Huiselijk geweld is een groeiend probleem in Nicaragua. Huiselijk geweld uit zich in verschillende vormen. Deze zijn zowel psychisch als fysiek van aard met de ‘mildere’ vormen zoals sporadisch geslagen worden tot een systematische mishandeling waarin de vrouw door angst niet meer een normaal leven kan leiden. Huiselijk geweld ondermijnt de positie van de vrouw. Het is ten eerste een zeer denigrerend proces voor de vrouw. Daarnaast heeft huiselijk geweld angst en wanhoop tot gevolg. Deze angst voor verder geweld kan ertoe leiden dat de vrouw zoveel mogelijk haar man probeert te gehoorzamen. Geweld beperkt de autonomie van de vrouw. Een vrouw moet vrij van geweld, in staat zijn om haar eigen leven te leiden.
Huiselijk geweld is in Nicaragua sterk verbonden met machismo in Nicaragua. De man is de hoofd van het gezin en van de vrouw wordt geacht dat ze haar man volgt. Als de vrouw tegen haar man ingaat, kan dit in bepaalde situaties zijn mannelijkheid ondermijnen. Agressie wordt in het machismo gezien als een uiting van de mannelijkheid en kan dan ook volgen als de vrouw de man het gevoel geeft dat zijn mannelijkheid wordt ondermijnt. Huiselijk geweld is dus door het machismo verweven in het dagelijkse leven van vele Nicaraguaanse vrouwen en wordt tevens als een groot taboe gezien in het land.
Om dit te doorbreken is erkenning van het probleem noodzakelijk. Deze erkenning moet zowel komen vanuit de overheid als vanuit de NGO’s. Deze erkenning moet onder andere komen in de vorm van wetten tegen geweld. Daarnaast moeten er ook campagnes worden opgezet door zowel de overheid als door de NGO’s. Om te kunnen spreken van empowerment op het gemeenschapsniveau moet er volgens het schema van Schuler en Malhotra sprake zijn van campagnes tegen huiselijk geweld. Het belang van campagnes tegen huiselijk geweld is groot. Campagnes leiden er toe dat het probleem onder de aandacht komt van de slachtoffers, de daders maar ook van de omgeving. Niet alleen slachtoffers kunnen er op deze manier op gewezen worden dat huiselijk geweld niet vanzelfsprekend is, ook de daders zelf weten vaak niet anders dan dat geweld normaal is.
In Nicaragua wordt door de overheid huiselijk geweld niet tot nauwelijks erkend. Hoewel iedere vorm van geweld verboden is volgens de wet in Nicaragua, bestaat er geen wet die huiselijk geweld bestraft. Dankzij veel lobbyacties van verschillende Nicaraguaanse vrouwenorganisaties zijn er in Nicaragua wel bepaalde artikelen uit het Burgerlijk Wetboek en uit het criminele recht veranderd. Zo wordt naar aanleiding van wet 230 volgens het criminele recht nu zowel ‘lichamelijke schade’ als psychische schade erkend en bestraft. Daarnaast kunnen nu ook veiligheidsmaatregelen genomen worden zoals een contactverbod. Het probleem met deze wetsverandering is echter dat deze niet de geweldshandelingen erkend die zich binnen het gezin afspelen. Wet 230 heeft gezorgd dat fysieke en lichamelijke schade kan worden bestraft, maar handelingen die zich binnen het huis afspelen worden niet erkend en kunnen dus ook niet worden bestraft. 106 Het gevolg hiervan is dat de daders van huiselijk geweld niet kunnen worden vervolgd en de situatie van de vrouw zich blijft voortzetten
zolang ze niet besluit weg te gaan. Naast het feit dat er geen wet bestaat specifiek op huiselijk geweld, hebben de verschillende Nicaraguaanse regeringen daarnaast geen actie ondernomen om deze vorm van geweld tegen te gaan. Landelijk gezien zijn er geen overheidsprogramma’s die zich specifiek richten op het geweld tegen vrouwen. Hoewel internationaal maatregelen zijn gemaakt om huiselijk geweld tegen te gaan, komt Nicaragua deze afspraken niet na. Zo hebben de regeringen na de Sandinistische revolutie geen actie ondernomen en geld vrijgemaakt om het Beijing platform voor actie waarin wordt opgeroepen huiselijk geweld tegen te gaan te implementeren in het land. 107
