In het vorige hoofdstuk is de methodologie aan bod gekomen. Zo zijn de verschillende
methoden van onderzoek aan bod gekomen, en zijn de kwantitatieve en kwalitatieve data voor dit onderzoek behandeld. Daarnaast zijn ook de betrouwbaarheid en validiteit van kwalitatief onderzoek besproken. Dit hoofdstuk gaat over het bedrijf waar de case study plaatsvindt; Delta Lloyd. Naast een stukje geschiedenis, zal het beleggingsbeleid beschreven worden. Daarna zal, door middel van gehouden interviews met diverse werknemers, beschreven worden in hoeverre sustainability invloed heeft op het beleggingsbeleid van Delta Lloyd, en zullen de eerder beschreven financiële indicatoren over diverse jaren berekend worden. De case zal geanalyseerd worden middels het ‘frame of reference’, wat in het vorige
hoofdstuk is behandeld. De genoemde pijlers (waaronder winstgevendheid en communicatie van het beleid) worden tegen de case Delta Lloyd aangelegd (die bestaat uit theorie,
interviews, interne documenten en jaarverslagen), waarna er bevindingen uit zullen komen die uitvoerig worden beschreven.
5.1: Introductie Delta Lloyd
5.1.1: Geschiedenis
Delta Lloyd gaat in de geschiedenisboeken terug tot het jaartal 1807 en heet bij de oprichting de Hollandsche Sociëteit van Levensverzekeringen. In het jaar 1967 besluit de Hollandsche Sociëteit te gaan samenwerken, onder de naam Delta, met Amstleven, eveneens een
levensverzekeringsmaatschappij die is opgericht in 1892. De samenwerking had als doel om de posities in de markt van beide bedrijven te verstevigen. In 1969 volgt er een fusie tussen Delta en Nedlloyd, waardoor de positie op de levensverzekeringenmarkt verder wordt verstevigd. Daarnaast worden er nu ook schadeverzekeringen aangeboden. De bedrijven dopen de naam om tot Delta Lloyd N.V (Delta Lloyd, 2015).
Dat Delta Lloyd goed rendeert, blijft niet onopgemerkt. In 1973 neemt Commercial Union, een grote Britse verzekeraar, het bedrijf over. Delta Lloyd blijft echter wel zelfstandig opereren onder de eigen naam in Nederland. Uiteindelijk verandert Commercial Union via diverse fusies de naam in Aviva (Delta Lloyd, 2015).
Vanaf eind jaren negentig gaan de ontwikkelingen snel. Zo fuseert Delta Lloyd in 1999 met NUTS Ohra Beheer, en wordt het assortiment uitgebreid met zorgverzekeringen. In 2003 volgt er een joint venture met ABN AMRO Bank, waardoor Delta Lloyd een
Lloyd en CZ een alliantie en neemt CZ per 1 januari 2009 als risicodrager het zorgverzekeringsbedrijf over. Door deze alliantie neemt het marktaandeel in de zorgverzekeringen toe tot 20% (Delta Lloyd, 2015).
Naast de ontwikkelingen in Nederland krijgt Delta Lloyd ook voet aan de grond in België door diverse overnames, onder de naam Delta Lloyd Life. Hier richt men zich op de pensioen- en levensverzekeringen. Sinds 2009 bouwt Aviva langzaam haar belang in Delta Lloyd af, waarbij de laatste aandelen begin 2013 zijn verkocht. Sindsdien is Delta Lloyd een zelfstandig opererende beursgenoteerde onderneming. In maart 2014 is het bedrijf opgenomen in de AEX-index. In 2013 is het al toegelaten tot de BEL20, de Belgische hoofdindex,
waarmee wordt bevestigd dat België de tweede markt is (Delta Lloyd, 2015).
