4.1. Verhaal: beknopt overzicht
In het naoorlogse London van 1950 werkt Reynolds Woodcock met zijn zus en zakenpartner als ontwerper voor de internationale elite. Op weg naar zijn buitenverblijf stopt Reynolds bij een restaurant aan de kust, waar hij serveerster Alma leert kennen. Hij vraagt haar mee uit eten en al snel wordt ze zijn geliefde en trekt ze bij hem in als muze en model. Reynolds, een obsessieve perfectionist, begint zich al snel te ergeren aan de veranderingen die Alma teweeg brengt. Na een ruzie mengt Alma giftige paddenstoelen in Reynolds’ thee, waardoor hij ziek wordt en begint te hallucineren. Alma zorgt voor hem en wanneer hij weer genezen is, vraagt Reynolds Alma ten huwelijk. Ze trouwen, maar op hun huwelijksreis ontstaan er snel terug ergernissen. Wanneer Reynolds een klant verliest, gaat hij te rade bij Cyril. Hij zegt zijn zelfvertrouwen en creativiteit kwijt te zijn door de veranderingen in zijn routines, waarvoor Alma heeft gezorgd. Alma hoort dit gesprek en vergiftigt Reynolds niet veel later opnieuw met paddenstoelen. Reynolds gaat hier bewust in mee en wordt vrijwillig ziek om zo weer dichter tot Alma te kunnen komen. Terwijl Alma voor hem zorgt stelt ze zich de toekomst met Reynolds voor, ervan overtuigd dat hun liefde alles kan overwinnen.
4.2. Thema 1: Hegemonische mannelijkheid
Het eerste thema dat we in deze resultaten bespreken is de representatie van hegemonische mannelijkheid in de film Phantom Thread. Hegemonische mannelijkheid is, zoals we hierboven vermeldden, geen combinatie van een aantal vaste eigenschappen, maar een patroon van gedragslijnen die evolueren om een hegemonische positie te behouden (Connell, 2005; Donaldson, 1993). Bij het analyseren van de geselecteerde sequenties van Phantom Thread wordt dan ook niet gezocht naar de specifieke karaktereigenschappen van de verschillende personages, maar naar een geheel van gedragslijnen die zorgen voor de hiërarchische verhouding tussen de personages. Hegemonische mannelijkheid wordt in deze film voornamelijk gerepresenteerd door het personage Reynolds Woodcock, wiens naam niet toevallig gekozen lijkt. Het is mogelijks een verwijzing naar Andersons eerder werk Magnolia, waarin een van de hoofpersonages (Frank T.J. Mackey gespeeld door Tom Cruise) meermaals
de leuze “Respect the cock and tame the cunt” scandeert. Onderzoek van Annie Potts (2001) toont aan dat hegemonische mannelijkheid gebruik maak van de constructie van ‘de irrationele penis-zelf’, de personificatie van het fallussymbool, om afstand te nemen van verantwoordelijkheid met betrekking tot riskant seksueel gedrag. Op die manier kan hegemonisch mannelijkheid zich distantiëren van agressief en ongepast gedrag, aangezien de oorzaak hiervan bij de irrationele, onafhankelijke fallus wordt gelegd. Woodcock houdt een duidelijke verwijzing in naar de fallus als symbool voor viriliteit en vruchtbaarheid.
