5. De bijdrage van vrijwilligerswerk aan integratie
5.2. Vrijwilligerswerk en de Gemeenschappelijke Basisbeginselen inzake
Vrijwilligerswerk, als een middel tot en een indicator voor integratie, is een essentieel onderdeel van wat de Europese Commissie de Gemeenschappelijke Basisbeginselen inzake In-tegratie (Common Basic Principles of Integration) heeft genoemd (COM(2005) 389 final).
een situatie van isolement en afhankelijkheid verkeren – het moeten afhangen van beslis-singen van anderen en hulp verleend door anderen. Dit kan hen het gevoel geven dat ze de controle kwijt zijn over hun leven en toekomst. Door aan vrijwilligerswerk te gaan doen, kunnen ze niet alleen functionele of so-ciale vaardigheden verwerven zoals hierboven beschreven, maar ook hun zelfrespect ontwik-kelen en hun zelfvertrouwen herwinnen. Ook immigranten zonder papieren kunnen baat hebben bij vrijwilligerswerk: als betaald werk
niet is toegestaan, kan vrijwilligerswerk een belangrijke vervanging vormen. Veel migranten zonder papieren of personen in een niet aan asiel gerelateerde procedure zijn voor hun overleving afhankelijk van anderen (shelters, vrienden...), en ze vinden het belangrijk dat ze iets terug kunnen doen. Vrijwilligerswerk als een wezenlijke uitdrukking van een menselijke relatie, een manier van ontmoeten en intera-geren, wordt zo een belangrijk element in hun zelfontwikkeling.
De golf van xenofobie gecombineerd met vooral anti-islamitische gevoelens na de ge-beurtenissen van 11 september 2001 en de aanslagen in Madrid en Londen hebben tot een grotere polarisatie van de samenleving geleid, met meer vooroordelen, meer stigmatisering en in de ergste gevallen onverhuld racisme.
Voor een deel van de autochtone bevolking is het moeilijk te aanvaarden dat migratie een permanent verschijnsel is, en dat immigranten en hun kinderen een blijvend en integraal on-derdeel van de samenleving uitmaken. Ze zijn slecht voorbereid op een toekomst waarin meer immigratie nodig zal zijn om de effec-ten van een vergrijzende bevolking tegen te
gaan en tekorten op de arbeidsmarkt aan te vullen. Samen aan vrijwilligerswerk doen kan de onderliggende ‘angst voor het onbekende’
doen verdwijnen en relaties vormen die kun-nen bijdragen aan een grotere capaciteit voor het verwerken van maatschappelijke veran-deringen. Voorbeelden van gevallen waar mi-grantenvrijwilligers met hun werk positieve verandering teweegbrengen in de samenleving moeten meer aandacht krijgen; dat zal migran-ten in de gastsamenleving zichtbaarder maken en bijdragen tot een gevoel van wederzijds vertrouwen.
Vrijwilligerswerk bevordert uitwisse-lingen tussen migranten en de gastge-meenschap en kan daardoor een po-sitieve bijdrage leveren aan wat wordt genoemd “een dynamisch tweerich-tingsproces van wederzijdse aanpassing door alle immigranten en ingezetenen van de lidstaten” (gemeenschappe-lijk basisbeginsel 1).
Vrijwilligerswerk kan duidelijk een manier zijn om de bijdragen van mi-granten voor de gastsamenleving zicht-baar te maken (gemeenschappelijk basisbeginsel 3).
Vrijwilligerswerk kan bijdragen tot de inzetbaarheid op de arbeidsmarkt van migranten omdat migrantenvrijwilligers vaardigheden en competenties verwer-ven die op de arbeidsmarkt vereist zijn (gemeenschappelijk basisbeginsel 3).
Zowel reguliere als migrantenorgani-saties bieden (vaak meer dan alleen maar) basiskennis van de taal, de ge-schiedenis en de instellingen van de gastsamenleving (gemeenschappe-lijk basisbeginsel 4) en stellen mi-granten in staat toegang te verkrijgen tot openbare en particuliere diensten en instellingen van het gastland (ge-meenschappelijk basisbeginsel 6).
Migrantenvrijwilligers hebben niet-for-mele en inforniet-for-mele leermogelijkheden die hun educatieve achtergrond kun-nen aanvullen en uitbreiden (gemeen-schappelijk basisbeginsel 5).
