De leeftijd waarop getrouwd wordt is van groot belang voor de positie en de situatie van de vrouw. Jong trouwen betekent vaak jong kinderen krijgen met de reeds vermelde fysieke problemen en een verminderde kans op educatie tot gevolg. Uit onderzoek blijkt dat vrouwen die jonger trouwen tevens minder beslissingsmacht hebben in het huishouden. Daarnaast is het op jonge leeftijd trouwen van invloed op hoe een meisje behandeld worden. Jong getrouwde vrouwen zijn een groter slachtoffer van huiselijk geweld en worden vaak gedwongen tot het hebben van bepaalde seksuele relaties. 92 Dit heeft in veel gevallen te maken met het feit dat het op jonge leeftijd trouwen vaak betekent dat het meisje geen keuze heeft over het kiezen van een echtgenoot.
Een veelvoorkomende praktijk in ontwikkelingslanden is dat meisjes jong worden uitgehuwelijkt of op een zeer jonge leeftijd trouwen. Gedwongen huwelijken zijn in de Sub-Sahara Afrika en Zuid-Azië aan de orde van de dag. Daarnaast blijkt dat hoewel gedwongen huwelijken niet de dagelijkse praktijk zijn in Latijns-Amerika, op dit continent wel huwelijken plaats vinden op een zeer jonge leeftijd waar afgevraagd kan worden hoe vrij de keuze is voor een echtgenoot op zeer jonge leeftijd. 93 Vrouwen, meestal jong van leeftijd, worden uitgehuwelijkt veelal om economische redenen. Door het trouwen met een persoon uit een hogere klasse met meer geld, kan deze man de vrouw en haar familie financieel onderhouden. Daarnaast speelt status in veel ontwikkelingslanden een belangrijke rol. Door te trouwen met iemand uit een hogere klasse, krijgt de familie van de vrouw meer aanzien.94
Voor de empowerment op het gemeenschappelijke niveau is het van belang om te kijken of er verandering in Nicaragua is opgetreden in de leeftijd waarop meisjes trouwen en welke effecten dit
92 Robert Jensen en Rebecca Thornton, ‘Early marriage in de developing world, Gender and development 11 (juli 2003) 2 9-19 aldaar 9.
93 Stephen H. Umemoto, ‘Early marriage. Child spouses’, UNICEF < http://www.unicef-irc.org/publications/pdf/digest7e.pdf > (maart 2007; geraadpleegd op 12 januari 2010) 2. 94 Jensen en Thornton, ‘Early female marriage in de developing world’, 12.
heeft voor de situatie van de vrouw. Als er positieve verandering optreedt in de leeftijd waarop vrouwen trouwen, geeft dit aan dat de vrouw meer autonomie heeft verkregen. Immers later trouwen, betekent vaak het zelf kunnen kiezen met wie er getrouwd wordt en betekent tevens op latere leeftijd kinderen krijgen. Hierdoor kunnen vrouwen zich lichamelijk beter ontwikkelen, maar het geeft ook aan dat vrouwen meer toegang hebben tot educatie, wat de toekomst van de vrouw zeer verbeterd.
In Nicaragua blijkt de leeftijd waarop gemiddeld getrouwd wordt met een jaar gestegen te zijn. Het percentage getrouwde vrouwen in de leeftijd van 15 tot 19 jaar is in de periode 1998-2000 afgenomen en het percentage getrouwde vrouwen in de leeftijdscategorie 20-24 is toegenomen. 95 De leeftijd waarop vrouwen trouwen stijgt en dit zou de Nicaraguaanse vrouw een kans moeten geven op een betere toekomst omdat zij dan later kinderen kan krijgen, gelijkwaardiger is in het gezin en de mogelijkheid kan hebben op educatie. 96 Toch moet alsnog kritisch gekeken worden naar de huidige leeftijd waarop jonge vrouwen trouwen. De gemiddelde leeftijd voor vrouwen waarop in Nicaragua vandaag de dag getrouwd wordt, ligt rond het zeventiende jaar. Dit is een stijging van ongeveer een jaar in de afgelopen tien jaar.97 Dit terwijl in de grote internationale mensenrechtenverdragen een persoon van zeventien jaar nog als kind wordt gezien en de minimumleeftijd waarop getrouwd mag worden is gesteld op achttien jaar.98 De leeftijd waarop getrouwd wordt in Nicaragua kan dus wel gestegen zijn, maar als de huidige leeftijd waarop getrouwd wordt nog maar zeventien is, geeft dit geen grotere vorm van autonomie aan. In de ontwikkelde landen is te zien dat de leeftijd waarop getrouwd wordt veel hoger ligt. Alleen al kijkend in Nederland blijkt de gemiddelde leeftijd waarop vrouwen trouwen 31,1 te zijn, een verschil met Nicaragua van bijna 14 jaar. Aan de andere kant vergeleken met landen in de regio is de leeftijd waarop vrouwen trouwen in Nicaragua helemaal niet zo laag. In Mexico blijkt dat 16 procent van de jonge vrouwen tussen 15-19 al getrouwd is. Bij Nicaragua is dit slechts 5,1. Deze trend is ook te zien in Brazilië en Paraguay waar in diezelfde leeftijdscategorie 17 procent van de jonge vrouwen getrouwd blijkt te zijn.
