Meestal heeft werk een positief effect op het welzijn. In sommige gevallen leiden belastende factoren op het werk tot beroepsziekten. Anderzijds kunnen
gezondheidsproblemen het werk beperken. De belangrijkste stap is preventieve maatregelen op de werkplek invoeren aan hand van de beroepsanamnese.
Tijdens de beroepsanamnese beschrijft de werknemer (in dit geval de patiënt) een normale werkdag. Hierbij geeft hij aan welke gezondheidsrisico's en belastende
factoren er in het werk zijn. Belastende factoren kunnen zowel lichamelijk als geestelijk zijn en kunnen worden ingedeeld naar arbeidsinhoud, arbeidsomstandigheden,
arbeidsverhoudingen en arbeidsvoorwaarden (zie onder).
Arbeidsinhoud: hieronder vallen fysieke belasting en perceptief-mentale belasting.
Arbeidsomstandigheden: dit kunnen fysische, chemische of biologische factoren zijn.
Fysische factoren zijn o.a.; lawaai, trillingen, straling, stof, licht en het klimaat (bijv. een koude omgeving). Chemische factoren zijn vaste stoffen, vloeistoffen, dampen/gassen en aerosolen. Biologische factoren zijn bijvoorbeeld virussen, bacteriën of parasieten.
Meestal zijn factoren op het werk pas belastend als de duur van de blootstelling te lang is of het niveau ervan te hoog. Hiervoor bestaan er gezondheidskundige normen, waaronder de maximaal aanvaarde concentratie (MAC-waarde) voor chemische stoffen.
Arbeidsvoorwaarden: dit betreft o.a. de werktijden en het werken in bijvoorbeeld een ploegendienst. Hier tegenover staan o.a.; beloning, vrije dagen en
loopbaanmogelijkheden. Deze twee kanten moeten met elkaar in evenwicht zijn, anders kan er overbelasting en vermoeidheid optreden.
Arbeidsverhoudingen: dit betreft de organisatiestructuur, waaronder hiërarchie. Boven- of ondergeschikt zijn aan anderen kan geestelijke belasting opleveren. Ook het
omgaan met collega's speelt hierbij een belangrijke rol.
Model gezondheidsrisico's en arbeidsbelasting
Belasting is lichaamseigen of lichaamsvreemd. Het laatste houdt in dat een factor uitsluitend negatief werkt, zoals bij asbest. Bij lichaamseigen belasting gaat het er om de belasting te optimaliseren.
Beroepsziekten ontstaan volgens dit model als de belastbaarheid niet tegen de belasting en de gevolgen hiervan opweegt. Het is de vraag of de belastende factoren die de belasting beïnvloeden moeten worden aangepakt met regelmogelijkheden of de belastbaarheid zelf moet worden 'behandeld'. Dit laatste is lastig en hiervoor worden referentiekaders en modellen gebruikt die door inspanningsfysiologen zijn opgesteld.
Definitie van beroepsziekten; dit is 'een klinisch waarneembare aandoening waarvan de oorzaak geheel of gedeeltelijk in het werk ligt'. De Nederlandse Arbo-wet spreekt van een beroepsziekte als de ziekte 'het gevolg is van belasting die in overwegende mate in arbeid of arbeidsomstandigheden heeft plaatsgevonden'. Internationaal is afgesproken dat er het werk ten minste 50% moet het hebben bijgedragen aan het ontstaan van de ziekte.
y Beslissingsschema beroepsziekte
1. Omschrijven van het ziektebeeld: aantonen van de ziekte of de gezondheidsschade.
2. De relatie met het werk vastleggen met literatuur of door te spreken met collega's van de patiënt met dezelfde klachten. Hiervoor is het criterium; een relatief risico van 2 of hoger.
3. Blootstelling vaststellen: de hoogte en duur van de blootstelling aan de gezondheidsrisico's in het werk. Is er provocatie mogelijk of biologische aantoonbaarheid van de blootstelling? Het is belangrijk om uit te vragen of de symptomen ook in het weekend en vakantie aanwezig zijn. Dus of er sprake is van blootstelling.
4. Afweging en conclusie. Hierbij hoort dat er uitgesloten moet worden dat er sprake is van extreme individuele gevoeligheid of andere niet werk gerelateerde factoren.