5.1.2: Beleggingsbeleid
Het beleggingsbeleid van Delta Lloyd is verankerd in het Beleid Verantwoord Beleggen (Delta Lloyd, 2015a). Hierin staat dat Delta Lloyd Groep verantwoord ondernemen als een ‘license to operate’ beschouwt: de omgeving verleent het bedrijf een vergunning om te opereren op voorwaarde dat Delta Lloyd hier verantwoordelijkheid voor neemt. Hiermee erkent Delta Lloyd Asset Management, de vermogensbeheerder namens het bedrijf, de maatschappelijke verantwoordelijkheid die beleggers hebben (Delta Lloyd, 2015a).
Bij verantwoord ondernemen hoort ook verantwoord beleggen. Om hier invulling aan te geven ligt de focus van Delta Lloyd op de lange termijn, waarbij Delta Lloyd Groep ‘streeft naar een positieve bijdrage aan de ontwikkeling van haar medewerkers en de maatschappij, met winstgevende economische groei en met zorg voor het milieu’ (Delta Lloyd, 2015a, p. 1). Daarnaast worden er tevens een aantal uitgangspunten genoemd die worden gehanteerd bij het verantwoord beleggen, waaronder uitsluiting van controversiële wapens, transparant zijn over de invulling van het beleid en daarover verantwoordelijkheid nemen en het leren en
verbeteren van de visie en de uitvoering van het beleid (Delta Lloyd, 2015a). De genoemde uitsluitingscriteria met betrekking tot controversiële wapens zijn in 2008 opgesteld. In 2009 heeft Delta Lloyd de United Nations Global Compact Principles getekend en hanteert deze als leidraad op alle bedrijven waarin wordt belegd. Daarnaast heeft Delta Lloyd ook andere verdragen en principes ondertekend of volgen ze deze, zoals de Code Duurzaam Beleggen, de Principles for Responsible Investments van de Verenigde Naties en de richtlijnen van de Global Reporting Initiative (Delta Lloyd, 2015b).
In het beleggingsbeleid staan een aantal thema’s centraal, waaronder mensenrechten, milieu, anticorruptie en wapens, waar met veel aandacht naar gekeken wordt als er in een
onderneming wordt belegd. Zo dienen deze ondernemingen bijvoorbeeld de mensenrechten te respecteren, de milieuprincipes van de Global Compact Principles na te leven en in geen geval iets te maken hebben met corruptie, afpersing en/of omkoping. Als dit wel gebeurd zal eerst geprobeerd worden tot een dialoog te komen met als doel om het gedrag van de betreffende onderneming te veranderen. Lukt dit niet, dan volgt uitsluiting. Uiteraard kan er ook worden besloten om direct tot uitsluiting over te gaan (Delta Lloyd, 2015a, p. 3-4).
Obligaties en leningen 69%
Hypotheken 20%
Aandelen 5%
Vastgoed 5%
Liquide middelen 1%
Tabel 2: Asset Mix Delta Lloyd Groep december 2014. Bron: Beleggingsbeleid Delta Lloyd, (2015).
Met het beleggingsbeleid wil Delta Lloyd zowel aan haar financiële verplichtingen kunnen voldoen als mede stabiele rendementen behalen op de beleggingen. Het beheersen van financiële risico’s speelt hierbij een centrale rol; men probeert het rendement te optimaliseren, zonder daarbij het risico te lopen dat er niet meer aan de financiële verplichtingen kan worden voldaan (Delta Lloyd, 2015c). Om niet te veel risico te lopen en een stabiel rendement te genereren, wordt het grootste deel van de totale portefeuille daarom belegd in obligaties, leningen en hypotheken. In bovenstaande tabel wordt de totale verdeling van de beleggingen per categorie weergegeven, zoals deze gold in december 2014.
5.2: Sustainability rapport van Delta Lloyd
In het jaarverslag van 2012 is voor het eerst een hoofdstuk over sustainability te vinden. Als beursgenoteerde verzekeraar is men zich ervan bewust dat de activiteiten van het bedrijf invloed kunnen hebben op het dagelijks leven van de stakeholders. Op de eerste bladzijde van het sustainability hoofdstuk staat daarom:
‘as a result, we view it as our duty to strike a healthy balance between entrepreneurial spirit and social responsibility, offering clear and transparent financial products and services that our customers can easily understand. To achieve this, we strive to align our business and sustainability strategies as closely as possible’ (Delta Lloyd, 2012, p. 104).
