Het is voor zowel de psychische als fysieke gesteldheid van de vrouw belangrijk dat er geen sprake is van huiselijk geweld. Het geweld tegen vrouwen neemt vele vormen aan en loopt van slaan tot aan verkrachting en moord, wat ernstige fysieke problemen voor de vrouw kan opleveren. Psychisch gezien leidt geweld tot onder andere angst. Deze angst kan ertoe leiden dat de vrouw niet langer zelf beslissingen durft te nemen, met als gevolg dat ze gehoorzaam wordt aan haar man om zo verder geweld te voorkomen.
Uit de empowerment op het gemeenschapsniveau is gebleken dat met betrekking tot huiselijk geweld op nationaal niveau geen wetten bestaan die huiselijk geweld tegen gaan. Hoewel in Nicaragua vandaag de dag zowel fysiek als psychisch geweld wordt erkend, worden deze vormen van geweld niet erkend als deze binnen het huis afspelen. 134 De algemene aanbeveling van het CEDAW-comité betreffende huiselijk geweld verplicht Nicaragua maatregelen te nemen om huiselijk geweld te voorkomen. Vanuit de overheid worden echter geen maatregelen genomen om de situatie van de
133 Heaton, ‘The effects of status on women’s autonomy in Bolivia, Peru and Nicaragua’, 292. 134Pérez-Landa, ‘Violence against women in Nicaragua’, 11.
vrouwen op dit gebied te verbeteren.135 Dit is een schending van het CEDAW-verdrag. Daarnaast blijkt het huiselijk geweld in Nicaragua gevestigd te zijn in de sterke cultuur van het machismo waarin geweld wordt gezien als normaal om zo de macht van de man te tonen.
Het niet hebben van een wet om huiselijk geweld te bestraffen en de cultuur van het machismo waarin geweld als oplossing voor een conflict wordt gezien, leiden er in de praktijk toe dat huiselijk geweld een steeds groter wordend probleem is in Nicaragua. Zestig procent van de Nicaraguaanse vrouwen zegt wel eens slachtoffer geweest te zijn van een vorm van huiselijk geweld. 136 Naast het daadwerkelijke slaan, geeft 36 procent van de mishandelde vrouwen aan tijdens het geweld ook gedwongen te zijn seks met de man te hebben. 137 Doordat er geen specifieke wet is tegen huiselijk geweld, blijken in de praktijk daders niet of nauwelijks worden gestraft. 70 procent van de daders worden niet wordt berecht.138
Met betrekking tot de empowerment op het gemeenschapsniveau was geconcludeerd dat er sprake was van erkenning van het probleem vanuit de politie, de NGO’s en de sociale en gezondheidsinstanties. Aan de ene kant lijkt deze erkenning niet tot uiting te komen in de praktijk. Huiselijk geweld wordt nog steeds niet vaak gemeld bij politie of zorginstanties. Daarnaast heeft de Nicaraguaanse vrouw in vele gevallen geen geld om eventuele advocatenkosten te betalen voor het aanklagen van de dader. Het gevolg hiervan is dat ze in de slechte situatie blijven zitten, waarin ze worden beperkt. In de gevallen dat vrouwen deze kunnen betalen, blijken ook de verplichte verhoringen een probleem zowel op het gebied van taal als op het gebied van afstand. Soms liggen de rechtbanken te ver weg en hebben de vrouwen niet de mogelijkheid om te reizen. 139 Het gevolg is dat daders niet worden berecht en dus door blijven gaan met hun gedrag.
Het leidt er echter niet toe dat alle slachtoffers in dezelfde situatie blijven zitten waarin ze mishandeld worden door de man. De erkenning van het probleem lijkt aan de andere kant dus wel positieve effecten te hebben. Op de empowerment op het gemeenschapsniveau is gebleken dat het scheidingspercentage erg hoog is. Met name de Nicaraguaanse vrouw neemt hierin het initiatief. Hoewel de schaamte zeer groot is, gaat een groot deel van de vrouwen die slachtoffer is van huiselijk geweld weg bij de man. Dit blijkt in het bijzonder te gebeuren bij jongere vrouwen. Waar oudere Nicaraguaanse vrouwen langer vast blijven zitten in een relatie, hebben jongere vrouwen meer autonomie ontwikkeld op dit gebied. Zij besluiten eerder om een punt achter een relatie/ huwelijk te zetten dan oudere vrouwen. 140 De cultuur van het machismo lijkt dus te verzwakken op dit gebied.
