J I Ol
HIERDIE EKSEMPLAAR ~iAG ONDER GEEN Ol\,fSTANDIGHEDE urr DIE BIBLIOTEEK TL , ....:.., C D Nlf
UOVS· BIBLIOTEEK
111111111I11111111111111111111I 1111111111 ~IIIIIIIIIII~ 1111111I1111111 ~I~ IIIIII\I~ III~ 111111I11I filii ~ II~
DIE OWE R HEI D STA A Ko
I
I
.~
deur
FRANCOIS JAKO~U§ HENDRIK WESSELS~ Mo Ao .:\
-~l
;:1' .. <.I.
Akademiese Prgefskrif voorgelê-ter verv.ulling van
die vereistes vir die graad vim 122ctor_ Philosophiae in die
Fakulteit van Lettere en ~.êl2~eert~LJ.De-p§.."rteme.nt Staats-,
~) .aan -die Universiteit van tdi.e Oranje Vryst~at,
Bloemfontein, Augustus
1957.
Promotor Prof.
Ho.J.
Strauss" Drs •. Jur 0 ( V.U. AmsterdamL. (~ c ~
'-~<,;,-,~."",,>?- ;8:-'~'-o:-~~~""""'''''''''''''~
,
HIERDIE 2KSEMPLAAR MAG ONDER
GEEN OMSTANDlIGHIIDE UIT DIE BIBLIOTEEK VE::'"'NDER WC'i\D NIE
~nivesroiteit van die (iDranje-Urystnc::il BLOEMP<DNTli'.IN
- 7 MAR 1958
KJ
T 320. 1 WES
Met die indiening van hierdie proefskrif is dit
,~"n behoefte van die hart om my dank te betuig aan my
promotor, Profé Ho J. Strauss, vir die geduldige en
,
toegewyde prinsipiële leiding, wat die studieveld wat ek
.moes dek toeganklik en verrykend gemaak het ..
Aan my vrou, wie se opofferinge deur die lange
jare van studie, "my ins pï r-er-end ge skraag het, wi.L ek
ver-der dank"betuig.
Boweal my dank aan God, die Allerhoogste, vir die
genade om die Skrifgeloof te kan indra in my
\vetenskap-like arbeid 0
Aan Danie en Annatj ie7 wat later sal verstaan, wil
ek hierdie werk opdra met die bede dat die reformatoriese
waarhede - wat op In dieper dimensie ,as die rede geleë,
is - deur Gods genade ook hulle deel sal ,,,,eese
Bloemfontein" j
,'-' blso i-v .; , INLEIDINGJ ' e ~G Q. 0 GIIQ~O ct • 0 .. o • D HOOFSTUK I .
...
PRH,TSIPIELE GRONDSLAEVAN DIE BENADERINGVAN
iSlE
01ATEHHEfDSTAAK~DI~S-~~TI7·~E; ~~~ 'w";;;-S'-B'~.r..JJ..:I:tE'~i':."4·I=::'-TF._.1
=----~,---~
e ct c ·zo lt; ,) & 01 - 1601'\ .
A. SIGNALERINGVANIN KRISIS IN DIE \AJESTS;l\SE
BE~1ill'lQ: ~
-(I) Ter Inleiding •• D " e 0 0 0 G e 0 a e 0f.l 0 C 0
1
(II) Aprioriese Verantwoording " 0 0 C! Cl e 0 0 •• '7
(III) Toenemende Ontkerstening 8 0 ClII -il e Cl Cl
• 0
12
(IV) St~ukt~urverwoesting E) C' " 0 o e e 0 o CJ ct 0 0 c 0
@>
(V) Die 'Gesagskrisis tSO • eo • D o • '0 o e.. 0 e e e 0
23
(VI) BeskavJingsontwikkeling in die lig van
die Christelike 1tJysbegeerte ~
(a) Prinsipiële Begripsbepalinge"-
31
(b) Primi till/Ï tei t en Ontsluiting ê 0 Ó • ó
36
,(c) Beskaw.l ng en Kultuur o 0 "II' o 0 Cl • e 0 [r2
(d) Period i sering in die
Beskawings-ont'v'likkeling .9 0 0 '" o 0 0 0 o 10 0 0 o D,
61
c B.
, '
DIE CI-ffiISTELIKELEER VAN DIE STRUKTURH;VANDIE
----F1ENSLÏKE
SAlvJELFWING~----Inleidend, ~ Die LndIvi.du al.Ltei ts t
ruk-tuur van die Tydelike dinge o. 00' '.0. O,D 0
Die Iridi v idu a'li.tei t s tr-ukt.uur van die
menslike samelevJingsvorme g
(i) Be~ripsbepalinge -, 00 .•• a co •• ooo
(Ii) Verbandsteorlë van die
Immanen-(I) (II)
69
siefilosofie 0.006 0000 ••• o~oo. 76
(iii) Die normatiewe
individualiteit-struktuur van die
samelewirig-v9rm-e 0 (I ('I0 0 e0 0 6 '0 • eo " "CJ 0 0 0 0 0 0 0 8
5
(iv) !n Tipiese bioties-gefundeerde
verbandstrukt'uur, ~~'.00.0 .00 •• 0.
89
(v) (a) Sa.mele\l1Ïngsvorme met ongedif- ,
ferensieerde
Be~temmingsfunk-sieooo ~o.~ O~OO.~ ~oo ••• o
92
(b) Institutêre en Maatskaplike
Verbandsvorme .~&OO ••• 00 •• ". 97
(vi) Die Individuáli tei tstruktuur van
die Staatsverband ~
(a) Inleidende Opmerkings 00 •• 00
0103
(h) (i) Die staatsverband g
Fundering dOOG ~o~ •• O
109
(ii) Die Staatsverband ~
Bestemmingsfunksie • ~•êo 114'
'(c) Soewereiniteit in eie kring,
Universaliteit en Enkapsis~o
125
c,
DIE pWERHEIDg(I) Die Owerheid en die staat
.0.
, (II) DH~ Owsrheid, Algemene Taak
(ITI) 'Die Ower heLd Geheeltaak • ~.
(IV) Slotopmerkings .e'0 e
.
' o • 0 0138
o,0 C '" e" 0014,6
o e 0 f) o 00 0 9156
o •'W: 0 o 0 0 0 • 164 \ .) •• 0 o 0 0 ~ 51 I).0 0 /Hoofstuk 1100 •• 00 "\
HQOFSTUKII.
(I)
(II) C.1II)
r-nleid'end (~C () !bl e 0 li) oil '.l ~.' e 0' C: ~- 0 coo 0';- 0 00e (J
Die Antieke Monargie o •• ~ $~" 9"OG.V~~
Die' SemitLes e Staatsorganisasie
-Israel In Keerpunt <.'9 ;"." "~~-'6.~O
Die Klassieke Burgerstaat •.,0 0 00.0 ••• ~
Die Romef.nse Imperium .... 6. Ó 0 o e e e co ... "
Die Koms van die Christendom
-(IV)
CV)
(VI)
T n Nuwe Era •• u 0
(VII) Die Middeleeue ~
(a) Die Vroeg-middeleeue ••.• ~ a=o •• o~ ••
(b) Die Middeieeuse eenheid s ku Ltuur
-Die Staatlike Owerheidst~ak misken ••
(VIII) Die Renaissance ••• ~.~~ 0.060 .••• ~~.d.~
~ 00 o 0 0 0 / HOOFSTUK IT:C. bls.; 167\3~:' ];67 170 186 197 211 227
245
257
28~ . 350A. Inleiding ~••• '0.3 e4~ .e~~,
Bo (i.) Religieuse Stellingname ..a 0
(ii) Martin Luther (l~" .'0' a •• e
(i ti) Die· Owerheids taak by Calvyn
(i v) Die Honargvegte"rs 0" 0 ~ .0 Q ("lOG 0 0 o 05' \) 3dt oe op ~ e e r.:Cl eo 308· Q 00 , • ~ 0 0 0 313 f) eg Q I) OttO fl 323 IJ 0 0 0IJ) o a e " 336 AFDELINGII. A. VOQPiTGESETTESTAATSAB~9LUTI§f~~
(I) Inle iding •••• e 0 0 ~ 0 Q • a i') • 0 eo. 0•
(II) Die Antiek-monargale lyn voorgesit in
Staatsraison g
(i) Filosofiese gr-onds Lae 0.;'. HO'
(ii) Merkan:t.il.j_sm.e as kcrisekwerrs'Le
van staatsr~isoh.oo S.~O o~.~
B. Dl:8 HUl\1ANIS1'IESE_BIi1GSTAA'i'SGEDAGTE
(I) Filo$ofiese.denkrigtingso •••
(II) Verset teen merkantilisme eo
o 0 ~ G0e 000 00
o G_ 0 e 0 g Ct 0 " 1)0
"
A. DIE REVOLUSION~~XDPERK • ro no •• .e 0 0 fI 0 ooe08tt
e e " 0 0 0
/Hoofstuk IV.eeD.o
364
371
DIE OWERHEIDSTAAlS IN DTC +2dE)~EN 20ste EEUE,••• 0
389-507 ~
I0 Politieke Pl.ur aj.Lsme (Korporati visme) ..• 476 .
I loPlanning -- Die Welsynstaat -
Revo-lusion~r-demokratiese verweer .00 0.0 487
,1110 Die Groepisme -- 'n Middeweg o. a ••• oe
496
REAKSIE EN LIBERl\LISTIESE KONSOLll2ASIE
A. (i) Cii)
Inleidend GC ••••••••• 0••• oio
Filosofiese Tendense -- juridiese
absolutisme en relativisme ~.
Ca) Religieuse Historisme~.
.0.
Cb) Historiese Idealisme o •• op weg na
Universalisme oe ••••• 0
Cc) Jufidiese Staatsrelati~isme in sy
liberalistiese fase ~ die
Utili tarisme ••• .0. 0 • ~
o 0 0
.0.
o • 0
B. DIE OWERHEIDSTAAK VAN DIE REAKSIE IN
SY
PRAKTIESE B3SLAG .~
I. Df.e Reaksionê'r-eBeleid ••• .'•••
II. Die vestiging van Konstitusionele
Demokrasie 0 •••••••• 0'
•••
00.
AFDELING II,
A.
