Door opkomst van media en digitalisering is veel cultuur tegenwoordig overal en op elk gewenst moment toegankelijk. Klassieke muziek bereikt een groter publiek via media dan via instellingen. Het aantal thuisluisteraars is een stuk groter dan het aantal concertluisteraars.210 Televisie is een van de bekendste media die kan bijdragen aan ons beeld van kunst en cultuur, en kan drempelverlagend werken. Ondanks de vele berichten dat traditionele lineaire televisie door de komst van internet en on demand diensten aan bestaansrecht inboet, blijkt het nog altijd een relevant medium, zo bleek uit recent onderzoek van Viacom International Media Networks. Deze onderzoekers volgden 10.500 kijkers tussen de 6 en 34 jaar uit 14
verschillende landen en analyseerden hun relatie met televisie.211 Ondanks de wens van de 209 Ibidem: 183- 185.
210 Van den Broek, De Haan en Huysmans. Cultuurbewonderaars: 107.
211 Viacom International Media Networks. ‘Viacom International Media Networks unveils findings from new international research tv re[defined].’ 13-03-2017. Geraadpleegd op 11-08-2017
millennial om onafhankelijk van plaats, tijd en device te consumeren, zegt 63% van de
testpersonen de traditionele tv nog steeds te waarderen. Juist omdat ze daarbij niet na hoeven te denken over wat ze willen zien. Het programma-aanbod dat toevallig langskomt wordt door hen gewaardeerd: “Channel-surfing is still the primary discovery method used by viewers today. Online is very useful as a means of reinforcing interest, but it is linear TV that ‘seals the deal’ and commits them as viewers.” Een rondje zappen op reguliere televisie kan er dus voor zorgen dat kijkers nieuwe programma’s ontdekken en geïnspireerd raken. Juist op deze manier kunnen jongeren (al dan niet per ongeluk) in aanraking komen met programma’s over klassieke muziek.
Televisie kan publiek stelen, maar kan ook drempelverlagend werken en bijdragen aan kennis over kunst en cultuur. Bij cultuurbereik via radio en televisie in Nederland speelt de Nederlandse Publieke Omroep een belangrijke rol, mede vanwege zijn wettelijke culturele taak.212 De NPO zendt concertregistraties uit en maakt zelf programma’s over kunst en cultuur. Volgens metingen van het ministerie van OCW bereikte de publieke omroep in 2015 met vijftig uitzendingen rond klassieke muziek 6,8 miljoen individuele personen. Gemiddeld keken zij 2,3 keer per jaar.213 De AVRO profileerde zich altijd het sterkst met klassieke muziekprogramma’s en de TROS was er voor volkscultuur.214 Sinds 2011 wordt in het
AvroTros programma De tiende van Tijl klassieke muziek primetime op televisie gebracht. In
De tiende van Tijl opent cabaretier en televisiepresentator Tijl Beckand ‘schatkamers’ van de
klassieke muziek: “Klassieke muziek is een zeer kwetsbare kunstvorm. Daarom is het dapper dat de AVRO mij dit podium durft te bieden en dat ik iedereen op mijn manier toegang mag geven tot de schatkamer van klassieke meesterwerken.”215 Beckand brengt met (persoonlijke) verhalen, muziekmomenten en ervaringen de klassieke muziek tot leven en deelt zijn passie. Ook vergeten instrumenten of operahuizen komen aan bod. De vaste pianiste van het
programma geeft muzikale ondersteuning en in iedere aflevering wordt een klassiek lied door een populaire zanger van nu uitgevoerd. Tijdens Kerst en Pasen worden bovendien specials uitgezonden. Om te erachter te komen in hoeverre dit praktijkvoorbeeld aansluit bij de opvattingen over het toegankelijker, relevanter en opwindender maken van klassieke muziek voor de nieuwe generatie, bekeek ik de eerste (7 september 2011) en de –tot nu toe- laatste (10 maart 2017) aflevering.