135 ‘General Recommendation 19’, The Committee on the Elimination of Discrimination against Women. 136 Mariana Echandi, ‘A new start in Mexico. Leaving domestic violence behind’, UNHCR <
http://www.unhcr.org/4ab9d5556.html> (23 september 2009; geraadpleegd op 5 november 2009).
137 Red de Mujeres contra la Violencia Nicaragua, ‘Informe Nacional de Nicaragua sobre Violencia Doméstica, Audiencia Regional ante la Comisión Interamericana de Derechos Humanos’
<http://www.alianzaintercambios.org/files/doc/1167172711_1167167473_Informe%20Nicaragua.pdf > (juli 2006; geraadpleegd op 5 november 2009) 6.
138 Echandi, ‘A new start in Mexico’. 139
Pérez-Landa, ‘Violence against women in Nicaragua’, 12.
Dat er nog sprake is van geweld in Nicaragua laat zien dat het machismo nog steeds op grote schaal aanwezig is. Het feit echter dat de vrouw ook naar aanleiding van dit geweld een scheiding aan durft te vragen en dit ook daadwerkelijk gebeurt in de praktijk laat zien dat de vrouw meer autonomie aan het ontwikkelen is. De vrouw kan haar leven weer positief veranderen en ze hoeft niet dagelijks met angst te leven voor verder geweld van de man. Dit is een zeer belangrijke ontwikkeling. Dit betekent namelijk dat de positie van de vrouw verandert doordat de vrouw sterk en onafhankelijk genoeg is om niet langer te hoeven leven in een situatie die haar schade toe brengt.
Desalniettemin is huiselijk geweld nog aan de orde van de dag in Nicaragua. Hoewel er op nationaal niveau wetten bestaan die geweld in het algemeen verbieden is er geen specifieke bepaling voor huiselijk geweld. Geweld binnen het gezin wordt in de Nicaraguaanse wetgeving niet erkend en de daders worden daardoor niet vervolgd. Om huiselijk geweld te voorkomen in de toekomst is het daarom noodzakelijk dat er een wet komt die ook het geweld binnen het huis erkend en bestraft. Daarnaast moet de overheid de algemene aanbeveling van het CEDAW-comité implementeren in de nationale wetgeving. De erkenning van de politie, de NGO’s en de verschillende gezondheidsinstellingen van het probleem van huiselijk geweld is daarin een belangrijke factor. Zij kunnen druk uit gaan oefenen op de overheid om een wet tegen huiselijk geweld op te stellen. Op die manier kan huiselijk geweld officieel worden erkend en kunnen de daders van huiselijk geweld worden bestraft, zodat de vrouw een leven kan leiden zonder geweld. Pas dan kan de situatie van de Nicaraguaanse vrouw echt worden veranderd.
