Het schrijven van deze scriptie heb ik als uitdagend en interessant ervaren. Ik ben blij met het resultaat en ben tevreden dat ik hiermee deze periode, en daarmee ook de opleiding, kan afronden.
In het oorspronkelijke plan in september was het aanvankelijk de bedoeling dat deze scriptie over IFRS zou gaan, maar al vrij snel bleek dat over dat onderwerp reeds veel geschreven was. Na wat brainstormen en doorzoeken kwam gelukkig vrij snel daarna sustainability naar voren als nieuw onderwerp. Het kwam goed uit dat sustainability een onderwerp is waar tot nu toe minder over is geschreven dan over IFRS, en waar Delta Lloyd de laatste jaren erg mee bezig is. Met een kwalitatief onderzoek was het mogelijk om diep op het onderwerp in te gaan, en dankzij de interviews weet ik nu ook beter wat er zoal speelt bij de diverse afdelingen omtrent dit onderwerp. Bovendien zijn de resultaten uit de interviews ook voor Delta Lloyd interessant, omdat deze een kijk geven in de diverse standpunten van collega’s.
Kwalitatief onderzoek was voor mij geen onbekend terrein, maar ik had het slechts eenmaal eerder gedaan (tijdens de afstudeerscriptie op het HBO). Voor mij was het daarom een leerzame ervaring om kwalitatief onderzoek voor te bereiden, uit te voeren en te
verwerken. Dankzij het vak Sustainability, Accountability and Ethics in de master was ik enigszins bekend met sustainability. Het was zeer interessant om daar verder op in te gaan. Sustainability zal bij Delta Lloyd hoog op de agenda blijven staan. Ik ben benieuwd naar de ontwikkelingen de komende tijd en zal ze met meer interesse gaan volgen.
Bijlage A: Interview met Wouter Bosschaart
Vraag 1: Wie ben je en wat voor werk doe je binnen Delta Lloyd?
Ik ben Wouter Bosschaart en ben sinds december 2013 strategisch consultant binnen Asset Management. Daarnaast ben ik programmamanager Duurzaamheid, met de focus op
sustainability. Concreet betekent dit dat ik onder meer verantwoordelijk ben voor de interactie tussen Delta Lloyd en diverse stakeholders (waaronder NGO’s en de overheid), zowel
informatie ophalen als laten zien aan diverse partijen wat we juist zelf doen en ik heb zitting in verschillende overlegorganen. Verder houd ik me bezig met verantwoord beleggen, verantwoord verzekeren, belastingen en de bank. Zo is Delta Lloyd nu uit de eerlijke bankwijzer gehaald omdat we geen bank zijn. De focus ligt hier meer op beleggen en verzekeren.
Vraag 2: Hoe lang ben je werkzaam binnen Delta Lloyd?
Ik ben bij Delta Lloyd begonnen als management trainee in 2011 en werd na anderhalf jaar teamleider inkomensverzekeringen (IVB) in 2013. Nu ben ik dus strategisch consultant. Vraag 3a: Wanneer ben je voor het eerst in aanraking gekomen met sustainability binnen Delta Lloyd?
Tijdens mijn functie als strategisch consultant ben ik hier voor het eerst in aanraking mee gekomen en sindsdien werk ik hiermee.
Vraag 3b: Wanneer is sustainability binnen Delta Lloyd begonnen?
Met de beursgang van het bedrijf naar de AMX (de Amsterdam Midkap Index) in 2009. Sindsdien is duurzaamheid belangrijker geworden en is het bedrijf begonnen met stappen maken om de rapportages te verbeteren.
Vraag 4: Welke kenmerken of criteria speelden een rol bij de beslissing om ergens wel of niet in te beleggen voordat sustainability beleid werd, en waarom?
Voordat Delta Lloyd officieel begon te werken met de ESG-criteria (environmental, social governance) om te besluiten te investeren of niet, werden deze criteria ook in de periode daarvoor al gebruikt. Specifiek wordt er dan gekeken hoe een bedrijf scoort op het gebied van milieu, de samenleving (maatschappij) en goed bestuur. Hier vallen onder meer
klimaatverandering, mensenrechten en wapenhandel onder.
Vraag 5: Vind je dat sustainability een effect heeft gehad op het beleggingsbeleid? Zo ja, hoe? En zo nee, waarom niet?