Vrijwilligerswerk is een middel bij uit-stek om “frequente omgang tussen im-migranten en burgers van de lidstaten”
te bevorderen (gemeenschappelijk basisbeginsel 7).
De bijdrage van vrijwilligerswerk aan integratie
94 95
6.
Aanbevelingen voor beleidsmakers op verschillende niveaus en voor praktijkwerkers in reguliere en allochtone organisaties
De partners van het INVOLVE-project zijn in juni 2006 in het Nederlandse Deventer samen-gekomen om de gevolgen te bespreken van de hierboven genoemde belemmeringen voor inte-gratie en van migrantenvrijwilligers, evenals de voorbeelden van goede praktijken die tonen hoe deze belemmeringen kunnen worden weggenomen. Met deze discussies als uitgangspunt zijn de onderstaande aanbevelingen geformuleerd, ten behoeve van verschillende actoren:
- beleidsmakers bij de overheid;
- vrijwilligersorganisaties uit de allochtone sector;
- vrijwilligersorganisaties uit de reguliere sector.
en met betrekking tot acties die op verschillende niveaus kunnen worden ondernomen:
- op Europees niveau;
- op nationaal en regionaal niveau;
- op lokaal niveau.
Sommige van deze activiteiten zouden ook door andere belanghebbenden moeten worden bevorderd, zoals door bedrijven, vakbonden, fondsen en dergelijke meer.
Veel van deze aanbevelingen overlappen elkaar – zowel wat de actoren betreft als met betrek-king tot de verschillende niveaus die erbij zouden moeten worden betrokken. De realiteit is complex en vaak is het niet duidelijk welk overheidsdepartement of welke actoren van de civiele samenleving (op welk niveau) het best geplaatst zijn om een bepaalde aanbeveling in actie om te zetten.
Aangezien het integratiedebat, de vrijwilligerssector en de houding tegenover vrijwilligers-werk in aanzienlijke mate verschillen in de landen die aan het INVOLVE-project hebben deelge-nomen, zijn er geen aanbevelingen die op de situatie van elk land van toepassing zijn. Afhankelijk van het land of van zijn tradities op het vlak van vrijwilligerswerk in migrantengemeenschappen, kunnen andere aanbevelingen op andere niveaus van toepassing zijn. Vergelijkbare benaderingen en aanbevelingen zijn evenwel naar voren gebracht:
- Overheden moeten bijdragen tot het creëren van een omgeving die vrijwilligers-werk in het algemeen en het betrekken van migranten bij vrijwilligersvrijwilligers-werk mogelijk maakt.
De beste initiatieven komen van onderaf, maar ze hebben een kader nodig waarin ze zich kunnen ontwikkelen. Zowel actoren van de civil society als bedrijven kunnen hier een rol spelen.
De bijdrage van vrijwilligerswerk aan integratie
Vrijwilligerswerk maakt het migranten mogelijk hun eigen oorspronkelijke cultuur te onderhouden en te beleven, en moedigt hen aan deze kennis en diversiteit met de gastgemeenschap te delen. Het creëert ook de gelegenheid om de culturele en religieuze praktij-ken van de gastgemeenschap te leren kennen en te beleven. Dit bevordert openheid voor andere culturen en religies zowel in de migrantengemeen-schap als bij de bevolking van het gastland (gemeenschappelijk basis-beginsel 8).
Het oprichten van lokale migranten-raden en migrantenvertegenwoor-digingen om deel te nemen aan het democratisch proces op lokaal niveau gebeurt vaak op vrijwillige basis, en deze raden worden gerund door (al-lochtone) vrijwilligers. Zij spelen een waardevolle rol in effectieve participa-tie en integraparticipa-tie, en vrijwilligerswerk is vaak een centraal onderdeel van deze structuren (gemeenschappelijk ba-sisbeginsel 9).
Mainstreaming van het integratiebeleid in alle relevante beleidsportefeuilles betekent mainstreaming van vrijwil-ligerswerk als een middel tot en een indicator van integratie. Een verstandig vrijwilligersbeleid en de participatie van vrijwilligersorganisaties aan de be-leidsdiscussies over zowel vrijwilligers-werk als integratie zal ervoor zorgen dat het potentieel voor integratie kan worden aangeboord (gemeenschap-pelijk basisbeginsel 10).