DIE VERVAL VP-]\TDI"E_l?Er~OKRATIESEREGSTAAT
\
I. Opkoms van die Sosialistiese
Sbaatsfilo-sofie in die lyn van juridiese
staats-absolutisme ••• <,e.o •• 0 ••••• 0 ••
II. Utopiese Sosialisme· 0 •• Voortgesette
hihilisme .•• ••••••.•••••
III. Die Proletariese en Wetenskaplike
Sos ialisme-Totali tarisme o••0 .0.0 0
IV. Die Nasionaal Sosialisme - Trans- .
personalisme van die totalit~re,
nasionale" soli.daritei t
.'0 .0.. ....
V. Die Fasjisme ·en die Falangisme ~
Voortgesette Staatsoewereiniteit,
sot.er-Lc'LogLe s-cabso'Iuut gekonsipi-,
Pl' l' J... • ~ '.p ,
ee~ _ura_ls~~es na ~le Lorme~e sy .••
BoLIBERALISTIBSE EN REVOLUSI ONÊR"'DEI'~IOKRATIESE
VT.1Rl,r;:.'PR T,"'Q"JD·~~j_-~~-T-OT-AI~I'TARTS'"''''
_, .CJ~lVVb.":'!. ~Dl i.:..J . ~ __ J . ..L 1. l"~ 0 0 0 "'- 0tt 0 (I 0 0e 0
c.
SA~VATTING EN KONKLUSIE-oooo OOG oeo tJao 0000/Hoofstuk V •••••
393
402 • • a • 0 •441
'445
L:·49
458
461
47350+
(I) Ter Inleiding o0 • 0 GO.OO~
.," " 0 ••• o Q 0 0 5~0
(II) Die Subsidiariteitsbeginsel as begrens-
.-ing van die Owerheidstaak o 0 0 0 o •• ti 0CJ e 563
'.~
(III) Die Neo-Thomisme e • 0 !SJ " l1li 0 o 0 0 ;» o0 • o0 • Cl 577
A. INLEIDEND ••~ o 0 0 0 ••• , e 0 ..0 0
Eo
-."...,.,....~~-
DIE LIBERALE VISIE OP DIE OWEHHEIDST A.l\Kg(I) (II) (III) (IV))
Ter Inleiding ••00 o~. Oe" 0·•••• ,oOP
Die 19de Eeuse Liberalisme in 'n
Tweede Fase (J 0 0 e 0 0 ct 0 0 0 • I) 0 0 Cle 0 0 0 ..
Dle Liberale Visie- Aftakeling van die
Klassieke Natuur r-egsLee r ,o. S ~. 00
Die Neo-Liberalisme -Sosiaal-liber~le
ombuiging met relativering van die
reg staatsid e;2 ".. 0 u"0 "0. e " • 0 ~
Slot o. 0 2) 0 C • ID. a0 0 0 00 0 GI 0 0 Il· ID0 ti ft 0 0
(V)
Co l2llL.SOSIALISTIESE VTSIE OP D,IE OWERHEIQSTAM. ~
(I) Ter Inleiding ~eo •• ,,0000 •• e '000 000.
(II) Funksionele Desentralisasie bied geen
,begrensing 'i/an die owerheidstaak nie
Do DIE THOMISTlESE VISIE QP DIE 01tJERHEIDSTAAKg
Eo PRAKTIESE ASPEKTE VAN DIE Oi.tJERHEIDSTAAKIN DIE
2 OSTE EEU--;--(I)
(II)
(III)
.
Ter Inle idi ng .,0 0 00 •• ;, • 0 •• 0 0 o. 0 0 •• 0
Die Ower-heLd staak en die
Gesins-ve r band G Q 8 0 e 0 0 0 0 00 00 00 0 0 00 0 Ilwoo
Opheldering ten opsigte van
Staats-toetrede tot die Ekonomiese en
Bedryfslewe in die 20ste eeu 9000 ~ooo.
Klassifikasie in die kader van die
(IV)
Owerheidstaak '.'0 "e 0 0 • 0 • 0000 o~.oo
/ Hoof stuk
Vl. ...
e bls., 508'ë'621. 508 509 510 514 520 540 545 547 584 586 ~, J 604 617-III. Die Ower-he Lds t aak by Smeenk·.. e ~;? \' G" G• ~ 0 c • ~ 663
. C. I, Die Ower-hed d staak by Prof 8 Herman Dooye
-I-IO.QfSTUK Vlo
q'0 0 0 ~ ~
A. TER INLEIDING 0'" ,.
B. le Dr. Abraham Kuyper ~ Breë Uitstippeling
II. Die Owerheidstaak by-Anema,Talma, Sikkel
en Colyn ... 0 0 0000 6000 ~ neo e e ~ 0eGO 0 9
weerd .''0. •• 0 0000 0')80 GQQO\.OOOOODGOO
II.Die Ower-heLdstaak by K. Groen en Vl.Berghuis •• 0
III~Die bydrae van Antonie Donner o f) 0 00 Itf:ll)OClOODCO
IV. Die Ower-hei.ds taak by G.H. Polet C • 0 oeooo~oooo
bls~ 622·~7~,8 622 627 672 681 . 692 703
V. Die Owerheidstaak by Ir. H. van Rle s sen , •••••• 708
1. Prof" L.J. du Plessis «00" ••••• '0
110Die Owerheidstaak by Prof. Herman Strauss •••• 0
Jl;. SLOTOPMSRKING. 00l)0000 $ I)0 0 o 0 0 0 e e0 0 " 0 • 0 G
_._---(
.DIE 01.AlERHEIDSTAAK- KONKLUSIEEN T
OE---____""_-.§PITSING ."..
0...
o •• "e ... o "0 D
A. DIE GBOI\illQ.;£;P_>ES UIT CALVINISTIESE HUIS 0.. 0'.
(I) Soewer-e Lnl tei t in eie kring •••• ••••• e
(II) Die Owerheidstaak en bes kawa.ngstoe s t.and ••.•
. (III) Die Ot;Je!'heidstaak en die ower-he i.da- .
(IV) persoon
O~ ••••• ~ ••• ~o. • ••
Die Ower-he Lds t aak en dte Algemene
Be 1 ang 0'" c o » 0 0 ti0 0 ., 0 " I) 8 o Cl0 Cl
0-0 ., .,
B. 1.Q2§PITSING OP ENlSEL~_§UID-AFRIKAANSEPROB~EHE~
(I) Die Beskawingsprobleme • 0 • e Ooft o0 0 ., o ., 0 0 0
(II) Arbeidsprobleme eC) 0 0 .. • 0 et 08,1D 0·0 0 • o Cl0 0 0
(III) Toetrede.van die Staat tot die
Nywerheidslewe
...
• • 0 o Doe o·0 0 0 (I0 li 0 0(IV) Algemeen • 0 0 ~~_ftOOO o • ., 0 Ooaaooocoo,
716 732 748 749 750 754 757 763 772 774 ,78o o 0coo 0 0 0 0 000 e Cl0'-'11 0 782
Co SLOT oC.GO·O CO.':IOO ogoeoo
BOEK}I;LYS •••••. '
1NL E T DIN Go
Ons beleef In tydperk 'waarin die opkomende
sosialis-me, in sy to~alit~re gewaad, tlie ganse lewe vinnig
ver-staatliko Alle owerhede wat sig in hierdie stroom~
\ ,
versnelling bevind, doen lustig mee aan praktyke wat
daar-,
op dui dat aan die beginsel van individuele inisiatief~
ook in die Westerse demokrasië, nog slegs ~ippediens
be-wys word , en juis omdat ons samelewingsorde struktureel
so verwoes is deur die voorafgaande heerskappy van'die
individualistiese humanisme, is dit beslis 1n moeilike
~robleem om vas te stel waaraan die'owerheid prakties sy
hand mag lê en waaraan nie.
Die vraag na die owerheLdstaak was der-hal.we nog
nooit so aktueel as vandag nie. Nie alleen'dring di~
atoom-eeu nuwe tegniese take op aan die owerhede nie, maar steeds meer en meer word besef dat die opkoms van die
sosialistiese strominge, wat na 'n totalitêre
owerheids-taak strewe, 'n gevaarlike eindbestemming het. Duidelik
word die humanitas-owerheid, weer soteri.ologies
gekon-sipieer, ja dithet die nuwe afgod geword. So word ons
gekonfronteer met die situasie waarin die Christendom sig
aanvanklik bevind het - die keisergod teen die war-e God;
die diktator teen die Here, die antI+cht-Ls teenoor die
Christus 0
Teoreties-prinsipieel moet ons dus daarna strewe
om 'n owerheidstaak te postuleer wat hierdie totalitêre
neiging in die wortel kan afsny, en terselfdertyd reg laat geskied aan die faktiese behoeftes van die
staats-volk van elke owerheid. Hier doem twee aspekte na vore
eerstens die taak van die owerheid in algemene sin, soos dit te bespeur en te ontdek is in die normatiewe struktuur van,die staatsverband en sy verhouding tot nie-staatlike
•
lewensvorme; en tweedens die taak van elke bepaald_e
i,i/owerheid00 •••
I
moet.verreken, waardeur die staat wel sfere bestryk wat
buite .die grense van sy juridiese bestemmingsfunksie
ge-leë Ls ," Hierdie aspek van die owerheidstaak verdien'
egter nadere toeligting en opheldering.
Daarom is dit nodig om In basis te vind waarop In
ower heLd buite die kader van die strukturele grense van
" .
I.
ii
-owerheid in besondere sin. Hier word vereis dat die taak
en verantwoordelikheid. van die ampsdraer in elke situasie
verreken word , waar nie alleen die posLsi,eván die
bur-gery meetel nie, maar ook gewaak moet word daarteen om
te skuil agter In onpersoonlike staat, want die hele
on-persoonlike inslag in ons politieke denke is die gevolg
van !n humanistiese ontvlugting van alle
verantwoordelik-heid voor God.
In ons benadering van die owerheidstaak wilons dan
,
rekening hou met die struktuur van die samelewingsorde, en
die geindividualiseerde lewensvorme, teneinde vanuit die·
struktuurprinsipe van die staat sy tipiese taak te bepaal,
maar om terselfdertyd die begrensing van daardie taak
teen-oor die nie-staatlike lewensvorme - wat aan ons naïewe
ervaring so reël voorkom -- te bepaal. In hierdie opsig
wilons dan beklemtoon dat ons die strukturele probleme
benader vanuit die hoek van die Calvinistiese kosmologie.
