Eerste lid
De verantwoordelijkheid voor het gezond en veilig opgroeien van jeugdigen ligt allereerst bij de ouders en de jeugdige zelf. Het moet voor ouders en professionals vanzelfsprekend zijn dat ouders zelf de regie nemen en houden over de opvoeding van hun kinderen. De overheid dient ervoor te waken de zorgtaken van mensen en hun verbanden over te nemen. Ze komt pas in beeld als de ouders problemen ondervinden, als de opvoeding- en leefsituatie de ontwikkeling van kinderen bedreigt en de overheid de ouders dient te helpen om deze voorwaarden te vervullen of als de jeugdige verdacht wordt of veroordeeld is wegens een strafbaar feit.
Het eerste lid geeft de gemeente de verantwoordelijkheid voor jeugdhulp en de uitvoering van kinderbeschermingsmaatregelen en jeugdreclassering. Hierdoor wordt de gemeente
verantwoordelijk voor ondersteuning van en hulp en zorg aan jeugdigen en hun ouders bij het voorkomen, verminderen, stabiliseren en opheffen van of omgaan met de gevolgen van psychische problemen, psychosociale problemen of gedragsproblemen van de jeugdige, of opvoedkundige problemen. Problemen kun je voorkomen door bijvoorbeeld het geven van voorlichting, advies en informatie. Dit kan in de vorm van folders die bij het buurtcentrum liggen, maar bijvoorbeeld ook met een opvoedcursus aan de ouders, om de kans op latere gedragsproblemen bij het kind te verkleinen. Bij het verminderen, stabiliseren en opheffen van opgroei- en opvoedproblemen zullen waarschijnlijk eerder behandelingen, waaronder bijvoorbeeld ook psychiatrische zorg, en
interventies aangewezen zijn, maar ook het verblijf van een jeugdige in een instelling of bij pleegouders moet hieronder gevat worden. Bij het omgaan met de gevolgen van problemen moet gedacht worden aan situaties waarbij er geen zicht is op verbetering of genezing en er begeleiding van de jeugdige nodig is. De ondersteuning, hulp en zorg omvat alle verschillende vormen van ondersteuning van en hulp en zorg aan jeugdigen of ouders die voorheen vielen onder de Wjz (geïndiceerde jeugdzorg), de AWBZ (jeugd-lvb en jeugd-ggz), de Zvw (jeugd-ggz) en de gemeente (preventieve jeugdzorg en jeugdgezondheidszorg).
De gemeente wordt verantwoordelijk voor een heel spectrum van verschillende soorten
ondersteuning, hulp en zorg; het kan gaan om hele lichte vormen van ondersteuning zoals een opvoedcursus voor de ouders, maar ook om hele zware vormen van zorg zoals bijvoorbeeld de gedwongen opname van een jeugdige in een psychiatrische instelling. Zie hierover ook paragraaf 8.3 van het algemeen deel van de toelichting. Er kan ook onderscheid gemaakt worden tussen kortdurende, goedkopere vormen van ondersteuning en langdurige, dure trajecten van
ondersteuning. Ook het vervoer van en naar een instelling valt, indien noodzakelijk, onder deze ondersteuning.
Naast de verantwoordelijkheid voor de jeugdhulp krijgt de gemeente ook de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de kinderbeschermingsmaatregelen en de jeugdreclassering. De gemeente sluit voor de uitvoering van de jeugdbescherming en jeugdreclassering een subsidierelatie of een contract af met gecertificeerde instellingen.