Bij het ontwikkelen van indicatoren voor integratie en de evaluatie van het verloop kan vrijwilligerswerk worden aangewend om succes te meten en om beleidsmaatregelen te ontwerpen die verdere integratie bevorderen (gemeenschappelijk basisbeginsel 11).
Het hier genoemde potentieel van vrij-willigerswerk op het vlak van integratie komt niet automatisch tot stand, maar vereist gelijke toegang tot organisaties en instellingen, evenals de bereidwillig-heid van het gastland om die toegang te faciliteren en immigranten tegemoet te komen op een manier die bestaande belemmeringen wegneemt. De steun-instellingen van het vrijwilligerswerk kunnen hierbij een cruciale rol spelen, aangezien die over de nodige expertise en netwerken van contacten beschikken
om dit proces in goede banen te leiden.
Het potentieel van vrijwilligerswerk is niet alleen relevant voor individuele im-migranten. Het is ook relevant voor de collectieve immigrantengemeenschap-pen en de gastgemeenschap als een ma-nier om het samenleven vorm te geven.
Dit vereist een open en ondersteunende omgeving waarin immigranten zich wel-kom voelen en waarin hun aanwezigheid niet voortdurend ter discussie wordt ge-steld.
6.
96 97
6.
- Netwerkontwikkeling tussen allochtone en reguliere organisaties is van kapitaal belang – maar samenwerking tussen de verschillende niveaus en soorten belanghebbenden is al even belangrijk. Overheden op de verschillende niveaus moeten zich hiervoor inzetten.
- Doorgaans wordt vrijwilligerswerk beschouwd als een middel tot integratie en een indi-cator van integratie zelf. Het is een complex en gevarieerd landschap waar nog veel meer research in nodig is om het volledige potentieel ervan in het integratiebeleid in te kunnen schakelen.
De INVOLVE-partners stellen de volgende aanbevelingen voor:
Migrantenorganisaties ondersteunen om ze beter in staat te stel-len meer ‘bindend’ en ‘overbruggend’ sociaal kapitaal op te bou-wen en migrantengemeenschappen sterker te maken.
Overheden op verschillende niveaus en subsidiënten moeten de ontwik-keling van migrantenorganisaties ondersteunen, door te erkennen dat deze een sleutelrol kunnen spelen in integratie en de empowerment van migranten, en door ze op te nemen in beleidsforums.
Vrijwilligerscentrales en steuninstellingen van het vrijwilligerswerk moeten migrantenorganisaties en dito personen bijstaan via hulp bij subsidie-aanvragen, deskundigheidsbevorderingstraining, beleidsvorming, participatie aan netwerken en op andere manieren die kunnen bijdragen tot hun ontwikkeling. Ze moeten training en de ontwikkeling van vaardigheden voor sociaal ondernemer-schap faciliteren om migrantenorganisaties in staat te stellen als gelijkwaardige lokale spelers op te treden.
Niveau: lokaal, nationaal
Richt zich tot: overheid en allochtone/reguliere organisaties
Migrantengemeenschappen helpen bewustmaken van de waarde van vrijwilligerswerk, mensen informeren over (de verschillende benaderingen van) vrijwilligerswerk, en het gebruik van vrijwil-ligerswerk stimuleren als een middel tot actief burgerschap.
Migrantenorganisaties moeten een actieve rol spelen in de bevordering van vrijwilligerswerk in hun gemeenschap. Om dat op een effectieve manier te
kun-nen doen, zijn zowel overheidsondersteuning als netwerkvorming met reguliere organisaties van cruciaal belang.
Niveau: lokaal
Richt zich tot: migrantenorganisaties
Netwerkontwikkeling en samenwerking tussen allochtone en reguliere organisaties op lokaal niveau faciliteren en ondersteu-nen.
Lokale overheden moeten netwerkontwikkeling bevorderen door middel van gerichte programma’s, en moeten specifieke raden oprichten waarin acto-ren uit alle sectoacto-ren van de civiele samenleving elkaar ontmoeten en bijdragen aan het beleid inzake vrijwilligerswerk en integratie.
