Zoals Karolina (2011) in haar onderzoek beschreef, verliezen mannen die uit Iran vluchten opeens hun status. In Iran zijn ze bezig met politiek, acties, idealen en nadat ze gevlucht zijn dragen ze deze idealen met zich mee. In het nieuwe land aangekomen en nog steeds vol van deze politieke idealen, wil de meerderheid van deze mannen
Hierdoor hebben ze soms moeite met het zich aanpassen aan de nieuwe situatie, moeite met het omschakelen, het voelt alsof ze alles verloren hebben, inclusief hun identiteit die tot nu toe zo duidelijk omschreven was. Deze mannen verliezen hun doel. De vrouwen daarentegen, zijn juist heel flexibel ingesteld. Ze passen zich bijna onmiddellijk aan de nieuwe situatie aan, ze mochten eerst weinig, nu veel meer, ze pakken het heel praktisch aan (Karolina et al, 2011: 61).
Twee andere patronen die voorkwamen in interviews waren vrouwen die sneller in Nederland integreerden en mannen die er moeite mee hadden om in de nieuwe omgeving snel hun plaats te gaan vinden en hun status hebben verloren. De meerderheid van de vrouwen heeft heel snel de taal geleerd, een studie of een opleiding gedaan en daarna een baan hebben gevonden. Dit komt overeen met wat Karolina (2011) in haar onderzoek heeft verklaard, namelijk dat Iraanse vrouwen bijna onmiddellijk zich hier aan de nieuwe situatie hebben aangepast.
Sommige geïnterviewde mannen waren van mening dat het feit dat hun vrouwen sneller hun plaats in de maatschappij hadden gevonden, invloed heeft gehad op de beslissing van vrouwen om te gaan scheiden. Ali zei bijvoorbeeld hierover:
“Hier is sprake van vrouwen die zich verder ontwikkelen en daarom gemotiveerder zijn om te scheiden. Mannen hebben niet zo veel neiging om zich hier verder te ontwikkelen. Vrouwen ontwikkelen zich heel snel en mannen worden jaloers. Mannen willen dan op een of andere manier hun vrouwen bij zich te houden. Sommigen proberen de ontwikkeling van hun vrouwen te dwarsbomen. Vrouwen kunnen zich sneller aan een nieuwe situatie aanpassen, want ze willen integreren, een nest bouwen en ze denken beter na over de toekomst en hoe te plannen. Mannen zijn minder
ambitieus.”
De meeste vrouwen zijn hier verder gaan studeren en hebben een baan kunnen vinden. Zelf zijn zij niet lang in de uitkering gebleven. De helft van de geïnterviewde mannen is daarentegen in Nederland niet verder gaan studeren en heeft ook geen baan gevonden. Zij hebben met name vanaf het begin een uitkering ontvangen.
De meeste vrouwen vonden het erg dat hun mannen niet in hetzelfde tempo en met hetzelfde enthousiasme zich hier verder ontwikkelden. Nina had bijvoorbeeld klachten over haar man die niet in Nederland wilde werken, studeren of een korte opleiding doen. De ex-man van Darya heeft zelfs nooit geprobeerd om in Nederland te integreren en hij ging uiteindelijk terug naar Iran.
Enkele vrouwen zeiden dat hun mannen nooit zijn geïntegreerd of heel laat, want ze waren hun status in Nederland kwijtgeraakt. Volgens hen hadden hun mannen in Iran een hogere sociale status dan vrouwen, zowel in het gezin, als in de hele
maatschappij. Ze moesten in Nederland echter de gelijke status tussen man en vrouw accepteren. Bovendien zijn hier veel mannen naartoe gekomen die nog vol waren van hun politieke idealen, terwijl deze in Nederland niet praktisch bleken te zijn. Dit komt ook overeen met het onderzoek van Karolina (2011). Sima, een 61-jarige vrouw, die ongeveer 15 jaar van haar ex-man gescheiden is, zei hierover:
In Iran was hij een ondernemer en verdiende hij heel goed. Ik heb hier geprobeerd een studie te regelen, zodat hij een goede baan te kon vinden. Hij hoefde maar een jaar te studeren. Hij wilde dit echter niet accepteren. Net als andere uitermate trotse Iraanse mannen, kon hij in de samenleving zijn plaats niets vinden. Het duurde meer dan 10 jaar op die manier. In plaats van te studeren en een goede baan te vinden, begon hij heel snel te gokken.