De zinsnede “waar de jeugdige zijn woonplaats heeft als bedoeld in artikel 12 van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek” geeft weer welke gemeente de financiële verantwoordelijkheid draagt voor de ondersteuning van de jeugdige en zijn ouders, namelijk de gemeente waar degene die het gezag heeft over de jeugdige verblijft. Hiermee wordt aangesloten bij het woonplaatsbeginsel zoals dit reeds gehanteerd wordt in het civiele recht. Als de gemeente een individuele voorziening treft voor een jeugdige die inhoudt dat de jeugdige uit huis wordt geplaatst en in een instelling of bij
pleegouders verblijft in een andere gemeente, is de gemeente waar degene die het gezag over de jeugdige heeft verblijft, voordat hij in de instelling of bij de pleegouders werd geplaatst,
verantwoordelijk voor de kosten. Ook als mocht blijken dat de jeugdige tijdens het verblijf in de instelling of bij de pleegouders aanvullende vormen van ondersteuning of zorg nodig heeft, blijft de
66 gemeente waar degene verblijft die het gezag over de jeugdige heeft financieel verantwoordelijk voor de te leveren ondersteuning of zorg. Als beide ouders tezamen het gezag over hun
minderjarige kind uitoefenen, maar niet dezelfde woonplaats hebben, dan is de gemeente
verantwoordelijk van de ouder bij wie het kind feitelijk verblijft dan wel laatstelijk heeft verbleven.
Als de ouder van wie de woonplaats wordt afgeleid overlijdt of zijn gezag of zijn hoedanigheid verliest, duurt de afgeleide woonplaats voort, totdat een nieuwe woonplaats is verkregen.
Tweede lid
Daar waar nodig ter uitvoering van de verantwoordelijkheid in het eerste lid treft de gemeente voorzieningen die ten doel hebben het gezond en veilig opgroeien van de jeugdige, het groeien naar zelfstandigheid en deelname aan het maatschappelijk verkeer, rekening houdend met het ontwikkelingsniveau van de jeugdige. Het is niet aannemelijk dat de gemeente alle vormen van ondersteuning onbeperkt zal aanbieden aan alle jeugdigen en hun ouders binnen de gemeente. Dit zal niet alleen budgettechnisch onhaalbaar zijn maar ook vanuit zorginhoudelijk oogpunt niet wenselijk en niet noodzakelijk. De gemeente zal daarom zelf onderscheid moeten maken tussen de vormen van ondersteuning die zij vrij toegankelijk maakt voor iedere jeugdige of ouder binnen haar gemeente en welke vormen van ondersteuning niet vrij toegankelijk zijn. Bij de vrij toegankelijke vormen van ondersteuning is het overigens wel denkbaar dat door de gemeente verlangd wordt dat de aanvrager voldoet aan een beperkt aantal algemeen geformuleerde maatstaven. Zo zouden bijvoorbeeld alleen personen die ouder of verzorger zijn in aanmerking kunnen komen voor een bepaalde voorziening die aangeboden wordt in verband met
opvoedkundige problemen. Voor de niet vrij toegankelijke vormen van ondersteuning zal eerst beoordeeld moeten worden of de jeugdige of zijn ouders deze ondersteuning daadwerkelijk nodig hebben. Deze niet vrij toegankelijke voorzieningen veronderstellen altijd een verleningsbeslissing op basis van een beoordeling van de persoonlijke situatie en behoeften van de aanvrager. Het verlenen van een dergelijke individuele voorziening brengt verder met zich dat hiervoor een beschikking wordt afgegeven, waarmee de rechtsbescherming van de burger wordt gewaarborgd.
Tegen deze beschikking staat in beginsel bezwaar en beroep open voor de betrokkene.
Aangezien sommige vormen van ondersteuning zowel in groepsverband als op individuele basis kunnen worden verstrekt, zou misverstand kunnen ontstaan over de vraag of deze vormen van ondersteuning als collectieve voorziening of als individuele voorziening in de zin van deze wet moeten worden bestempeld. Zolang een ieder in beginsel een beroep kan doen op de aangeboden vorm van ondersteuning, zonder dat hij hiervoor een verleningsbeslissing nodig heeft, is er geen sprake van een individuele voorziening, ongeacht of de ondersteuning in groepsverband of op persoonsniveau wordt aangeboden. Pas wanneer de jeugdige of zijn ouders een
verleningsbeslissing nodig heeft om een bepaalde vorm van ondersteuning te verkrijgen is er sprake van een individuele voorziening, ongeacht of deze ondersteuning in groepsverband wordt aangeboden.