Vrijwilligersorganisaties uit zowel de allochtone als de reguliere sec-tor moeten een actieve dialoog met elkaar aangaan, zodat vrijwilligers uit de gastsamenleving in migrantenorganisaties kunnen worden geplaatst, en meer migranten buiten hun gemeenschap aan vrijwilligerswerk gaan doen. Partner-schappen tussen beide sectoren zullen de hoeveelheid en de kwaliteit van vrijwilligerswerk door migranten vergroten wanneer interesses, ervaringen, kwalificaties en behoeften van migranten en van de gastsamenleving op elkaar worden afgesteld. Vernieuwende benaderingen, onder meer jumelages met een migrantenorganisatie en uitwisselingen van vrijwilligers tussen organisaties, en speciale programma’s voor jongeren en andere werkmethodes moeten worden ondersteund en verder ontwikkeld, in partnerschap met verschillende organi-saties uit alle sectoren om er maximaal resultaat uit te halen. Er moeten strate-gieën worden ontwikkeld om personen te bereiken die niet met een migranten-organisatie in verbinding staan.
Niveau: lokaal
Richt zich tot: overheid, migrantenorganisaties, reguliere organisaties
Commitment aangaan met betrekking tot diversiteit op alle over-heidsniveaus en in reguliere organisaties, via een aanpak van bovenaf en vanuit de basis.
De overheid moet een voorbeeld stellen met het definiëren en ondersteunen van goede praktijken op het vlak van vrijwilligerswerk en diversiteit. Lokale
over-1
3
2 4
Aanbevelingen voor beleidsmakers
98 99
6.
heden moeten diversiteit opnemen in hun strategieën inzake vrijwilligerswerk en sociale samenhang, en moeten zelf voorbeelden van goede praktijken worden voor wat betreft de bevordering van etnische en raciale gelijkheid in hun over-heidsdiensten en humanresourcesbeleid.
Directeuren van uiteenlopende organisaties moeten de leiding nemen in het benadrukken van het belang van vrijwilligerswerk als een manier waarop organi-saties meer betrokken kunnen raken bij de ruimere samenleving, en tegelijk een manier waarop ze hun commitment kunnen tonen aan diversiteit bij de rekru-tering van vrijwilligers, Vrijwilligers uit andere gemeenschappen moeten als een aanwinst worden beschouwd en hun bijdrage moet het ethos en de denkwijze van de organisatie vorm helpen geven. Training moet hier deel van uitmaken.
De sleutelrol die wordt vervuld door managers van vrijwilligers als ver-tegenwoordigers van diversiteit en cohesie moet worden erkend en ondersteund door organisaties en beleidsmakers. Training, financiering, netwerken en ontwik-kelingsmogelijkheden moeten ter beschikking worden gesteld van personen die in formeel of informeel verband vrijwilligers managen.
Niveau: lokaal, nationaal
Richt zich tot: overheid, reguliere vrijwilligersorganisaties
Informatie over vrijwilligerswerk opnemen in welkomstpaketten en inburgeringscursussen voor migranten.
Overheid en vrijwilligersorganisaties moeten samenwerken om migranten bewust te maken van de beschikbare mogelijkheden op het vlak van vrijwilligerswerk. In gevallen waar nieuwkomers een welkomstpakket krijgen bij aankomst, moet daar informatie over vrijwilligerswerk in worden opgenomen. Elke nieuwkomer moet worden geïnformeerd over de vrijwilligerstraditie van het land en over het po-tentieel van vrijwilligerswerk. Waar inburgeringscursussen worden aangeboden moet vrijwilligerswerk worden vermeld, en er moet voor worden gezorgd dat migranten de voordelen van vrijwillige inzet begrijpen.
Niveau: lokaal, nationaal
Richt zich tot: overheid; allochtone en reguliere organisaties (voor infor-matiemateriaal en cursussen).
Publiekelijk erkenning geven aan de bestaande formele en infor-mele vrijwillige inzet van migranten en migrantenorganisaties.
De verschillende overheidsniveaus, subsidiënten en vrijwilligersorga-nisaties moeten zich inzetten voor de publieke erkenning van allochtone vrij-willigers, en de erkenning van goede praktijken die de integratie van migranten via vrijwilligerswerk bevorderen. Dit kan worden verwezenlijkt aan de hand van vrijwilligersprijzen, ceremonies en mediaverslaggeving over de positieve rol die migranten en allochtone of reguliere organisaties kunnen vervullen op het vlak van integratie.