Nu alle elementen van het schema van Schuler en Malhotra zijn onderzocht kan antwoord worden gegeven op de vraag in hoeverre er in Nicaragua sprake is van empowerment op het huishoudelijk niveau. Hierbij zijn de belemmeringen en veranderingen op het nationale/internationale en het gemeenschapsniveau van invloed op het dagelijks leven wat zich uit in de empowerment op het huishoudelijk niveau. De belangrijkste verandering op het gemeenschapsniveau was de komst van de politieke constitutie die rechten gaf aan de vrouw. Deze rechten blijken echter in de praktijk niet te worden gegarandeerd en de rechten die er zijn, zijn vaak niet voldoende om een bepaald probleem tegen te gaan. De autonomie op het huishoudelijk niveau is beperkt. Met betrekking tot de controle over seksuele relaties is de vrouw in het bijzonder als het gaat over seksuele relaties binnen een relatie of huwelijk vaak het slachtoffer van gedwongen seks. Hoewel er sinds de constitutie in Nicaragua wetten bestaan die verkrachting verbieden, is er geen wet specifiek gericht op verkrachting binnen het huwelijk. Daarnaast moet de overheid volgens de constitutie zorgen voor een goede gezondheidszorg. Met betrekking tot de vrije toegang tot anticonceptie blijken de verschillende beleidsstrategieën die de overheid heeft op het gebied van de reproductieve gezondheid in de praktijk niet voldoende te worden geïmplementeerd. Er zijn slechts beperkte gezondheidscentra waar vrouwen terecht kunnen en het budget is zeer beperkt waardoor er slechte toegang is tot anticonceptie. Het gevolg hiervan is dat het hoge percentage tienerzwangerschappen in stand wordt gehouden. De komst van Ortega heeft deze
situatie doen verslechteren. De Nicaraguaanse vrouw blijkt niet langer te beschikken over een veilige toegang tot abortus als gevolg van de anti-abortuswet van Ortega. Hierdoor kan het leven van de vrouw in gevaar komen, wat een schending is van de internationale mensenrechtenverdragen. Ook met betrekking tot de vrije keuze voor een echtgenoot wat zeer gerelateerd is aan de leeftijd waarop jonge meisjes trouwen, blijken zowel de nationale wetten als de internationale wetten te worden geschonden. De vrouw heeft op dit gebied beperkte autonomie. De leeftijd waarop getrouwd wordt laat zien dat een volwassen keuze nog niet mogelijk is. Daarnaast blijkt de man gemiddeld ook tien jaar ouder te zijn dan het meisje. Hoewel het niet voor alle huwelijken zal gelden, geeft dit zeer zeker een indicatie aan dat bij het kiezen van een echtgenoot economische factoren een rol kunnen spelen. Tot slot laat de grote mate van huiselijk geweld zien dat de constitutie alleen niet voldoende is om de situatie van de vrouw te veranderen. In Nicaragua is geen wet die het geweld in huis erkend. Het gevolg hiervan is dat de meerderheid van de Nicaraguaanse vrouwen aangeeft wel een keer slachtoffer te zijn geweest van huiselijk geweld. Daarnaast implementeert Nicaragua het CEDAW-verdrag onvoldoende in de nationale wetgeving. Toch durft de jongere generaties weg te gaan bij de man als er huiselijk geweld heeft plaatsgevonden. Dit is een zeer belangrijke stap voorwaarts en laat zien dat de vrouw meer autonomie krijgt.
Uit dit hoofdstuk is tevens te concluderen dat net als op de andere niveaus het machismo en de katholieke kerk doorwerken op dit niveau en in de weg staan van de verbetering van de situatie van de vrouw. In het bijzonder blijkt het machismo de oorzaak te zijn van veel van de problemen op het huishoudelijk niveau. Zo wordt het huiselijk geweld in Nicaragua gekenmerkt door het machismo waarin geweld een oplossing is om een probleem op te lossen. Daarnaast moet de vrouw in deze cultuur haar man volgen wat leidt tot een beperkte autonomie op de controle over seksuele relaties. Met betrekking tot de katholieke kerk laat de anti-abortus wet zien dat de invloed van de kerk gevolgen heeft voor de vrouw. Door de anti-abortuswet is het percentage moedersterfte al gestegen. Het enige element op dit niveau waarin het machismo niet langer sterk aanwezig te zijn is op het gebied van participeren in huiselijke beslissingen en het aanvragen van een scheiding naar aanleiding van huiselijk geweld. De Nicaraguaanse vrouw heeft in de huishoudelijke beslissingen ook een stem. Hoewel dit een vorm van autonomie aangeeft, kan gesteld worden dat de autonomie op de andere onderzochte gebieden te beperkt is. Geconcludeerd kan worden dat er geen sprake is van
empowerment op het huishoudelijk niveau volgens het schema van het meten van empowerment van
Schuler en Malhotra.
Nu de empowerment op alle niveaus is onderzocht kan geconcludeerd worden in hoeverre
Conclusie
In dit onderzoek is onderzocht in hoeverre empowerment een oplossing is voor het garanderen van een goede reproductieve gezondheid in Nicaragua. De reproductieve gezondheid van de Nicaraguaanse vrouw anno 2010 is slecht. Het land kent naast het hoogste percentage tiener- en ongewenste zwangerschappen van Latijns- en Centraal Amerika zowel een hoog percentage babysterfte als moedersterfte. Een slechte reproductieve gezondheid beperkt zich niet alleen tot Nicaragua. Wereldwijd is de slechte reproductieve gezondheid doodsoorzaak nummer één van vrouwen.
