Het vinden van ruimte voor MZI

Mosselkwekers zijn afhankelijk van mosselzaad als grondstof voor de kweek. Ze bezitten het recht op mosselkweek, gekoppeld aan de concessie van een kweekperceel. In de huidige verdeling van mosselzaad uit visserij krijgen ze een evenredig deel toegewezen door de PO Mossel.

Mosselzaad uit MZI is voor hen een aanvullende grondstof. Het belang daarvan kan toenemen als de mosselzaadvisserij verder wordt gereduceerd.

Aanvankelijk zag men niet zoveel in MZI, maar inmiddels willen zij de toegang tot deze bron van grondstof niet missen. Een klein deel van de mosselkwekers is zelf actief bezig gegaan met MZI. Vaak zijn ze daarbij geïnspireerd door samenwerking met de MZI-pioniers van wie ze ingevangen mosselzaad hebben betrokken. Het gebruik van kweekpercelen voor MZI biedt voor de mosselkwekers het voordeel dat men de reeds toegewezen ruimte kan benutten, maar dan moet dit “dubbelgebruik” (voor zowel kweek als MZI) wel worden toegestaan.

MZI is opgepakt door een beperkt aantal pioniers die in drie categorieën zijn te onderscheiden: 1. De pioniers die MZI als innovatieve onderneming hebben opgepakt, zonder een belang in de

mosselkweek. Zij produceren grondstof voor die mosselkweeksectoren en zijn dus afhankelijk van hen voor hun afzet;

2. Regisseurs in de schelpdierketen, met een primair belang in de handel in mosselen. Voor de mosselzaadproductie zijn ze zowel toeleveranciers aan als afnemers van de mosselkweek sector. Enkelen zijn ook zelf actief in mosselkweek;

3. Ondernemers uit de mosselkweeksector die in MZI investeren om zelfstandig in deze grondstof te kunnen voorzien.

De mosselkweek en de productie van mosselzaad kunnen geografisch in het zelfde gebied plaatsvinden, maar dat is niet noodzakelijk.

Bij de MZI staat het recht op mosselzaad productie en de ruimte die daarvoor nodig is centraal. Andere hulpmiddelen die bij de ontwikkeling van MZI een rol spelen zijn geld om te investeren en kennis om de juiste keuzes te maken.

Binnen de grenzen en ruimte die de wettelijke en beleidskaders bieden (zie hoofdstuk 7) is het vooral een kwestie van het gunnen: moeten instammen met ruimtegebruik door een MZI.

In Nederland zijn drie gebieden geschikt voor de MZI: de Waddenzee, Zeeland (de Oosterschelde) en de

Voordelta. De conflicten over ruimte in deze drie gebieden zijn verschillend. Dit verschil hangt op de eerste plaats samen met de beschikbare ruimte voor de mosselzaadproductie en de hoeveelheid functies die om die ruimte concurreren. De heftigheid van het conflict wordt beïnvloed door het economische belang van de mosselsector in een gebied en de verhalen (discoursen) en percepties van de mate van verwevenheid van de mosselsector met regionale actoren. Deze verwevenheid komt tot uitdrukking in de dichtheid van de formele en informele netwerken in en rond de mosselproductieketen in een regio.

Met andere woorden de mate van maatschappelijke inpasbaarheid van MZI hangt af van de culturele en

economische verwevenheid van de mosselsector met een regio en met de aanwezigheid van andere functies die mogelijk tot conflicten kunnen leiden met de introductie van MZI.

De mate van betrokkenheid van regionale actoren en de verwevenheid met de mosselsector resulteert in drie MZI arrangementen: het wingewest (de Waddenzee), de betrokken regio (de Oosterschelde) en het buitengaats alternatief (de Voordelta). Ieder van de arrangementen kent andere coalities van actoren, die verschillende hulpbronnen en verhalen mobiliseren, resulterend in verschillende oplossingsrichtingen.

8.2.1 Het wingewest (De Waddenzee)

De meeste mosselkweek en mosselzaadvisserij vindt plaats in het waddengebied, hoewel de ondernemers in de mosselsector voornamelijk vanuit Zeeland opereren. Kenmerkend is het maatschappelijk conflict rond

schelpdierproductie in de waddenzee natuur.

In dit verband zien Natuurbeschermingsorganisaties MZI onlosmakelijk gekoppeld aan de mogelijkheid om de natuurdruk van mosselzaadvisserij in de Waddenzee te reduceren. Maar zij beschouwen de invloed van deze vorm van aquacultuur op de natuurkwaliteit kritisch in het licht van de instandhoudings- en hersteldoelen. De cumulatie van effecten van activiteiten rond MZI-installaties, gestapeld op de toenemende druk vanuit recreatie als een probleem. Sommige mensen binnen de Natuurbeschermingsorganisaties zien goede mogelijkheden om mosselen uit MZI-zaad met een MSC label of als streekproduct onderscheidend op de markt te brengen en zo het

natuurproduct beter te profileren.

