Het geschiedenis-herschrijvende motief van The Dinner Party komt men ook tegen in het werk van Nancy Spero, die van geschiedenis kunst wilde maken en daarbij haarzelf en andere vrouwen in de geschiedenis wilde plaatsen. Hoewel Spero ernaar streefde om erkend te worden in de kunstgeschiedenis, was zij zich ervan bewust dat dit een geschiedenis was vooral verteld door mannen. Haar volwassen werk schetst een speculatieve geschiedenis van een peinture féminine, waarin de vrouw zowel het artistieke bewustzijn als het subject is.156 Door alternatieve
representatieve contexten te creëren probeert Spero’s werk om het beeld van de vrouw te herwinnen en opnieuw te definiëren uit vastgeroeste en vooraf bepaalde vormen.157
In 1974 heeft Spero besloten om zich enkel nog toe te leggen op de productie van werken waarvan het onderwerp de vrouwelijke ervaring is. Bovendien besloot ze enkel nog afbeeldingen van vrouwen te gebruiken in haar werk. In de jaren die daarop volgden heeft zij een verzameling bestaande uit verschillende vrouwelijke ‘stock-types’ aangelegd. Meer dan driehonderd verschillende vrouwfiguren maken deel uit van haar visuele vocabulaire.158 Velen
hiervan keerden regelmatig terug in haar werken. De eerste van deze collectie was de figuur die Spero doopte tot ‘Sky Goddess.’159 Uit literaire, documentaire, hedendaagse, mythologische en
archaïsche bronnen approprieert Spero figuren om de ambivalente relatie tussen het teken ‘vrouw’ en de vrouw als historisch subject te schetsen. Hiermee erkent ze gedeelde
geschiedenissen, ervaringen en herinneringen die zowel op sociaal als psychisch vlak worden ervaren, van de alledaagse realiteit tot de innerlijke beleveniswereld die de fantasieën en verlangens van het maternale en het seksuele vrouwelijk lichaam vormen.160
Spero’s beslissing om de vrouw tot protagonist te maken van haar kunst is het centrale filosofische gebaar van haar carrière. Het is in principe een reactie op de vrouw als de Ander in het werk van De Beauvoir. Door de vrouw protagonist te maken wordt de vrouw in plaats van object het subject; bovendien heeft de term protagonist een actieve, instrumentale connotatie. Niet alleen was het doel van Spero om vrouwen in haar narratieve werken als protagonist te verheffen, maar te laten gelden dat de vrouw de protagonist is – en niet de Ander:
What I suppose might be subversive about the work is what I am trying to say in depicting the female body: that woman is not the “other,” that the female image is
156 Christopher Lyon, Nancy Spero: The Work (München: Prestel Verlag, 2010), 9.
157 Cornelia Butler et al., WACK! Art and the Feminist Revolution (Los Angeles: The Museum of
Contemporary Art, 2007), 306.
158 Jon Bird, “Dancing to a Different Tune” in Jon Bird, Jo Anna Isaak en Sylvère Lotringer, Nancy Spero
(Londen: Phaidon, 1996), 63.