Ja, sustainability heeft hier zeker een effect op gehad. Het voornaamste effect betreft diverse uitsluitingen van bedrijven waar we niet meer in investeren. Volgend jaar zal de focus meer op implementatie van het beleid komen te liggen, waardoor de lijst met uigesloten bedrijven zal groeien. Goed voorbeeld hierbij zijn de mijnindustrie en de fossiele brandstoffen sector.
Door kritischer te kijken naar alle sectoren op basis van de ESG-criteria, wordt de invloed van sustainability steeds groter.
Vraag 6: Is ‘sustainability awareness’ binnen de organisatie belangrijker dan het behalen van rendementen op de markt? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet? Vorig jaar ben ik bij een programma geweest van de organisatie achter de Principles for Responsible Investment in Londen. Daaruit bleek dat investeren met een sustainability beleid niet minder, maar ook niet beter rendeert dan wanneer je geen rekening houdt met
sustainability. Er is geen bewijs dat bedrijven dan beter presteren, al doen bijvoorbeeld Triodos Bank en de ASN Bank het wel goed met alleen ‘sustainable beleggingen’. Aan de andere kant zijn dit ook slechts kleine spelers op de markt.
Persoonlijk denk ik dat sustainability awareness wel degelijk belangrijker is dan het behalen van rendementen. We zouden er goed aan doen om een stuk financieel rendement in te leveren en er veel maatschappelijk rendement voor terug te krijgen. De Raad van Bestuur en de directie moeten hier een uitspraak over doen. Uiteindelijk weet je natuurlijk nooit van te voren hoeveel rendement je met een belegging zal behalen.
Vraag 7: Hierop doorgaand; is deze focus gewijzigd met de introductie van sustainability reporting? Zo ja hoe? Zo nee, waarom niet?
Ja, na de beursgang in 2009 is dit zeker gewijzigd. Sindsdien liggen we meer bloot, meer onder een vergrootglas. We merken dat er elk jaar steeds meer vragen over duurzaamheid worden gesteld, waarbij een goede voorbereiding nodig is om deze te beantwoorden om geen ‘modderfiguur’ te slaan. Hierin hebben we goede stappen gemaakt. Ook in de rapportages hebben we stappen gemaakt. Steeds meer collega’s en afdelingen rapporteren nu op een bepaalde manier over duurzaamheid, zoals riskofficers.
Vraag 8: Volgens de eerlijke bankwijzer komen veel banken en verzekeraars niet goed uit de testen als het gaat om het beleggingsbeleid. Er wordt nog steeds te veel
geïnvesteerd in bedrijven die op een bepaalde manier te maken hebben met wapenhandel, kinderarbeid, etc. Hoe kijk je hier tegenaan, kijkende vanuit het beleggingsbeleid van Delta Lloyd?
Kinderarbeid sluiten we volledig uit in ons beleggingsbeleid, het beleid omtrent wapenhandel is flink aangescherpt. Ook bij andere sectoren kijken we of beleggingen wel te verantwoorden zijn. Is dat niet het geval, dan volgen er uitsluitingen. Beleggingsbeslissingen om te stoppen doen pijn, maar er wordt niet meer alleen gekeken naar het financiële rendement. Dit is tevens een waarschuwing voor heel Delta Lloyd; het alleen volgen van richtlijnen is niet genoeg. We richten ons de komende tijd wat specifieker op klimaatverandering en mensenrechten. Hier ligt een mooie uitdaging: hoe kunnen we de van oorsprong passieve
beleggingsportefeuille van Delta Lloyd steeds duurzamer maken? Het tonen van meer ambitie, het dichttimmeren van je portfolio aan de onderkant (door het afstoten van bedrijven d.m.v. uitsluitingen en door compliance) en opschalen van je portefeuille aan de bovenkant staan hierbij centraal.
Vraag 9: Zou Delta Lloyd ook aanvullend beleid moeten maken voor onderdelen waar nu nog geen beleid voor is, zoals (volgens de eerlijke bankwijzer) beleggingen in
Ik zie meer in een beleidsaanscherping in verschillende stappen. Het afgelopen jaar is er veel beleid en zijn er veel richtlijnen opgesteld, waarbij er te weinig aandacht op de implementatie lag. Hier dient meer aandacht voor te komen. Daarnaast dient er ook vanuit de Raad van Bestuur en de directie veel aandacht aan dit onderwerp gegeven te worden.