De media moet worden betrokken bij de bewustmaking rond de bestaande bijdrage van migrantenvrijwilligers. Om de negatieve verslaggeving over migratie-kwesties tegen te gaan, moet er in de lokale, regionale en landelijke pers aandacht worden besteed aan voorbeelden van goede praktijken. Op die manier worden goede voorbeelden getoond van migranten die een positieve bijdrage leveren aan de gastsamenleving, en wordt de aandacht gevestigd op de waardevolle samen-werking tussen allochtone en reguliere organisaties in het verbeteren van het leven in een lokale gemeenschap.
Niveau: lokaal, nationaal
Richt zich tot: overheid; migrantenorganisaties / reguliere organisaties;
media.
Vrijwilligerswerk door werknemers voor of door immigranten bevorderen; trajecten voor het verwerven van werkgerelateerde vaardigheden door migranten uit derde landen onderzoeken, uitbreiden en bekendmaken.
Partnerschappen tussen migrantenorganisaties en de zakenwereld moeten wor-den aangemoedigd, aangezien die kunnen bijdragen tot het bevorderen van on-dernemerschap bij migranten en de ontwikkeling van organisaties in de migran-tengemeenschap kunnen versterken. Meeloopstages, plaatsingen en vrijwilligers-werk door vrijwilligers-werknemers moeten in deze context verder worden uitgebouwd.
Niveau: lokaal, nationaal
Richt zich tot: overheid, werkgevers, vakbonden, en allochtone en regu-liere vrijwilligersorganisaties
5
6
7
Aanbevelingen voor beleidsmakers
100 101
6.
Speciale aandacht besteden aan jonge migranten, vluchtelingen en asielzoekers door ervoor te zorgen dat ze op de hoogte zijn van de voordelen van vrijwilligerswerk en van de beschikbare mogelijkheden; hen daarbij passende gelegenheden bieden en hen in staat stellen eventuele problemen op het vlak van armoe-de, sociale uitsluiting en verblijfspapieren op te lossen, aange-zien die een belemmering kunnen vormen voor vrijwilligerswerk.
ng.
Mensen die in een vroeg stadium met vrijwilligerswerk beginnen, zijn geneigd daar hun hele leven mee door te gaan. Daarnaast kunnen met name werkloze jonge-ren via vrijwilligerswerk trajecten naar werk vinden, doordat ze op die manier de kans krijgen een sociaal netwerk te creëren, de taal van het gastland te leren en vaardigheden, kennis en zelfvertrouwen te verwerven die op de arbeidsmarkt van pas komen. Vaak zet de betrokkenheid van jongeren hun ouders ertoe aan zich ook in te zetten in de gastgemeenschap. Dit is in het bijzonder het geval bij migrantenjongeren van de tweede of de derde generatie.
Niveau: lokaal, nationaal
Richt zich tot: overheid, allochtone en reguliere vrijwilligersorganisaties, jeugdorganisaties
Een wettelijk kader creëren dat vrijwilligerswerk stimuleert, door het wegnemen van de wet- en regelgeving die vrijwilligerswerk in de weg staat in het geval van sociale uitkeringen, en dat een regeling bevat met betrekking tot verzekeringen en het vergoe-den van uitgaven.
De overheid moet een wettelijk kader creëren dat vrijwilligerswerk door migranten de facto mogelijk maakt. Dit betekent dat vrijwilligerswerk niet mag worden ontmoedigd door in de sociale uitkering van vrijwilligers te snoeien. Veel potentiële vrijwilligers raken ook ontmoedigd wanneer er geen verzekering be-schikbaar is, of wanneer uitgaven zoals reiskosten niet kunnen worden vergoed.
Niveau: nationaal
Richt zich tot: overheid/vrijwilligersorganisaties (voor wat verzekering/
vergoeding van uitgaven betreft)
Succesvolle projecten en goede praktijken promoten en bekend maken, en de overdracht van goede praktijken naar andere con-texten aanmoedigen.
