bedreiging, bedrog of misbruik van omstandigheden. Regels waarbij menselijke beoordeling een rol speelt, zijn dan ook ongeschikt voor smart contracts en de blockchain. Zij voldoen namelijk niet aan het vereiste van determinisme.115 Eenieder kan ten aanzien van een simpele koopovereenkomst dwalen. Onverwachts kunnen gebreken aan het licht komen, zoals in de fictieve casus, zodat ook een simpele verkooptransactie via smart contracts vatbaar is voor vernietiging. De filosofie van blockchain is juist om te voorkomen dat het smart contract achteraf door de contractspartijen gewijzigd kan worden. Het vooraf programmeren van alle wijzigingsmogelijkheden is dus onmogelijk door de diversiteit aan grondslagen, die zich niet laten programmeren in eventualiteiten.116
4.3.2 Ongedaanmakingsverplichting buiten de blockchain
Het is mogelijk dat na vernietiging van het smart contract B de sleutel van de woning teruggeeft aan A, het verschuldigde cryptobedrag wordt omgerekend in geld en vervolgens via een reguliere bankrekening van A aan B wordt overgemaakt. Onduidelijkheid zal echter ontstaan wie eigenaar van de zaak is, indien vernietiging volledig buiten blockchain plaatsvindt. De Blockchain-werkelijkheid komt immers niet langer overeen met de Rechtswerkelijkheid en Feitelijke-werkelijkheid. Een onwenselijke situatie, aangezien het leidt tot rechtsonzekerheid nu onduidelijk is op welke werkelijkheid de Blockchaingemeenschap kan vertrouwen. Zodoende ontstaat ook onzekerheid ten aanzien van het eigendomsrecht, hetgeen de registratie op blockchain juist zou moeten waarborgen. De registratie op blockchain, met behulp van Asset-backed tokens, beoogt namelijk duidelijkheid te verschaffen wie welke (eigendoms-) rechten heeft. Deze wijze van ongedaanmaking zal
114
Zie de website van het Kadaster: https://www.kadaster.nl/over-het-kadaster (geraadpleegd op 18 juli 2018). 115
Van Os, TBR 2017/140, par. 3.4. 116