Vraag 10: Momenteel heeft Delta Lloyd de UN Global Compact en UN Principles for Responsible Investment ondertekend. Zou het bedrijf er goed aan doen om meer van dit soort contracten te tekenen? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?
Ja, dat zou zeker goed zijn. Behalve deze twee heeft Delta Lloyd meer richtlijnen onderkend, zoals de Code Duurzaam Beleggen, de Gedragscode Verzekeraars en De Nederlandse
Klimaatcoalitie. Hiermee geven we aan waar we voor staan en wat we belangrijk vinden. Dit zijn belangrijke signalen, zowel naar binnen als naar buiten toe.
Vraag 11: Welke tips en/of suggesties heb je om sustainability te verbeteren binnen Delta Lloyd?
De belangrijkste tip die ik heb is: durf ergens voor te staan. Een harde uitspraak omtrent dit onderwerp dient gedaan te worden door de Raad van Bestuur. Daarnaast dient ook het Programmaplan Duurzaamheid uitgevoerd te worden en moet er meer aandacht komen voor de implementatie, communicatie en transparantie over dit onderwerp. Verder dient er ook meer aandacht en energie van Asset Management voor duurzaamheid te komen.
Vraag 12: In hoeverre heeft de opkomst van sustainability binnen Delta Lloyd wat te maken met het tevreden stellen van de stakeholders (dus niet alleen de aandeelhouders), en/of het verkrijgen van meer legitimiteit door de samenleving?
Het tevreden stellen van stakeholders is vanuit de Raad van Bestuur prioriteit nummer 1. Daar heeft sustainability reporting veel mee te maken. Ook de ‘license to operate’ was een
belangrijke reden, hier moest Delta Lloyd zelfs nog mee beginnen toen sustainability opkwam. Op veel ranglijsten scoorde dit bedrijf zwaar onder de maat door een gebrek aan (goede) rapportages. Daarnaast proberen we zoveel mogelijk ‘mainstraim duurzaam’ te zijn; het mag klanten niet raken in de portemonnee. Ook dit dient bij te dragen aan het tevreden stellen van de stakeholders.
Vraag 13: Vind je de rapportage en communicatie naar buiten toe transparanter geworden met de komst van sustainability reporting? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?
Ja, absoluut. In het jaarverslag besteden we veel aandacht aan sustainability en proberen we elk jaar verbeteringen aan te brengen. Daarnaast zal de website een revisie ondergaan om het beter leesbaar te maken en we gaan er wellicht ook filmpjes op zetten.
Qua communicatie zijn er nu stappen genomen die eigenlijk al eerder genomen hadden kunnen worden, maar dan moet er wel iemand wat roepen en ermee aan de gang gaan. Het aannemen van nieuwe collega’s met een frisse blik heeft ook zeker geholpen. Om de
rapportage en communicatie verder te bevorderen is vorig jaar de zogenaamde ‘ESG-board’ geïntroduceerd. Hierin schuiven diverse directeuren en de Raad van Bestuur aan en worden nieuwe stappen in het duurzaamheidbeleid goedgekeurd.
Vraag 14: Zou Delta Lloyd meer tijd en moeite aan sustainability moeten wijden? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?
Ja, meer tijd en moeite is zeker noodzakelijk. Er wordt elk jaar intussen meer aandacht aan besteedt en dit zal alleen maar gaan toenemen. Het Duurzaamheidprogramma zorgt er voor om duurzaamheid op te zetten bij andere afdelingen. Dit kost veel tijd en energie, maar het werpt wel haar vruchten af. Samen op zoek naar meer duurzaamheid in plaats van het dicteren ervan, levert veel meer rendement op.
Vraag 15: In hoeverre heeft sustainability invloed op financiële indicatoren (ROS, ROE, ROA)? Wordt daar op gelet bij het kiezen van investeringen volgens de sustainability richtlijnen?
Sustainability heeft zeker financiële impact. Het ligt aan de keuzes die gemaakt worden. Het beschikbare budget wordt echter niet opgehoogd, maar er wordt juist gekeken naar projecten die al gaande zijn. Hierin wordt geprobeerd om nieuwe zaken mee te nemen. Er worden geen dure, losse trajecten opgestart.
