Good governance
10. Veilig bestuur
Politieke ambtsdragers hebben in vergelijking met 2014 meer te maken met agressie en geweld. De toename betreft vooral verbaal geweld. Daarbij is een verdubbeling geconstateerd van agressie via sociale media.
Hoewel een meerderheid van de politieke ambtsdragers vindt dat de eigen orga nisatie adequaat reageert op incidenten van agressie en geweld en dat de orga nisatie voldoende doet om incidenten te voorkomen, vragen nazorg, voorlichting en training nog aandacht.
Burgemeesters en andere politieke ambtsdragers vervullen een belangrijke rol in onze democratische rechtsstaat. Vanuit die rol moeten zij gemak kelijk benader-baar zijn, open in de samenleving kunnen staan, het poli tieke debat vrij kunnen voeren, publieke taken vrij van dwang kunnen uitoefenen en besluiten zonder druk kunnen nemen. Indien zij hierin belemmerd worden, zich bij beslissingen laten beïnvloeden door agressie en geweld of overwegen om te stoppen is dat een belangrijk risico voor de integriteit, kwaliteit en continuïteit van het openbaar bestuur.
Het ministerie van BZK coördineert en stimuleert al langere tijd de aanpak van agressie en geweld tegen politieke ambtsdragers. Voorheen (vanaf 2007) vanuit het programma Veilige Publieke Taak110 en nu vanuit het programma Bestuur en Veiligheid.
Met het oog op de aanpak en de verdere beleidsontwikkeling is het van belang zicht te hebben op de aard en omvang van het probleem, de trends, ontwikkelin-gen en de mate van implementatie van het beleid. Dat is de reden dat in 2016 voor de vierde keer onderzoek is gedaan naar agressie en geweld tegen bestuur-ders en volksvertegenwoordigers van gemeenten, provincies en
waterschappen111.
110 Dit programma was ook gericht op de aanpak van agressie en geweld tegen werknemers met een publieke taak, zoals conducteurs, onderwijzers, ambulancepersoneel et cetera.
111 Monitor integriteit en veiligheid 2016. Den Haag, 2016. De gegevens in de monitor hebben betrekking op een periode van twaalf maanden.
10.1 Aard en omvang van agressie en geweld
Omvang
In 2016 is het percentage slachtoffers van agressie en geweld onder poli tieke ambtsdragers met vier procentpunten gestegen ten opzichte van 2014: van 23%
naar 27%.112 Evenals voorgaande jaren gaat het in de meeste gevallen om verbale agressie.
Figuur Slachtofferschap van agressie en geweld, 2010-2016113
Bron: Monitor integriteit en veiligheid openbaar bestuur 2016.
112 Procentpunt (of %-punt) is het absolute verschil tussen twee waarden uitgedrukt in procenten.
113 In 2012 en 2014 waren vijf vormen van agressie en geweld voorgelegd. De categorieën
’discriminatie’ en ‘seksuele intimidatie’ zijn samengevoegd met respectievelijk ‘verbale agressie’ en ‘bedreiging/intimidatie’. De uitkomsten van voorgaande jaren kunnen niet opgeteld worden tot de drie nieuwe categorieën.
0%
Politieke ambtsdragers bij provincies en gemeenten worden het meest gecon-fronteerd met agressie en geweld. In deze twee lagen van het openbaar bestuur is er in vergelijking met twee jaar geleden sprake van een stijging van het slachtof-ferschap. Het aantal slachtoffers bij de ge meente is met vier procentpunten gestegen en bij provincies met elf pro centpunten, tot net onder het niveau van 2012. Bij de waterschappen blijft het slachtofferschap sinds 2012 verder dalen.
Binnen de gemeenten zijn nog steeds vooral burgemeesters en wethou ders (respectievelijk 55% en 38%) slachtoffer van agressie en geweld. Het aandeel onder de raadsleden is lager (24%).
Figuur Slachtofferschap naar bestuurslaag en naar politieke functie bij gemeenten, periode 2010-2016
2010 2012 2014 2016
Raadsleden 29% 36% 20% 24%
Wethouders 51% 53% 40% 38%
Burgemeesters 50% 61% 45% 55%
Bron: Monitor integriteit en veiligheid 2016.
Bron: Monitor integriteit en veiligheid openbaar bestuur 2016.
Niet alleen het percentage slachtoffers neemt toe, ook het gemiddeld aan tal keer dat politieke ambtsdragers te maken hadden met een incident stijgt sinds 2014.
Een slachtoffer overkomt per jaar gemiddeld 5,2 ge weldssituaties.
Het herhaald slachtofferschap neemt licht toe. Twee derde van de slacht offers maakte in een jaar tijd meerdere incidenten van agressie en geweld mee.