Roya had ook jarenlang bijna hetzelfde probleem met haar man. Ze vertelde hierover:
“Hij was een aardige man, maar hij kon niet accepteren dat ik in deze maatschappij meer ontwikkeld was dan hij en in een andere fase van mijn leven zat. Hij zat nog steeds op een lager niveau en ik juist op een hoger niveau. Ik vroeg hem om snel de taal te gaan leren om zo te integreren, maar hij wilde dat toen niet. Ik had verwacht dat hij ook net als mij snel de taal zou leren en gaan werken, maar hij kon het niet en ik was daarom heel ontevreden.”
Roya zei verder dat haar ex-man haar in Nederland streng controleerde, terwijl zij in Iran een open minded echtpaar waren. Het leek alsof hij haar snellere ontwikkeling
Immigratie en echtscheiding
Een ander patroon die bij de meeste interviews terugkwam, was de invloed van immigratie naar Nederland als een motivatie tot echtscheiding. In een totaal andere sociaal-geografische context terechtkomen, heeft voor hen veranderingen met zich meegebracht en daardoor werden ze mede gemotiveerd om in Nederland te gaan scheiden. De meeste respondenten hebben gezegd dat als ze in Iran waren gebleven wonen, ze dan waarschijnlijk helemaal niet waren gescheiden of dat ze er heel lang mee zouden wachten. Ze waren van mening dat echtscheiding in Iran niet door de meerderheid wordt geaccepteerd was en ze wilden niet zich laten stigmatiseren.
Immigratie en vrijheid: bevrijding van traditie en sociale druk
Veel vrouwelijke respondenten hebben als een motivatie voor hun echtscheiding de vrijheid genoemd, die zij in Nederland ervaren, in tegenstelling tot de sociale druk binnen de Iraanse cultuur. Ze gaven aan dat ze in Iran hadden moeten kampen met een onderdrukkende cultuur waarbinnen echtscheiding als een slechte daad werd
beschouwd.
Zoals in het eerste hoofdstuk door Hoseyn Khah (2013) beschreven werd, heeft een gescheiden vrouw een lagere sociale status in de ogen van de meeste mensen, dan een vrijgezel of een getrouwde vrouw. Volgens haar wordt door de meeste Iraanse
mannen, ook hoogopgeleiden, een weduwe of gescheiden vrouw anders gezien. Het komt vaak voor dat getrouwde mannen buiten hun formele relaties een relatie met een gescheiden vrouw willen hebben (Hoseyn Khah, 2013).
Een gescheiden vrouw wordt ook door haar eigen familie meestal als anders gezien. Afsaneh vertelde bijvoorbeeld, dat zij na haar eerste echtscheiding in eerste instantie anders werd behandeld door haar vader. Zij mocht van haar vader veel dingen die zij daarvoor deed niet meer doen, omdat zij gescheiden was. Daarom is zij vrij snel na haar eerste huwelijk weer getrouwd, om zich van de sociale druk van haar eigen
familie en omgeving te bevrijden. Zij durfde daarna ook niet voor de tweede keer te scheiden.
Bijna niemand van de respondenten heeft hun familie op de hoogte gebracht, voordat de echtscheiding was afgerond. Enkele respondenten verzwegen dit zelfs jarenlang.
Sahra, die naar Nederland kwam, had als voornaamste motivatie te willen scheiden. In Iran was dat vanwege haar familie heel moeilijk. Over de reden van haar vlucht naar Nederland vertelde zij:
“Ik wilde naar Zweden vluchten. Ik had het alleen maar gekozen, omdat het in het noorden van Europa ligt en ver weg van Iran. Ik wilde zo ver mogelijk van Iran zijn om in alle vrijheid te kunnen scheiden.”
Nina had het ook over haar status als een gescheiden vrouw in Iran. Ze zei, dat als zij in Iran was gescheiden, zij dan als een tweederangs burger zou zijn behandeld. Door haar familie, op de arbeidsmarkt en uiteindelijk in de hele maatschappij.
