3. De Zuidwestelijke Delta: principiële uitspraken voor een uniek gebied
3.4 Thematische principiële uitspraken
Uit het leidende principe ‘veilig, veerkrachtig, vitaal’ volgen vier meer thematische principes. (specifieke uitgangspunten bij de invulling van nationale Deltabeslissingen Veiligheid en Zoetwater staan in hoofdstuk 4)10.
Veiligheid door kustlijnverkorting combineren met herstel van estuariene dynamiek
De ramp van 1953 en aanleg van de Deltawerken zijn zeer bepalend voor de waterveiligheid in de Zuidwestelijke Delta en de beleving daarvan. Alleen de Westerschelde staat ook tijdens storm op zee nog in open verbinding met de Noordzee. De eilandkoppen bestaan vooral uit zandige kust en duinen. Dammen en stormvloedkeringen beperken de hoogwaterstanden op de dijken rond Volkerak-Zoommeer, Grevelingen en Oosterschelde bij extreme stormsituaties. Niet alleen rond deze bekkens, maar ook op de eilanden bevinden zich nog veel voormalige zeedijken.
De kustlijnverkorting is en blijft een belangrijk principe om de waterveiligheid in de Zuidwestelijke Delta te borgen. De kustlijnverkorting krijgt in de Zuidwestelijke Delta vorm door de
Haringvlietsluizen, de Brouwersdam en de Oosterscheldekering. De keringen kunnen – met aanpassingen - blijven functioneren tot ver na 210011. Veranderingen in klimaat en economie zijn
10
Voor nadere onderbouwing, zie Kennisdocument hoofdstuk 3.
11
Uit verschillende onderzoekrapportages en expertoordeel van Rijkswaterstaat kan afgeleid worden dat de constructie van de Haringvlietdam, met de sluizen daarin, sterk genoeg is om een toekomstige zeespiegelstijging en wijzigingen in de
rivierdebieten aan te kunnen, ook binnen de W+ projectie van het KNMI voor 2100. De verklaring is dat de dammen langs
de kustlijn destijds sterk overgedimensioneerd zijn. Wel zijn mogelijk in de loop van de tijd aanpassingen nodig aan de Haringvlietsluizen zelf en het beheer ervan .
Synthesedocument Integrale Voorkeursstrategie Zuidwestelijke Delta 44 goed op te vangen met het bestaande systeem van kustlijnverkorting. Andersom heeft het verwijderen van de keringen enorme nadelen. Het verwijderen van de Haringvlietsluizen leidt tot zeer grootschalige dijkversterkingen tot ver in het rivierengebied en vraagt een totale aanpassing van de zoetwatervoorziening in zuidwest Nederland. Het verwijderen van de Brouwersdam en de Oosterscheldekering leidt tot forse dijkversterkingen. In de Zuidwestelijke Delta is er dus geen aanleiding om de huidige kustlijn te veranderen door het verwijderen of juist plaatsen van dammen. Door de kustlijnverkorting is echter de estuariene dynamiek in de Zuidwestelijke Delta grotendeels verdwenen. De Stuurgroep streeft waar mogelijk naar herstel van die dynamiek. Dat is ook de enige robuuste oplossing om de huidige problemen met waterkwaliteit, en de daaruit volgende problemen met ecologie en regionale economie, op te lossen. Uitdaging is - bij het vasthouden van kustlijnverkorting - ruimte te bieden aan estuariene dynamiek. Dit principe onderbouwt de noodzaak van ingrepen in bijvoorbeeld Volkerak-Zoommeer (zout maken), Grevelingen (terugbrengen van getij) en Oosterschelde (zandsuppleties).
Innovatieve oplossingen voor uitdagingen voor waterveiligheid, zoetwater en ecologie verbinden met kansen voor de economie
De opgaven voor de Zuidwestelijke Delta zijn groot, en kunnen niet zonder innovatieve oplossingen. Dat wordt geïllustreerd door al bestaande waterinnovaties, zoals het opslaan van zoetwater in de bodem, pilots met zandsuppleties en oesterbanken in de Oosterschelde en het ‘tidal test centre’ in de Flakkeese Spuisluizen. Ook in de toekomst zijn innovaties van groot belang om te komen tot effectieve watermaatregelen en voor de vitaliteit van de economie in het gebied. Dit betekent voor de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta dan ook dat in de plannen beginnende innovaties worden gestimuleerd en succesvolle innovaties worden toegepast (zoals energietransitie met een getijdecentrale). Dit biedt tevens grote kansen om de sterk met het water verbonden economie van de Zuidwestelijke Delta nieuwe perspectieven te bieden. Hoe kunnen maatregelen in het watersysteem bijdragen aan de economie en hoe kan de economie bijdragen aan de maatregelen in het watersysteem?
