107 moest vaak wel tussen de regels door gelezen worden. Wat vooral opvalt aan deze grafiek is dat niet een krant constant is in de tijd: Trouw en NRC Handelsblad worden positiever, De
Telegraaf wordt negatiever. We hebben echter net gezien dat De Telegraaf weinig
opinieartikelen en interviews bevat, dit betekent dus dat er bij De Telegraaf het meeste sprake was van meningen tussen de regels door. Dat klopt met het imago van de krant, het is een emotie en sensatiekrant die niet snel genuanceerd over zoiets controversieels als genetische modificatie zal schrijven.
Wie? NRC Handelsblad Trouw De Telegraaf
aantal toon aantal toon aantal toon
journalist 14 3,3 7 2,9 3 2,3 bedrijven 8 3,3 12 3,5 6 3,3 lezer 6 1,7 2 2,5 0 0,0 politici (NL) 10 3,4 27 2,7 3 3,0 politici (niet NL) 6 3,3 1 3,0 4 3,8 politici (EU/EC) 6 3,0 2 2,0 1 4,0 wetenschapper (bioloog) 7 3,0 0 0,0 2 3,5 wetenschapper (milieu) 2 3,0 1 2,0 0 0,0 wetenschapper (landbouw) 4 4,5 3 4,0 0 0,0 wetenschapper (alfa) 1 3,0 3 2,7 0 0,0 wetenschapper (overig) 9 3,2 0 0,0 4 2,8 boeren 2 3,5 4 2,3 2 3,0 schrijver 1 2,0 2 2,5 2 3,5 milieubewegingen (Greenpeace) 7 1,1 5 1,0 2 1,0 milieubewegingen (overig) 1 1,0 8 1,5 2 1,0 overheidsinstanties (NL) 7 3,1 6 3,3 2 3,5 overheidsinstanties (niet NL) 1 4,0 1 4,0 0 0,0 consumentenorganisaties 2 2,5 4 2,0 1 3,0 Internationaal (VN/WTO) 3 3,7 2 3,0 1 2,0 bank 1 3,0 1 3,0 0 0,0 kok 0 0,0 2 1,0 0 0,0 supermarkt 1 2,0 3 2,0 0 0,0 priester 0 0,0 1 2,0 0 0,0 wijnhuis 1 2,0 0 0,0 0 0,0 wetenschapsjournalist 1 5,0 0 0,0 0 0,0 kunstenaar 1 3,0 0 0,0 0 0,0
Tabel 2: Deze tabel laat per krant zien hoe vaak een bepaalde groep in totaal aan het woord kwam en wat de gemiddelde toon over al deze keren was.
108 Wie er aan het woord kwamen in de verschillende kranten en wat hun toon was, is ook
geanalyseerd. De resultaten worden weergegeven in tabel 2 en de toon is op dezelfde manier berekend als de gemiddelde toon van de kranten. Er zijn een aantal subcategorieën ingesteld om de vergelijking overzichtelijk te houden. Zo zijn wetenschappers ingedeeld naar de groepen die Stewart onderscheid (zie 3.1), de categorie overig was nodig omdat van sommige wetenschappers niet werd vermeld wat hun werkveld was en het uit het artikel niet duidelijk werd. Politici zijn ingedeeld in Nederland, buitenlands en Europese Unie, overheidsinstanties zijn verdeeld in Nederland en niet Nederland omdat de FDA niet in dezelfde categorie moest vallen als de Voedsel en Waren Autoriteit en COGEM. Er zijn duidelijke verschillen tussen de kranten zichtbaar. Zo laat NRC Handelsblad de meeste wetenschappers aan het woord en staan de wetenschappers die in deze krant aan het woord komen positief of neutraal tegenover genetische modificatie. In Trouw zijn de verschillen tussen de wetenschappers groter en in De
Telegraaf komen relatief veel wetenschappers voor waarvan niet wordt vermeld wat hun
werkveld is. Een verklaring voor deze verschillen is dat NRC Handelsblad een aparte
wetenschapsredactie heeft die erg veel waarde hecht aan het van alle zijden belichten van een nieuwe techniek als genetische modificatie. Er zaten dan ook veel artikelen uit de
wetenschapssectie tussen de geanalyseerde artikelen. De geïnterviewde wetenschappers wogen de voordelen en nadelen zorgvuldig af en komen daardoor op een neutraal standpunt uit. In Trouw werd veel aandacht besteed aan de mogelijke nadelige gevolgen voor milieu en de mogelijke voordelen voor de landbouw waardoor er veel meer een mening werd gegeven door de geïnterviewde wetenschappers. Trouw geeft Nederlandse politici erg veel ruimte in vergelijking met de andere kranten, maar besteed weer veel minder aandacht aan buitenlandse politici. Opvallend is dat politici in Trouw negatiever zijn dan in NRC Handelsblad, de
politici zijn daar erg neutraal. In De Telegraaf zijn de politici het positiefst. Een ander punt dat opvalt, betreft de mening van de journalist. Deze werd niet alleen in analyses of
opiniestukken aangetroffen en werd toegekend als er in een artikel niemand specifiek aan het woord kwam maar er wel een mening of beeld in te herkennen was. In NRC Handelsblad kwam dit fenomeen het vaakst voor maar is de journalist veel neutraler dan in Trouw of De
Telegraaf. Lezersreacties zijn in NRC Handelsblad veel negatiever dan in Trouw. De
milieubewegingen waren in alle kranten even negatief over genetische modificatie.