Een goede reproductieve gezondheid is belangrijk voor het leven van de vrouw, maar is ook noodzakelijk voor de ontwikkeling van een land. Jaarlijks gaat veel productieve tijd verloren door het niet hebben van een goede reproductieve gezondheid. Internationaal is het behalen van een reproductieve gezondheid dan ook erkend in verschillende beleidsdocumenten zoals het Beijing platform voor actie en het ICPD programma. In de internationale mensenrechtenverdragen is het CEDAW-verdrag het enige verdrag dat expliciet het recht op een goede reproductieve gezondheid erkend. In de andere internationale mensenrechtenverdragen zoals het ESOCUL-verdrag is de reproductieve gezondheid impliciet gewaarborgd in het recht op gezondheid waarvan de reproductieve gezondheid een belangrijk onderdeel is.
Empowerment wordt als oplossing gezien om een hoge reproductieve gezondheid van
vrouwen te bereiken. Empowerment is in dit onderzoek gedefinieerd als de uitbreiding in de
mogelijkheden van de mens om strategische levenskeuzes te maken in een context waar dit voorheen niet mogelijk was. Empowerment gaat over het verkrijgen van autonomie. Als empowerment is
opgetreden, betekent dit dat vrouwen zelf beslissingen kunnen maken en op deze manier hun eigen leven kunnen beïnvloeden. Empowerment is een van de eerste stappen in het garanderen van een hoge reproductieve gezondheid. Vrouwen moeten voldoende zelfvertrouwen hebben om de traditionele gebruiken, waar hun seksualiteit en reproductiviteit uit voortkomt te doorbreken om zo hun rechten te bevestigen en zo zelf te kunnen beslissen over hun seksualiteit en reproductiviteit. Als eenmaal
empowerment is bereikt en vrouwen door dit proces op de hoogte zijn van seksuele en reproductieve
rechten, hebben zij een sterkere positie om te bepalen hoe zij toegang krijgen tot de gezondheidszorg en hoe zij hierin worden behandeld. Zij hebben dan autonomie verkregen over hun eigen leven en hebben zelf in de hand hoe ze het leven willen indelen.
Om antwoord te geven op de vraag in hoeverre empowerment een oplossing is voor het garanderen van een goede reproductieve gezondheid in Nicaragua is aan de hand van het schema van meten van empowerment van Sidney Ruth Schuler en Anju Malhotra geanalyseerd of er sprake is van
empowerment in de familiare dimensie. In deze dimensie vindt empowerment plaats op drie niveaus:
het nationale/internationale-, het gemeenschaps- en het huishoudelijk niveau. De elementen en veranderingen op deze niveaus zijn van invloed op elkaar. Zo bepaalt het nationale/internationale
niveau wat er op het gemeenschapsniveau en op het huishoudelijk niveau plaats vindt. Daarnaast zijn de veranderingen op het gemeenschapsniveau tevens van invloed op de empowerment op het huishoudelijk niveau.
