Al bescherming zoekend van de hete zon ontmoette ik Yader Luna aan de zijlijn van de paraderende mensenmassa op de internationale vrouwendag in Managua. Ik zag Yader al eerder meelopen met een organisatie. Hij was vragen aan het stellen en ondertussen dingen aan het noteren in zijn notitieboek. Onder de schaduw van onze boom vertelde hij dat hij voor El Nuevo Diario werkte. Een van de grootste onafhankelijke kranten van Nicaragua. Hij schrijft voornamelijk over mensenrechten. “Ik heb zelfs een prijs gewonnen met een stuk over één van de organisaties die vandaag meeloopt. Ik heb ze net ook gesproken. Geef je Facebook en emailadres maar, ik stuur het je op!”
De volgende dag stuurde Yader mij zijn stuk. Het heet Woman’s Word en is een mooi geschreven verhaal waarin Yader verteld over een heks die af en toe met het geluid van brekend glas en een hoge enge lach in een programma van lokaal radiostation in Bocana de Paiwas (gelegen in centraal Nicaragua) verschijnt:
“Cackle! Cackle! In my crystal ball I'm seeing Ramón. Let's see, little Ramón...what happened yesterday? You hit Cipriana. It doesn't look good on you, damn it! You have to behave differently! Is that the example you set for your children?” says the witch.
“And you, girl, don't stay cooped up. Seek out the feminist girls at Casa de la Mujer”, she recommends. That, and many other things, says the Messenger Witch when dawn breaks over Nicaragua” - (Yader Luna, 2010).
De rol van deze boodschap brengende heks wordt vertolkt door een 38- jarige vrouw die samen met een groep andere vrouwen een radiostation heeft opgericht om een stilte te doorbreken. Een stilte rondom het lijden van veel vrouwen in de kleine gemeenschap; een lijden dat wordt veroorzaakt door dagelijkse vormen van geweld. Het radiostation krijgt regelmatig brieven en telefoontjes binnen van deze slachtoffers van geweld. Zij vertellen op deze manier aan de heks wie de boosdoener is en wat hij hen aanricht, zodat de heks de stilte kan doorbreken (Luna, 2010).
In de afwezigheid van structurele bescherming vanuit de overheid, hebben vrouwen van de kleine en afgelegen gemeenschap een manier gevonden om alsnog voor deze bescherming te zorgen. Vanuit de kennis dat publieke verkondiging van geweld een grote impact heeft op het dagelijks leven in kleine gemeenschappen, gebruiken zij op
29 een strategische manier het radiostation en de “enge” heks om de vrouwen te beschermen tegen geweld. Het verhaal van Yader over de radioheks heeft mij mijn ogen doen openen voor verschillende en vaak inventieve wijzen waarop vrouwenrechten door de organisaties worden vertaald. Bij de beleidsmakers van vrouwenorganisaties in León heb ik kunnen onderzoeken hoe en waarom ook zij gebruik maken van bepaalde strategieën: hoe zij, op basis van de kennis van hun omgeving, hun eigen ervaringen en daaruit voortkomende interpretaties , vrouwenrechten vertalen naar lokale setting.
In de gesprekken en persoonlijke verhalen over hun leven, hebben de beleidsmakers mij laten zien dat de persoonlijke transitie van lijdende vrouw naar strijdende vrouw zeer bepalend is geweest voor de manier waarop zij vrouwenrechten interpreteren en hoe dit hun werkwijze beïnvloed. Want ook zij hebben persoonlijk te maken gehad met de problematiek van genderongelijkheid. De doelstellingen van de organisaties zijn daarom sterk verbonden met de achtergrond van de beleidsmakers. Vanuit de kennis en sterke identificatie met hun doelgroep geven zij in persoonlijke en publieke sferen informatie en advies.