Als antwoord op de vraag of immigratie naar Nederland invloed heeft gehad op haar beslissing om te gaan scheiden, zei Bita het volgende:
Ja, volgens mij, hebben mannen en vrouwen de echte vrijheid hier meer meegemaakt. Ze zijn hier ook los van hun familiebanden en kennissen die voor veel sociale druk op hen zorgden. Daarom scheiden Iraanse migranten hier meer.
Darya, gaf ook aan:
“Alle Iraanse vrouwen worden hier verlost van de gevangenis van het Iraanse huwelijk. Hier leren ze dat ze niet meer 40 jaar met een man samen hoeven te zijn, die ze niet meer leuk vinden. Bij iemand blijven vanwege de kinderen of de eisen van hun eigen familie, kunnen ze hier ook makkelijker naast zich neer leggen. Hier zien vrouwen een open wereld.”
Mansour, een mannelijke respondent, die zelf geen echtscheiding wilde, gelooft ook dat zodra Iraanse vrouwen hier de vrijheid voelen, ze dan anders worden. Ze kiezen soms voor echtscheiding om meer van hun vrijheid te kunnen genieten.
Immigratie: het leven van een ‘unsettled life’
Een ander patroon die in sommige interviews als een motivatie voor echtscheiding terugkwam, was de immigratie, binnen dit proces ervoeren bepaalde respondenten een identiteitscrisis. Ze moesten zichzelf binnen een nieuwe context opnieuw uitvinden. Dat zorgde ervoor, dat ze op zichzelf, hun huwelijk en hun hele leven gingen
reflecteren en dat had consequenties.
Ontleend aan het concept van ‘unsettled life’ van Zwidler (2003), kunnen de eerste jaren van de emigratie worden beschouwd als een ‘unsettled life’ of misschien is emigratie jarenlang een leven in een ‘unsettled life’. Immigranten hadden een relatief ‘settled life’ in hun land van herkomst, ongeacht alle politieke, sociale en persoonlijke redenen, die tot hun vlucht hebben geleid. Na aankomst in het nieuwe land, moet de immigrant zijn leven weer vanaf het begin af aan opbouwen. Hij moet de nieuwe taal leren, sterker nog, hij moet levensstrategieën leren die kunnen
bijdragen aan het proces van zijn integratie.
Om zich in een totaal nieuwe context aan te kunnen passen zullen ze identiteitscrises, ‘ontologische onzekerheid’ (Giddens, 1991) en instabiliteit ondergaan. Onder deze omstandigheden spelen “expliciet verwoord culturele modellen zoals ideologieën, een krachtige rol in het organiseren van het sociale leven” (Swidler, 2007). Nieuwe boeken lezen, nieuwe informatie verzamelen en betrokken raken bij bepaalde
gemeenschappen met een bepaalde ideologische overtuiging, zijn manieren die vooral vrouwelijke immigranten gebruiken om de sociale transformatie te beheren.
De ondergeschikte positie van vrouwen in de patriarchale samenleving wordt door de meeste vrouwen aanvaard als hun lot. De cultuur van deze maatschappij is geworteld
in traditionele, islamitische en patriarchale overtuigingen. Vrouwen worden opgevoed om deugdzaam en gehoorzaam te zijn. Zij hebben geleerd om zelfs de pijn van de patriarchale machtsverhoudingen en de pijn die hun relaties veroorzaken als normaal te beschouwen. De pijn van de ondergeschikte sociale positie werd vaak door hen anders gevoeld en geïnterpreteerd binnen een context waar normen en tradities deze status normaliseerden. Het onderwijssysteem en de media hebben sinds het ontstaan van de Islamitische Republiek Iran geprobeerd om vrouwen in de zogenaamde islamitische gezinsstructuur te plaatsen. Wanneer vrouwen echter in een andere geografische context met andere ideologieën worden geconfronteerd, dan gaan ze hun onderdanige positie anders waarnemen en voelen. Dit leidt in zekere mate tot een bewustwording van de pijn die ze jarenlang hebben genegeerd.
Sommige vrouwelijke geïnterviewden gaven aan, dat zij na een tijd in Nederland te hebben gewoond, meer te beseffen dat ze niet gelukkig zijn geweest met hun partner. Firoozeh vertelde bijvoorbeeld, dat ze pas na een paar jaren in Nederland, haar huwelijk in een beter perspectief te kunnen zien. Zij was beter in staat om haar verdriet en ontevredenheid op te merken.