<http://www.vimn.com/press/content/viacom-international-media-networks-unveils-findings-from-new- international-research-tv>.
212 Ministerie van OCW. Cultuur in Beeld: 77. 213 Ibidem: 78.
214 Kerkhof, M. ‘Op maat. Muziek om te kijken.’ de Volkskrant V, 20.04.2017: 12-13. 215 Tijl Beckand. Geraadpleegd op 22-05-2017 <http://www.tijlbeckand.nl/televisie/>.
“Er wordt altijd heel erg moeilijk gedaan over klassieke muziek, maar ik ga ervoor zorgen dat jullie de muziek kunnen voelen zodat je er ook door kan worden geraakt” kondigt Beckand aan.216 De eerste aflevering begint vol goede moed en enthousiasme met een
anekdote en vervolgens een gevarieerd programma. In het eerste item wordt bijvoorbeeld klassieke muziek gebracht op plekken waar je het niet verwacht. Het Residentie Orkest speelt op zondagochtend op het festival Lowlands en blijkt daar een groot succes te zijn. De grootste festivaltent staat helemaal vol en het publiek reageert enthousiast. De muzikanten en dirigent zijn hierdoor blij verrast: “We hebben nog nooit zo’n groot applaus gekregen van zulk jong publiek. En dat is toch de missie van elk orkest: een nieuw publiek vinden.” In een volgend blokje start De tiende van Tijl met een zoektocht naar een vervanger van Nederlands
bekendste operazangeres Christina Deutekom. Twee jonge sopranen doen in een auditie een gooi naar deze titel en hiermee biedt het programma een podium aan jong talent. Tijl Beckand treedt iedere aflevering ergens in Nederland in het spoor van een bekende componist. Deze week was hij in Den Haag voor een kleine geschiedenis en verhalen over Felix Mendelsohn. In een andere vaste rubriek van het programma brengt een bekende Nederlandse popartiest een klassiek stuk ten gehore. Jamai Loman heeft een aria van Puccini ingestudeerd en voert die uit. Hij wordt ondertiteld waardoor de kijker het verhaal van de aria zelf ook goed meekrijgt. Al met al vertelt Tijl Beckand vlot en gepassioneerd over klassieke muziek. Als kijker van De tiende van Tijl blijf je geboeid, alles is begrijpelijk en je vertrouwt op de kennis
en kunde van Beckand en zijn gasten. Er waren mijns inziens te weinig complete stukken klassieke muziek die in zijn geheel werden uitgevoerd. De stukken die we te horen kregen waren ter ondersteuning van het verhaal over het stuk zelf. Beckand praat door de muziek heen en laat het publiek af en toe een stukje geconcentreerd luisteren.
In de aflevering uit het vijfde seizoen, meer dan vijf jaar later, is Beckand al een stuk rustiger en minder dolenthousiast in zijn presentatie.217 Ook is alles grootser aangepakt –er staat een heel orkest in de studio- en is er meer ruimte vrijgemaakt voor complete stukken live muziek; iets wat in de eerste aflevering nog ontbrak. Bij de derde volledige aria verslapte mijn aandacht echter. De informatieve delen van het programma spraken mij meer aan dan de uitgevoerde muziek. Anders dan in de eerste aflevering praat Beckand niet meer door de muziek heen, maar presenteert hij vooraf het verhaal dat bij het klassieke stuk hoort en wordt het stuk daarna gespeeld. Hierdoor zijn er langere items en ligt het tempo lager. Hoewel de 216 AvroTros. De tiende van Tijl. Seizoen 1 aflevering 1. 7-09-2011. Geraadpleegd op 30-05-2017
<https://www.avrotros.nl/de-tiende-van-tijl/video/broadcast/seizoen-1-aflevering-1-jatwerk-07-09-2011/>. 217 NPO. De tiende van Tijl. Seizoen 5 aflevering 6. 10-03-2017. Geraadpleegd op 30-05-2017
opzet van De tiende van Tijl voor het overgrote deel gelijk is gebleven, is de drempel voor de kijker minder laag dan in de eerste aflevering. Maar misschien is dit logisch en is het publiek in de loop van de vijf seizoenen met het programma meegegroeid in kennis en competenties van klassieke muziek. Socioloog Harry Ganzeboom merkte het al op: om complexe kunst te kunnen waarderen, dien je er veel ervaring mee te hebben, hetzij door opvoeding of opleiding, hetzij door oefening.218 Dit televisieprogramma draagt daaraan bij.