Aan de hand van mijn onderzoek naar de brokers in León wil ik laten zien hoe de beleidsmakers met persoonlijke achtergrond hun perspectief op vrouwenrechten naar lokale setting vertalen. Uit dit onderzoek is ook gebleken dat de Nicaraguaanse revolutie een grote rol speelt in de ontwikkeling van de strategieën en doelstellingen van hun organisaties. Hiernaast heb ik kunnen vaststellen dat het bestaan van een sterk feministisch netwerk van de brokers hun organisaties ervoor zorgt dat de lessen uit revolutie ook nog steeds veel invloed hebben op hun algemene beleid en werkwijze. Op deze manier hoop ik antwoord te geven op de vraag: hoe wordt in een lokale setting, vanuit persoonlijk gevormde interpretaties en de invloed van een feministische ideologie, de vrouwenrechten in het beleid van de brokers vertaald?
Dit hoofdstuk bestaat voornamelijk uit analyses van de interviews en observaties van zowel een jonge als oude generatie brokers van vrouwenorganisaties. De twee brokers van de oudere generatie komen als eerste aan bod. Hierin beargumenteer ik dat ze met hun persoonlijke en revolutionaire achtergrond en de ontwikkeling van een feministische ideologie hun persoonlijke agency hebben kunnen ontplooien. Deze persoonlijke ontwikkelingen zijn vervolgens zeer bepalend geweest voor de huidige doelstellingen en werkwijze van hun organisaties.
30 In het tweede gedeelte volgt een analyse van de persoonlijke achtergrond en het beleid van de twee jonge brokers en hun organisaties. Hiermee zal ik ook beargumenteren dat hun werkwijze en doelstellingen worden beïnvloed door een feministische ideologie, die door middel van invloedrijke netwerken in stand wordt gehouden door de oudere generatie brokers.
Maar allereerst begin ik met een introductie van de brokers en de doelstellingen van hun organisaties: de vrouwen die mij hun persoonlijke verhaal hebben toevertrouwd en deze scriptie hebben gevormd.
3.2 De brokers en hun organisaties: Josefina
Josefina is 66 jaar en heeft sociale psychologie en humanitaire ontwikkeling gestudeerd. Ze is leidinggevende en één van de grondleggers van Maria Elena Cuadra, een vrouwenorganisatie die zowel in León als Managua gevestigd is.
Josefina werkt in haar projecten met totaal 153 families die in arme gemeenschappen rondom León wonen. Ze richt zich op de kennisoverdracht bij de vrouwen van deze families en gemeenschappen: “de projecten die wij organiseren bestaan uit een kennisoverdracht via onderwijs voor volwassenen”. In de kennisoverdracht legt zij met haar organisatie voornamelijk de focus op het bestrijden van armoede:
“Het is een economische alfabetisering… Wat is economie? Wie draagt daar aan bij? Hoe kun je dat laten groeien? Deze kennis en kennis overdracht is wat de vrouwen nodig hebben” - (Josefina, 2013).
Josefina stelt dat deze kennis van belang is om de gehele positie van vrouwen te verbeteren binnen de gemeenschappen, maar ook om het probleem van genderongelijkheid in het algemeen tegen te gaan:
“Een vrouw zonder kennis is een vrouw zonder stem. Daarom is het belangrijk om kennis te vergaren. Dan kunnen ze op zichzelf gaan staan en opkomen voor hun recht om een bijdrage te leveren aan de verbetering van hun situatie”- (Josefina, 2013).
Met haar organisaties leert Josefina, door middel van haar projecten, de vrouwen een onafhankelijke en participerende positie te verkrijgen. Ze is van mening dat deze positie een economische is: door ze te leren hoe ze kunnen participeren in de economie van een gemeenschap kunnen ze een onafhankelijke positie innemen. Het bewustzijn van de
31 politieke en sociale rechten van de vrouw is volgens Josefina een logisch gevolg van economische zelfstandigheid.
Sylvia
Sylvia is 59 jaar oud en is mede- oprichtster van Grupo Feministas de León, een vrouwenorganisatie in centrum León. Sylvia heeft in Pittsburgh culturele antropologie gestudeerd. Ze is nog steeds erg betrokken bij haar organisatie Grupo Feministas de León en probeert hiermee jongeren te bereiken en te vormen. Hierbij organiseert ze publieke acties die zich hard maken voor vrouwenrechten: “we organiseren protesten, optochten en bijeenkomsten, en we hebben een publiekelijk forum waar iedereen informatie kan opzoeken of vragen kan stellen”.