In tegenstelling tot de overheid, hebben NGO’s wel campagnes opgezet om op deze manier huiselijk geweld onder de aandacht te brengen van de Nicaraguaanse bevolking. De NGO’s in Nicaragua zijn de afgelopen jaren zeer actief geworden in de strijd tegen huiselijk geweld. Zo is er het Nationale netwerk van vrouwen tegen geweld opgericht bestaande uit 160 verschillende Nicaraguaanse NGO’s die vandaag de dag nog steeds actief is.108 Dit netwerk heeft ervoor gezorgd dat huiselijk geweld en haar gerelateerde problemen bekend werden in de verschillende gezondheids-, educatie- en sociale instellingen. De feministische beweging in Nicaragua waar deze organisaties een onderdeel van zijn, is de afgelopen jaren in kracht toegenomen. Mede daardoor is het debat betreffende huiselijk geweld onderdeel geworden van het nationale debat. Vanuit de kant van organisaties is dus erkenning gekomen voor het probleem van huiselijk geweld. Er bestaan campagnes omtrent huiselijk geweld en daarnaast bieden NGO’s opvang voor slachtoffers.
Van belang voor de erkenning van geweld is de rol die de Nicaraguaanse politie heeft gespeeld. Hoewel zij bestuurd wordt vanuit de overheid, heeft zij ondanks de beperkte erkenning van de overheid in de praktijk wel degelijk actie ondernomen om huiselijk geweld tegen te gaan. De politie is in het tegengaan van huiselijk geweld een belangrijke factor. Zij kan bij erkenning van het probleem een veilige haven creëren voor de vrouw, waar de vrouw naar toe kan om aangifte te doen van huiselijk geweld. Als de politie deze vorm van geweld erkent, kan zij de daders van huiselijk geweld oppakken en de vrouw op deze manier beschermen tegen de man. In Nicaragua heeft een groep vooraanstaande vrouwelijke politieagenten ervoor kunnen zorgen dat huiselijk geweld niet langer gezien werd als een private gebeurtenis maar werd gezien als een sociaal probleem. Na de constitutie van 1987 waar de Nicaraguaanse vrouw rechten kreeg, kregen de vrouwelijke officieren een andere blik op hun rechten als vrouw. Het gevolg hiervan was dat deze vrouwelijke officieren binnen de politie streden voor commissariaten waar de slachtoffers van huiselijk geweld naar toe konden. 109 In 2000 kwam dit tot uiting in het opzetten van speciale ruimtes voor vrouwen binnen politiebureaus in zeven grote steden in Nicaragua. Hoewel de regering huiselijk geweld officieel niet erkend, heeft de
107 Ronald E. Garcia-Fogarty, ‘Organizing against domestic violence in Nicaragua. A study of gender and power dynamics’, <
http://www1.sis.american.edu/idp/resources/ORGANIZING_AGAINST_DOMESTIC_VIOLENCE.pdf> (2000; geraadpleegd op 17 november 2009) 48.
108 Garcia-Fogarty, ‘Organizing against domestic violence in Nicaragua’,38. 109 Helen Collinson, Women and revolution in Nicaragua (Londen; 1990)16.
politie ervoor kunnen zorgen dat huiselijk geweld in Nicaragua nu meer wordt erkend dan voorheen. Huiselijk geweld is hiermee niet opgelost. Ook binnen de politie blijft bijvoorbeeld het machismo met haar uiting van geweld voortbestaan. Hoewel ook vanuit mannelijke politieagenten meer erkenning is gekomen, blijkt door de mannelijke politieagenten geweld nog steeds als normaal worden gezien. Dit leidt ertoe dat niet alleen zij problemen met geweld oplossen, maar dat zij ook het slachtoffer niet altijd serieus nemen.