Aard van de incidenten
De meeste incidenten vinden face to face plaats. Het aandeel van dit type incidenten is in de afgelopen twee jaar afgenomen (van 50% naar 39%). Het aandeel incidenten van agressie via sociale media is daarentegen verdubbeld (van 11% naar 23%).
De incidenten werden in 2016 door twee derde van de slachtoffers als minder ernstig en door een dere als (zeer) ernstig ervaren. Verhoudings gewijs is er vooral een toename zichtbaar bij de minder ernstige inciden ten.
Figuur Incidenten naar ervaren ernst (scores op een schaal van 1 ‘niet ernstig’
tot 7 ‘zeer ernstig’), 2012-2016
Bron: Monitor integriteit en veiligheid openbaar bestuur 2016.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
Waterschap Provincie
Gemeente
2014 2016
2012 2010
0%
10%
20%
30%
40%
Totaal slachtofferschap Slachtoffer minder
ernstig incident (score 1-4) Slachtoffer (zeer)
ernstig incident (score 5-7) 2016 2014
2012
10.2 Gevolgen en nazorg
Iets meer dan de helft van de politieke ambtsdragers die te maken kreeg met een incident, heeft dit besproken of er ergens een melding van ge daan. De bereidheid hiertoe is het grootst onder wethouders en burge meesters. Van zwaardere vormen van incidenten zoals bedreiging, intimi datie en fysieke agressie wordt vaker melding gedaan. Vier op de tien inci denten worden geregistreerd.
Het aantal aangiften blijft stabiel. Van de politieke ambtdragers deed 14%
aangifte van het incident.
Effecten op slachtoffers
Een derde van de slachtoffers had na het incident te maken met nadelige gevolgen. Het meest ervaren zij een negatief effect op het werkplezier. Ook worden klachten over de geestelijke gezondheid ervaren. Fysieke klachten komen echter weinig voor. Daarnaast werden gevolgen van het incident zoals verdriet, gevoel van machteloosheid, slapeloosheid en ver minderd vertrouwen in de medemens beschreven.
Figuur Effecten op het slachtoffer, 2014-2016114 (meerdere antwoorden mogelijk)
Bron: Monitor integriteit en veiligheid openbaar bestuur 2016.
114 Door een verandering in de vraagstelling is vergelijking met de uitkomsten van 2012
niet mogelijk.
Nazorg
Twee van de tien politieke ambtsdragers die slachtoffer zijn geworden van agressie en geweld hadden behoefte aan nazorg. Dit is gelijk aan 2014, maar hoger dan in 2012.
Van de politieke ambtsdragers die behoefte hadden aan nazorg, beoor deelde 56% deze als voldoende. Drie kwart van de politieke ambtsdragers vindt dat de organisatie adequaat reageert op incidenten van agressie en geweld.
De meerderheid van de politieke ambtsdragers is van mening dat de eigen orga nisatie voldoende doet om incidenten te voorkomen. Ook is er in de mees te gevallen een norm geformuleerd zodat iedereen weet wanneer hij of zij moet optreden. Training of voorlichting die gericht is op het omgaan met agressie en geweld, komt minder vaak voor als inzet van de organisatie.
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%
Ander effect Materiële effecten Effecten op lichamelijke gezondheid Effecten op geestelijke gezondheid Effecten op werkplezier Geen effecten
2016 2014
Tabel Inzet organisatie op voorkomen van incidenten van agressie en geweld (% (helemaal) mee eens)– alle politieke ambtsdragers*
Organisatie doet voldoende om agressie en geweld door burgers te voorkomen
Er is duidelijke norm op basis waarvan politieke ambtsdragers grenzen weten
wanneer zij moeten optreden
Heeft voldoende voorlichting en training gehad over hoe om te gaan met agressie en
geweld door burgers
Slachtoffers 73% 58% 34%
Niet-slachtoffers 78% 65% 33%
Waterschap 85% 76% 38%
Provincie 70% 54% 30%
Gemeente 76% 63% 33%
Raadsleden 73% 61% 29%
Wethouders 89% 68% 42%
Burgemeesters 91% 76% 74%
Totaal 76% 63% 33%
Bron: Monitor integriteit en veiligheid 2016.
* Vanwege een gewijzigde vraagstelling zijn de uitkomsten niet vergelijkbaar met 2012 en 2014.
Invloed op besluitvorming
De meeste politieke ambtsdragers hebben het gevoel dat risico’s op agres sie en geweld weinig invloed hebben op de besluitvorming. Van de ambts dragers geeft 6% aan dat de mogelijkheid om in aanraking te komen met agressie of geweld effect heeft op de eigen beslissingen. Dit percentage ligt iets hoger onder degenen die wel eens een incident hebben meegemaakt. Verder zegt drie kwart van de ambtsdragers dat het geen effect heeft op bestuurlijke beslissingen rond handhaving. Een kwart ziet dat standpunten van collega-ambtsdragers wél beïnvloed worden door (de dreiging van) agressie en geweld.