In ‘the House of Woodcock’ is slechts plaats voor één man en dat is Reynolds, die de touwtjes van zijn modehuis stevig in handen houdt. Ook deze naam lijkt niet willekeurig. De vergelijking met een kippenhok (hen house) is snel gemaakt. Haan Wood-cock loopt tussen de kippen te pronken met zijn veren en houdt de kippen in zijn hok in toom. Reynolds laat zich, onder zijn voorwaarden, omringen door verscheidene vrouwen: zijn zus Cyril, zijn muzen, een groepje oudere naaisters, die hij allemaal bij naam kent en zijn klanten. Wanneer een andere man zijn huis betreedt, reageert Reynolds agressief en territoriaal. Dokter Hardy, het petekind van een vriendin van de Woodcocks, komt langs om Reynolds te onderzoeken. Reynolds is ziek geworden van giftige paddenstoelen, toegediend door Alma, en ligt verzwak in bed. Hij gedraagt zich zeer vijandig ten opzichte van Hardy. Daarnaast probeert hij Hardy te kleineren door duidelijk te maken dat hij nog maar een jongen is en laat hij zijn ongenoegen blijken omdat Hardy ‘zijn’ terrein heeft betreden. Zo zegt Reynolds tegen Alma: “The strange boy in the room, can you get him out please?” De boodschap is voor dokter Hardy bedoeld, die hij later rechtstreeks aanspreekt met: “Fuck off! Yes, yes, fuck off.” Reynolds, die doorheen de film maar weinig verbaal agressief uit de hoek komt, voelt zich duidelijk bedreigd door de aanwezigheid van een andere man in zijn ‘House of Woodcock’ op een moment dat hij zich zwak voelt. Reynolds’ zwakte wordt op dit moment ook benadrukt door het camerastandpunt: we zien dokter Hardy vanuit het perspectief van Reynolds die op bed ligt en moet opkijken naar de dokter die boven hem uittorent (zie Afbeelding 1). Later in de film komt Reynolds Hardy nogmaals tegen. Ook dan laat Reynolds zijn dominantie gelden. Aanvankelijk biedt hij zijn verontschuldigingen aan voor zijn eerdere gedrag, maar wanneer Hardy vertelt dat hij al erger meegemaakt heeft, speelt Reynolds verbaasd: “Oh really? Didn’t I tell you to fuck off?” Reynolds is duidelijk niet tevreden met het feit dat Hardy niet onder de indruk is van zijn
agressieve gedrag en probeert Hardy opnieuw in een ondergeschikte positie te plaatsen door hem te herinneren aan zijn dominantie.
Afbeelding 1 Dokter Hardy vanuit het perspectief van Reynolds
De kern van de theorie van hegemonische mannelijkheid gaat over de onderschikking van mannelijkheden en vrouwelijkheden aan een dominante mannelijkheid. Hierboven bekeken we reeds hoe Reynolds zich gedraagt tegenover Hardy. Het is belangrijk om ook te bestuderen hoe hegemonische mannelijkheid zich uit in de relaties tussen Reynolds en de verschillende vrouwen in zijn leven. In het huis van Woodcock zijn verschillende vrouwen welkom, maar zoals eerder vermeld onder de voorwaarden van Reynolds. Allereerst is er Cyril Woodcock, de zus van Reynolds of zoals hij haar noemt ‘his old so and so’. Cyril waakt over Reynolds, ze is zijn houvast sinds de dood van hun moeder. Ze zorgt ervoor dat Reynolds’ ochtendroutine zonder problemen verloopt en stuurt in zijn plaats zijn voormalige muzen weg wanneer hij bij hen geen inspiratie meer vindt. Cyrils leven lijkt volledig in teken te staan van Reynolds en van the House of Woodcock. Hegemonie verwijst naar het feit dat bepaalde dominante patronen en praktijken als ‘natuurlijk’, ‘normaal’ en ‘vanzelfsprekend’ worden beschouwd. Ze blijven op die manier voortbestaan (Donaldson, 1993; Hanke, 1998). In dat opzicht kunnen we ook Cyrils relatie bekijken met Reynolds: het is een vanzelfsprekendheid dat Cyrils leven ten dienste staat van Reynolds’ werk. Wanneer Alma iedereen naar huis stuurt om Reynolds te verrassen
zodat ze een avond alleen kunnen zijn, vraagt Reynolds meteen naar Cyril. Het maakt hem duidelijk niet uit dat het personeel is weggestuurd, maar op het moment dat hij verneemt dat ook Cyril weg is, panikeert hij. Ook wanneer Alma vraagt aan Reynolds of Cyril ooit getrouwd is, laat hij zijn verbazing merken. Hij vindt het duidelijk vanzelfsprekend dat dit niet het geval is. Reynolds is nog nooit zonder de zorg en hulp van zijn zus geweest en stond er ook niet bij stil dat dit ooit zou gebeuren. Het is voor hem een evident gegeven dat Cyril dag en nacht voor hem klaar staat.