Wat voor een effect de erkenning van de politie, NGO’s en zorginstellingen heeft in de strijd tegen huiselijk geweld zal in het volgende hoofdstuk worden geanalyseerd. Hier zullen de gevolgen van deze situatie te zien zijn op het dagelijkse leven van de Nicaraguaanse vrouw.
In dit hoofdstuk is onderzoek gedaan naar de empowerment op het gemeenschapsniveau waar vooral de nadruk is gelegd op veranderingen in de autonomie van de Nicaraguaanse vrouw. De Sandinistische revolutie heeft hier een aanzienlijke rol in gespeeld. De Sandinistische regering maakte de verbetering van de positie van de vrouw tot een van de speerpunten van haar beleid. Dit uitte zich in de constitutie van 1987 waar vrouwen voor de wet gelijk werden gesteld aan de man en rechten kregen die vandaag de dag nog steeds gelden in Nicaragua. Daarnaast blijkt er een grote acceptatie te zijn voor de opties tot scheiden en is de leeftijd waarop voor het eerst getrouwd wordt opgeschoven. Hoewel hier verandering in is opgetreden, blijkt de huidige leeftijd waarop vrouwen trouwen te jong om een volwassen en vrije keuze te maken. De autonomie van jonge vrouwen blijkt op dat gebied nog zeer beperkt. Op het gebied van campagnes tegen huiselijk geweld moet er geconcludeerd worden dat hier ook verandering in is opgetreden. Hoewel de regering ondanks de grote problemen van huiselijk geweld in Nicaragua geen actie heeft ondernomen, blijkt er vanuit NGO’s en de politie erkenning te zijn voor het probleem. Deze erkenning is essentieel in het verder tegengaan van huiselijk geweld.
Deze veranderingen hebben ertoe geleid dat de Nicaraguaanse vrouw op deze gebieden meer autonomie heeft gekregen gedurende de jaren. Toch blijken de twee factoren die op het nationale/internationale niveau ook een belemmering vormde voor het behalen van een hoge reproductieve gezondheid ook op dit niveau een goede reproductieve gezondheid in de weg te staan. De katholieke kerk en het machismo hebben ervoor gezorgd dat op reproductief gebied de veranderingen beperkt bleven. Hoewel er in het bijzonder tijdens de revolutie de regering positief gestemd was om de reproductieve gezondheid van de vrouw te verbeteren en maatregelen en wetten opstelde om de situatie van vrouwen op dit gebied te verbeteren, bleven de culturele en religieuze patronen te sterk om te doorbreken. Het machismo en met name de rijke invloed van de kerk hebben ertoe geleid dat er geen beleid tot stand is gekomen met betrekking tot de reproductieve rechten. De problemen die zich in het vorige hoofdstuk voortdeden, blijken dus ook van invloed te zijn op dit niveau. Toch blijkt de invloed van de kerk en het machismo op het gebied van de acceptatie van scheiding niet voldoende te zijn om ervoor te kunnen zorgen dat scheiden niet meer mogelijk is. Dit laat zien dat hoewel de invloed van de kerk en het machismo nog wel heel groot is, verandering in de
invloed van de kerk en het machismo wel degelijk mogelijk is. Op dit gebied hebben de kerk en het machismo niet langer een greep op het dagelijkse leven van de vrouw. De Nicaraguaanse vrouw heeft voldoende autonomie om, ondanks de cultuur en de ideeën van de kerk, een scheiding aan te vragen.