Hl er-di,e eerste tetiese benadering van die owerheLd
a-taak wilons egter vooraf eers histories ook toets aan
die praktyk van staatsowerhede, teneinde te illustreer
dat die tipiese owerheidstaak deur alle eeue heen
gehand-haaf is0 Waar ons egter binne die raam ván ons
geheel-beeld, ook die raakpunte tussen staat en nie-staat naïef
\
ervaar, salons die probleme van enkaptiese vervlegting
die staatsverband moet optree. Ons meen dat ons in
hier-die stuhier-die en in dié opsig veral hier-die aandag sal kan vestig op die intieme verband wat daar sowel -histories
ste boLwer k teen totalitarisme bled. In hierdie verband
....iil
as prinsipieel aan te dui is tussen die besk£Lwingstgestand
van dg bur.gerLen df.e Q.1:Y.êrheidstaak,in sov~rre as wat die
taak van di~ owerheid wat oor 'n betreklike selfstandige
en veerkragtige staatsvolk regeer? in heerliker en
makli-ker taak is, as die t aak van die owerheid van "n onakt Lewe
burgery, soos geillustreer in die primitiewe gemeenskappe,
of by die moderne humanistiese ontworteldes met hulle
swewende ongeloof~
.
Daarom is dit nodig dat ons spesifiek aandag skenk
aan beskawingsontwikkeling, en dan wel soos dit ten diepste
,
bepaal word deur die religie. Dit is trouens juis ons
doelom aan té dui dat die Christelike religie die
enig-is dit nodig dat ons die breë grondslag wat deur Dooyeweerd
gelê is vir 'n Christelike siening van die proses van
beskawingsontwikkeling, nader uitwerk - die
verantwoorde-\
likheid daarvoor is natuurlik ons eieo Aan die hand van
'n beskaWingsontwikkelingsteorie, wilons dan die
histo-riese praktyke van owerhede noukeurig naspeu..r, teneinde
hierdie verband tussen religie, be skawi.ng en owe r-hef.dst aak
aan te duiD Trouens dit is nou ook nodig om in die lig
van die Christelike religie 'n tweede aspek van die
ower-heidstaak te beklemtoon, naamlik die taak van elke owe r-heLd
as geroepene van die Al.Le rhoog ste , binne die kader ook
van die priesterskap van alle geLow.lg e s0 Daartoe bied
I
alleen die Christelike religie die moontlikheid.
Dit is trouens een van die onderskeidende kenmerke
van die Calvinistiese konsepsib van die owerheidstaak,
dat die owerheidspersoon as geroepene van God, vcr-r-eken
word. Daar-om salook ons in die lig hiervan alle
ver-wysing na 'n onpersoonlike staat vermy, en 'n
geheeltaak-/
konsepsie van die owez-heLd handhaaf, as noodsaaklike
. ,
opheldering van die struktureel-kosmologiese benadering
daarvan.
- iv·.,
Rekenskap sal gegee moet word van die opvattings
van staat sn.losowe (leur d le eeue hS8n0 Juj.s omdat ons meen
dat die staatsfilosofiese gedagtes in engere sin, gepaard
met die bre~ religieuse stromiqge waarin dit ingebed was .'
en is, die pr-aktf.ese g ang van state alleen in soverre
ge-rig het as wat die beskawingstoestand van die burgery~
daarvan vergestaltir.g was. So salons inderdaad twee
grond-lyne moet volg geerstens, 'n samehang tussen
owerheids-~g§~ en beskawingsontwikkeling, en tweedens die ~
tussen ~~k en reli~i~~ onderbou. Vanuit
hier-die laaste hoek salons dan moet verreken d'ie visie Op die,
ower-heLd staak , soosIdit vanuit eie r-eLd.g.leu se grondmotief ,
aangebied word deur elk van die vernaamste moderne stro~
mt nge; - Calvinisme_, Rooms-katolisisme, liberalisme en.
sosialisme. In besonder salons die ontwikkelingsgang'
van hierdie strominge moet naspeur, totdat ons almal
einde-lik teenoor die Calvinisme weeg, en so die vraag na die
owerheidstaak ook langs dié weg verder ophelder.
Die breë opset van ons studie, en die omvangryke
materiaal wat daartoe verwerk moes word -- sowel filosofies
as histories - wor-d daarin geregverdig dat by die
toe-passing van die trB.J::8:-:endeD."talekritiek) ons die praktyk
v an owe r-hede deur d:-:"e:::eu(~heen kan bepaal aan die hand
I
van die vier re,ligieuse grondmo'tLewe , wat die Westerse
teenwoordigende voorbeelde van owerheidsoptrede in die lig
be skaw.l.ngsorrtwf.kkeLing ten diepste bepaal het. Het
hier-die metode is dit wel moontlik om 'n helder visie te
ver-~ry, in oorweldigende en oënskynlik verwarrende
histo-riese data. Daarom bied ons nie
'n
relaas van die hele.be skaw.lngageskf.edená s nie, maar slegs sprekende en
ver-van die be skawi.ngstoe st and van die burgeryen di.e
reli-gieuse bepaaldheid van sowel die burgeryen die
owerheids-persoon~ .as die beskawing wat hulle deelagtig is.
v
-Ten slatte wilons 6ns tetiese benaderinge toespits
op enkele Su:Ld-.Afrj.kaanse probleme ~ Jui.s- omdat ons burgery
op wisselende stadia en koers van beskawr.ng sorrtwakke Li.ng
verkeer" I sal d.l,e verband• tUS.St":):1relig:i..e", •beskawingsant-•
wikkeling' en owerheidstaak hieWu:i.delik s pr-eek , In laaste
instansie wilons deurgaans ê.él.pd1.1i.dat l'~lc.§.]i.:Llli~_ê.ye:rval,
steeds gepaard gaan met '.0 rel~ie.1d-..ê.§_~:rt"êl.::2erval? en dat
ons vIeisterse beskawing? in in krisis verkeer as gevolg van
In wortelontaarding 0 Dit ve rk Laar- \d1e aan.Ieuni.ng van ëU.e
burgery tean di~ owerheid, wat as gevolg van massalisasie
en éli tevorming onder die burgery? CYnalamvattende ower=
heidstaak aanvaaro Hierin veral die verowering van'
aan dj_8 staat "n Lev Lat hans-cpo sLsjs gee, wat dui' op die
eindstaat van die anti-chris,
Deurgaans wilons dan die antitese handhaaf, waarin
die 'owerheidstaak steeds religieus gerig sal wees 'in fn
beslissende stellingkeuse , tussen die ryk van Chri stus,
HOOFSTUK lo
PRINSIPIËLE GRONDSLAEVP~ DIE BENADERINGVAN
DIE OWERlffiIDSTAAl(IN PIE LIG VANDIE
CALVINIS-=
= _J.'IES_E ,-"WYSBEGEERTE.. - :~-=,======Ao SIGNALERINGVANDIE BE.TEKENISVNV. DIE KRISIS IN DIE
vJESTERSFf-BESKAWINGVIR DIE STAAT. '
lo TER Il'rr,.EIDING :
"Het is door den geest der eeuwen, dat
de geest der 'eeuw moet worden geoor'dee Ld;"
(Groen van Prlnsterer:~
Groen se be skouá.ng van die revolusie 'is gedra deur die
oortuiging dat die geskiedenis voor alles die ver1flerkliking
is van, beginsels en begrippe. Die gebeurtenisse is dan inder- .
daad die omtrek en vorme waarin die gestadige werking van
2)
die tydsgees sig openbaar. Immers die eerste helfte van ons
eeu is gereed om beoordeel te word. Die kanas tr-ot'afe tydperk,
in sy hoogtepunte en laag-watermerke, sy golwing en deining,
moet onder die sistematiese insig~ die revue passeer~ teneinde
die verskil in drakrag en trefwydte van die probleme (en dit
wat ter oplossing aang ebf.ed is) te ontdek, maar boweaf om
relief in die. oënskyn'l.Lk oncor-sf.gte Lf.ke veelheid te verkry,
vo~ ons staan ge-ets, die uitstaande gebeurtenisse en
struk-tuurvorme van die samelewingsorde van 'n tydperk, waarin 'n
mensheid in die gewaad van humanis tiese oormoed, geen p'Lck
, G dl' d' 'd' '" Ldhd t ,. . ht' 2 (a)
v~r TO s e~ ~ng ~n ~e were ~s or~e ~ng~ru~m e n~e,
1) Diepenhorst P.A., bewerkt door, Ongeloof en Revolutie,Mr.
Groen van Pr-Lnste r-er , Kampen,1922, bls029.
2) Dooyeweerd H., 't His torische Element in Groen' s staatsleer ,
Groens Ongeloof en Revolutie,Wageningen, 1949, b1s.25.
2a) Dooyewee r-d Ho, Wysbegeerte der vJetsidee, VQl.,IT, HoJ. ,Paris,
Amsterdam,1935, bls.218-9. "In het ruime perspektief der
wereldgesc'll,iedenis vervliegt de schijn, dat het vormi ng
a-'proces wet te Loos : zou verloopen en dat de mensch souverein
over de historische roepingswacht'zou kunnen b~schikkeno"
Sien ook blso186-7 vir die "romantisch qufe ti s td sche''
op-vatting wat deur die ,Calvinisme vertJerp wcr-d, Vgl. A
New Critique, of Theor,etical Thought, Vertaling Fr-eeman en
de Jongs te, Uitgevers Paris, Ams te r-dam, 1955, b1s.290.
2/en togo.ooo
.: 2
-en tog nou reeds, ont~ooi van sy selfversekerdheid, onder die
\
druk van die ka t.asti-of'es van twee wêreldoorlo~, dobber
die-se.lfde Faustiese T!lfDsLeid ankerloos op die grimmige golwe
van sy nihilistiese afval-religie. In Vertwyfelde
kultuur-mens wat in dj e uj,tsigloosheid van sy bestaan, 3) ook nog die
perspektief ont br-eek , dat die geskiedenis die slagveld.li en
bl~ tussen die ryk van God en die ryk van die duisternis ..