Ten tijde van mijn onderzoek had haar organisatie net een onderzoek afgerond naar de identiteit van jonge vrouwen op de universiteit van León. Door middel van interviews en bijeenkomsten probeerde ze erachter te komen hoe de jonge vrouwen zich konden uiten binnen de muren van de universiteit. Hierbij heeft haar organisatie de jongeren ook nog geïnformeerd over seksuele rechten: “zodra mensen meer weten over hun rechten kunnen vrouwen zich ook veel beter staande houden in onze maatschappij”.
Sylvia vertelde dat ze met het onderzoek binnen de universiteit op verschillende gevallen van seksuele intimidatie en zelfs misbruik is gestuit:
“Dit wilde we publiekelijk maken. Ik heb het onderzoek zelfs nog persoonlijk aan de burgemeester gegeven. Ik probeer altijd zoveel mogelijk mensen te bereiken en te betrekken. In dit geval was het om de gemeente over te halen tot een invoering van een nieuw genderbeleid” - (Sylvia, 2013).
Met haar organisatie Grupo Feministas de León legt Sylvia voornamelijk de focus op het bereik in de kennisoverdracht van seksuele en reproductieve rechten van vrouwen. Door middel van publieke acties, forums en presentaties van onderzoeken hoopt zij de discoursen over vrouwenrechten bij jong en oud te beïnvloeden. Een maatschappelijke bewustwording van deze rechten is voor haar heel belangrijk in de ontwikkeling van een gelijkwaardig burgerschap van de vrouw.
Doordeweeks werkt Sylvia als gender/ontwikkelingsdirecteur en consultant bij APEN, een fair trade organisatie in Managua. APEN is een bedrijf dat kleine gemeenschappen helpt te exporteren bij grote fair trade organisaties. In haar werk probeert ze zoveel mogelijk vrouwen binnen deze gemeenschappen deel te laten zijn van de export. Hoewel ze sindsdien wel iets meer voor de ontwikkeling van
32 economische rechten van vrouwen voelt, gaf ze me regelmatig aan dat haar hart toch bij de organisatie in León ligt: “ik ben helemaal geen econoom en ik houd mij ook in eerste instantie altijd bezig met het burgerschap van vrouwen en hun seksuele en reproductieve rechten.”
Yodali
Yodali is 26 jaar oud. Ze is twee jaar werkzaam geweest bij Grupo Feministas de León als leidinggevende. In de tijd van mijn onderzoek was ze al ruim een jaar weg bij de Grupo Feministas de León (de organisatie van Sylvia) en is ze in de tussentijd zelf de organisatie Ola Nueva (Nieuwe Golf) begonnen.
Ola Nueva is een initiatief vanuit Yodali zelf geweest waarin ze zich bezig houdt met de persoonlijke ontwikkeling van jonge vrouwen. Door middel van cursussen probeert Yodali de vrouwen te helpen met het vinden van hun identiteit: “zo leren ze kritisch te kijken naar de invloeden die ze van buitenaf krijgen. Dit zijn culturele, religieuze en wettelijke invloeden.”
Door middel van discussies probeert zij samen met deze vrouwen deze invloeden te ontdekken. In deze discussies over gender en identiteit voegt zij ook vaak informatie toe over de seksuele en reproductieve rechten van de vrouw. Zij laat de vrouwen dan nadenken over onderwerpen zoals liefde en moederschap: “ik vind dat deze dingen meer open gegooid moeten worden, want ik ken de vrouwen en ik ken hun behoeftes.”
Yodali wil van jonge vrouwen leiders maken. Zij stelt dat dit bereikt kan worden zodra de vrouwen meer in contact staan met hun eigen behoeftes. Met haar organisatie richt zij zich dan ook op de identiteitsvorming van deze vrouwen, zodat ze hun behoeftes leren kennen en ook beter voor zichzelf op kunnen komen wanneer ze geconfronteerd worden met seks, geweld en moederschap.