In het kader van het INVOLVE-project zijn dergelijke voorbeelden reeds gepre-senteerd. Er moeten kanalen komen voor de promotie en de disseminatie van deze goede praktijken, en voor het bevorderen van duurzame netwerkontwik-keling. Alle overheidsniveaus en vrijwilligersorganisaties kunnen hierbij worden betrokken. De nodige financiering voor disseminatie moet beschikbaar worden gemaakt.
Niveau: lokaal, nationaal/regionaal, Europees Richt zich tot: overheid, vrijwilligersorganisaties
Netwerkontwikkeling op Europees niveau ondersteunen: een dialoog aangaan met Europese netwerken van vrijwilligersorga-nisaties en migrantenorgavrijwilligersorga-nisaties, en samenwerkingsverbanden opzetten met de nationale contactpunten voor integratie.
Netwerkontwikkeling wordt beschouwd als een cruciaal onderdeel van het sti-muleren van goede praktijken en deskundigheidsbevordering zowel in de vrijwil-ligerssector als bij de overheid. Op Europees niveau moeten netwerken op het vlak van vrijwilligerswerk en integratiekwesties worden gepromoot en onder-steund. Er is behoefte aan permanent Europees debat en netwerkontwikkeling die de verschillende belanghebbenden (vrijwilligerssector, migrantenorganisaties, werkgevers, vakbonden, overheid) bij elkaar brengt om vernieuwende methodes voor de bevordering van integratie in de Europese Unie te identificeren en te verspreiden. Het European Volunteer Centre (CEV) moet bij dit proces worden betrokken. De nationale leden van het CEV moeten samenwerken met de natio-nale contactpunten voor integratie.
Niveau: nationaal, Europees
Richt zich tot: Europese Commissie, vrijwilligersorganisaties, andere be-langhebbenden en actoren van de civiele samenleving
Research uitvoeren om meer aan de weet te komen over de verspreiding en de aard van vrijwilligerswerk door onderdanen van derde landen: patronen, behoeften, percepties, voordelen, belemmeringen, ondersteuning, kansen en goede praktijken.
8
9
10
11
12
Aanbevelingen voor beleidsmakers
102 103
6.
Deze research moet op verschillende niveaus worden uitgevoerd: lokaal, regi-onaal, natiregi-onaal, Europees en internationaal. Onderzoek naar vrijwilligerswerk door immigranten van de tweede en derde generaties is ook erg belangrijk en kan helpen de bestaande beste praktijken te identificeren. Voor vrijwilligerswerk door migranten kan worden bevorderd, is het belangrijk te weten waarom migranten vrijwilligerswerk verrichten (of belangrijker nog: waarom ze dat niet doen), wat voor soort actie een grotere betrokkenheid van verschillende nationaliteiten bij vrijwilligerswerk bevordert, en hoe deze betrokkenheid de integratie beïnvloedt.
Niveau: nationaal, Europees
Richt zich tot: overheid, Europese Unie, onderzoeksinstellingen
Vrijwilligerswerk erkennen als een instrument in het integratiebeleid en als een indicator van integratie.
De overheid moet erkennen dat vrijwilligerswerk op zich een indicator van integratie is, en dat het bijdraagt aan andere indicatoren van integratie zoals werk, toegang tot onderwijs, het leren van de taal van de gastgemeenschap, contacten tussen migrantenorganisaties en de gastsamenleving, en dergelijke meer. Overhe-den moeten vrijwilligerswerk een onderdeel maken van hun integratiestrategieën, en daarbij de nadruk leggen op de voordelen ervan. De voordelen van vrijwil-ligerswerk waar migranten en vluchtelingen deel van uitmaken zouden onder de aandacht moeten worden gebracht van de belanghebbenden, onder meer
De overheid moet erkennen dat vrijwilligerswerk op zich een indicator van integratie is, en dat het bijdraagt aan andere indicatoren van integratie zoals werk, toegang tot onderwijs, het leren van de taal van de gastgemeenschap, contacten tussen migrantenorganisaties en de gastsamenleving, en dergelijke meer. Overhe-den moeten vrijwilligerswerk een onderdeel maken van hun integratiestrategieën, en daarbij de nadruk leggen op de voordelen ervan. De voordelen van vrijwil-ligerswerk waar migranten en vluchtelingen deel van uitmaken zouden onder de aandacht moeten worden gebracht van de belanghebbenden, onder meer