discriminatiebeginsel zouden
onderschrijven
7 Ook de relatie tussen het geloof en de staat, het
tweede domein, moet opnieuw geijkt worden. De allereerste vraag is dan of de islam in onze pluriforme democratie kan worden ingepast. In zijn bespreking van Ongewenste Goden elders in deze s&d concludeert Willem Minderhout: ‘Er is vooralsnog geen reden om aan te nemen dat de vele moslimgemeenschappen die Neder-land rijk is geen genoegen zullen nemen met een (..) positie tussen de vele religies binnen de nationale consensus.’ Maar daarmee is nog niets gezegd over de grenzen van die positie en dus de grenzen van de godsdienstvrijheid. Wellicht kan Nederland, naar Spaans voorbeeld, overgaan tot het afsluiten van akkoorden over hun positie met afzonderlijke godsdiensten. Toen de Spaanse staat in het post-Franco tijd-perk officieel seculier werd, bood de nieuwe constitutie ruimte aan de staat om overeen-komsten aan te gaan met kerkgenootschappen over hun rechten en over staatsondersteuning. Uiteindelijk kwam het begin jaren negentig tot een akkoord tussen de staat en de Islamitische Commissie7. Het akkoord werd bekrachtigd door het parlement, en heeft de kracht van wet. Natuurlijk laat zo’n Spaans akkoord zich niet één-op-één naar Nederland vertalen. Maar het idee om toe te werken naar een akkoord over de rechten en plichten kan tenminste sturend werken voor een opbouwende discussie tussen staatsorganen en islamitische en andere religi-euze organisaties. Een bijkomend voordeel zou zijn dat wellicht aan institutionele autochtone zijde tussen en binnen politieke partijen enige drang tot consensus zal ontstaan over de vraag welke eisen wel en welke eisen niet aan moslims gesteld kunnen worden binnen de Nederlandse politieke en maatschappelijke context. Sommige debatten, zoals het hoofddoekje, zijn zo lang-zamerhand toe aan conclusies. Dat zou in het belang zijn van al die onderwijzers en mensen in andere beroepsgroepen, die nu in de dage-lijkse praktijk nog worstelen met de dilemma’s hieromtrent.
De derde kwestie, die van geloof en partijpoli-tiek is in Nederland uit den treure geëxploreerd.
In het bestaande politieke landschap treffen we alle varianten aan, van een theocratische partij als de sgp tot en met het gedeconfessionali-seerde compromis van het cda. Het is de vraag of er snel sprake zal zijn van succesvolle partij-vorming op basis van een ander geloof dan het christendom. Hindoes maken weinig aanstalten en de moslimpopulatie is sociaal, etnisch en godsdienstig dermate verdeeld, dat ook van die kant weinig te verwachten is.
Daarmee is vooral de vraag actueel hoeveel ruimte er is voor gelovigen in de bestaande partijen. Er lijkt tenminste binnen de PvdA een stroming te ontstaan die meer ruimte wil creë-ren voor leden met een moslimachtergrond. Jos de Beus pleit in deze s&d in dit kader voor ‘een nader onderzoek naar de sociale en politieke betekenis van het hoofddoekje.’ Job Cohen wil ¬ zie zijn bijdrage elders in deze s&d ¬ zelfs ‘ruimte geven aan kerken en andere religieuze groeperingen om zich in het publieke domein, dus ook binnen de partij, te manifesteren en actief deel te nemen aan het publieke debat’. Hij bepleit een omgekeerde Doorbraak: ‘Nu zouden seculieren binnen de partij, veruit in de meer-derheid, ervan kunnen worden overtuigd dat je voor een morele herijking óók te rade kunt gaan bij die religies.’ Marijke Linthorst ¬ zie haar bijdrage ¬ heeft daar ernstige twijfels bij. Zij vraagt zich af of het niet eerder voor de hand ligt ‘om bij onszelf te rade te gaan en te bezien hoe we onze eigen morele agenda weer op orde kun-nen krijgen?’
respect voor verschillen
De achterliggende vraag is welke coalities moge-lijk zijn die verder gaan dan de instant-coalitie van door het kabinetsbeleid en Verdonk naar links gejaagde allochtonen. Het lijkt evident dat partijen geen relaties moeten aangaan met kerken of moskeeën, maar wel met bewegingen en indi-viduen. Historische parallellen zijn hierbij nau-welijks bruikbaar. De situatie van de Doorbraak laat zich slecht vergelijken met de verhoudingen tussen moslims en linkse partijen nu. Er is geen
s& d 7/8 | 2006
8
sprake van heldere structuren waar individuen uit losgeweekt kunnen worden. Er is onder moslims geen gemakkelijk af te bakenen beweging te zien waar bij aangesloten kan worden.