Er zijn veel mogelijkheden om “meer te doen met dijken”. Aanpassingen aan dijken gaan hier hand in hand met het benutten van kansen voor natuur, wonen en economie. Deze mogelijkheden zullen per gebied verschillen. In het afgelopen jaar zijn rapporten verschenen die de technische, economische en organisatorische mogelijkheden van ‘innovatieve dijkconcepten’ aantonen12. Innovatieve dijkconcepten leveren positief rendement op onder de voorwaarde dat het juiste concept voor de specifieke plaats gekozen wordt. De Stuurgroep wil dat bij alle projecten in het nHWBP gekeken wordt welke kansen voor innovatieve dijken er liggen en welke afspraken op technisch, financieel en bestuurlijk vlak nodig zijn om deze kansen daadwerkelijk te verzilveren13. Mogelijkheden voor innovatieve dijken zijn weergegeven in Figuur 12.
12
IMARES, Alterra, Wageningen Universiteit, Earth System Sciences Group, Deltares, MKBA innovatieve dijkconcepten in de
Zuidwestelijke Delta, 2013; , IMARES, Biobouwers als optimalisatie van waterveiligheid in de Zuidwestelijke Delta, 2013;
Alterra Wageningen UR, Deltares/Erasmus Universiteit, IMARES Wageningen UR, Governance van innovatieve
dijkconcepten in de Zuidwestelijke Delta, 2014
13 Een recent voorbeeld van een innovatieve aanpak is het project Sophiastrand aan de Noordkust van Noord-Beveland. In plaats van een traditionele verbetering van de harde zeewering ter plaatse is gekozen voor het versterken van dit dijktraject door het aanbrengen van zand. Dit levert naast kostenbesparing, ook verbetering voor recreatieve gebruik van het strand
Synthesedocument Integrale Voorkeursstrategie Zuidwestelijke Delta 45 Figuur 12 Mogelijkheden voor innovatieve dijken
Ruimtelijke kwaliteit
Waar oplossingen voor waterveiligheid, zoet water, ecologie en economie samenkomen in gebiedsgerichte strategieën, moet gestreefd worden naar een optimale ruimtelijke kwaliteit. In zijn (concept)-advies aan de Stuurgroep Zuidwestelijke Delta benadrukt de Rijksadviseur voor Land en water, prof ir. Eric Luiten, het belang van de samenhang tussen fysieke (waterstaatkundige maatregelen) en de ruimtelijke planvorming. Hij adviseert om die samenhang te borgen door de instelling door de Stuurgroep van een onafhankelijke kwaliteitscommissie, per bekken een supervisor te benoemen, en per bekken een Kader Ruimtelijke Kwaliteit op te stellen.
Adaptief Deltamanagement: tijdig en flexibel inspelen op ontwikkeling van klimaat en economie De lange termijn waarover het Deltaprogramma zich uitstrekt, dwingt tot flexibiliteit. Bestuurders moeten onzekerheid over de ontwikkeling van klimaat en economie meewegen in hun besluiten: wat besluiten we nu, en welke besluiten kunnen mogelijk beter genomen worden wanneer meer bekend is over de ontwikkeling van klimaat en economie? Timing is dus cruciaal. We willen voorkomen dat we te laat reageren op opgaven, want huidige knelpunten blijven dan lang bestaan, er kunnen calamiteiten met onomkeerbare economische nadelen optreden, en uiteindelijke oplossingen zijn dan vaak extra kostbaar. Maar we willen ook niet te snel grootschalige investeringen plegen, als die later toch niet nodig of inefficiënt blijken te zijn of onnodig de vrijheid van toekomstige generaties
op en is de mogelijkheid ontstaan om strandhuisjes te bouwen. technisch, financieel en bestuurlijk vlak nodig zijn om deze kansen daadwerkelijk te verzilveren.
Synthesedocument Integrale Voorkeursstrategie Zuidwestelijke Delta 46 beperken om hun eigen keuzen te maken. Soms kan een goede keuze zijn om nu alleen relatief beperkte besluiten (eerste stappen, tijdelijke maatregelen) te nemen die de vrijheid om later meer ingrijpende besluiten te nemen niet beperken. De Zuidwestelijke Delta geeft daarom nadrukkelijk invulling aan Adaptief Deltamanagement, en de Basiswaarden Flexibiliteit en Solidariteit (tussen generaties) van het nationale Deltaprogramma. Dit is een verstandige vorm van besturen in onzekerheid, en een manier om schaarse financiële middelen verstandig te besteden.
Synthesedocument Integrale Voorkeursstrategie Zuidwestelijke Delta 47