Erendira
Erendira is 28 jaar, afgestudeerd in economie en werkt sinds 5 jaar als sociaal werker bij stedenbandprojecten in León. Ten tijde van mijn onderzoek coördineerde zij het ontwikkelingsproject Grupo Mujeres Rurales de Goyena. Binnen dit project ligt de focus op sociale gerechtigheid in de preventie van geweld tegen vrouwen.
Huiselijk geweld is een groot probleem in de rurale gebieden van Nicaragua en veel vrouwen hebben niet echt directe toegang tot politie. Erendira begon dit project
33 met het idee om de vrouwen kennis over te dragen van wetten die deze vrouwen kunnen beschermen. Hiernaast wilde Erendira ze informeren over hun mogelijkheden wanneer ze een aanklacht wilden indienen tegen hun geweldpleger. Ze vertelde me dat ze al snel op problemen stuitte binnen het project. Na een kennismaking met de vrouwen realiseerde Erendira zich dat ze nooit vanuit zichzelf een aanklacht zouden indienen. Er was meer voor nodig:
“Eén van onze eerste vragen was: hebben jullie te maken met geweld? Maar niemand van deze vrouwen zei ja. Vervolgens, en dit herinner ik me nog zo goed, zei één vrouw: “nou ja, ik heb niet echt last van geweld, mijn man slaat me gewoon… Normaal, snap je?” Ze dachten dus dat ze nog nooit geweld hadden ondervonden, omdat ze ook geen idee hadden van wat geweld precies inhield. Dit was wel echt schokkend hoor, Claire!”-
(Erendira, 2013)
Erendira is vervolgens met een workshop voor dertig vrouwen begonnen. Ze begon hiermee een proces van realisatie. Een realisatie van hun rechten. Ze heeft in deze workshops onderwerpen als zelfverzekerdheid, religie, abortus en geweld besproken en gelinkt aan het vrouwenrecht: “wij wilden dat, zodra ze het papiertje met de wetten in hun handen hielden, ze zich ook zouden realiseren wat dit papiertje allemaal inhoudt.” Erendira spoorde deze dertig vrouwen vervolgens aan om met hun opgedane kennis andere vrouwen binnen hun gemeenschap te helpen. Zo kunnen ze andere vrouwen bijstaan als zij een aanklacht willen indienen bij de politie in León.
De vrouwenorganisaties van Josefina, Sylvia, Yodali en Erendira hebben een gemeenschappelijk doel: ze zetten zich in voor de rechten van vrouwen. De rest van dit hoofdstuk verdiept zich in de werkwijze van deze brokers die binnen deze gemeenschappelijke doelstelling vaak sterk verschillen, maar ook elkaar overlappen. Hiermee wil ik laten zien dat de onderlinge doelstellingen en strategieën in een beleid, het resultaat zijn van een unieke interpretaties van vrouwenrechten die gevormd zijn door zowel individuele als collectieve levenslessen.
3.3 De strategische vertaling van revolutionaire levenslessen
Mijn tolk Petra en ik zaten samen in de taxi na het houden van ons allereerste interview met Josefina. Het interview was een kennismaking met haar en haar organisatie. Op de weg hierheen was ik er vrijwel van overtuigd dat de chauffeur het adres verkeerd had begrepen. Wat ik niet wist, was dat Maria Elena Cuadra net buiten León lag. In een van
34 de armste gedeelten van de regio. In de wijk waren de huizen van klei en de dakplaten van tin. De buurt oogde smoezelig en onverzorgd.
Tijdens het interview praatte Josefina voornamelijk zeer rustig en formeel over de doelen van haar organisatie en de projecten, maar leek deze rol compleet te vergeten wanneer ik aan het einde vroeg naar de revolutie, feminisme en haar visie op het vrouwenrecht. Vol passie begon ze dan haar verhaal ineens met: “en nu ga ik mijn persoonlijke mening geven, hoor!” Natuurlijk was dat juist wat ik wilde horen, maar tijd was helaas niet mijn vriend in de buitenwijken van León. Het was laat in de middag en Josefina adviseerde Petra en mij niet in het donker naar een taxi te zoeken. “Deze vrouw heeft een verhaal Claire,” zei Petra nadat we in de avondzon een taxi hadden gevonden, “en ze wil hem graag vertellen.”