Concluderend kan gesteld worden dat Nicaragua vergeleken met de landen uit de regio een relatief hoge leeftijdsgrens kent waarop vrouwen trouwen. Daarnaast stijgt die grens ook. In die zin kan in het kader van schema van het meten van empowerment volgens Malhotra en Schuler gesteld worden dat er op dit punt positieve progressie is gemaakt. Toch blijft de vraag bestaan of er daadwerkelijk meer autonomie is voor de Nicaraguaanse vrouw nu de leeftijd waarop ze trouwt niet
95 Instituto nacional de estadisticas y cencos en Ministerio de Salud, ‘ República de Nicaragua. Encuesta Nicaragüense de demografía y salud 1998’, Demographic and health survey <
http://www.measuredhs.com/pubs/pdf/FR100/05Capítulo05.pdf > (april 1999) 83 en Instituto nacional de estadisticas y cencos en Ministerio de Salud, ‘ República de Nicaragua. Encuesta Nicaragüense de demografía y salud 2001’, Demographic and health survey <http://www.measuredhs.com/pubs/pdf/FR135/00FrontMatter.pdf
> (oktober 2002) 125.
96 Jensen en Thornton, ‘ Early female marriage in de developing world’, 12.
97 Tim Heaton, Tina J. Huntsman e.a., ‘The effects of status on women’s autonomy in Bolivia, Peru and Nicaragua’, Population research and policy review 24 (juni 2005) 3 283-300, aldaar 294.
98 ‘Convention on the right of the child’, United Nations <http://www2.ohchr.org/english/law/crc.htm>(20 november 1989; geraadpleegd op 13 oktober 2009) art 1. en CEDAW verdrag art. 16.
langer zestien jaar is, maar deze ligt op zeventien jaar. Zeventien blijft zeer jong waardoor de mogelijkheden voor de vrouw in de toekomst worden beperkt.
Dit is goed te zien op het gebied van educatie. Zoals eerder vermeld, betekent het trouwen op latere leeftijd dat vrouwen meer mogelijkheid hebben tot educatie. Toch blijkt het percentage jonge vrouwen in het onderwijs te zijn gedaald in de laatste jaren in plaats van gestegen. 99 Een stijging van een jaar van de gemiddelde leeftijd waarop getrouwd laat dus zien dat het niet een direct effect heeft op de kans van de vrouw op hoger onderwijs. Hieraan liggen uiteraard ook andere factoren aan de grondslag, zoals het niet voldoende garanderen van onderwijs door de Nicaraguaanse overheid maar het laat wel zien dat de situatie van jonge vrouwen niet per definitie verbeterd als de leeftijdsgrens waarop getrouwd wordt met een jaar verschuift van zestien naar ongeveer zeventien jaar.
Geconcludeerd kan worden dat zich wel degelijk veranderingen voortdoen in Nicaragua in de leeftijd waarop er getrouwd wordt, maar dat deze nog te beperkt zijn om te kunnen concluderen dat er
empowerment op dit gebied heeft plaatsgevonden. Hiervoor is de autonomie nog te beperkt.
Gerelateerd aan de gemiddelde leeftijd waarop getrouwd wordt, is de vrije keuze voor een echtgenoot. In de aankomende paragraaf wordt geanalyseerd in hoeverre er veranderingen zijn opgetreden in de vrije keuze voor een echtgenoot om te bepalen of er sprake is van empowerment op het gemeenschapsniveau.