If)
Op staatkundige gebied het die deterministiese wetenskaps=
beskouing in hierdie tydperk vergestalt in die totalitêre
staatsvormo Rusland verkeer sedert 1918 in die wurggreep van
ekonomiese materialisme1 waarin hy 'n kettingreeks satelliete
- van Berlyn tot vHadhJOstok -- meegesleur het" Italiê
bakermat van die rooms-katolisisme -- gee homself tussen die
jare 1922-194·5 oor aan die korporatievJe staat van ~Iussolinio
Die N8.zj_-régime in Duitsland (1933-1945) demonstreer die
ont-sper-Ing van gesag en ontaarding van die maatskaplike struktuur
teD. beste. Spanje verkeer sedert 1936 nog wesen'LLk onde r die
hiel "i/an daardie L:::-:(ilbinasievan nasionalisme, s LndLkal.Lsme en
!.:I"adisionaJ:is ties8 r-ooms -kabo.Lf.sLsme, bekend as die Falangisme ..
Is _die totali tarisme ~_r.'.l::.ierdie voorbeelde bruut en skerp
.ge teken , dan :i.s sy onhatLf.ge j.n'tog in die Westerse demokrasf.ë ,
daarom nie veel m1nd~r kenbaa~ nie. Hoewel nog in die ge~
waad van In enge I ver: die Lf.g, is dirigisme, beplanning,
bur-okr at lur-our a aser-a.ng ~.. regimentasie, staatsosialisme -- die
uiter-like kentekens van die IIvJelfare State"-- die naakte
totali-tarisme"
- __ r-: •• . __ • __ """"_c-._ .... _
3) Spier J.M., Calvinisme en :Óxistensie-philosophie, JeH.
Kok,Kampen, 1951, b1s'07.
4) Dooyeweer d He~ De Crisis in de HumanistLsc he Staatsleer
in het licht eener Calvinis ti.sche kosmologie en
kennis-Leer , Boekhande I VJ.Ten HavejAmstor-dam, 1931,blso133o
Vgl. Ook A New Critique of Theoretical Thought Vololl,
blso294. uLn the religious root of our cosmos (hence also
in the root of the whole of historical development)
irreconcilable war is waged between the civitas Dei
and the ci vi'i:;as~_te"t£.§Dao!1
3
-Die beloofde verlossing van die mens, deur verwydering
van sy materiële nood, het geskied tenkoste van sy vryheid en
geloof. Die almagtige staat, die nuwe Leviathan, het die
milieu, geskep 11Waarin de zorgen vJeggenomen zijn, en de bui ten
de mens om verschafte bestaanszekerheid de boog oer vryheid
ontspannen :rJ.ee1ft...dat is het milieu van de massarnens~1I5)
Waar die totalitêre staat die omtrek en vorm van die
tydsgees van ons eeu vergestalt, moet ons daaruit eerstens
die ontwf.kkeLi.ng van die samelewingsorde leer ken, en tweedens
die tendense wat in 'n bepaalde rigting glooi. Hiervoor het
ons egter meer nodig as net kennis van feite. Die
geselek-teerde feite moet geinterpreteer word, en juis hierin sal
die lewens- en 1:Jêreldbeskoulng van. die ondersoeker beslissend I
"..reeS0 Der-ha.l.we salons vooraf rekenskap moet gee van die
toetssteeQ aangelê by ons ondersoek ..
6)
Huizinga kla tereg datdie h:I.storie se wetenskap ly 11aan het euvel van een ~nvoldoende
?) .
f'o.rmi'Ler Lng der vr agen ,II Ons meen dat die probleem in der
waarheid daarin geleê is dat interpretasi~ in die lig van die
re2.igieuse apriori van die historikus ~ ag te rweë bly as -gcvo l.g
van 'n valse objekthli t9~.tswaano Ons gaan ook die vJeg volg
van deskripsie en analiese ~ insameling en groepering van
fei te. Ons evalua,:.;~_G(beoordeling) sal egte~ ge skf.ed in
8)
terme van ons Christelike lewens- en "j,·,êreldbeskouingo Ons
toekomsperspektief sal verder nie gegiet v.lees in abstrakte,
selfgeformuleerde teorië (utopies!) nie, maar as
transsen-dentale sekerheid, uit die Goddelike WOordopenbaring
--Ilin U ligl'-) salons ve r-wagtLnge in aanskoue oor-gaan ,
--
--.-----
---:-_.'.-
_
...._----5) Van Riessen, Ir"H .., de Naatschappy der Toekomst, T. Wever;
Fr-aneke r , 1952, bls.2 Ol. . . .
6) Ven Riessen~: Ir.Ho, aovJ., bIs.??
?) Huizinga P., Hetenschap der Geschiedenis en Histiografie,
Verzamelde vlerken, Vol. VII, Haarlem,1935, blso54o .
8)
Teenoor die bekende metode van Seeley - Description,inductive reasoning, factual data - analysis
-waarop in·',.j"Grktheory , deductive reasoning, abstrac t
concepts -- evaluation, Sien Lipson L., Great Issues
of Politics, Prentice Hall, New York, 19540
51-vir
dieo.o ••4
-Die tendens van totalitarisme wat ons opmerksaamheid nie
kan ontsnap nie, is tiperend van die samelewingsvormeo Met
behulp van wetenskap en tegniek wor-d die wiekslag van die
owerheidstaak alomvattend gemaak en die daarmee gepaardgaande
ordening, beplanning, kontrolering, dissipline, kollektivering
en nivellerL:1g van alle Lewensvorme roep "n
geestesgesteld-heid by die mensheid na vore, wat sig openbaar,l1als een
plaatsmaken van de mens die zekerheid vraagt en
ver-entveerde-,likheid overdraai:!toli 9) Tendiepste gaan dit egter alles om
' n konsentrasie van bevoegdhede 10) en veran tvlOordelikhede wat
die burgery verloor na gelang 'die owerheid sy ekspansie-sug
ui tbrei van die poli';ieke na die' ekonomiese terrein
en
vandaarna alle ander lewensterreine" 1:Iie deur nor-ml.ooshe Ld aangetas
is,-weet uiteindelik nie meer waar die grense van
welvoeglik-heid lê rri e , Hierd5_e stelling is mutatis mutandis ook op
staatkundige tE-rrein waar ,
"n Betroubare :cegstaatsidee kan die humanf.s t Lese denkers
en scaat smanne nie Lewer n l.e , en vraagstukke \yard opgelos deur
\vissc:.lende praktiese insig - '.n twyfelsug vat ook in
gods-diens? sedelikheid en reG merkbaar is.11) By gebrek aan norme
en st~lkturele grense, moet ons konstateer dat dit duidelik
mer-l.baar is dat €die \noo~;punte :1,ndie magsverdeling oor die
vitale dele van die gehele samelewingsorde in verbasend korte
12 )
tydsbestek, in dJe hande van die staatsowerheid beland het.
,
Daardeur het die ower-he Ld ook die verantwoordelikheid aanvaar
---~---~~---~--9) Van Riessen Ir<!)H~~a"w., bis ..62.{Ons kursiveer).Immers 'n
normlose,passiE::we massa kan in s9siale sin beheers word
en tot sosiale marionet word. VglD Andre Siegfri'2d, Een
Niemve ltJereld, Echo, Junie 1947, b.ls .423 0 Die verlie s van
vryheid sien hy as alles omring werd met "geboden en
ver-boden'", waarmee we terrskap.l Lke ttplanning" s aamhang0 Hy
dink aan kollGh~ivering t.ODVO water, gas, lig enso
10) Rópke
W.,
Masz und Mitte ,1950, bls~106. Hy ag hierdiekon-sentrasie van gesag die grootste probleem van ons tyd.
Jl) Biepenhorst
P.A.,
Ongeloof en Revolutief bls.l2o12) Van Riessen Ir.TL, , Reeping en Probleem der Techniek, J .H.