159 Lyon, Nancy Spero: The Work, 192-3. 160 Bird, “Dancing to a Different Tune,” 42.
40 universal. And when I show difference, I want to show differences in women, women’s rites of passage, rather than men’s rites of passage. Woman as protagonist: the woman on stage.161
Hoewel zo’n bewering de realiteit niet kan veranderen (in ieder geval niet meteen), kan deze zet van Spero het best worden begrepen als een soort gedachte-experiment, een filosofisch “wat als?” Wat als vrouwen het standaardsubject waren, als makers van kunst? Kunstenaar Peter Soriano stelt deze vraag op een iets andere manier: “What if, Spero proposes, women artists were to regain control of their own image?”162 Het terugwinnen van de controle in afbeeldingen
van vrouwen, de twintigste-eeuwse vraag van vrouwen om een culturele stem, kan in het verlengde worden gezien van de roep om een morele en politieke stem van vrouwen in de negentiende eeuw. 163
In het werk Myth [afb. III. 3] maakt Spero connecties tussen de symbolische betekenis van mythen en archetypen en de rol die zij spelen in het onderbewuste en de fantasie van het dagelijks leven. Door antieke en hedendaagse representaties van vrouwelijkheid uit
verschillende culturen samen te brengen, ontmantelt Spero seksuele stereotypen en maakt ze van het vrouwelijk lichaam een betekenaar van “presence” en “potential.” Vaak droomachtig en associatief van aard en bestaand uit veel verschillende beelden, hebben de narratieve werken van Spero de capaciteit om een krachtige en uiteindelijk oncontroleerbare kracht – weergegeven als het seksuele/maternale lichaam – in symbolische vorm weer te geven.164 Op metaforische
wijze overschrijdt Spero de eeuwen om een ideografie te maken van vrouwelijke seksualiteit, niet als tekortkoming maar als empowerment.165
Zo staart in het werk Her Body Itself een geknielde naakte vrouw de toeschouwer direct aan, met haar handen rustend op haar dijen [afb. III. 4]. De driehoek die haar geslacht vormt wordt geëchood door een rood omlijnde driehoek die de worden “as reality” omringd,
waaromheen een tekstfragment van The Laugh of the Medusa (1975) van Hélène Cixous loopt. De titel van het kunstwerk komt van de openingszin van Cixous’ werk: “Her own house, her body itself, she has not been able to inhabit.” Zeven paragrafen lang doet het fragment een oproep aan vrouwen om hun lichamen terug te claimen, zichzelf en elkaar te omarmen.166
Spero’s verwijzing naar peinture féminine komt voort uit Cixous’ essay The Laugh of the Medusa waarin ze oproept voor een schrijfwijze – l’écriture féminine – die voortkomt uit het
161 Jeanne Siegel, “Nancy Spero: Woman as Protagonist,” interview, Arts (September 1987); geciteerd in
Bird, Isaak en Lotringer, Nancy Spero, 134.
162 Lyon, Nancy Spero: The Work, 195. 163 Lyon, Nancy Spero: The Work, 196. 164 Bird, “Dancing to a Different Tune,” 72. 165 Bird, “Dancing to a Different Tune,” 73. 166 Lyon, Nancy Spero: The Work, 209.
41 verschil in vrouwelijke ervaring van seksueel genot.167 Cixous’ werk biedt een schrijfpraktijk
die naar bevrijding streeft door veelvormigheid tegenover eenheid te zetten; meerdere betekenissen tegenover eenzijdige gefixeerde betekenissen; het diffuse tegenover het instrumentale en openheid tegenover geslotenheid.168 Daarnaast vond Spero in Cixous’
geschriften de term jouissance (‘genieting, seksueel genot’). In 1981 citeert Annette Kuhn The Laugh of the Medusa169 en verklaart dat voor Cixous jouissance – begrepen als vrouwelijk
seksueel genot – een potentiele verstoring voor de patriarchale orde vormt.170 Spero, wiens
praktijk op eenzelfde wijze zich richt tot het bevrijden van vrouwen, omarmde jouissance om gevoelens van intense vreugde en seksuele ontlading te beschrijven die haar werk moest overbrengen, evenals de noodzaak om open voor interpretatie te blijven.171
Notes in Time is een van Spero’s meest ambitieuze en iconische werken. Bestaande uit papieren rollen van monumentale dimensies vertelt het de geschiedenis van de vrouwelijke conditie vanaf het begin der tijden. In het werk worden figuren en tekst met elkaar verweven op Spero’s karakteristieke wijze. Het resultaat is een beeldende visuele taal vol beweging. Het werk bestaat uit vierentwintig horizontale panelen waarvan elk ongeveer 2,74 meter lang is. De fries begint met afbeeldingen van dansende vrouwen als viering van het vrouwelijk lichaam. Daarna worden de obstakels in de vrouwenbevrijding in kaart gebracht, variërend van
hedendaagse politieke stereotypen tot de denkbeelden die hun oorsprong hebben in mythen en antieke geschiedenis. Het tweede deel van de fries gaat over seksualiteit en de persoonlijke ervaring en gaat verder in verwijzingen naar voortplanting en scheiding. De fries eindigt met een statement dat het werk op zijn beurt weer een cyclische lading geeft: “Certainly, childbirth is our mortality, we who are women, for it is our battle.”172 Verschillende panelen in het werk
gaan over de strijd tegen negatieve beeldvorming van vrouwen in mythen en geschiedenis.173 De
veelvuldige representaties van vrouwen als kwaadaardig en verslindend – heks, virago, Gorgo– is het thema van het tiende paneel [afb. III. 5]. In grote blauwe letters is te lezen: “Throughout