3.2.2 De veranderingen in de vrije keuze voor een echtgenoot
Om te kunnen spreken van volledige autonomie is het van belang dat een vrouw zelf een keuze moet kunnen maken over diegene met wie ze gaat trouwen. De leeftijd waarop getrouwd is in Latijns-Amerika vaak bepalend voor de al dan niet vrijwillige keuze voor een echtgenoot. In de vorige paragraaf is reeds geanalyseerd dat de gemiddelde leeftijd waarop in Nicaragua getrouwd wordt ligt rond het zeventiende jaar van het meisje. Daarnaast blijkt in Nicaragua de leeftijd van de man met wie een vrouw trouwt gemiddeld tien jaar ouder te zijn. 100 Dit leeftijdsverschil en de jonge leeftijd waarom vrouwen trouwen kunnen de gelijke toegang tot huwelijk beperken en doet de vraag oproepen of er op deze jonge leeftijd een eigen bewuste keuze mogelijk is. Of deze situatie is veranderd, is zeer lastig te onderzoeken aangezien er geen informatie met betrekking tot dit onderwerp is. Aan te nemen is dat naarmate de leeftijd waarop getrouwd wordt verschuift, de autonomie van de vrouw toeneemt. Met deze toenemende autonomie, is het waarschijnlijker dat de vrouw zelf steeds meer een eigen keuze maakt met wie ze wilt trouwen. Aangezien de leeftijd waarop vrouwen trouwen in Nicaragua hoger opschuift, lijkt de keuze van een echtgenoot ook vrijer te worden. Toch is een jong meisje van
99 Instituto nacional de estadisticas y cencos en Ministerio de Salud, ‘. Encuesta Nicaragüense de demografía y salud 1998’, 15 en Instituto nacional de estadisticas y cencos en Ministerio de Salud, ‘ Encuesta Nicaragüense de demografía y salud 2001’, 28.
100
‘Forced sexual relations among married young women in developing countries’, Population council <http://www.popcouncil.org/pdfs/popsyn/PopulationSynthesis1.pdf> (juni 2004; geraadpleegd op 11 november 2009)1.
zeventien niet volwassen genoeg om vrijwillig een keuze te maken. Bij een jong meisje zijn het meestal de economische factoren die doen besluiten om te gaan trouwen aangezien jonge huwelijken namelijk vaak een teken zijn van armoede.
Geconcludeerd uit dit en uit de vorige paragraaf is dat hoewel er verandering aan het optreden is in de leeftijd waarop de Nicaraguaanse vrouw trouwt, deze verandering niet als voldoende is te classificeren om te kunnen spreken van autonomie voor de Nicaraguaanse vrouw op dit gebied. Daarvoor is de leeftijd waarop er gemiddeld getrouwd wordt simpelweg te jong.
Om te kunnen spreken van empowerment op het gemeenschapsniveau moet er volgens het schema van Schuler en Malhotra acceptatie van de mogelijkheid tot scheiding zijn. Op het nationale/internationale niveau is al de steun voor de veranderingen in de acceptatie geanalyseerd. In de aankomende paragraaf wordt onderzocht wat de gevolgen zijn van het niet hebben van die religieuze steun.
3.2.3 Acceptatie van scheidingen
Voor de autonomie van de vrouw is het van belang dat er een mogelijkheid bestaat om een scheiding aan te vragen en dat deze tevens geaccepteerd wordt. In ontwikkelingslanden komt vaak voor dat zonder toestemming van de man scheiden niet mogelijk is. Dit is een zeer complexe situatie aangezien het dus mogelijk is dat een vrouw niet kan scheiden en voor de rest van haar leven met een man moet doorbrengen waar zij eigenlijk niet mee wil leven. Dit beperkt de autonomie van de vrouw. De vrouw heeft dan niet de mogelijkheid om zelf beslissingen en keuzes te maken en wordt dan in een bepaalde situatie gedwongen wat zij wellicht niet wil. Dit betekent dat er geen gelijkwaardigheid bestaat in een huwelijk. Om van empowerment te kunnen spreken moet het voor de vrouw zowel juridisch als in de praktijk mogelijk zijn om een scheiding aan te vragen. Pas dan heeft ze controle over haar leven.
Zoals reeds onderzocht op het internationale/nationale niveau bestaat er sinds de revolutie door de constitutie van 1987 het recht om te scheiden in Nicaragua. Het huwelijk wordt in Nicaragua gezien als een vrijwillige overeenkomst tussen de man en de vrouw, waarin de scheiding door beide kan worden aangevraagd. 101 Op dit vlak hebben de vrouwen dus dezelfde rechten als de man. Zoals al eerder naar voren kwam, is de Nicaraguaanse vrouw wettelijk gezien gelijk aan de man. In het burgerlijk wetboek blijkt echter dat na de scheiding discriminatie optreedt. Volgens artikel 42 van dit wetboek heeft de vrouw na de scheiding 300 dagen niet het recht om te trouwen terwijl de man na een scheiding wel het recht heeft om meteen opnieuw te hertrouwen.102 Deze wetten zijn dus in strijd met elkaar en laat zien dat er in de praktijk geen sprake is van volledige gelijkwaardigheid. Dit ondermijnt de positie van de vrouw.