Als de gemeente eenmaal geoordeeld heeft dat een jeugdige of zijn ouders een individuele
voorziening nodig hebben, dan kan deze laatste hier ook rechten aan ontlenen. De beoordeling van de gemeente dat een individuele voorziening noodzakelijk is, vestigt een aanspraak jegens de gemeente op deze voorziening.
Doel van de hulp
De jeugdhulp, jeugdbescherming en jeugdreclassering hebben als uiteindelijke doelen de jeugdige in staat te stellen gezond en veilig op te groeien, te groeien naar zelfstandigheid en deel te nemen aan het maatschappelijk verkeer, rekening houdend met het ontwikkelingsniveau van de jeugdige.
Deze doelen zijn opgenomen in het tweede lid van dit artikel. De beoordeling of een jeugdige of een ouder een voorziening nodig heeft, dient bovenal plaats te vinden op zorginhoudelijke gronden en gericht te zijn op bovenstaande doelen. Budgettaire overwegingen mogen hierin niet
maatgevend zijn.
67 De zinsnede “rekening houdend met zijn ontwikkelingsniveau” brengt tot uitdrukking dat het niet wenselijk en ook niet altijd mogelijk zal zijn om volledige maatschappelijke participatie te bereiken.
Het deelnemen aan het maatschappelijk verkeer is afhankelijk van het ontwikkelingsniveau van de jeugdige. Er zullen situaties zijn, waarbij het gezien de leeftijd en de beperkingen van een jeugdige simpelweg niet mogelijk is om volledig maatschappelijk te participeren. Er is daarom gekozen voor een inspanningsverplichting waarbij de gemeente zich de moeite moet getroosten om een zo goed mogelijk resultaat te bereiken.
Bij het zo gezond en veilig mogelijk opgroeien moet bij de woorden “gezond opgroeien” in dit verband niet alleen gedacht worden aan de lichamelijke gezondheid, maar ook aan de geestelijke gezondheid, een gezonde leefstijl en continuïteit in opvoeding en verzorging. Bij de woorden “veilig opgroeien” moet gedacht worden aan geborgenheid, onvoorwaardelijke liefde, respect, aandacht, grenzen, structuur en regelmaat, veiligheid thuis (huiselijk geweld) en veiligheid buitenshuis. Met de woorden “deelnemen aan het maatschappelijk verkeer” wordt niet alleen gedoeld op de mogelijkheden van de jeugdige om actief betrokken te zijn bij de maatschappij, maar ook op hoe hij zelf zijn steentje bij kan dragen aan de maatschappij, mee kan denken en mee kan doen, mogelijkheden heeft voor het beoefenen van sport en cultuur en voorbereid is op zijn toekomst door het behalen van een diploma, het vinden van werk en het zelf in zijn levensonderhoud te kunnen voorzien.
Het college is vanzelfsprekend niet gehouden om aan een jeugdige of zijn ouders jeugdhulp te bieden voor zover de jeugdige en zijn ouders de problemen zelf het hoofd kunnen bieden, eventueel met behulp van personen uit het sociale netwerk of andere instellingen die ondersteuning bieden. Eén van de uitgangspunten van dit nieuwe stelsel is namelijk dat de
verantwoordelijkheid voor het gezond en veilig opgroeien van jeugdigen allereerst bij de ouders en de jeugdige zelf ligt. Hierbij past een actieve rol van de ouders en het kind om in eerste instantie te trachten de op hun weg komende problemen zelf of met behulp van hun eigen netwerk op lossen.
De overheid past dan een terughoudende houding en alleen daar ondersteuning of zorg te bieden waar dit echt nodig is, als de opvoeding- en leefsituatie de ontwikkeling van kinderen bedreigt en de overheid de ouders dient te helpen om deze voorwaarden te vervullen of als de jeugdige verdacht wordt of veroordeeld is wegens een strafbaar feit. De hulp en ondersteuning moet dan zó worden ingericht dat het probleemoplossend vermogen van de jeugdige, zijn ouders en omgevende gemeenschapsverbanden weer wordt hersteld en versterkt. Ouders en jeugdigen moeten leren (weer) op eigen vaardigheden te vertrouwen zodat zij zelf verder kunnen, zonder hulp van de overheid. Dit vraagt om veel ruimte - vrijheid en verantwoordelijkheid - voor de professional.