Bijlage B: Interview met Ad Schellen
Vraag 1: Wie ben je en wat voor werk doe je binnen Delta Lloyd?
Ik ben Ad Schellen en werk als senior portfolio manager bij Delta Lloyd met betrekking tot de Triodos portefeuille, waarbij wij de beheerder zijn en Triodos bepaald waarin belegd wordt. De focus ligt daarbij momenteel voornamelijk op beleggingsfondsen die gericht zijn op milieutechnologie zoals waterzuivering, windenergie en recycling. Ik kijk voornamelijk vanuit financieel oogpunt naar beleggingen: wat voor financieel risico of risico’s loopt een bedrijf? Dit is anders dan kijken vanuit de ESG-criteria. Ik heb daardoor vaak een andere mening over de beleggingen, waarbij het moeilijk is om beide standpunten samen te krijgen. Duurzaamheid en mijn werk zijn verschillende dingen.
Vraag 2: Hoe lang ben je werkzaam binnen Delta Lloyd?
Ik ben bij Delta Lloyd begonnen op 1 januari 1993 bij OHRA in Arnhem en heb daar de beleggingsafdeling van de grond getild. Het thematisch beleggen kwam toen erg op (zo werden groepen van sectoren belangrijker dan individueel beleggen), en daar is toen op ingespeeld.
Vraag 3a: Wanneer ben je voor het eerst in aanraking gekomen met sustainability binnen Delta Lloyd?
Pas de laatste (ongeveer) twee jaar is duurzaamheid opgekomen, waarbij de financiële sector enorm achterloopt in vergelijking met andere sectoren.
Vraag 3b: Wanneer is sustainability binnen Delta Lloyd begonnen?
Op het moment dat bepaalde personen in dienst kwamen die hier actief mee aan de gang gingen, zo’n twee jaar geleden. Er is een groot verschil tussen hetgeen je zegt en wat je ook daadwerkelijk doet; dit vereist een gedragsverandering en dat gaat moeizaam. Voordat Delta Lloyd sustainability opnam in haar jaarverslag, werd er wel al jaarlijks een apart verslag van gemaakt, dus het speelt wel al langer.
Vraag 4: Welke kenmerken of criteria speelden een rol bij de beslissing om ergens wel of niet in te beleggen voordat sustainability beleid werd, en waarom?
In het verleden was er in feite maar één echt criterium: het hoogste rendement. Nu zijn er de ESG-criteria, maar die speelden hiervoor nog geen enkele rol. We konden in feite overal in beleggen. Ook nu zitten we nog in een aantal ‘foute’ bedrijven.
Vraag 5: Vind je dat sustainability een effect heeft gehad op het beleggingsbeleid? Zo ja, hoe? En zo nee, waarom niet?
Ja, er zijn zeker effecten. Zo zijn er nu bijvoorbeeld zogenaamde green bonds beleggingen. Dit zijn obligaties speciaal tegen klimaatverandering. Daarnaast is er ook meer engagement; we stellen meer vragen bij bedrijven. Er worden stappen gezet om meer informatie te verkrijgen waarin we beleggen. Dit valt allemaal onder de ESG-criteria, waarbij de ‘E’ (environment) de belangrijkste is. De financiële kant van het verhaal is echter nog in
ontwikkeling; wat voor financieel risico loopt een bedrijf nu? Willen we beleggen in mijnbouw, casino’s en sigarettenfabrieken? Dit soort vragen dient gesteld te worden en meningen dienen gevormd te worden, maar dit gebeurt momenteel nog te weinig. Het staat nog in de kinderschoenen.
Vraag 6: Is ‘sustainability awareness’ binnen de organisatie belangrijker dan het behalen van rendementen op de markt? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet? Nee, het moest juist samengaan. Op de langere termijn moet sustainability op orde zijn. Bedrijven die dat op orde hebben, zijn de beste bedrijven. Ze moeten het doen omdat ze dat willen, niet omdat ze het doen omdat anderen het ook doen. Rendement en sustainability gaan dan vanzelf samen.
Vraag 7: Hierop doorgaand; is deze focus gewijzigd met de introductie van sustainability reporting? Zo ja hoe? Zo nee, waarom niet?