Een week later belde ik naar Josefina met de vraag of ze tijd had om met mij een interview te houden over haar leven. Daar wilde ze graag de tijd voor nemen: “con mucho gusto, Claire!” antwoordde ze. Ik voelde me wel een beetje ongemakkelijk onder het feit dat ik al na één ontmoeting een levensverhaal wilde afnemen. Daarom waarschuwde ik haar dat ik wel persoonlijke vragen zou gaan stellen. Josefina reageerde hierop met:
“Dit is mijn leven en het heeft me gemaakt tot wie ik ben. Het leven wat ik leid kan misschien wel als voorbeeld dienen. Niet alleen voor mijn kleinkinderen, maar ook voor andere vrouwen. Als mijn leven kan bijdragen aan het verbeteren van het leven van anderen, hoef ik mij toch nergens voor te schamen?”
Terwijl we over een onverharde weg na onze vier uur durende interview door de arme wijk terugreden naar de binnenstad van León, begreep ik ineens waarom Josefina juist hier woonde en werkte. Door hier te wonen en te werken, kan zij op haar manier haar leven leiden door die van anderen te verbeteren.
In het interview over haar leven vertelde Josefina mij over haar zeer arme bestaan als jonge vrouw. Ze is opgegroeid met 6 broers, 8 zussen en haar ouders. Een niet ongewone gezinssamenstelling voor een boerengezin uit die tijd. Hiernaast deelde ze haar huis met nog drie andere families. Met tranen in haar ogen vertelde ze me hoe vaak ze honger had in die tijd en ook hoe ze, als kind, hier zo heftig op reageerde: “het was zo weinig, er was nog maar één ei… En uit drift gooide ik het bord eten van tafel.” Later is haar huis ook nog eens afgebrand. Haar familie had toen echt helemaal niets meer. Jarenlang heeft ze geen bed meer gehad en sliep ze in een juten zak op stro.
35 Op haar zestiende realiseerde Josefina zich dat ze geen toekomst meer had in deze situatie. Ze wilde zich onttrekken aan haar arme bestaan en is vervolgens naar León vertrokken in de hoop op een beter leven. Ze heeft hier het beste van kunnen maken door schoonmaakwerk te zoeken. Op haar twintigste heeft ze haar eigen basisschool diploma kunnen bekostigen en leerde haar eerste man kennen.
Tijdens dat Josefina mij vertelde over hoe ze hem had leren kennen vroeg ik aan haar of ze ook van deze man hield:
“Ja, hij was wel lief. Hij had werk. Ik weet het niet. Was er passie en liefde? Daar dacht ik toen helemaal niet over na. Ik was zo naïef.”
Josefina noemde het zelf naïviteit waardoor ze nog geen idee had van liefde, maar ik denk dat ze toen onbewust prioriteiten stelde bij het feit dat hij werk had. Ze was zo vastberaden afstand te doen van het arme bestaan. Een man met werk kon haar die afstand laten nemen en hierin maakte ze zichzelf afhankelijk van hem. Deze afhankelijkheid is haar vervolgens heel duur komen te staan:
“Hij beloofde mij dat hij zou wachten. Maar na de bruiloft is hij naar mij toegekomen en zei: “ik wil niet 8 dagen wachten, vanavond gaan we het doen.” Ik was zo verdrietig, hij had een belofte gemaakt. Zijn moeder had in de grote woonkamer een soort kamertje gemaakt van gespannen doeken met in het midden een bed. Daar omheen zaten familieleden die daar ook zouden slapen. Ik rende in eerste instantie weg uit de kamer en mijn schoonmoeder kwam achter mij aan: “het is nu jouw man, je moet nu naar hem toe.” Ik ben toen teruggegaan naar de kamer en daar stond hij al uitgekleed. Ik schrok daar enorm van. Hij trok mijn jurk van mijn lijf en hij wilde ook al meteen in mij komen. Ik begon me te verzetten. Als hij mijn onderbroek uittrok deed ik hem weer omhoog. Optrekken, afdoen, optrekken, afdoen. Zo is dat een hele poos doorgegaan. Het moment kwam dat hij mij beiden handen heeft gepakt, vastgehouden en een harde stomp in mijn