Beroepsgebonden aandoeningen, zoals rugklachten, en de belangrijke relatie daarvan met werk. Wat heel vaak voorkomt en het werk kan beperken, maar medisch gezien aspecifiek is.
Arbeidsgeschiktheid wordt allereerst door de werknemer zelf bepaald. Vervolgens beslist de leidinggevende of de werknemer thuis mag blijven. De huisarts moet vanuit behandeloverwegingen wel of niet de factor ‘werk’ in zijn beleid meenemen. Dit kan tot gevolg hebben dat uiteindelijk de bedrijfsarts beslist door welke problemen
werkhervatting wordt belemmerd. In hoeverre zieke werknemers terecht beroep doen op een verzekering voor arbeidsongeschiktheid wordt overgelaten aan de
verzekeringsgeneeskundige. In de verzekeringsgeneeskunde wordt gebruikgemaakt van een checklist om de beperkingen van zieke werknemers te beoordelen; de zogenaamde functionele mogelijkhedenlijst (FML). De lijst geeft per vaardigheid of criterium aan in welke mate de patiënt is beperkt.
Ziektegevolgen volgens het ICF-model
Een stoornis is een afwijking in functie op structuur- of orgaanniveau, geclassificeerd met de classificatie van ziekten (ICD). Een beperking is verminderde mogelijkheid tot het uitvoeren van activiteiten nodig voor dagelijks functioneren, volgens de
'international classification of functioning, disability and health' (ICF). Een participatieprobleem is een verminderde mogelijkheid tot het deelnemen aan maatschappelijke activiteiten, ook volgens de ICF.
Het model ‘ziektegevolgen’ houdt in dat er naast de medische gevolgen die als een probleem van het individu kunnen worden opgevat er ook een sociaal model is dat erop wijst dat de maatschappij medeverantwoordelijk is voor het functioneren van mensen met een handicap. Dit moeten zij doen door zorg te dragen voor voldoende aanpassingen in de omgeving. Op die manier kan iedereen volwaardig deelnemen aan een leefbare samenleving. Een stoornis kan leiden tot beperkingen in het functioneren.
Vervolgens kunnen beperkingen in maatschappelijke deelname leiden tot een
participatieprobleem. Hiervan is sprake als de eisen vanuit de maatschappij groter zijn dan iemand kan leveren. Een beperking leidt niet vanzelfsprekend tot een
participatieprobleem, maar ontstaat door interactie met de omgeving onder invloed van bevorderende en belemmerende factoren. Interventie moet beogen diverse externe factoren, zoals omgevingsfactoren en persoonlijke opvattingen te beïnvloeden.
Denk hiernaast ook aan de psychologische gevolgen van klachten die zeer ernstig kunnen zijn.
Het model ziektegevolgen is echter niet zonder meer toe te passen, omdat
z beperkingen soms moeilijk objectief vast te stellen zijn. Hoe hoog moet koorts
bijvoorbeeld zijn moet om niet naar het werk te hoeven gaan? Het is erg subjectief hoeveel klachten men moet hebben om nog te kunnen functioneren. En waar liggen deze beperkingen precies? Welke vaardigheden zijn aangetast? Dit is nog lastiger vast te stellen bij vage klachten, zoals moeheid.
De algemene politieke opvatting over de arbeidsongeschiktheidsbeoordeling is terug te vinden in de voorwaarden voor een Ziektewet- en arbeidsongeschiktheidsuitkering.
Hierin staat dat onder ‘ongeschiktheid tot werken’ dient te worden verstaan het op medische gronden naar objectieve maatstaven niet kunnen of mogen verrichten van de in aanmerking komende arbeid.' Ook bij een uitkering van de WAO is het erg objectief en niet eenvoudig te stellen en soms zelfs onmogelijk. Een voorbeeld hiervan is het chronische-vermoeidheidsyndroom (CVS).
Reintegratie in het werk, of werkrehabilitatie, betekent voor de meeste mensen een positief en stimulerend effect op gezondheid en welzijn en verbetering van kwaliteit van leven. Het geeft voldoening door het leveren van een product en toegenomen
eigenwaarde door deelname aan een van de belangrijkste maatschappelijke processen. Het bevordert ook algemene sociale contacten en voldoende inkomen, waardoor een volwaardige deelname aan de maatschappij mogelijk wordt gemaakt.