Daarnaast bestond het doel om opgenomen te worden in de Dow Jones Sustainability Index, waarmee Delta Lloyd een leidende verzekeraar wil worden met een sterk sustainability profiel.
(Delta Lloyd, 2012).
Sinds de eerste rapportage in 2012 zijn er vijf centrale pijlers waarover wordt
gerapporteerd, te weten: (1) customer centricity, (2) integrity, (3) community involvement, (4) good employment practices en (5) environment (Delta Lloyd, 2012).
Customer centricity
De klant centraal stellen is sinds de financiële crisis belangrijk geworden. Voor elke business unit is een lid van de Raad van Bestuur verantwoordelijk voor dit onderdeel. In 2015 wordt dit programma omgezet in een stafafdeling die direct onder de Raad van Bestuur valt, zodat dit onderdeel een hoge prioriteit blijft houden. Om de klant centraal te stellen zijn meerdere initiatieven in het leven geroepen waarover regelmatig gerapporteerd wordt. Zo vinden er onder meer doorlopende ‘plain language’ trainingen voor medewerkers plaats, waarmee de communicatie van medewerkers naar klanten toe makkelijker en simpeler dient te worden. Daarnaast zijn en worden in 2014 en 2015 de verzekeringsvoorwaarden voor producten opnieuw beschreven, zodat deze beter leesbaar zijn voor klanten, en worden de adviezen die tussenpersonen geven aan klanten getoetst op integriteit en kwaliteit, zodat klanten geen producten kopen die ze niet nodig hebben. Verder vinden er in een aantal sessies dialogen plaats met klanten, zodat het bedrijf de klanten beter kent en dus beter kan inspelen op de klantwensen en wordt over het aantal klachten en de afhandeling daarvan gerapporteerd.
Integrity
Met integriteit wordt het houden aan wetgeving, regels, normen en waarden genoemd. Om dit vorm te geven heeft Delta Lloyd drie onderdelen hierin centraal gesteld: responsible investing, fraud en compliance (Delta Lloyd, 2014). Zo wordt er voor de ‘responsibly managed assets’ een tabel weergegeven met de ontwikkelingen (zie de volgende bladzijde), bedragen in miljoenen euro’s). Verder wordt ook beschreven dat er een ‘Environmental Social Governance’ benadering is als het gaat om het beleggen van gelden. Hierbij wordt door de ’Responsible Investment Committee’ gekeken naar een aantal criteria voor bedrijven, waarbij ze uitgesloten kunnen worden als er slecht wordt gescoord op het gebied van
corruptie, milieu, mensenrechten, arbeidsomstandigheden en handel in wapens. In 2014 zijn er 63 bedrijven uitgesloten als gevolg van dit beleid, wat een kleine stijging is ten opzichte van 2013 (Delta Lloyd, 2014, p. 101). Voor landen wordt ook de politieke en algemene stabiliteit meegenomen.
2014 2013 2012 2011
Sustainably managed assets 1.017,90 646,90 563,20 503,50
Responsibly managed assets 52.740,10 47.692,50 43.440,10 39.780,30 Total sustainability and
responsibly managed assets
53.757,90 48.339,30 44.003,20 40.283,80
Total assets under management 85.253,60 77.817,20 Sustainably and responsibly
managed assets (%)
63% 62%
Tabel 3: Ontwikkelingen responsibly managed assets, periode 2011-2014. Bronnen: Jaarverslagen Delta Lloyd, (2012) en (2014).
Community involvement
Met dit punt wil Delta Lloyd bijdragen aan een stabiele samenleving en gelijke kansen voor iedereen (Delta Lloyd, 2014). Medewerkers kunnen deelnemen aan vrijwilligerswerk via de Delta Lloyd Foundation. Hierbij worden uiteenlopende taken verricht, zoals mensen helpen om hun financiën (weer) op orde te krijgen, of er wordt les gegeven op scholen in de buurt in financiën en hoe daar mee om te gaan.