5
-vir die ins tandhouding van ekonomiese weI vaart en verskaffing
van bestaansbevei.liging aan die bevolking.13) 'D:i,e
afhank-likheid van die 1uropese burger van die staat~ het in die
jongste tyd die tradisionele middelklas laat
verdwyn-"a sLowe i-os Lon over half a century ~ though accelerated by
the war , anc opi tomized by the garrison state 'of modern
<,
totalitarianism, it is not just a phenomenon of dictatorial
nations, past or pre,sentoIl14)
Toeneme~de owerheidsbemoeiing bring na die mening van
t "al.Le skr-ywer-s , d'us n gees t l' ke ~ e d'as rn.: tegr-as re ,. 15) waar eurd
dwang van owerheidsweë byvoorbaat uitgeskakel word deur dié
mens wat self aandr~ng op oordrag van verantwoordelikheid,en
aldus langsaam opgaan in die kollektiwiteit, d.wos" in
ver-~ltw~ndiglng en h!s~~r12~e o~twort81i~goI6) =n die 180f V21
hierdie studie meen ons egter dat ons sa:+. kan aantoon dat
f
hierdie gee s to.i Lke e r-crsLe nie bloot gevolg van
owerheidsbe-moeiing is nie, maar eers oorsaak en dan gevolgo Die
Westerse samelewing het juis opgebloei danksy die vrymaking
van die mens van ovJerheidsoorheersing - sowel wat betref sy
persoon -as v/at betref sy samelewingsvorme.17) Dit was die
13 )
14 )
lvIilis FoC
0'
.r.h.e~outlook for Freedom, Proceedings ofii.ca-derny of Polit'icé·.l Science,VoloL'{IV NOol,1950~blso38(}
Neumann S. , . .ê..:c§ttismin Europe, Acadsof Po.l sScLencejVo.I,
XXIV NO.IJ. '~_':1)O, blsq200
Vgl .. vir.8 .áêrika onder ander-e Cilliers A.C
0'
Life on theSigmoid Volol, The Pr-obLem of Gr'owbh , Pro Ecclesia,
Stel-lenbosch,1946~ blsQ2620 "It is basically a moral crisis
and not primarilz._an economic crisj_s .." "Deflationary
dis-satisfactioD,,lol101<J in the wake of inf~atioDary
satisfac-tLon,." (Ons VUI'si veer
J
0Van Riessen TrsH,, Maatschappy der Toekomst, bls,,200o
Sien veral Kuyper A., De Overhe Ld, Locus de £tIagistratu,
JoHoKok, Kampen, én Het Calvinisme Oorsprong en Waarborg
onzer Cons ti tutioneie Burgervryheden , Amsterdam, 1874"
Vergelyk ook Robert HQ Carl', Liber.:t,y and Government,
Academy of Po'lLt Lcal, Science, VOl.L'{IV,Nool,1950, bls ..4o
uThe evolution of man's social institutions has been
large-ly concerned with a search for a. satisfactory equilibrium
between authority on one hand and liberty on the othero"
6/-Engeland."oo"
voorwaarde vir die ontstaan van 'n ryke verskeidenheid van
inisiatief wat sig liJ/lni.festeer het in .In. kleurvolle skakering
van kul tuunhande Lt.nge , Hierd5_p erfenis word tans ge sLoop,
15)
16) 17)
.. 6
-Engeland en die Wes,terse demok:oasië ilare but a small
25
yearsbehind the totali tarian states 000000 in their socio-poli tical
and economic methods., With traditional laiss8z-faire on their
banners, nevertheless have their feet shuffling along the
road leading straight to state socialism. 1118)
In hierdie uiterlike manifestasies van die gees van ons
tyd meen ons de rhal.we reeds te ontdek het ' n religieuse
geestes-I
gesteldheid wat grenaoor skr ydende owerheidsoptrede uitloko
Van die, eertyds?' in i'V'etenskaplike selfversekerdheid deur In
selfgenoeg same redegeloof ges kraagde '~individualistiese
mens-heid, wat hom in sy humanistiese oormoed self sou red? sien
ons slegs die geest€lik- en religieus-verpauperde massas
--die 'vrye persoonlikheid reeds genivelleer -, deur- die ang s
byeengedr-yf 7.si t op dd,e puinhope van nih5_lisme, - alle s
IIUmSClJ.8t"- nEs :+.'riert sie wenn s i,e nicht zu Tausenden
sindoH",,- ,Hul~:..8VJagreikhalsend op verdere kol Lektf.ver-Lng ,
want vryheid het 'n ondraaglike las geword, hulle geestelike
leiers het ontaard in kulturele boemelaars,19) en oordrag van
vet-an twoor-deLt khef.d inderdaad 'n verligting J Hierdie
geeste-like ver-r-otti.ng spz-oses nJ.83nons te kan opspoor langs die "!'<Jeg
van afval van God~ en ons sal I.~it de r-ha.lwe signaleer as
"n
pr-os e s van o"t1rerC::1-("'-':nr" . l._ n.. __::'..':.2:.:.:..~."""':~1Q
On's meen verder Ln die toenemend? vers taat l Lktng van die
samelewingsorde, 'n 'strukt_QurverHoesting en daarmee samehangen- '
de grensoor-skr-yd Ing 'van die owerheid op alle nie-staatlike
terreine, te sieDo Ons sal hierdie struktuurverwoesting
der-ha'Lwo moet s,ignaleer in samehang mét die gesagskrisis, wat
gevolg en oorsaak is van die verwoesting aangerig in die
samelewingsvorme (leur 'die individualis tiese humanisme (li be~
"
ralisme en rewolusionêre-demokrasie) 0 Die owerheidsgesag,
18) Ciiliers OADC05
aowo, bls~246o
19) Gesien die oz-ute n~hilj_s'me ....;_die walging as
grond-stemming ...:_kan O~lS Sartre byvoorbeeld nie anders tipeer
as ' n kul tuur hobo nic. '
Vgl. Van Biessen Ir"H .., Maatschappy del' Toekomst jhl.ssê O'l,
7
-kontraktueel afgelei van ',n soewereine, met fundamentele
reg-te, begift~gde mens, het sy eie negasie bereiko Immers, 'n
burgery - geestelik verarm eh religi?us ontwortel -, is iJJ.
sy aanhanklikheid, selfs vir 'n humanistiese owerheid, skaar-s
'n eerbare br~n van gesag!
EindelJk meen ons in die struktuurvorme van ons tyd
'n beskawiMskrisis· te orrtdek , Kultruur-f'Ll.osowe soos Spengler,
Jaspers, Toynbee, Berdiajev en Ortega Y Gasset , hoewel bewus
van die krisis}bied·ons nie veel meer te beluister as dié
swakke eggo van die aloue humanistiese ideale nie,,20)' Die
remedie deur hulle aangebied, wissel van die troostelose,
pessimistiese onder-g ang s temmf.ng van Spengler, na. die brutale
nLhf.Ldsme as hoogste wy she Ld vir ' n mensdom wat in sy Ivortel
desperaat is (sartre);I)terWYl die self-ver.lossende optimisme
van Toynbee, vir o.:'e minder verslae humanistiese geeste 'n
ur euk 'cen Lewe" iso2la)
Die b~skawingsverval is mede die gevolg van die krisis
in die hl~mani.stiese Lewens be skouf.ng , waarvan tereg gesê kan
\-JOrdlino civilization'has ever survived the death of its
basic religiont!22)~ in Bes kavf.ng vlat reeds ' n eie styl
be-gin v=r-Loor , solidB.ri.tei t van gees en besieling, harmonie en
verhewe rus ontbeerQ
. Tl , Apriomsê Veran·i:;v10().rding
Alvorens Cl'2.S 'n deurgevoerde signalering van die
pr-o-bLemevan ons tyd wat aanleun teen die owerheidstaak aandurf,
moet ons as eerste stap in die reeds aangeduide metode,
reken-skap gee van ons religieuse apriori, wat as toetssteen dien by
--~---20~ van Riessen,IroHo,Roeping en Probleem der Techniek,blsolOo
21) Sien Spier J~Mo, Calvinisme en Existentie Philosophie,
~lsoI65, vir E~sistensie-filosofie as krisis-filosofieo
Rien na jamdis auc Lene importance- sê SartreoCNiks het
ooit enige betekenis nie)o .
21a) Waar Huizinga ook nog optimisme toon 11de fleur van de
zekerheid is eraf, het aroma van. de heroïsche de
Fautischo mens der Westerse cultuur is vervlogen in
cte storm
der
Gr~_::jLs ..iI~ Van Rj.essen, l1aatschappy derToekomst, bls.23e .
22) De Beu~, J.C
0"
!he F1;l~ure of the ~-Jest , Harper Bros0 ,NewYork, 194~,olso174~
~ 8
-die beskrywing en keur van hf.s tor-Le se da'~a) maar pr-Lno ipf.eé L
ook die ,waardebepaling (evaluasie) daarvan sal rig in die
raam van die wêreldgebeure as volvoering van Gods-Alwyse
s keppf.ngsp'l.an , Immers di t is tevergeefs om in die werl(piase
van hJerdie geskape wêreld te filosofeer~, . tensy die mens ge- t \
leer het ou, ~:l():rr.. te onderwer-p aan die dwaasheid van die kruis,
na ve r-nedez-d te 1..1ees deur die prediking van die evangelie _23)
Niks salons vind \48:G ons tot God verhe:f 11zoolang Christus
ons niet in zijn school heeft opgenomeno Op de wagen van
Christus I krua s worden wy boven alle hemelen. opgeheven,
na-4)
dat vJij opgedoken zijn uit de dieps te hel 0112
Die taak van (.ie wysbegeerte is die opheldering van die
onde r ske Le modali tei te van die tydelike vJerklikheid in hulle
onderline;e verhoudj_ng~ samehang en diepere eenheido Dit is
die omvatting daarvan in In teoretiese totaliteitsbliko
Son-der In tota~iteitsidee is geen wysbegeerte in die ware sin
moontlik ni60 Die idee lê aan iedere filosofiese stelsel as
bewusbe of ver-bor-ge apr-Lor-I ten grondslag II Hierdie totali
-teitsblik vereis In uitgangspunt CArchimedespunt by die
Wys-begeerte der W8tsidee gS1.oam), verhewe bo die, in die
teore-tie SlO'! denke u l teen - en teenoorgestelde,' modali tei te 0 Die
keuse van hierdie u:i.tgangspunt is geen suiwer teore.tiese daad
rd,e , Selfs die veré':.h:soluterinE; van dLe teoretiese analiese,
by die immanensJefilosofie, lIis eene religieuze
stelling-Keuze van de denkende ik-heid, die als zoodanig haar denk
25)
functie tn-ansc ende er t.IIDaar bestaan geen religieus-neutrale
---~---~---23) 1 KorsL, Die mens rebelleer vanui t die gee.s van
selfver-lossing teen die idee van radikale en·totale verlorenheid
van die mens-in-eie krag, en derhalwe teen die smadelik
vernederende kruis - dit is die antitese tussen Christen
en humanis .~ Ook Nietsche het besef dat ons weë by die
kruis ske~o Daarom is die kruis vir hom simbool van die
diepste vernedering van die menslike geslag, die ergste
dekadensie -. cUe kul tuur van die swakke - VgL, Van
RiesseD I!'o H_, aow., blso17.
24) .Ha.ltjema j:h", IJ" Vr-uchten der Reformatie voor de Gul tuur 0
C-Llltuurgeschiedenis der Christendom, Vol ..III. blso357o
25) Mekkes J.PoA. Proeve eener critische beschouwing van de
ontw.ikkeling Jet' Humanj_stische Rechstaatstheorieën,
Libertas D:r'uL:J;:<::H'y··Amsi;erdam,1940, bls~9l1 '"
_' 9
-werklikheidservari'ng nie. Immers reeds die naiewe 7
voor-teoretiese 'i'lerklj.kheidservaring is religieus gefundeerd, en
de rha'lwe kan 'ook in die lIgegevenell daarvan geen 'basis vir In
neutrale instelling gevind word nie.26) Ons stelons op die
transsendensiestandpunt,waar ons uitsig toring oor die
sin-totaliteit;~ "in geen funksie van die tyd begrepe is nie, maar
in die bc"~t;ydelike wortel van die skepping ~ Jesus Christus,
aan wie die herbore mens deel het in die totaliteit van sy
selfheid ~ naamlik in die hart027) Hiermee is duidelik gestel
/
dat die Archimedespunt nie in die Wysbegeerte self gegee is
nie, maar slegs te,vinde is in die absolute IIvoor iedere
wys-begeerte nood z ake Ld; ke religieuze apr-Lor L,1128) .
Op die sentrale vraag, wat is die arché van die
sin-totali tei t en s Ln-ve r-ske Ldennef.d van ons kosmos na subjek- en
wetsy; é'.ntwoord 0;::8 dan onbeskroomd: IIDie soewereine, heilige
Skepper.[\vil van GQd,_wat siK. in ·Christus geopenbaar het ,1129)
Op die vraag wat nou eigenlik die sin-totaliteit van ons
kos-mos is, is die antwoord: In Christus na sy menslike natuur,
as wortel van die herbore mensegeslag, is -dLe sin-volheid,
.