Geconcludeerd kan dan ook worden dat er geen sprake is van empowerment op het gemeenschapsniveau. Hoewel de autonomie van de Nicaraguaanse vrouw is toegenomen, blijft deze nog beperkt. Het is van belang om deze autonomie meer uit te breiden zodat in de toekomst vrouwen wel vrij zijn van huiselijk geweld en jonge vrouwen niet hoeven te trouwen. Pas als op ook op deze gebieden de situatie van vrouwen verbeterd, kan gesteld worden dat er empowerment is op het gemeenschapsniveau.
De belemmeringen en veranderingen in de empowerment op het nationale/internationale niveau en het gemeenschapsniveau zijn van invloed op het huishoudelijk niveau waar het effect van deze belemmeringen en de veranderingen te zien is. In het volgende hoofdstuk wordt dan ook onderzocht in hoeverre er sprake is van empowerment op het huishoudelijk niveau volgens de elementen van het schema van Schuler en Malhotra, waar de effecten van de veranderingen en belemmeringen zullen worden geanalyseerd.
Hoofdstuk vier. Empowerment in Nicaragua op het huishoudelijk niveau
In de voorgaande hoofdstukken is aan de hand van het schema van meten van empowerment van Schuler en Malhotra op de familiare dimensie onderzocht of er in Nicaragua sprake is van
empowerment op het nationale/internationale en het gemeenschapsniveau. Op beide niveaus bleek de
autonomie van de Nicaraguaanse vrouw te beperkt waardoor er geen sprake was van empowerment. Daarnaast bleken op beide niveaus zowel de invloed van de katholieke kerk als de cultuur van het machismo in de weg te staan van het behalen van een hoge reproductieve gezondheid. Deze belemmeringen maar ook de onderzochte elementen en veranderingen zijn bepalend voor de situatie op huishoudelijk niveau. Deze bepalen hoe het dagelijkse leven van de Nicaraguaanse vrouw eruit ziet. In dit hoofdstuk wordt dan ook onderzocht in hoeverre er sprake is van empowerment op het huishoudelijk niveau waarin geanalyseerd wordt hoe de verschillende veranderingen en belemmeringen die in de voorgaande niveaus naar voren kwamen in de praktijk tot uiting komen. In dit hoofdstuk wordt geanalyseerd hoe de situatie van de Nicaraguaanse vrouw is, waar geanalyseerd wordt in hoeverre de reproductieve en seksuele rechten aanwezig zijn en in hoeverre ze daadwerkelijk gegarandeerd worden. Uit het nationale/internationale niveau zijn de problemen met betrekking tot de gezondheidszorg naar voren gekomen. Wat zijn de consequenties hiervan voor de vrouw? Daarnaast blijkt uit het gemeenschapsniveau dat sinds de constitutie van 1987 de Nicaraguaanse vrouw rechten heeft. Het hebben van rechten wil echter niet zeggen dat deze ook worden gegarandeerd, zoals al bleek uit het vorige hoofdstuk. In dit hoofdstuk zal dieper hierop worden ingegaan en aan de hand van de elementen van Schuler en Malhotra wordt onderzocht in hoeverre er sprake is van empowerment op het huishoudelijk niveau. Om deze vraag te beantwoorden wordt ten eerste een kort overzicht geschetst van de wettelijke situatie van Nicaragua op internationaal en nationaal niveau waar de belangrijkste verdragen met betrekking tot empowerment op het huishoudelijk niveau aan de orde komen. Ten tweede wordt aan de hand van verschillende elementen onderzocht of er sprake is van
empowerment. Ten eerste wordt geanalyseerd in hoeverre de vrouw controle heeft over seksuele
relaties. Ten tweede wordt onderzocht in hoeverre de vrouw de mogelijkheid heeft tot toegang tot anticonceptie en veilige abortus. Ten derde zal blijken in hoeverre vrouwen zelf kunnen kiezen voor een echtgenoot. Ten vierde wordt geanalyseerd in hoeverre vrouwen kunnen participeren in huiselijke beslissingen? Tot slot wordt onderzocht in hoeverre er sprake is van huiselijk geweld in de Nicaraguaanse gezinnen.