De tiende van Tijl blijkt volgens de cijfers, zoals beoogd, aan te slaan onder jongeren.
Bij de eerste aflevering werd op de doelgroep 20-49 jaar een kijkcijferdichtheid van 2,7% gerealiseerd en op 20-34 jaar zelfs 3,2%.219 “Het is de vraag of De Tiende van Tijl een stijgende lijn kan gaan realiseren, maar het lijkt er op dat het toch lukt om de jongere doelgroepen te enthousiasmeren voor klassieke muziek”, was het commentaar na de eerste aflevering.220 Inmiddels is het programma toe aan zijn zesde seizoen. Beckand bereikt via televisie een groot en jong publiek en wint zo nieuwe zieltjes voor de klassieke muziek. Een “godsgeschenk voor de klassieke muziek”, aldus Roland Kieft, zakelijk directeur van het Residentie Orkest en voormalig hoofd klassieke muziek van de AVRO. “Dankzij zijn populariteit bij een jonger publiek trekt hij atypische bezoekers de concertzaal binnen. Laat Beckand een avond aan elkaar praten en de zaal zit niet alleen maar vol met grijs.”221 Zijn creatieve benadering, de mooie verhalen die hij vertelt en het feit dat hij een wandelende encyclopedie is die handig gebruik maakt van zijn bekendheid om zijn passie over te brengen, zorgen ervoor dat de klassieke muziek en de bijbehorende boodschap oprecht en met passie overkomt op de kijker en op jongeren.
De tiende van Tijl draagt bij aan het toegankelijk maken van klassieke muziek voor
jongeren, omdat het door alle uitleg en korte fragmenten een goede instapmogelijkheid biedt voor kijkers zonder veel kennis van klassieke muziek. Nu het schort aan deze
kennisoverdracht in het onderwijs en de opvoeding, speelt een dergelijk televisieprogramma in op gebrek aan cultureel kapitaal. De persoonlijke benadering, bijvoorbeeld door de
klassieke stukken naar het hier en nu te trekken, sluit aan bij de beleveniswereld van jongeren en maakt het relevant. Al in 1995 gaf Wim Knulst aan dat de manier waarop klassieke muziek 218 H. B. G. Ganzeboom. ‘Explaining Differential Participation in High-Cultural Activities – a Confrontation of Information-Processing and Status Seeking Theories.’ In: Theoretical Models and Empirical Analyses. W. Raub. E.S. Publications/Utrecht (1982): 186-187.
219 Fonk. Kijkcijfers. ‘Een tien voor Tijl?’ J. Verstegen. 19-01-2011. Geraadpleegd op 7-08-2017 <http://fonkonline.nl/artikelen/kijkcijfers/een-tien-voor-tijl-17957.html>.
220 Ibidem.
221 De Volkskrant. ‘De drie zielen van Tijl: grapjas, missionaris, ondernemer.’ M. van Lieshout. 26-03-2013. Geraadpleegd op 11-08-2017 <https://www.volkskrant.nl/archief/de-drie-zielen-van-tijl-grapjas-missionaris- ondernemer~a3415267/>.
wordt aangeboden bij deze generatie nogal uitmaakt.222 In de informele samenleving zijn de omgangsvormen en gevoeligheden in de samenleving minder ingehouden geworden.223 Door klassieke muziek dus via een toegankelijk medium en op een informele manier met een bekende cabaretier als presentator aan te bieden, wordt klassieke muziek aantrekkelijk voor een jong publiek en wordt de drempel verlaagd.