. )die sin-totali tei t van gahe e L die kosmos030 Hierdie
tr-anccondente siD.=·GotEilitei t wer-d sleg s bely in die
reli-gLeuse afhank.Ld.kheLdsver-houd f.ng tot die vo.Ls tr-ekte , Zi.in tt
van God.31) In die 2k.E:pperswtl van God, vind ons die
oor-sprong vt.ndend-. }Yet as un ive r se l,e ,onoorskrybare grens tussen
,
26T'D~~y~~~~;d-H::-D~-ë;i~i;:
000'.0 bls ..85-86 eVoetnoot .. Die .tE?oretiese vervalsing van die naief-:realisti_ese instelling
wyt hy daaraan dat by apostatiese instelling van die
self-bewussyn die mens nie meer tot sy ware transcendente
self-heid deurdring nie .. Die selfbewussyn hang afgodies aan die
tydelike, vorstrooid in die sin-verskeidenhe~d van die
kos-mos? mis ditdie war-e konsentrasie in die brandpunt van die
bestaan : dL« diens van God.. Vgl;o Spier Jo Mo, Inleiding
in de Wod: ~i,~JloH.~KoklKampen,1950o,,bls"li~_5oS~en ook
Dooye-we~rd Ho,~lo,.<:-WoVOlolII,bls ..12,13,14,jai"e sg. neutrale
naa.ewe
erv<::"J':.Ln-i027) D'OoyeilJE?erdHo New Critique of Theoretical 'I'hought VaJ.,ll,
Ve~tal~ng Freédmap DnH.,en Young WoSo2~oJoParlS,Amsterdam,
19/3, bls,,6,7 en (5. Klem val op deelname van die mens in,
die l:;otalite1.t van sy selfheido I1In my central selfhood I
must. 'Qartj '_':!ip<;l:t~in the. totali. ty of meaninfj:a.i.f I
am
to havethe ~ëlea50f Jt ~n my·ph~lo?opJ:caJ. thought .. u~en ook
aowoblso 90. .
28) Dooyeweerd HQ, de Cr-Lsi.s , •• o blso93o
29) DQoyewe~rd IL?, De Wiisbegeerte Q.~:r VJetsidee,Vól...l,blso66o
30~ S~en 001\. o'0.9Yl-W$3Te
:r
d fie,A Ne"!,vC;rJ~tl.~ue Volol, bls.bl ..Dooyeweera ~., ~ode ~. Volal,blso64o .'
31 Dooyewee rd Hos /VodeH.,Volol~bls ..
64o
JO -die. Syn
3
2)van God en die sin van Sy skeppingo
Ons keuse van ~n Archimedespunti gaan dus die wetenskap
te bOv18- gaan de rhal.we ook ons '\>Jetenskaplike ondersoek
voor-af. Met hierdie uitgangspunt is ons wysbegeerte in die reli-'
Kie, in df,e dj"ens van God met geheel die hart, gegrond 033 )
In die hart, 1t!aa:r die lewe ongedeeld is, konsen treer die ganse
menslike bestaan sig, en hier word die verhouding tot God
bepaal. As die sentrum van ons heLe bestaan, as die diepste
kreatuurlike vooronderstelling van ons denke, kan die hart
ook nooi t neutraal vJee s nie, en sal die Goddelike Woord in
geheel die Lewe van hom watGod soek,
"n
sentrale plekin-'neem en ook sy wete"~skaplïke arbeid beheers 834) Alle
tyde-like'aktiwiteite van die mensegeslag wat nie uit dié
sonde-lose, religieuse worte L voortkom nie? is afgodediens, want
in Chr"istus as hoef van die herbore mensegeslag lê die
bo-tydelike religieuse sin-volp,eid van alle -werklikheido Geen
menslike aktiw~t,eit is «an s Lch'", neutraal, los van die wer+
tel te fundeer nie,,35) Alle tydelike teoretiese '.Jaarheid is
volgens Christelike belydenis slegs In tYdelike sin-breking
'van die absolute, bo~_tE211.k~ waarheid oor die verhouding van
Skepper en skepp i.ng 7 soos in C~ristus geopenbaar-- daarom
kan die Christelike denke geeD. neutraliteitspostulaat
aan-vaar nie)6) Waar op die /wef!. van die posi ti visme die
weterr-skap 1Ii...Jaardevry". geag word, moet êrens daarin der-hal.we..die
---
..._-
---
_.,.---,;;..,-------32) Mekkes J.P.A.} Hum~Rechstaatstheorieën~blselOo
33) Vgl .. Spier J.M., W. de 'ltJ. ' blso27., Sie.n ook blso32a
34) II 11;1 ,
vr"
de W.bIs &26 en Straus s H. J, Chris telikeWetenskap,Roeping en Stryd,Sacum, Bloemfontein, 1953.
blol-2 en Hoofstuk IV blsoij5-59.
35) DooyevJeerd Ho, de Crisis - blso92o
36)!I II de Crisis - hl.s092-30
'Vgl.NedeJ;l8!!,dse staatkundige eltl maatskaplike Lewe nadat in
1550 die 'hege.non.l.e in protestantisme op die Calvinisme
oorgaan.-- Met die Bybel as rigsnoer vir geloof en lewe,
kryons In radikale oriëntasie vaD die religieuse lewe
oor geheel die linie op die Bybel, sodat geheel die mens~
like lewe eigenlik religie word - Hier geen ruimte vir.
In neutr e.le denkhandeling nt.e , Bavinck J.H. , De Zending
in C:UltuurgeschQ der Chr~ Vol.lïT bls ..363-5. Vgl. verder
die staatkundige beginsels van Paul Kruger, wat nerens
neutraalof los van Godswoord staan ni.e, du Plessis J .S.,
Pre so Kruger aan die tvoo:'d, Sacum, Bf'n, 19520 .
l2/So sale.0 0 - Il
onafhanklikheid tenopsigte van die christelike
levJensbeskol1-In die plei.{van hierdie human.l,sGiese
:
grondmotief van In· se_lfverlossende5 tot soewereine heerskappy
oor die werklikheid voortskrydende mensheid, wat sig
projek-,
teer in die moderne wetenskap as middel tot selfverlossing1 .
belyons, dat; Christus ook Heer van die wetenskap is, en dat
Hy dit in ons wetenskaplike arbeid en kennis bevestig wil
sien038) .
Die mens oefen invloed uit op die gang van sake, en dié
invloed is afhanklik van sy hart, waaruit die uitgange van sy
lewe is. Ook in die historie is dit derhalwe nodig.om telkens
die religieuse gror.Jmotief wat 'n bepaalde beskawing stu, wat
'n bapaa.Lde :owerheid se doen en late rig, wat 'n bepaalde
mens se persoonlikheid beheers, te verreken. Inmer s die
religieuse grondmotie;f is die geestelike dryfkrag wat uit die
sentrum van die lewe alle lewensuitinge beheerso In die
ge-val van die Christelike religie word aldus alles gerig op Hom,
die Oorsprong van alle 'bestaan, in die afval-religie wor-d
alles gerig cp die owerste van die duisternise39)
Waar ons del"hal1,o1G!'ekenskap van ons Christelike
reli-gieuse grondmot le.C, .§._kE?J2ping".sondeval en verlossing gegee
het, sal ons die transsendentale kritiek toepas op die
wys-gerige denke van die staat sf tLosowe met wie ons in ons
his-toriese onde r-scsk na die owerheidstaak moet afreken.. Elke
religieuse gr-ondmota.ef salook lig werp op die bepaalde
hou-ding van ,die staatsmanne ten opsigte van die optrede teenoor
d',le b'urgery en ct"'le nle-staatI'1ke _ewensvorme ..1 40)
37) 38) 39)
40)
Van Riessen Ir.Ho, Maatschappy der Toekomst, blso144o
Sien Spi~r ~oMo, W.de Wo, blso29o
van Rle ssën 11.'oH.aQ1Jlo, blse1455 Spier
.r.x.,
Wede W.,blso19,26,27"
Vgl. Venter E.A., Die Ontwikkeling van die Westerse.
Den-ke, Sacum, Bfn~; 1955, blSol.
Polet G.H., De Sta?1iê.taakby GoS!.9.gli.ikeOrdinantie,
Anti-Rev .. St8.d'Gkunde,Volo25/9 September,1955, bls.262, "Het
is inderdaad een geLocf soor-doeL, waar-door de werkelij ke
stand van zaken in het leven by voorbaat een bepaalde
-en ,revolusionêre-demokrasie vrylik geparasiteer he~, en het
daardeur vir hulle self die onverdiende stempel van Qgtheid
toegeeieno 'Die liberale laissez-faire staat kon byvoorbeeld
,r.
12
-So salons dan by'die Antieke, Griekse en Romeinse
ower-hede die gr-ondmotl.ef Vorm- Mater~, vrug van die konflik tussen
voorvaderlike natuurreligie en die nuwe kultuurreligie, as
toetssteen aanlêo By die Thomisme, sal die Natuur-Genade
s~ema, resultaat van die sintese van die heidense
vorm-materie grondmotief en die Christelike grondmotief, ons
veel-.al. kan lei in die beoordeling van die owerheidstaak in die
Middeleeue, en die huidige nu-Thomistiese staatsbeskouingo
'Die staatspraktyke van die 190e en 20ste eeue staan
veelal in die lig van die humams t lese grondmotief van
Natuur-Vryheid' en die staatsteoretiese denke en praktyk van die
ower-hede sal daarvolgens beoordeel moet wordo40a)
So bied ons ook In waardeskatting (evaluasie) van
ge-,
seLekbeer-de. feite, wat allesins met die besondere tyd-his
to-riese toestande rekening hou, sonder om dit los t'emaak van
die religieuse voedingsbodem en kulturele agtergrond.