Bovendien geeft werk invulling en structuur aan het dagelijks leven.
Na twee jaar arbeidsongeschiktheid heeft de werkgever het recht om iemand te ontslaan.
Het afnemen van een arbeidsanamnese heeft als doel het signaleren van potentiële gezondheidsrisico's, een bijdrage leveren aan de diagnostiek van beroepsziekte en de arbeidsgeschiktheid beoordelen. Het verleent informatie over blootstelling zoals die vroeger en nu is, de samenhang van de ziekte met de blootstelling en de beperkingen bij taakonderdelen op het werk. Inhoudelijke vragen gaan over de relatie van het werk met de ziekte, vragen over de blootstelling (zoals intensiteit, duur, boven norm) en regelmogelijkheden. Hiernaast worden provocatie klachten, andere blootstellingen en beperkingen voor specifieke taken uitgevraagd.
Het consult van de bedrijfsarts is probleemgeoriënteerde: er wordt gekeken of het werk slecht is voor de gezondheid en of er werkbelemmering is door de gezondheid. De structuur ervan is als volgt: er wordt begonnen met een probleeminventarisatie, vervolgens een probleembeoordeling (is er sprake van een beroepsziekte of
arbeidsongeschiktheid?) en als laatste wordt gekeken naar mogelijke interventies met een evaluatie na afloop.
Er is in toenemende mate informatie beschikbaar over gezondheidsrisico's in het werk en zo ook is evaluatie mogelijk aan de hand van de incidentie beroepsziekten. Steeds meer evaluatieonderzoek om interventies te onderbouwen wordt gedaan, waaronder systematische reviews. Zoektermen als 'occupational exposure' zijn bij het evidence-based onderzoek onmisbaar.
aa
Hoofdstuk 2: Werkgerelateerde aandoeningen
Beroepsziekten
Beroepsziekten komen steeds minder voor door betere arbeidsomstandigheden (bv.
geen loodintoxicaties meer). Wel komen andere soort beroepsziekten meer voor, namelijk gevolgen van de nieuwe technieken die op het werk gebruikt worden (bv.
klachten van de arm, nek, schouder (=KANS), luchtbecvochtiging koorts). Ondanks genomen maatregelen is er nog steeds veel sprake van lawaaidoofheid als gevolg van het beroep. Ook het mesothelioom zie je nog vaak, omdat deze ziekte een lange latentietijd heeft.
Naast de term beroepziekte spreek je ook van werkgerelateerde aandoendingen, hierbij is sprake van multicausaliteit. Een voorbeeld hiervan is de burn out, stressvolle situaties thuis hebben hier ook invloed op.
Consequenties van de diagnose beroepsziekten:
- Specifieke therapie.
- Problemen bij begeleiding.
- Preventieve maatregelen.
- Erkenning en financiële compensatie.
In Nederland is in 1967 de WAO ingevoerd, hierin staat dat onafhankelijk van de oorzaak van de ziekte wordt financiële compensatie geregeld als er sprake is van gehele of gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid. In het buitenland worden vaak alleen beroepsziekten en arbeidsongevallen gedekt. Ook worden de bedrijven verplicht gesteld om aan preventie te doen.
Bedrijfsartsen zijn verplicht om beroepsziekten te melden aan het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten.
Huidaandoeningen
Constitutioneel eczeem komt veel voor, bij 1% van de bevolking. Daarom is het één van de meest voorkomende beroepsziekte (30% van de werknemers in de
gezondheidszorg). Huidaandoeningen kunnen veel beperkingen geven bij het werk.
Anamnese: begonnen tidjens of na blootstelling, blootstelling aan irritantia en/of allergenen, verbetering buiten werk (bv. in vakanties).
Onderzoek: huidprik test, epicutane huidtest.
Er zijn twee oorzaken van het ontstaan van huidaandoeningen: irritatie en allergie. De klachten veroorzaakt door irritatie noem je ortho-ergisch contact eczeem en de
klachten die worden veroorzaakt door een allergie noem je allergisch contact eczeem.