Ja, het is zeker gewijzigd. Waar in het verleden voornamelijk gekeken werd naar het hoogste rendement, wordt nu naar meer zaken gekeken dan alleen het rendement. Van de ESG-criteria is het milieu belangrijk en actueel, waardoor de focus ook langzaam is verschoven naar beleggingen die goed zijn voor het milieu.
Vraag 8: Volgens de eerlijke bankwijzer komen veel banken en verzekeraars niet goed uit de testen als het gaat om het beleggingsbeleid. Er wordt nog steeds te veel
geïnvesteerd in bedrijven die op een bepaalde manier te maken hebben met wapenhandel, kinderarbeid, etc. Hoe kijk je hier tegenaan, kijkende vanuit het beleggingsbeleid van Delta Lloyd?
Dit bewijst dat we nog nergens zijn. Voldoen aan ESG-criteria is mooi, maar kan ook via vragenlijsten. De financiële risico’s van beleggingen zijn nog onderbelicht. Op dit gebied is nog veel werk te doen. Waarom wil ik in een sigarettenfabriek beleggen? Zulke vragen worden nog niet gesteld. Daarnaast zullen bepaalde bedrijven in bepaalde bedrijfstakken ook goedkoper gaan worden omdat niemand er straks nog in wil beleggen. Wie is er dan
verantwoordelijk voor het beleggingsbeleid? Het is dus noodzakelijk om de focus van sustainability uit te breiden.
Vraag 9: Zou Delta Lloyd ook aanvullend beleid moeten maken voor onderdelen waar nu nog geen beleid voor is, zoals (volgens de eerlijke bankwijzer) beleggingen in
gevaarlijke stoffen of controversiële handel? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet? Een belegger dient overal waar een financieel risico aan zit, mee te nemen in de te nemen beslissing om ergens wel of niet in te beleggen. Daarnaast dient er ook aandacht te zijn voor de ESG-criteria. Het kijken naar andere sectoren is goed, het breidt de focus alleen maar verder uit. Op dit gebied is er nog voldoende werk te doen. De financiële sector is een moeilijke bedrijfstak. Je dient ook te kijken naar je eigen toekomst: welke producten zijn er over 10 jaar nog op de markt en hoe kan ik daar op inspelen?
Vraag 10: Momenteel heeft Delta Lloyd de UN Global Compact en UN Principles for Responsible Investment ondertekend. Zou het bedrijf er goed aan doen om meer van dit soort contracten te tekenen? Zo ja, waarom? Zo nee, waarom niet?
Deze documenten vormen een basis voor wat je doet. Het onderscheidend vermogen is echter laag aangezien iedereen deze documenten ondertekend. De belegger dient nieuwe grenzen op te zoeken, dit kan zowel positief als negatief. De huidige criteria zijn negatief, terwijl ze juist positief zouden moeten zijn. Het is veel belangrijker om te laten zien wie je bent, om jezelf te onderscheiden, door je beleggingsbeleid aan te passen aan de hand van verkregen informatie op basis van de ESG-criteria over beleggingsfondsen. Het ondertekenen van documenten voegt hierin echter weinig toe.
Vraag 11: Welke tips en/of suggesties heb je om sustainability te verbeteren binnen Delta Lloyd?
Het belangrijkste is dat de financiële risico’s van ESG-criteria een rol moeten gaan spelen. Dit is nu nog niet het geval. Daarnaast is het eveneens belangrijk dat de risico’s van
ondernemingen op de langere termijn in kaart gebracht moeten worden als gevolg van een veranderende samenleving.
Vraag 12: In hoeverre heeft de opkomst van sustainability binnen Delta Lloyd wat te maken met het tevreden stellen van de stakeholders (dus niet alleen de aandeelhouders), en/of het verkrijgen van meer legitimiteit door de samenleving?
Een bedrijf heeft verantwoordelijkheden in een samenleving. Deze verantwoordelijkheden kunnen geuit worden via sustainability. Het zou verkeerd zijn als een bedrijf voldoet aan sustainability omdat de samenleving er om vraagt. Je zou dan tevens enkel aan de
minimumeisen voldoen. Het moet juist in de genen van een bedrijf zitten om echt werk te maken van sustainability, dus legitimiteit speelt wel degelijk een rol. Verder is het belangrijk dat niet alleen de aandeelhouders, maar juist alle stakeholders bediend worden. Hier is een bedrijf als Delta Lloyd zeker bij gebaat. Ook hiervoor een sustainability een goed middel.