1110 Toenemende'Ontkerstening::
Twintig eeue is haas,verby nadat die Christelike
reli-gieuse grondmotief van Ske pping, Sondeval en Verlo'ssing, die,
eerste ~krede gedoen het ter verowering van die leiding in
die beskawingsproses 0 Di t was egter in die Middeleeue dat die
Hoornse grondmotief, produk van die sintese v~n die Christe'"
like grondmotief met die paganisme van die Griekse wereld,
die primaat verowere In die he~vormingseeu (16de eeu) neem"
"- '
die sudwer Chris teiike grondmotief weer-eens die leiding, en
skep in Wes-Europa gedurende drie eeue 'n tradisie, In
beska-vJingserfenis, In mondige burgery sonder weer-ga in die
wêreld-historie. "n Erfenis waarop die opkomende individualisme
---~~--~---~--40a) Sien Venter E.A., Die Krisis' in die 1iJes.ill.§eI?eskawing,
Die Bult, NOo2,
1954,
bls ..77
('n Herdruk van ProfoVenter se Profes sorale Rede aan die U. V. 1954)0
I
14/denke ••••••• 13
-sukses behaal met die ve er-krag t.Lge en'verantvJOordelike
bur-gery - die' lade en 170.8 e5"U.s8reformatoriese produkte
Geleidelik is die protestantse erfenis, en byname die sUiwere
vertolking van'die Christelike religieuse grondmotief as
kul-tuurmag, verdring deur die humanistiese grondmotief van natuur
. 41)
en Y1:.y)}G ~cl.~
Hierdie humanistiese strominge wat gequrende die
afge-lope drie eeue, die itJesterse' beskawing van sy Christelike
stempel beroof hét, kan in laaste instansie teruggevoer word.
na Fené Des car t e z (1595-1650). "Hy is die vader van die
moderne wysbegeerte-in-die-afvál, die filosofie van die
ge-sekulariseerde mensti!,l~2)
Tiperend van die geestelike spankrag van die Calvinisme,.
is dat juis die Calvinis, Gysbert Voetius as tydgenoot,
met Descartez in ~ie polemiek tre~.43) Die ontkerstening van
die wê r-eLd op die geb:i.ed van wete nskap , kultuur, denke en
s ameLewfnz svorm , is :t:'eeds in die ll~de eeu deur die sekularisme'
en nomt na.Lï.sme begin. Lmmer-s die Thomistiese sintese-filosofie
bied die regte Geestesklimaat vir indringing van verdere
paganistiese ged agber-Lgt Lngs, Descartez s Lut t in sy
\oIlys-begee.rte direk aan by IId.l.e ontkerstende, gesekulariseerde
41) Vgl. Verrter , B.A. ~ Die Ont1!:ikkeling van die \-Jesterse Denke,
bls.93·
Venter Eo Ao 1 all \v"~ bl s , 93eVgl. sy eerder aa.ngehaalde
in-treerede IIDie Krisis in die Westerse Beska\olli!}g," Die Bult,
bIs.77. IlSOOSdie ou Griekse filosofie sy logiese
voltooi-ing en bekroning gevind het ·in die Stagiriet, Aristoteles;
e~
die middeleeuse skolastieke denke.tot skoonsteuitdruk-king gekom ·hst by die Doctor Angelicus, Thomas de Aquino;
so het die Bumanisme oor drie eeue heen niks geLewer wat
nie reeds iu beginsel gegee is in Cartesius se filosofie
nie" Dit iS~!..n.:.fei t vJat na ons beskeie oordeel nog' nie
ingesien \I]ord deur ts.Qntemporêre vorsers nie 0 Descartez het
die patroon neergelê wat wysbegeerte en wetenskap in die
komende eeue sou volg. Sy skaduwae hang swaar en donker
oor die.vJes·terse be skawi.ng van ons tyd." (Ons kursiveer).
Dit is Profo V~nte~ se besondere verdienste dat hy in
hierdie rede Descartez in juiste perspektief plaas.
Die Calvinisme van vandag is dan ook weer die eerste om
tE! waar-sku teen enige nUvJGbreinspinsel van die
humanis-tiese .ongeLowige s , Die Calvinisme adem steeds die gees
van be houde ndhel.d , teenoor elke stroming wat die menslike
denke of ander- kosmiese gege\.-le, vergoddelik. Vgl. Spier
t.Te):,1D i lJi!0 d i~ i/\ï ..~:} 111S ;:'2 60 . ~ 1:,2 )
idf;aal) he t also die religieuse grondmotief geword wat die
denke wat In vrug is
- 14 ...
die middéleeuse Romanisme0,,43a)
van
Thomismede r-ha.Lwe bygedra. vanweë die dualisme in die
grond-motief , die sekularisering van die \<lêreld wat uitdié
inner-like antinomiek vloei, en die daaropvolgende pr-ok.lamer-Lng van
die re(Je 2.8 dogma ,44) D'ie Renaissance, simptoom van .be
ska-wing sverval ~ In hartstogtelike terugkeer tot die paganisme,
onder-gr-awe die ml.dde.taeuse eenheidsstruktuur en laat In golf
. van sekularisme oor Europa stroomo Het die soewereine rede
en die eie-\~12tlikheid van die mens reeds op die troon van
dog-,I
ma, het Descartez die juiste geestesklimaat gevind vir sy
optredeo Die opkome"J.denatuurwetenskappe skep nou die
ver-wag tLng dat die. mens se behee r-sLngstr-aws die 1,1eg'VJysersou
word" lIDie mens s onafhanklik van enige hoër mag en onafhanklik
van enige outori te5..:;sgeloof, sou die waardigheid en vryheid
van sy persoonlikheid ~Jerwerklik deur natuurwe tenskapf.Lke
be-heersing van d.l e kr snd.ese totali tei to Vryheid deur
natuurbe-heersirig (of ook ~ dl.e persoonlikheidsideaal en die wetens kaps-.
Westerse wy,sbegeeri;e:l ,/,;~t;enskap en beskawf.ng beslissend sou
lei in die komendo eeue 0
nit
5)
:81e dualisme in die grondmotief ,sou egter meebring dat pr-Lmaa't };eurtelings aan die twee pole
sou toekom. Ook op staatsfil080fiese gebied sou die spanning
hom Laat voel ~~ vandaar die ve r-t akk.l.ng in magstaat- en
regsta."'l,".jsteorieë", '\/11' die persoonlikheidsideaal hou die
verabsolutering Vim die natuurwetenskaplike metodes (wat die
beg rtppe kousali tei t en eksaktheid op die norma.tf.ewe aspekte
43;)~V;;t;;~-E:A:~~;:~::-bïsQ95Q
Toe Thomas, in sy strewe naeenheid van denkt?'} In sintese 'tussen Chr-Lstendom en Ar
La-toteles probeer bewerk hs t , het hy die weg berei vir'die
c ar te s Laans« ueris .. Die religieuse grondmotief van natuur en
genade moes .Lmmer-s noodwend Lg uitloop op In,dualisme, fn
dialektiese spannf.ng tussen 'n Cb.ristelike en In
nie-Chris-telike terrein~
Op
eersgenoemde gebied komgesag en geloofvleI
ter
sprake, op laasgenoemde is d i.e rede alleen aan diewocrd , (Ju:i..s l\:LerdiG rede is deur die sekulariste van die
14de eeu ':JLCto:.',Gomverklaar) 0 ' ,
4~,) Venter EoA. .e:«, '1blso96 ..Sien veral ook sy ~ie ,~¥;isis van
diG~We§~é_~s~têMing,!ntreerede by u. V.272/1j~ a.n
Drr-Bult9 Noo2,19~14,bls·77~823
45) Venter TE•A., ~[,i,12 l\d;'is~s.-J@:nd~§_J\!esterse Beskawing, in die
Bul t, No02 ,19'5'4-;-B.L"S:"70v
16/ (J0 0 •Ct
~ 15
-van dLe tydel~.k'? ·iI',erkllkhej.d. '~o2~)as) In gevaar in? deur-dat
onvoldoende r-:::J.mb"! gelaat wor-d vir 'n" selfgenoeg same" per=
I"kh "d 46). D· t kt H bb 1 d"
soon l _elo le supers ru uur van 0 es verswe g le
enkeling onher-r-oepeLt k , die .gewaande persoonlikheid,""
soewerein:i.tett is daarmee heen, en die burger is berowe van
burgeJ'vry:'·:.:~c:lé':·::Wl mede seggenskap in "n staat met
vorsabsolu-t i sme ,
D5.epr'ok.Lamas Le van die s08wereinei~ede, is egter ook "n
orrtkennang van ui twend Ig e ge sag sbmdange , . Sonder enige
trans-senc3.ente norm , met die vastepunt van ~y v.ertroue 'herlei tot
In enkele kosmologiese grondnoemer,_." "die eis van naturalis ...
. t"lese "ge y s a e J.ng oor ale1 k k k 1" " . ganse I"
ana.e :
" h'een, 1146a)1"el . led"'religieuse grondmotief die VJesterse beskavf.ng in die reeds
.gesignaleerd.e nl.velleringsproseso l.:·6b) Waar die verskeidenheid
van gie .skeppinGso~c-r3.8ul tgevJis word , as noodwend Lge re sul,taat
/
van onge Loof . ::.s dJé be skawf.ngsver-ve.L oorsaak en gevolg van
g rensoor-skr-; ..êj.ng:ï 8~~:.verkragting van die eie a:ard van die
self3tar~.dig(-) same18ï"'~..ngsvorrne (kerk, ge sLnj ens , ) deur die staat ,
Die o·;,!erheidsta.s.;\: vertoon g evo Ig Li.k In totali têre
alomvattend-heido V..,L.;l~ (-'l~ ,:,.~.,1."_· h""l,1"..oLli_ ... -..C""','l" t:0.Qo~·;"'r'n,-::.;d,'I-.' .:vt:. ..._,..,_ ~
'n
taak om die produkte van, massalLseripx :...,(1 o.epersonaJ.:i.sa.s::i.e te regeer en te lei,
tene.l nde minstens 11l, teoT-eties;? basis (hoewe I bykans sonder
stn!) vir sy gesag te behou in d~.e lyn van sogenaamde
volk-s oewere tnl.tei t , Vir die chris tsnmvc::::rheidIn reuse taak van
herke:'~3tening er,. l'8.f:):;:'masie van die burgery tot ve
r-antwoor-de-H:I.erdie on+kar-stenf.ngpr-ose s salons veral moet verreken
wanneer ons hand81 oor die owerheidstaak in die 19de
en 2Oste eeue '.,;ant ditimpliseer
46) 46a)
46b)
Sien my Vrouestemreg, In Sta::..tsfilosofiese Studie,Saeum,
1953,
blsc29G " ,Venter EcA. ~ .~1~;h.êis
in
d,i,£...1Lesterse Beskalvin_g,blso8o ..Vgle van r<.e~:son Ir"H. de Naatschappy der Toekomst, b.l s0
2760 IIDe gesc;):l1ec1enis van de Westerse beschaving is immers'
in hoofdlijnen die van een kerstenlngdier bósc hav.l ng
,g~-volgd door Gr3!:l naar omvang en intensi tei t toenemende
on tkers toninF>! die de weg naar de einde atastrophe
_
... begeleidt" II...