Daarnaast is Delta Lloyd ook ‘Poverty Ambition Ambassador 2020’. Hierbij worden initiatieven ontplooid die zijn bedoeld om de armoede als gevolg van schulden terug te brengen (Delta Lloyd, 2014). Hierbij wordt samengewerkt met andere bedrijven. Verder wordt ook gestimuleerd om activiteiten die leiden tot een hoger niveau van CSR binnen de organisatie, te ontwikkelen.
Good employment practices
Delta Lloyd focust zich sterk op de inzetbaarheid van medewerkers. Hierbij is men zelf verantwoordelijk voor de eigen ontwikkeling en inzetbaarheid. Zo worden bijvoorbeeld (tijdelijke) vacatures zoveel mogelijk ingevuld door interne kandidaten, waardoor het aandeel externen in de organisatie afneemt (Delta Lloyd, 2014). Verder wordt ingezet op training en ontwikkeling van medewerkers en een goede balans tussen werk en privé.
Via het jaarlijkse ’Duurzaam Sterk Onderzoek’ wordt de tevredenheid van alle teams gemeten via een vragenlijst. De top van het bedrijf krijgt zo een beeld wat er speelt bij de medewerkers en waarom dat zo is. Voor de balans tussen werk en privé is het thuiswerken verder gestimuleerd en zijn de werkplekken flexibel geworden.
Environment
Het doel van Delta Lloyd op het gebied van milieu is het terugbrengen van de ‘CO 2 footprint’ met 2% per jaar (Delta Lloyd, 2014). Om dit te kunnen behalen zijn er een aantal gebieden waarop wordt gefocust en waar jaarlijks over wordt gerapporteerd. Voor 2013, 2014 en 2015 zijn de doelen ongewijzigd gebleven. In onderstaande tabel is de prestatie met
betrekking tot deze doelen te zien.
Om deze doelen kracht bij te zetten wordt bijvoorbeeld het gebruik van het openbaar vervoer aangemoedigd, is er een elektrische auto beschikbaar voor zakelijke reizen vanaf de locatie in Amsterdam, zijn er zonnepanelen geïnstalleerd in 2014 (een uitbreiding daarvan volgt in 2015), wordt afval beter gescheiden en is zoveel mogelijk werk gedigitaliseerd. Het gevolg hiervan was dat er in 2014 24% minder is geprint dan in 2013.
2014 2013 2012 2011
Energy consumption 3.246 3.786 3.909 5.148
Company cars 1.544 1.511 2.616 4.278
Paper consumption 724 733 911 1.093
Business flights 212 184 223 356
Business rail traffic 78 80 81 69
Waste generation 580 598 96 327
Water consumption 13 14 14 13
Tabel 4: Ontwikkelingen climate change, periode 2011-2014 met CO2 emissies in tonnen. Bronnen: Jaarverslagen Delta Lloyd, (2012) en (2014).
5.3: In hoeverre heeft sustainability invloed op het beleggingsbeleid?
Om een antwoord te geven op deze vraag heb ik in totaal acht interviews gehouden met negen collega’s van diverse teams, zodat er vanuit verschillende invalshoeken naar de vragen zijn gekeken. Er is gekozen voor acht interviews en niet voor meer omdat dit aantal niet zorgt voor een ‘overkill’ aan informatie, waarbij het risico bestaat dat de input op een gegeven moment teveel op elkaar gaat lijken. Tevens is niet gekozen voor minder dan acht interviews omdat anders de vragen niet door voldoende collega’s van verschillende afdelingen zijn beantwoordt, waardoor er anders niet genoeg diversiteit zou zijn. De input uit de interviews wordt
vervolgens naast de theorie en interne documenten gelegd om te zien waar de verschillen en/of overeenkomsten zitten, om op deze manier triangulatie toe te passen in dit onderzoek en methodologische twijfel weg te nemen. Met de interne documenten kunnen de gegeven antwoorden beter gewogen worden. Daarnaast zijn een aantal collega’s benaderd die niet zijn
geïnterviewd met het verzoek om de interview antwoorden te bekijken en te beoordelen of de gegeven antwoorden overeenstemmen met wat ze zouden verwachten. Op deze manier wordt de interne validiteit van dit onderzoek verhoogd. De acht gehouden interviews zeggen echter niets over de visie van het hele bedrijf, daarvoor is het aantal geïnterviewde collega’s ten opzichte van het hele bedrijf te laag, waardoor generalisatie niet mogelijk is.