De machtsverhoudingen verschillen per krant. Zo geeft Trouw de meeste ruimte aan achtereenvolgens politici, bedrijven, milieubewegingen en wetenschappers. Wanneer deze trend wordt vergeleken met de trend in grafiek 5 is het niet zo vreemd dat de krant gemiddeld
109 negatief of neutraal over genetische modificatie schrijft. Immers alleen de wetenschappers durven echt positief over genetische modificatie te zijn, politici en bedrijven zijn na de felle protesten van de milieubewegingen erg voorzichtig en politiek correct geworden in hun bewoordingen. In NRC Handelsblad krijgen achtereenvolgens wetenschappers, politici, journalisten de meeste ruimte. Milieubewegingen, bedrijven en overheidsinstanties komen allen evenveel aan het woord. Het is dus niet vreemd dat NRC Handelsblad positiever over genetische modificatie schrijft dan Trouw. De Telegraaf geeft achtereenvolgens politici, bedrijven, wetenschappers en milieubewegingen de meeste ruimte. Dit is vergelijkbaar met
Trouw, dat is opvallend omdat terwijl Trouw steeds positiever over genetische modificatie
wordt, De Telegraaf steeds negatiever wordt. Wanneer we terugkijken naar hoofdstuk 3 dan zien we dat de daar genoemde partijen allemaal aan het woord komen in de kranten, maar dat de boeren in verhouding erg weinig worden gehoord. Dit zou kunnen komen doordat
genetische modificatie een techniek in ontwikkeling is en doordat er door de strenge regelgeving in Nederland nog geen boeren zijn die gemodificeerde gewassen verbouwen. Volgens Van Dijck hebben institutionele discoursen (bedrijven, wetenschap, politiek) door hun vermeende neutraliteit meer autoriteit in een debat dan sociale discoursen (boeren, milieubewegingen)232. De milieubewegingen krijgen zo bekeken relatief veel aandacht en dit komt waarschijnlijk door hun felle acties en protesten tegen genetische modificatie.
5.2 Definities, doelen en toepassingen
In de 127 geanalyseerde artikelen zijn 91 definities gevonden. In een artikel stond meestal maar een definitie en vooral in nieuwsberichten was vaak geen definitie te ontdekken, hierbij moet wel gezegd worden dat alleen andere bewoordingen dan genetische modificatie of genetisch modificeren zijn meegenomen als definitie. Dit is gedaan omdat alle artikelen immers de term genetische modificatie of manipulatie bevatten, daar zijn ze op gezocht en deze term is daarom minder interessant dan de alternatieven die de journalisten ervoor aandragen. Die alternatieven geven nu juist een positieve of negatieve draai aan de technologie.
232
110
Grafiek 6: Het aantal definities per periode per krant.
Omdat een lijst met 91 definities niet zoveel zegt, zijn de definities in categorieën verdeeld. Negen definities lieten zich niet in een categorie stoppen, dit waren: manier om medicijn tegen ernstige ziekte te ontwikkelen, heilzame techniek, vervuild voedsel, technologiseren landbouw, genetische technologie, genetische revolutie, genetisch haastwerk en moderne
DNA-truc. In tabel 3 staan deze onder geen weergeven.
Definitie categorie Totaal - totaal NRC totaal Trouw totaal
De Telegraaf totaal Geen 11 12% 7 18% 3 9% 1 6% Knutselen 3 3% 0 0% 1 3% 2 11% Sleutelen 12 13% 3 8% 8 23% 1 6% Ingrijpen 9 10% 6 16% 2 6% 1 6% Veranderen 23 25% 11 29% 9 26% 3 17% Aanpassen 11 12% 2 5% 7 20% 2 11% Knoeien 2 2% 0 0% 0 0% 2 11% Inbouwen 7 8% 2 5% 2 6% 3 17% Verbeteren 10 11% 6 16% 1 3% 3 17% God 3 3% 1 3% 2 6% 0 0%
Tabel 3: Het aantal definities per categorie per krant.
Uit zowel grafiek 6 als tabel 3 wordt duidelijk dat NRC Handelsblad en Trouw ongeveer evenveel definities noemen terwijl NRC Handelsblad meer artikelen bevat. Dit komt
waarschijnlijk doordat NRC Handelsblad neutraler over genetische modificatie schrijft en het daarom meestal gewoon genetische modificatie noemt. Maar verhoudingsgewijs bevat De
Telegraaf veel definities, er zijn namelijk 18 definities in 21 artikelen gevonden. Voor NRC Handelsblad zijn dit 38 definities in 60 artikelen en bij Trouw 35 definities in 46 artikelen. De
0 5 10 15 20 25 1994-1995 1999-2000 2004-2005 2009-2010 2 19 6 8 4 21 7 6 5 5 6 2