Vrijheid om naar bevind van zaken te handelen en het interventietraject af te stemmen op de specifieke situatie van de jeugdige en diens omgevingen het bij te sturen naargelang de ontwikkelingen daarin. Verantwoordelijkheid, om het traject te richten op de doelstelling van herstel en versterking van het eigen probleemoplossend vermogen van de jeugdige, zijn ouders en maatschappelijke omgeving, opdat bemoeienis van buitenaf overbodig wordt; en om daarbij niet onder de maat van het mogelijke te blijven. Hulp tot zelfhulp dus, zo dicht mogelijk bij de jeugdige, het liefst thuis in de lokale situatie.
Voor de volledigheid zij nog vermeld dat het niet nodig is een individuele voorziening te treffen als er een algemene vrij toegankelijke voorziening voor handen is die ook toereikend is om de
problemen van de jeugdige of zijn ouders op te lossen. Hiermee zou de gemeente immers onnodig kosten moeten maken.
Derde lid
In het derde lid is het college opgedragen een samenhangend beleid te voeren ten aanzien van jeugdhulp, de uitvoering van kinderbeschermingsmaatregelen en jeugdreclassering en de jeugdgezondheidszorg. Hoewel er in het onderhavige wetsvoorstel niet wordt geregeld dat bepaalde basiszorg gezamenlijk zou moeten worden aangeboden, ligt het voor de hand dat bepaalde vormen van ondersteuning, hulp en zorg gezamenlijk worden aangeboden. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan de prenatale zorg die de consultatiebureaus aanbieden en dat deel van de jeugdhulp dat zich richt op de preventie van opvoed- en opgroeiproblemen. Hierbij is veelal
68 sprake van overlappende werkvelden en een gezamenlijk aanbod zou dan efficiënt kunnen zijn. In het kader van zoveel mogelijk beleidsvrijheid aan de gemeente, wordt het aan de gemeente zelf overgelaten hoe zij dit samenhangende beleid vormgeven.
Ook krijgt de gemeente de opdracht om ervoor zorg te dragen dat ook bij de uitvoering van de jeugdhulp, kinderbeschermingsmaatregelen, jeugdreclassering en jeugdgezondheidszorg er wordt afgestemd met de domeinen onderwijs, zorg (curatieve en langdurige zorg), maatschappelijke ondersteuning, werk en inkomen en politie en justitie. De term afstemmen impliceert dat niet alleen op het beleidsniveau van de organisaties wordt afgestemd maar ook op het niveau van de werkvloer. Het college kan dit bereiken door er voor te zorgen dat er goede afspraken worden gemaakt tussen alle betrokken partijen. In tegenstelling tot het – oorspronkelijke - voorstel tot wijziging van de Wet op de jeugdzorg in verband met het opnemen van een gemeentelijke verantwoordelijkheid voor de jeugdketen (Kamerstukken II 2008/09, 31 977, nr. 2) wordt niet voorgeschreven hoe de gemeente deze taak moet uitvoeren.
Bij de afstemming met de zorg zal de gemeente, in verband met de nieuwe “knippen” die onstaat tussen de jeugd-ggz en de volwassen-ggz, tussen de jeugd-ggz en de somatische zorg aan jeugdigen en tussen de zorg aan jeugdigen in verband met een lichte verstandelijke beperking (jeugd-lvb-zorg) en de zorg aan volwassenen in verband met een lichte verstandelijke bepelrking (volwassen-lvb-zorg), bijzondere aandacht moeten hebben voor de samenwerking met de huisarts, de tweedelijns somatische zorg, de volwassen ggz en volwassenen-lvb-zorg De gemeente is verantwoordelijk voor een goede overdracht van de zorg bij de overgang van een jeugdige van de jeugd-ggz naar de volwassen ggz, de jeugd-lvb-zorg naar de volwassen-lvb-zorg en goede
afspraken met de somatische zorg.