De enige begaanbare weg is het serieus ne-men van het in politieke partijen aanwezige kader met een moslimachtergrond, voor zover dat op zijn godsdienst wil worden aangespro-ken. Daarnaast zullen partijen met open ogen het landschap van de Nederlandse islam moeten verkennen. Met name in de studentenpopulatie en binnen hun organisaties zijn wellicht de vruchtbare contacten te leggen.
Als uitgangspunt kan daarbij de vraag gesteld kunnen worden of moslims zichzelf voldoende herkennen in de uitgangspunten van de partij. Dus in plaats van hen ¬ bevoogdend ¬ langs de meetlat van de eigen emancipatie te leggen, een open oog en oor te hebben voor hoe zij zich, al dan niet met hoofddoek, denken te emanciperen. De vraag is of progressieve partijen ten opzichte van moslims de eis moeten blijven stellen dat zij zich de volledige, klassieke emancipatie-agenda ¬ baas in eigen buik, homohuwelijk et cetera ¬ al eigen gemaakt hebben of eigen moeten maken, voordat zij mogen meedoen. Of zou het voldoende zijn als zij het non-discriminatiebe-ginsel zouden onderschrijven? Dat laatste vereist een volwassen mentaliteit, een bewustzijn dat succesvolle partijpolitiek bestaat uit het binden van grote groepen burgers op een gedeeld pro-gramma ¬ met respect voor verschillen.
wrr-advies?
Het perspectief van een volledige consensus ten aanzien van de rol van religie in de politiek is natuurlijk ¬ zeker in de huidige wereldver-houdingen ¬ utopisch. Maar onontkoombaar is de beweging in die richting. Geloof en politiek staan bij meerdere partijen op de agenda. Zie het al genoemde en elders besproken zomernum-mer van Christen Democratische Verkenningen. Tijdens de wbs-Academie sprak Tariq Ramadan over de noodzaak tot het overwinnen van de legitieme angst aan beide kanten om de eigen identiteit te verliezen: een zogenaamde beke-ringsangst aan de zijde van Europeanen en een assimilatieangst aan de zijde van moslims.8 In juni, bij de conferentie Geloof en Politiek, geor-ganiseerd door de Wiardi Beckman Stichting in samenwerking met het Trefpunt van Socialisme en Levensovertuiging in de PvdA, kwam onder meer het idee van een nieuwe doorbraak aan de orde. Een aantal bijdragen aan die conferentie zijn in dit nummer opgenomen.
Misschien kan die vernieuwde belangstelling een volgende regering ertoe brengen de wrr, die onlangs verraste met het ongevraagd advies
Dynamiek in islamitisch activisme. Aanknopings punten voor democratisering en mensenrechten, of
een ander gerespecteerd adviesorgaan te vragen een rapport over de mogelijkheden voor de bin-nenlandse omgang met de islam te schrijven, als opmaat naar verdere consensusvorming.
Noten
1 René Boomkens, De nieuwe wanorde; globalisering en het einde van de maakbare samen-leving, Van Gennep Amsterdam 2006, p 7.
2 cdv zomer 2006, uitgeverij Boom, pagina .
Naima Azough, De moslim als object. In: Vrijheid als ideaal. Bart Snels (red.). sun Nijmegen 200.
In: Bart Top, Religie & verdraag-zaamheid, 10 gesprekken over tolerantie in een extreme tijd, Uitgeverij Ten Have, Kampen 200. pagina 1.
Idem, pagina 81.
6 J.P.H. Donner: Religie is nooit uit de politiek weggeweest, nrc
Handelsblad 12 juli 2006.
7 Voluit: Acuerdo de Cooperación entre el Estado Español y la Comisión Islámica de España Texto firmado en Madrid el 28
de abril de 12 y promulgado como Ley de Cortes 26/2 el 10 de noviembre. Integraal gepu-bliceerd op onder meer www. webislam.com; zie ook Bart Top: Moslims in Spanje. In: Eutopia 11, oktober 200.
8 Zie voor een verslag van de wbs-Academie www.wbs.nl. Een aantal essays van deze academie zijn gepubliceerd in Eutopia nr. 1, juni 2006.
Over de auteur Job Cohen is burgemeester van
Amster-dam
Noten zie pagina 53