Na de analyse van het schema van Schuler en Malhotra kan geconcludeerd worden dat er geen sprake is van empowerment in de familiare dimensie. De autonomie op de drie niveaus blijkt hiervoor te beperkt te zijn. Ten eerste komt dit tot uiting op het nationale/internationale niveau waar sinds de komst van Daniel Ortega het beleid ten aanzien van de reproductieve gezondheid is verslechterd. Hierdoor is abortus na jaren dat medische abortus wel was toegestaan verboden. Daarnaast blijkt de gezondheidszorg, die noodzakelijk is voor het behalen van een goede reproductieve gezondheid, van slechte kwaliteit te zijn. Er is te beperkt budget voor de reproductieve zorg en slechts de rijkste Nicarguanen kunnen goede zorg betalen. Door de komst van Ortega zijn tevens twee belangrijke gezondheidsklinieken gesloten en is de internationale financiering waar de distributie van anticonceptie van afhankelijk is stopgezet. Zeer belangrijk voor deze veranderingen is de katholieke kerk, waar zonder haar steun Ortega nooit aan de macht had kunnen komen. De invloed van de katholieke kerk blijkt in Nicaragua zeer sterk te zijn. Zij is van invloed op de ideeën van politici en beleidmakers waardoor ze niet alleen zelf beleid kan maken, maar waardoor ze ook eenmaal gemaakt beleid kan terugdraaien. Naast de strijd tegen abortus, strijdt de kerk ook al jaren tegen het gemeenschappelijke huwelijk en de optie tot scheiden wat tegen de normen en waarden ingaat van de kerk. Hoewel ze in de strijd tegen abortus succesvol is geweest, bestaat het gemeenschappelijke huwelijk en de optie tot scheiden nog steeds. Ook het machismo is in Nicaragua bepalend voor de ideeën betreffende de reproductieve gezondheid. De cultuur van machismo kenmerkt zich door agressie, systematische onderschikking van vrouwen, paternalisme en de verafgoding van hun reproductieve en voortplantingscapaciteiten. Dit uit zich niet alleen in het dagelijks leven maar zit diepgeworteld in de politieke en sociale instituties. Zo is de door de kerk ingezette strijd tegen abortus ondersteund door de machocultuur die vrouwen die abortus plegen zien als moordenaars. Daarnaast is ook de gezondheidzorg mannelijk georiënteerd waar vrouwen voornamelijk worden gezien noodzakelijk voor voortplanting en bestaat er hierdoor geen specifiek gericht beleid op de behoeftes van de vrouw. Op het nationale/internationale niveau kan dan ook niet geconcludeerd worden dat er sprake is van empowerment.
Dat de situatie vandaag de dag omtrent de reproductieve gezondheid en haar belemmeringen, zoals te zien is op het nationale/internationale niveau, niet veel is veranderd ten opzichte van vroeger is goed te zien op de op de empowerment op het gemeenschappelijke niveau. Op dit niveau zijn de veranderingen in de autonomie van de vrouw onderzocht waar blijkt dat de katholieke kerk, haar invloed op beleidsmakers en tevens het machismo ook al gedurende de Sandinistische revolutie van 1979 tot 1990 en de jaren daarna in de weg hebben gestaan voor het behalen van een goede reproductieve gezondheid. In de Sandinistische revolutie was de regering namelijk wel degelijk bereid tot het verbeteren van de situatie van vrouwen. De veranderingen bleven op reproductief gebied echter
achter omdat door de invloed van de katholieke kerk en de sterke cultuur van het machismo geen veranderingen mogelijk waren. Hoewel op reproductief gebied geen verandering plaatsvond, leidde de revolutie wel tot het opstellen van de politieke constitutie van 1987 waar vrouwen rechten kregen en waar iedereen gelijk werd gesteld voor de wet. Om te kunnen spreken van empowerment op het gemeenschappelijke niveau is op dit niveau tevens onderzocht of de acceptatie voor de mogelijkheid tot scheiden is toegenomen, of de leeftijd waarop voor het eerst getrouwd wordt is gestegen en of er sprake is van campagnes tegen huiselijk geweld als onderdeel van de erkenning van huiselijk geweld. Met betrekking tot de acceptatie in de mogelijkheid tot scheiden blijkt dat deze in Nicaragua zeer groot is. Hoewel er op het nationaal/internationale niveau geconcludeerd was dat de katholieke kerk al jaren strijd tegen de mogelijkheid tot scheiden, blijkt deze strijd niet alleen wettelijk niet succesvol maar heeft deze strijd ook geen invloed op de daadwerkelijke mogelijkheid tot scheiden. Nicaragua kent namelijk het hoogste scheidingspercentage van Latijns- en Centraal Amerika. Belangrijk om te zien is dat de invloed van de kerk en het machismo dus niet op alle gebieden voor de vrouw sterk aanwezig is. Daarnaast is de leeftijd waarop voor het eerst getrouwd wordt gestegen met een jaar. Hoewel deze stijging zeer positief is, is zeventien jaar alsnog zeer jong om te trouwen. Deze verandering houdt dus niet in dat er empowerment is opgetreden. Hiervoor is zeventien jaar nog te