167 Bird, “Dancing to a Different Tune,” 80. 168 Lyon, Nancy Spero: The Work, 209.
169 In het voorwoord van Cixous, ‘Castration or decapicitation?’ in Signs 7, no. 1 (najaar 1981), p. 41-55. 170 “A ‘woman-text’ – a text that inscribes this jouissance – is a return of the repressed feminine that
with its energetic, joyful and transgressive ‘flying in language and making it fly’ dislocates repressive structures of ‘phallogocentrism’ – another term that appears in the text collaged in Spero’s 1977 frieze.” Lyon, Nancy Spero: The Work, 209.
171 Lyon, Nancy Spero: The Work, 209.
172 Christopher Lyon, “notes in time by Nancy Spero with Christopher Lyon; A reanimation of the artist’s
landmark 1979 work, presented as a continuous scroll.” Geprogrammeerd door Seth Erickson. Toegang 26 april 2019, https://www.canopycanopycanopy.com/contents/notes_in_time
42 male literary history, gorgons, sirens, mothers of death and goddesses of night represent women who reject passivity and silence.”174 In een geluidsfragment zegt Nancy Spero over het werk:
I think the intent is to speak about women. It is a liberation of women’s spirits and minds and body, it is celebratory, celebratory in kind of a wild, wanton, you know, way, that women can participate as freely as their male partners, I think. […] There are 94 quotes mostly from books or magazines and stuff. Instead of painting directly onto the paper, it was collaged. I used all kinds of images, from the ancient goddesses to pop culture references. […] In Notes I decided I just didn't want woman as a victim. As imprisoned. I'm always pleased in the general terms when women start getting free of all these constraints that I have felt in growing up and in a certain time.175
Spero maakt feministische kunst uit beelden van vrouwen die grotendeels zijn gecreëerd door mannen. Hoewel er een hang is naar peinture feminine – vrouwelijke betekenissen, een vrouwentaal of iconografie – is er tegelijkertijd een hang naar een andere richting, namelijk werken met reeds bestaande beelden.176 Spero biedt de toeschouwer verschillende,
contrasterende discoursen van het lichaam, aan de ene hand beperkt door de heersende
machtsvoorschriften, maar aan de andere kant biedt ze een visie van empowerment. Beide zijn culturele constructies die worden gekenmerkt door historische en sociale relaties, maar Spero’s verbeelding van het vrouwelijk lichaam als veelvoudigheid en heterogeniteit, genot en
overvloed, getuigt van de beperkingen van onze conceptualiseringen en de noodzaak om anders voor te stellen.177 In al haar werken die over het subject vrouw gaan, heeft Spero geprobeerd om
de notie van een eenduidige definitie omver te werpen en tegelijkertijd een visuele geschiedenis te herschrijven die de vrouw includeert als held, als protagonist, de gene die niet vreemd of exotisch of de afspiegeling van mannelijke macht is.178 Zoals ze het zelf verklaarde: “I think the
universal is male, and so in my deliberately turning this around and trying to universalize the female, I tried to challenge myself to look at the world as I wanted to, as a woman artist.”179
174 Het werk is in zijn geheel te bekijken op Lyon, “notes in time by Nancy Spero with Christopher Lyon; A
reanimation of the artist’s landmark 1979 work, presented as a continuous scroll,” https://www.canopycanopycanopy.com/contents/notes_in_time
175 Museum of Modern Art, “Nancy Spero – Notes in Time 1979,” Geluidsfragment Nancy Spero over
Notes in Time, 3 minuten. Toegang op 26 april 2019, https://www.moma.org/collection/works/37539
176 Lyon, Nancy Spero: The Work, 209-10. 177 Bird, “Dancing to a Different Tune,” 95.
178 Butler et al., WACK! Art and the Feminist Revolution, 306-307.
179 Jon Bird, “Nancy Spero: Inscribing Woman – Between the Lines,” in Nancy Spero, Jon Bird, Jo Anna
43