De meeste vrouwelijke respondenten hebben aangegeven, dat boeken lezen, films kijken, andere soorten van media gebruiken en ook lid worden van vrouwelijke organisaties in Nederland, direct of indirect, invloed hebben gehad op hun culturele repertoire en als zodanig een rol hebben gespeeld bij het kiezen voor echtscheiding.
Veel respondenten zeiden bovendien, dat ze heel veel moeite doen om hun eigen plek in Nederland te kunnen veroveren. Mansour, een mannelijke respondent, vertelde over hoe hij zijn immigratie ervoer.
“Immigratie naar een ander land is als een behoorlijke aardbeving. Het
Vluchtelingschap is nog erger. Je komt in een maatschappij terecht waar de wetten en normen en waarden het tegenovergestelde zijn van wat je jarenlang gewend was. Hoewel ik niet uit een traditioneel gezin kwam, leefde ik in een traditionele maatschappij. Deze maatschappij had sowieso invloed op mij en ook op mijn ex-
vrouw.”
Gedurende het gesprek boog hij zich over de echte reden waarom zijn ex-vrouw veranderde. Hij was van mening dat hun casus niet een uitzondering is geweest en benadrukte dat het een voortdurend sociaal fenomeen is onder Iraanse immigranten in Nederland. Hij was van mening dat immigratie meer invloed uitoefende op vrouwen. Naar zijn mening:
“In Iran hebben heel veel mensen en vooral vrouwen meestal een tweede leven want van de regering mogen ze niet helemaal zichzelf zijn. Ze moeten twee levens leiden, het ene is hun publieke leven een het andere is hun eigen ondergrondse leven. Ze moeten daar binnen hun geheime leven omgaan met heel veel paradoxen, leugens, en hypocrisie. Zodra ze echter hier komen, dan hoeven ze dat niet meer. Ze willen alleen zichzelf zijn. Dergelijke vrouwen zijn geen normale vrouwen, want ze hebben een verstikkend leven in Iran meegemaakt. Zij moeten hier alle aspecten van hun leven opnieuw leren kennen en definiëren. Hier kunnen zij alles openlijk wegen. Zij kunnen alles opnieuw beoordelen. De echtgenoten zijn de eerste personen die opnieuw beoordeeld worden. De relaties die binnen een andere sfeer vorm hebben gekregen, moeten binnen een nieuwe sfeer en situatie overleven. Vandaar dat deze vrouwen heel veel nieuwe dingen in hun leven willen ervaren.”
Darya had het over de invloed van haar immigratie naar Nederland op haar echtscheiding en zei:
“Als ik in Iran was, dan zou ik met 95 procent zekerheid niet zijn gaan scheiden, want daar heb je een andere situatie die erg verschilt met Nederland. Ik voel dat ik daar minder moeilijkheden binnen mijn huwelijk heb gehad. Daar was het leven normaal, maar opeens kom je hier en het immigratieproces is heel moeilijk te verdragen. Op een gegeven moment gaan je gevoelens helemaal weg. Ook word je je opeens bewust van je eigenwaarde als een vrouw en weet je pas wat je in je verleden kwijt bent geraakt. Je komt uit een hele patriarchale maatschappij, naar een heel open land als Nederland. Je wordt een ander persoon.”
Als antwoord op de vraag of vrouwen in Nederland met het feministische
gedachtegoed bekend werden, zeiden de meesten van wel. Maar sommigen merkten op zich niet per se feminist te willen noemen. Aan de andere kant waren er ook vrouwen die in Iran het feminisme hebben gekend. In Nederland hebben ze echter de gelegenheid gehad hun eigenwaarde als een vrouw te herkennen en erkennen.
Sociale zekerheid, vrouwvriendelijke rechten in Nederland
Het laatste patroon dat in veel interviews terugkwam, was het feit dat Iraanse vrouwen in Nederland tijdens echtscheiding worden geconfronteerd met vrouwvriendelijke rechten, onder andere alimentatie, de bijstandsuitkering, de kinderbijslag, de kinderopvangtoeslag en het kindgebonden budget.