Daarnaast speelt rond MZI nog een conflict om de ruimte tussen MZI enerzijds en de garnalenvisserij en waterrecreatie anderzijds.

De voor MZI geschikte gebieden zijn bij uitstek ook geschikte bestekken voor de garnalenvisserij. Dit leidde al in de experimentele periode tot conflicten. Er wordt scherp langs de MZI-installaties gevist, maar dat kan ook komen doordat anderen hier minder vissen, of doordat rond MZI installaties meer garnalen te vissen zijn.

begonnen met kleinschalige MZI als geïntegreerd onderdeel van vissen met vaste vistuigen op de aan hen vergunde locaties.

De voor MZI geschikte gebieden (dit geldt ook voor de Wadden regio) zijn ook ideaal voor de watersport (randen van geulen, beschutte gebieden). Waterrecreanten ondervinden hinder van MZI-installaties: er bestaat een risico op aanvaring en MZI’s verminderen de natuurbeleving. Aan de andere kant blijken MZI’s een gewild excursiedoel te zijn.

Zolang MZI-installaties niet worden opgesteld in hoofdvaarroutes en goed gemarkeerd zijn, vormen ze voor de professionele scheepvaart geen probleem. Toch ondervond een aantal MZI-pilots schade door aanvaringen, waarvan de veroorzakers niet bekend zijn.

Geredeneerd vanuit de mosselsector betreft het een ‘onverschillige regio’ omdat de culturele, economische en politieke verwevenheid van de mosselsector met de regio veel minder groot is dan in Zeeland. In de Waddenregio hecht men namelijk meer aan het belang van garnalen- en wadvissers, natuurgerelateerde recreatie en watersport die voor directe werkgelegenheid zorgen, en weegt dat zwaarder dan het belang van de “Zeeuwse

mosselsector”. Een uitzondering daarop vormt de kop van Noord Holland. Daar is een concentratie van MZI- pioniers en MZI-activiteiten, wat overduidelijk werkgelegenheid met zich meebrengt. Daarmee is de band met de mosselsector enigszins hersteld.

8.2.2 De betrokken regio (De Oosterschelde)

De mosselsector is zowel economisch en cultureel verweven met de Zeeland en de Oosterschelde. Niet alleen is er sprake van een groot- economisch belang bij een vitale mosselsector de ontwikkeling van de sector is ook verweven met de historische ontwikkeling van Zeeland. In deze betrokken regio is de druk op het gebruik van de ruimte groot. De conflicten zijn heftig omdat er in deze regio geredeneerd wordt vanuit de mosselsector. De mosselsector representeert een groot economisch belang en is onderdeel van de Zeeuwse samenleving.

Ook in de Oosterschelde bestaan er spanningen tussen de mosselsector enerzijds en de waterrecreatie en natuur anderzijds. Ten opzichte van de Waddenzee is de spanning met waterrecreatie groter, doordat deze vorm van recreatie relatief intensief is in het Deltagebied. Vanuit natuurbeschermingsoptiek is er vooral aandacht voor MZI als alternatief voor de bekritiseerde import van mosselzaad vanuit het buitenland naar de Oosterschelde. Verder is vanuit beide belangen de landschappelijke inpasbaarheid meer kritisch, doordat de MZI installaties altijd wel goed zichtbaar zijn vanaf de wal. Specifiek voor de Delta geldt het belang dat RWS hecht aan het ongestoord functioneren van de waterstaatkundige “Delta”-kunstwerken.

8.2.3 Het buitengaats alternatief (De Voordelta)

De Voordelta is de regio wordt momenteel ruimtelijk ingericht als onderdeel van de ontwikkeling van de 2e maasvlakte (MV2). Conflicten tussen natuur, (garnalen)visserij, waterrecreatie en scheepvaart worden momenteel in overleg tussen de betrokkenen bemiddeld.

Voor het gebied is een ontwerp beheersplan opgesteld. Binnen die context kunnen de actoren alsnog in onderling overleg geschikte ruimte voor MZI vinden.

Primair is afstemming met de garnalenvisserij nodig. In de bodembeschermingsgebieden is er geen conflict met de garnalenvisserij. Indien alsnog wordt gekozen voor MZI in de rustgebieden is er bovendien geen interferentie met de waterrecreatie. Deze keuze is te rechtvaardigen omdat MZI op zich geen verstorend effect op vogels of

zeezoogdieren heeft. Wel vereist dat extra zorg bij installatie en oogstwerkzaamheden, waarvoor dan ecologische randvoorwaarden opgesteld kunnen worden.