16
-vir die christenovJerheid In tE.ak om by versaking van ons
,,47) k 'f
vers tand sgeLoof J' .;_~ W[~'\j solank reeds die gemeens apsrno t.Le vJas,
en in die skr-Lrtuur Lf.ke geLoor' Lngedr-Lng ~ en ons so gevange
gehou het - die 'lyn mat Gods beeld weer op te neem..~t8) Wan'!;
die mens, ge s kape na Gods beeld, durf nie 79rd\tJYi.l.in die ge+
lykvormigheid van moderne massaliteit rrl.e , uDeze cde Ldom
roept ons tot een taak , die ons slechts als Ln een schemer ...
achtig Ll chf voor ogen staat -_ maar- zo zegt de psalmist:
Ik zal in gerechtigheid U aange s i.cht aanskou) en by het
ont-1.,0)
waken my verz adf.gen met U\oJbeeld s " T7 Ook die kerk het rn
erns t Lge taak Ln so ' n ontredderde wêreld? waaz- die boodskap
" t" S O_$_..L·: a_.2... P ;.:>,,6r.'eI:"_t_i~,_he l'
a
20.,)van Christus gereCtl.l~eer wo.rd o'c d Le van .__ ~.~ .:::.o__.-b_
d Le sogenaamde praktiese o hr-Ls teridom van sosialis "kommunis
en hulle gcesvervante" . Die utopië strand egter almal op
die waarheid dat die mens as sondaar, God ni~ van nature soek
. 51) .
ru.e , Df,e moderne manf.f'e stasLe van die humanf.s tf.es e
afval-I· .' 5la) t· b t t tl"1 h . db" b
re a.g a,e~ war It', sy . ru e aans 00 1'( eJ. .e sig lS om
e-slag te J.ê op die sf.nne van die Europese mens, en helaas ook
in O:GS vade r Land reed s sy verskyning gemaak het, - die
1 • t . .C> "1 ~• 52). d . f' 1 f' d' d
e;:CS1Sens a.e-rt l 0801)..e-:;.. lS le .1 oso le van le on ergang.
Die gees wat di<=:_paJ.ei:::sloop ~sal die skamele hut van die
dagloner nie ont s Len niE:053) Die menslike gees verdra geen
47) Die God van die Antieke ",,"y.sbegeerte wat die skolastiek met
die God van die Byb(11 wil ve ne en seLwf.g was 1n dooie denkgod e.
D:LedenkmeL::~na so "n beeld gef'an taseer ? kan met sy God
d'i t ook net. d(-;'{~\kendeens word. Mekkes JeP. A~ ~
Boek-bespreking (\Tan der Kooy)
A.R.
Staatkunde. Vol~25,Noo7/8,bls'.249. '
48) Hekkes, J.P, \. ~ tQaOpO, blso250o
4 9)
l1ekke s, J. P0A.. 'ijoa0po50) Van Riessen Ir"Ho, Haatsehappy der Toekomst,blsel14.
51) Romo
8
vers7
on Titus 3 vers 30518) Die gees van seLf'hand hawf.ng en verlossing wat die
ge-(\ ergerde jood;. die wyse griek, die aristokratiese romein,
die vez-s tokse bumanis en die radelose Farao beheers en
·verbind.. ·~/J8.l.lneerdl e verlossing uitbly Ls almal rt op he t
'slop van radeloosheid J brutaal cynisme en noodlotsberusting'!
.bevan~e - Van Ri.es sen Ir"HI», Maatschappy der Toekomst,
bls.lo.
52) Die nihilisme is In oorecnste~~ing met 1 Joho2 en 2 Thes.2
Die gees van dIe Anti-Chris"
53) Groen van Pr-Lns t e.re r ,
Toynbee A.J ..;'iJar and Civilization, Selec ted by A. V~Fowler·
from A study of History,Ox,i'ord U.Press91950,blso18", .
Hier het ons te doen met die eensaamheid van
Godverlaten-heid ~ waar-voor- Adam roeds teru_gdeins 3 Die mens wat sy
band-met aie grond en perspektief van sy bestaan afgesny het,
behelp hom nou met afgodery,gesekulariseerde norme valse
p9r$pektieVJGo "A,.andie einde 981and hy by die athe1sme, by
d~e b<:s<:f.van. c..~,enorm- <:n sinloosheld van sy bestaan, by
dLe n.lhlllsme·o VgL, VaYJ. Ri e s sen jNaatskappy de'r ToekGmst,bls.259ci
Van der.Pleeg J-oG.,§tr9y?n na~r een herr~:liS3UvJdeChristelijk
SameleVlDE.,Cultuur GeschledenlS der Chrl~teridom,volJ.T,blso8o()
Vglo Lipson L,.,Great Issues of Poli tic s ~bls ..411o itA church,
a c oz-porat Lr.n , er family ,vas always hanaicapped by its
in-abi~i~y t<? :snif.Y--l2.ociet_y.ir:.any o~her fashion than by
assU!ulat=!:-.Qg_8verv aSSOCla'GlOnto lts mm primary charac
te-risti,£, 1.,;,ith...J;.he resul t~t.hat society thë'i1W"ears. the guise
of a Qon~~atj_on? _0r business or clan "\ol.rit 1~1l (ons
kursiveer ('>
17
-vakuum rito , Waar ons be skawi ng die ongeluk gehad het om
o aarda.e sub.lá.eme LjlS,9i:L·êl.s:i,ev/ut d.i.ii eenmaal be s ; t het te~
ver-- loor, sal dit volgens Toynbee vroeër of later gryp na enig~
ander IIspiri tual fodder that it c an find - however- coarse
and unsatisfying this new fodder may be, rather than remain
"\olithout any s pd.r-Ltual sustenance at allo
1154)
Deur die loop van hierdie studie salons die verlies
van dd,e religieuse-g:r.ondmotief in die verskillende historiese
gegewens de r-ha'lwe steeds moet bywer-k en ve r-r-e ken , om "n juiste
uitsig op die doen en late van die owerheid te kry, en
van-daar tot- 'n formulering van die ovJerheidstaa.k van daardie
be-trokke ,ovlerheid, in 'lie lig van die be skawang s toe stand , te kom..
IVo
struktuurverHoes-g.J1E)Die krisis in die moderne s ameLewf.ng is daaraan te
wyte dat die verskillende le"\o!ensfel'e sig nie in harmonie met
mekaar ontwikkel nie - IIHet is de disintegrasie, het uit het
geheel losgemaakt zijn der delen, waaraan het' te vJijten is
dat deze deelen een cp zichzelf staand leven gaan leiden, tot
schade van de deelen en he t geheel 0
1155)
Dit i s tiperend vandie ongedifferensieerde samelewingsorde dat e en of ande r
Lewensvorm di.e prLna9.t monopo.Liseor-, Gesin - Kerk - staat
-elkeen het op sy beurt in die ,pplgrimstog van die mensheLd ,
op een of ander s badfum van ont1!!j.kkeling, hierdie
opsigself-staande Lewe g aan lei, en die ander Lewensvor-me totali têr
ver-swelg, assimileer en met sy eie primêre karakter nivelleero
56)
---~---54 )
55)
56)
-' 18 ,_,
. In die.,'!, huidige) s&~elewingsorde het ons te doen met 'n
relativering van uie histories gewcr-dene 3 van di2 selfstan ...
di'gheid van die samelewing svor-me, en die ve r-vangLng van die
newe skikking de~x' bo- en onderskikking" In hierdie ht ë r ar=
giese kollektiverj.ng tot In totaal~verband~ die staat, al het
di t aanvank'l fk het die ekonomiese betrek, tref ons die
diri-gistiese tendens aan :Idie met de verstoring van de balans tus
-_. '·h·..J h t,,57) D' h'" 0 • t
sen gesag en v.t'l.J,._81.I,:, samen ang 0 le lerarglese In
e-grasie van die samelewing neem die voorwaarde s vi:r herstel
inderdaad WE-go Kuyper kla dan ook dat waar die oorspronklike
"
h~oriese geledinge verwerp word, menslike instellinge in die
plek daarvan kom, ["41 wor-d die staat byvoor-bee Ld as mistieke
wese be skou , waar Ln cUe hoogs-te idee van menslike Lewe sig
verwesenlik, en só d.ie moeder ,,,vord van alles, ..§.el£g,§.QQ2g,saé1m7
en derhalwe vir plaaSlike outonomie geen ,plek meer inruim
n:l_e - ,:,ê1aat;~.s\Lm~g,dryft 'tot staatsbemoeiingo,,58)
Di t behaag God dat mense,; lewende uitdie geloof' in
Christus die samelf;1.vi::::.g;:;c,rëlemoet ver\verkliko 59) Waar die
geloo:fsp,'lnning é:1gter verswak, en Lewens terreine onttrek wor-d
aan die LeLdI.ng van die geloof? sodat die ongeloof derhalwe die
leiding verwerf') bly dié vGT'\A]erkliking in geheel of ten dele
ui t , Dan \AIOrddie ontplooiing VEw.'J. die samelewingsorde nie
alleen afgerem nJ,e J Ji.1."-'1.a.r1l ook &..~gsbogen naar misvorming'! 59a)
Di t is Lnder-da.ad in versteuring van die harmonf,e tussen
same-lewingsvorme , W&~ soweL deur die magsoo:rmo.ed van een bepaalde
vorm, as "door V5Ll1Q.§_aap geest~.ke spankrachLvan de
'60)
kringe;~1I veroorsaak kan word , KQ..nsentra3ie van mag
IIsowel vanwege de gezag_9.l:.ê:~ in een kring, als door de
neiging tot vera; t,;v./Oordelijkheidsoverdracht by de
-'---~-~---~---57) VaD Riessen. LrsH,,Maatschappy e,er Toekomst,blso95.o
58) Kuyper, Dr , Ao j De Overheid - Locus de Hagistratu~ J.H.
Kok,Kampen,2d.E D:cuk~bls ~2990 (Voorta.an afgekort. Locus 0 )
59) Dooye'vJ8eTi1-Lj .4 Ne1:J Critique, vOloII,bls ..249.'
59a) Van Biessen Ir"H,; '; f'faatschappy der Toekomst, bls.94o
60) Kuyper A. ( Soe;f!eréj_nj_'~eit in eigen Y...rin.g,blso18 (Ons
kursfvs or-) D