Bij het allergische contacteczeem vindt eerst sensibilisatie plaats, dit duurt minimaal 10 dagen. De bekendste vormen zijn een nikkel en chroom allergie. Ortho-ergisch contact eczeem ontstaat door irritatie van de huid en is erg dosis afhankelijk. Een grote
predisponerende factor is het constitutioneel eczeem. Wanneer de blootstelling stopt, verdwijnen de klachten meestal snel.
Andere huidaandoeningen zijn foto-allergische en foto-toxische aandoeningen, waarbij de blootstelling aan UV-licht de klachten verergert. 5% van de bevolking zou allergisch zijn voor latex, dit kun je aantonen met een huidprik test.
Preventie huidaandoeningen:
- Substitutie van oorzakelijke stof.
- Nat door droog werk vervangen.
- Handschoenen.
- Milde reinigingsproducten.
- Crèmes om een droge huid te voorkomen.
bb Lawaaidoofheid
Slechthorendheid is nog steeds een veelvoorkomende beroepsziekten. Lawaai
beschadigt de haarcellen van het orgaan van Corti, waardoor perceptief gehoorverlies ontstaat. Lawaai veroorzaakt vooral gehoorverlies rond de frequentie van 4000 Hz.
Audiometrie is een goede methode om gehoorverlies vroeg op te sporen, ook als de patiënt hier nog weinig van merkt.
Perceptief gehoorverlies is niet makkelijk te herstellen met een gehoorapparaat.
Organisch psychosyndroom
Bij langdurige blootstelling aan xyleen, tolueen, styreen, pentaan en andere
oplosmiddelen boven de vastgestelde MAC waarde kan een toxische encefalopahtie ontstaan. Drie fasen van de ziekte:
1. Organic affective syndrome.
Symptomen zijn nog reversibel, verdwijnen enkele weken na het stoppen van de blootstelling.
2. Mild chronic toxic neuropathy.
Klachten zijn te objectiveren met neuropsychologische testen.
3. Chronic toxic encephalopathy.
Dementie en algehele aantasting van het intellect en de emoties.
Symptomen zijn vermoeidheid, geheugen en concentratie problemen, stemmingsveranderingen, hoofdpijn, slaapstoornissen, duizeligheid.
Om de diagnose te kunnen stellen moet de patiënt minimaal 5 jaar zijn blootgesteld aan oplosmiddelen.
Kanker
De meest voorkomende vorm van kanker als beroepsziekte is het mesothelioom wat ontstaat na blootstelling aan asbest (geen andere oorzaken, dus erg specifiek). Vooral blauwe asbest (= crocidoliet) en bruine asbest (amosiet) geven een hoge kans op het mesothelioom. Jaarlijks sterven hier ongeveer 300 mensen aan. Klachten hierbij zijn kortademigheid, pijn op de borst, hoesten en gewichtsverlies. De twee jaarsoverleving is erg laag, namelijk maar 10%. Als iemand rookt en aan asbest wordt blootgesteld is de kans 30-50 keer groter dan hij een mesothelioom ontwikkelt dan iemand die niet rookt. Daarom is het vaak moeilijk om een schade vergoeding aan te vragen.
Andere vormen van beroepsgerelateerde kankers zijn blaaskanker (benzidine) en huidkanker (PAK’s). Het belangrijkste middel om kanker door werk op te sporen is een goede arbeidsanamnese, met de lange latentietijd in je achterhoofd houdend.
Zwangerschap en infecties
Zowel vruchtbaarheidsstoornissen als ontwikkelingsstoornissen komen in de bevolking veel voor.
Van invloed op de fertiliteit van een man:
- Lood en kwik.
- Bestrijdingsmiddelen.
- Hitte.
- Ioniserende straling.
Van invloed op de fertiliteit van een vrouw:
- Zware metalen.
- Bestrijdingsmiddelen.
- Organische oplosmiddelen.
- Lachgas (stikstofoxide).
Vooral fysiek zwaar werk heeft invloed op de uitkomst van een zwangerschap.
Wanneer de besmetting met een infectie plaats vindt tijdens de werkuren spreek je van een beroepsziekte. Meest voorkomende infectie is tuberculose.
cc