101 Maria Santos en Barbara Alpern Engel, ‘Women in the Nicaraguan Revolution’, Frontiers: A Journal of Women Studies 7 (1983)2 42-26 aldaar 43.
In het vorige hoofdstuk kwam naar voren dat er zeer beperkte religieuze steun is voor de wet omtrent scheiding. Ondanks protest vanuit de katholieke kerk bestaat deze wet hedendaags nog steeds. De katholieke kerk heeft niet voldoende invloed gehad op dit vlak om het beleid te beïnvloeden. Daarnaast blijkt in dit geval de katholieke kerk en haar conservatieve ideeën omtrent scheiding ook geen invloed te hebben hoe de wet uiteindelijk doorwerkt op het dagelijkse leven van de vrouw. De wet op scheiden komt in Nicaragua namelijk tot uiting in een aanzienlijk hoog scheidingspercentage van maarliefst 40 procent. 103 Dit is het hoogste percentage in de regio. Op dit moment gaat er een globale trend rond in ontwikkelingslanden om te scheiden, die ook Nicaragua treft. Het aantal scheidingen stijgt steeds meer.104 Vrouwen blijken daarin voornamelijk de initiators van de scheiding. Als verklaring wordt hiervoor gegeven dat de vrouwen in Nicaragua hard werken voor het geld en de zorg van de kinderen voornamelijk op hun terecht komt. Veel vrouwen verklaren niet een echtgenoot te willen ondersteunen die niets in huis doet.105 De vrouw is in dit opzicht niet langer afhankelijk van de man. Zij is in staat om haar eigen beslissingen te nemen en bij onvrede te besluiten de situatie te veranderen. De katholieke kerk met haar ideeën omtrent scheiding maar ook het machismo waarin de man de beslissingen maakt, blijken op dit gebied niet langer sterk genoeg te zijn. Een grotere vorm van autonomie is er niet. Doordat scheidingen worden geaccepteerd kan de vrouw zelf haar leven en toekomst inrichten.
In de praktijk kan de vrouw in het huwelijkse leven dus haar eigen beslissingen maken als het gaat om het aanvragen en de acceptatie van scheidingen. Na de constitutie waar de vrouw en man gelijkwaardig werden gesteld in het huwelijkse leven, blijkt de Nicaraguaanse vrouw op dit gebied zowel wettelijk als in het dagelijkse leven zelf volledige autonomie te hebben. Door middel van een scheiding aan te vragen kan zij zelf beslissen over haar toekomst en blijkt zij zelf in vele gevallen zelfs de initiatiefnemer van de scheiding. Op dit punt blijkt het religieuze protest tegen deze wet niet het leven van de vrouw zelf te beïnvloeden. De Nicaraguaanse vrouw heeft op dit gebied dan ook een zeer grote vorm van autonomie.
Om te bepalen of er sprake is van empowerment op het gemeenschapsniveau moet tot slot worden geanalyseerd in hoeverre er sprake is van campagnes tegen huiselijk geweld. Door campagnes tegen huiselijk geweld op te zetten, kan er namelijk erkenning komen voor het probleem. In de aankomende paragraaf wordt geanalyseerd of deze erkenning aanwezig is in Nicaragua.
103Marcia C. Inhorn, William K. Lanham e.a. ‘Global infertility & globalization of assisted reproductive technologies, International Journal of Gynecology & Obstetrics, 106 (2003) 2 172-174 aldaar 173.
104 Charles F. Westoff, ‘Trends in marriage and early childbearing in developing countries’, DHS comparative reports no.5 < http://www.measuredhs.com/pubs/pdf/CR5/CR5.pdf> (juli 2003; geraadpleegd op 6 december 2009)3.
105 ‘Concluding observations of the Committee on the Elimination of Discrimination against Women Nicaragua’, Committee on the elimination of discrimination against women
<http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/(Symbol)/e1df65c5677403e2c1256b430050af19?Opendocument> (26 januari 1993; geraadpleegd op 7 december 2009).