Vrouwen in Iran mogen niet het initiatief nemen om te gaan scheiden mits ze een goede reden hebben, bijvoorbeeld als hun partner al vier jaar afwezig is. In
tegenstelling tot vrouwen, mogen mannen van hun vrouwen scheiden, wanneer ze willen. Vrouwen hebben in Iran niet de voogdij over hun kinderen. Ze mogen niet werken of studeren zonder de toestemming van hun echtgenoot. Het is niet toegestaan om het land te verlaten en zelfs een paspoort zonder toestemming van hun man aan te vragen. Bij een erfenis hebben vrouwen maximaal recht op de helft (Akhbarieh, 2012). Er zijn ook andere legale obstakels die ervoor zorgen dat vrouwen in Iran meer moeite hebben om te scheiden dan in Nederland.
Zowel veel mannelijke respondenten als vrouwelijke respondenten waren van mening dat Iraanse vrouwen in Nederland, vergeleken met Iran, vanwege sociaaleconomische voorzieningen makkelijker kunnen scheiden.
Terwijl de meeste vrouwen voordat ze gingen scheiden, op de hoogte waren van hun rechten en sociale voorzieningen, waren er ook enkele vrouwen die aangaven dat ze tijdens de echtscheiding niet aan deze voorzieningen hadden gedacht. Net als Afsaneh die zei dat zij überhaupt in Nederland wilde scheiden. Volgens haar zou zij hier zelfs
Nina, die in Nederland snel werk heeft kunnen vinden, zei hierover:
“Ondanks dat ik werkzaam was, had ik de geruststellende gedachte, dat ik recht zou hebben op een uitkering, mocht ik ooit mijn baan verliezen. Toeslagen en
kinderbijslag hebben mij ook geholpen.”
Roya was ook van mening dat zij door het leven in Nederland kon beseffen dat de wereld er niet alleen voor mannen is en dat vrouwen ook bepaalde rechten hebben.
Sahra, die met haar drie kinderen uit Iran is gevlucht om te kunnen scheiden, zei hieromtrent ook:
“Hier hebben wij meer kansen om ons te kunnen ontwikkelen en de kinderen zijn hier ook veiliger en kunnen makkelijker een eigen doel vinden. Bij een scheiding in Iran is dat niet vanzelfsprekend.”
Wartan, een mannelijke respondent, geloofde dat de voorzieningen in Nederland een grote invloed hebben gehad op zijn ex-vrouw om te gaan scheiden. Hij zei:
Volgens mij, hebben de mogelijkheden op haar eigen huis, een uitkering en sociale voorzieningen in Nederland invloed gehad op haar beslissing om te gaan scheiden.
Shadi had ook over de invloed van haar immigratie naar Nederland op haar echtscheiding en zei:
“Nederland had wel er invloed op, want hier geeft de maatschappij jou rechten waarvan een Iraanse man jou niet kan uitsluiten. Ongeacht of hij zich thuis Iraans gaat gedragen, is de invloed van de Nederlandse samenleving groter. Ik denk dat als ik in Iran was gebleven, ik tijdens de echtscheiding geen rechten had gehad. Wellicht zou ik in Iran uiteindelijk zijn gaan scheiden, maar had ik er lang over getwijfeld. Misschien zou ik dan pas na 20 jaar scheiden.”
Hoewel de meeste vrouwen aangaven dat vrouwvriendelijke rechten in Nederland wel invloed hebben gehad op hun beslissing om te scheiden, waren sommige mannelijke geïnterviewden van mening, dat vooral de sociale zekerheid en vrouwenvriendelijke rechten de vrouwen onafhankelijker maakten van hun mannen.
In dit hoofdstuk, met het oog op de genoemde trends, namelijk psychologiseren van relaties, normaliseren van echtscheiding en vrouwenemancipatie, worden motivaties die Iraanse respondenten in Nederland beïnvloed hebben om te scheiden, besproken. Op de volgende pagina worden de motivaties voor echtscheiding van mannen en vrouwen in een tabel weergegeven.
Tabel 1. Motivaties voor echtscheiding van vrouwen en mannen
Motivaties van vrouwen Motivaties van
mannen
Echtscheiding niet meer een stigma maar normaal Niet bij elkaar passen
Niet bij elkaar passen Vergroten eigenwaarde
Gebrek aan liefde Matriarchale vrouwen
Miscommunicatie
Incompatibiliteit tussen echtparen Uit elkaar groeien
Seksuele ontevredenheid
Oneerlijke verdeling huishoudelijke taken Zich bevrijden van ongelijkheid in een relatie