In deze paragraaf zal ik diverse citaten gebruiken uit de interviews om de bevindingen te ondersteunen. Kwalitatief onderzoek leidt tot interessante en af en toe diepgaande gesprekken, en hier quote ik uit. In onderstaande tabel wordt een samenvatting gegeven van de
belangrijkste onderdelen van de gehouden interviews. Heeft sust. effect op het beleggings- beleid? Sust. awareness belangrijker dan finan. rendement? Meer contracten ondertekenen? Stakeholder/ legitimiteit theorie? Heeft sust. invloed op financiële indicatoren? Interview A Ja, meer uitsluitingen
Ja, finan. rend. inleveren
Ja, laat zien waar je voor staat
Beiden, stakeh. echprio nr 1.
Ligt aan te maken keuzes
Interview B
Ja Nee, moet
samengaan
Nee, voegt weinig toe Beiden Nihil Interview C Ja, d.m.v. ESG-toets Ja, voorkomt reputatierisico
Nee, zelf aangeven waar we voor staan
Stakeholders belangrijk
Dat weet ik niet
Interview D
Ja, groter maats. belang
Nee, wel rekening mee houden
Ja, laat zien waar je voor staat
Stakeholders belangrijk
Dat weet ik niet
Interview E
Nog niet duidelijk
Nee, maar groeit naar elkaar toe
Lastig, maar laat wel zien wat je doet
Beiden Dat weet ik niet
Interview F Lastig, is niet goed te meten Nee, sust. is randvoorwaarde
Nee, gaat juist om toegevoegde waarde
Sterk stakehold. gedreven
Ja, maar niet toereikend
Interview G
Ja, maar effect is minimaal
Nee, gaan steeds meer samen
Nee, er ontstaat overlap
Beiden Ja, indicatoren zijn lager Interview
H
Ja, nu meer aandacht
Nee, gaan steeds meer samen
Nee, zelf actie ondernemen
Voornamelijk voor stakeholder
Ja, maar indicat. hoeven niet hoger te zijn
Tabel 5: Belangrijkste gegevens uit gehouden interviews.
Zoals in paragraaf 5.1 al naar voren is gekomen ziet Delta Lloyd volgens het Beleid Verantwoord Beleggen verantwoord ondernemen als een ‘license to operate’, waarbij het
bedrijf verantwoordelijkheid neemt en verantwoording aflegt over het gevoerde beleid, om zo de verleende vergunning te behouden van de maatschappij. Verantwoord beleggen wordt door Delta Lloyd gezien als een onderdeel van verantwoord ondernemen, waarbij men streeft naar ‘winstgevende economische groei met zorg voor het milieu’. Verantwoord beleggen wordt daarbij als volgt beschreven: ‘verantwoord beleggen is beleggen op grond van financiële, sociale, governance en milieuoverwegingen en/of de beïnvloeding van bedrijven, overheden en andere relevante actoren op grond van deze overwegingen’ (Delta Lloyd, 2015a, p. 1). De begrippen ‘duurzaamheid’ en ‘ESG-criteria’ komen ook terug als definities in het Beleid Verantwoord Beleggen.
Duurzaamheid wordt als volgt omschreven: ‘Bij duurzame ontwikkeling is sprake van evenwicht in sociale, economische en milieubelangen. Hierbij staat houdbaarheid van de toekomst centraal: het gaat om handelen in aansluiting op de behoeften van het heden, zonder dat dit een bedreiging vormt voor toekomstige generaties’.
ESG-criteria worden als volgt omschreven: ‘environmental, social en governance criteria. ESG criteria vormen een specifieke categorie van niet-financiële performance indicatoren van bedrijven, waarbij ook gekeken wordt naar duurzame en ethische beginselen en goed ondernemersbestuur’.
Hiermee wordt duidelijk dat er volgens het beleid niet (meer) alleen gekeken wordt naar het financiële rendement, maar ook naar de niet-financiële aspecten bij beleggingsbeslissingen. In het verleden had het financiële aspect van beleggingen echter meer invloed dan nu het geval is. Dit wordt verdedigd door het feit dat Delta Lloyd een verzekeraar is en verplichtingen heeft om klanten uit te betalen als ze daar recht op hebben. Hiervoor zijn financiële rendementen op beleggingen noodzakelijk. Het meewegen van ESG-criteria kwam pas echt van de grond op het moment dat Delta Lloyd zich serieus ging bezig houden met dit onderwerp. Het blijkt dat duurzaamheid met betrekking tot het beleggingsbeleid daarvoor meer impliciet dan expliciet werd meegenomen.
‘In het verleden was er in feite maar één echt criterium: het hoogste rendement’. Uit interview met Ad Schellen, senior portfolio manager
‘Voor 2012 volgde Delta Lloyd alleen nog wet- en regelgeving. Duurzaamheid is echt iets van de laatste paar jaar’.
Uit interview met Dirk-Jan Dirksen, senior portfolio manager
Voordat sustainability als onderdeel van het jaarverslag werd opgenomen, werd er jaarlijks wel al een apart verslag van gemaakt. Hieruit blijkt dat het onderwerp dus langer speelt dan een paar jaar. Wanneer sustainability invloed begon uit te oefenen, is niet precies aan te geven. Een aantal collega’s geven aan dat met de komst de Responsible Investment Officer het
proces in een stroomversnelling is gekomen in 2011, terwijl ook de beursgang naar de AMX in 2009 als reden wordt genoemd. De uitzondering betreft het ‘thematisch beleggen’, wat al in de jaren negentig bestond. Met deze vorm van beleggen wordt er bewust geïnvesteerd in bedrijven die actief bezig zijn met onderwerpen als klimaatverandering of koolstofdioxide uitstoot, zonder dat hierbij expliciet werd ingespeeld op sustainability. Wat wel valt op te maken, is dat het onderwerp pas enkele jaren hoog op de agenda staat. Tevens blijkt dat duurzaamheid verder gaat dan alleen het beleggingsbeleid. Zo is Delta Lloyd ook actief bezig met onderwerpen als minder energieverbruik, minder papierverbruik en gebruik maken van zonne-energie. In het jaarverslag wordt apart over het onderwerp sustainability gerapporteerd waarin alle onderdelen en gemaakte vorderingen hierin aan bod komen (zie paragraaf 5.2 voor meer informatie).
‘Impliciet werd er al naar sustainability gekeken. Sinds Hiske Boerma in 2011 actief met sustainability aan de gang is gegaan, zijn we er mee in aanraking mee gekomen. In 2012 zijn de ESG-criteria opgenomen in de beleggingscase die we maken als een aparte paragraaf’. Uit interview met Ellen Eijking, portfolio manager
‘Vanuit het facilitair bedrijf is het ongeveer 5 jaar geleden begonnen; vooral vanuit de kostenkant werd hiernaar gekeken, zoals minder energieverbruik en het plaatsen van zonnepanelen. Dit gaat samen met kostenbesparingen’.
Uit interview met Meike Proost, strategisch consultant
Verder is gebleken dat er een verschil zit tussen teams die beleggen in staatsobligaties en teams die beleggen in fondsen en/of bedrijven. Bij beleggingen in staatsobligaties geldt een andere aanpak, zo bleek uit het interview met een collega die belegd in staatsobligaties.
Verder blijkt dat ook voor beleggingen in staatsobligaties geldt dat sustainability pas recent een rol is gaan spelen.
‘Er bestaat geen expliciete sustainability toets waarop het beleid van landen worden getoetst. Waar wij naar kijken is het zogenaamde kredietkwaliteitsmodel’.
Uit interview met Hicham Zemmouri, senior portfolio manager
De redenen om actiever met sustainability te werken zijn divers. In de theorie zijn twee