Verder zijn er ook de muzen van Reynolds. In het begin van de film zien we Reynolds met ene Johanna aan de ontbijttafel. Reynolds is bezig met een ontwerp, Johanna biedt hem een koffiekoek aan. Hij zegt haar geërgerd dat hij haar al eens gezegd heeft dat hij geen ‘machtige’ dingen meer wil eten. Ze vertelt hem hier niet van op de hoogte te zijn: “you may have told it to someone else.” Het is duidelijk dat ze niet de eerste is die bij hem is komen wonen als muze. Johanna vraagt openhartig aan Reynolds wat er tussen hen is gebeurd, ze vertelt dat ze zijn aandacht niet meer krijgt. Reynolds blijft ondertussen bezig met het schetsen van een nieuw ontwerp. Hij vertelt haar dat hij geen tijd heeft om met haar in discussie te gaan: “I cannot begin my day with a confrontation, please. I simply don’t have time for confrontation.” En daarmee is de discussie afgesloten. De muzen van Reynolds worden in een opwelling van romantiek en artistiek meesterschap meegenomen naar zijn wereld, naar zijn House. Maar zodra ze Reynolds niet meer inspireren, worden ze als last beschouwd en door Cyril gevraagd om te vertrekken. De vrouwen zijn afhankelijk van Reynolds’ grillen en voorwaarden. Nadat Johanna is weggestuurd, ontmoet Reynolds Alma en wordt zij de nieuwe muze. Wanneer Alma aan de ontbijttafel begint met eten, raakt Reynolds geënerveerd doordat ze haar toast te luid smeert. Hij loopt in een kwade bui weg van de tafel, waarna Cyril aan Alma voorstelt om na hem of op haar kamer te ontbijten. Reynolds’ routine mag niet verstoord worden, omdat hij daar naar eigen zeggen de hele dag verder onder lijdt. De ondergeschiktheid van de vrouwen komt in Phantom Thread voort uit het feit dat Reynolds centraal staat in zijn House of Woodcock. Hij is de ontwerper, de artiest en dus onmisbaar. De wereld die Reynolds rond zich heeft opgebouwd, is volkomen afhankelijk van hem.
Ook voor zijn klanten maakt hij geen uitzonderingen. Barbara Rose, een rijke dame die de woning van de Woodcocks betaalt, komt langs om een trouwjurk te passen. Wanneer ze het
kleed aanheeft wordt ze emotioneel, ze voelt zich nog steeds onaantrekkelijk, zelfs in het werk van Reynolds. Ze trekt een beetje aan de stof rond haar hals om op adem te komen. Reynolds reageert hier meteen ongeduldig en ongevoelig op: “Don’t do that. Take your hand away, please. I’m trying to make you a beautiful dress.” Reynolds wordt uiteindelijk verplicht om aanwezig te zijn op haar bruiloft. De avond van haar huwelijksfeest is Barbara dronken. Reynolds ziet hoe ze haar jurk als servet gebruikt en met haar hoofd op de tafel in slaap valt. Alma en Reynolds kijken kwaad toe hoe Barbara wordt weggedragen naar haar hotelkamer en besluiten het kleed terug te vragen. Ze kloppen kwaad aan bij Barbara’s kamer en Alma gaat, ondanks het tegenstribbelen van een bediende, naar binnen om het kleed van de slapende Barbara te trekken. Op hun weg naar buiten laten Reynolds en Alma nog weten aan de bediende dat Barbara zich niet langer zo kan gedragen in een jurk van het modehuis van Woodcock. Zelfs voor de dame die ervoor zorgt dat de Woodcocks in hun huis kunnen blijven maakt Reynolds geen uitzonderingen.
4.3. Thema 2: Instemmende vrouwelijkheid
Nu we hebben vastgesteld dat hegemonische mannelijkheid in Phantom Thread gerepresenteerd wordt door het personage van Reynolds Woodcock, is het belangrijk om te kijken naar de interactie en de relaties tussen Reynolds en de vrouwelijke personages. We willen enerzijds nagaan op welke manier de vrouwen met Reynolds omgaan en hoe ze zich tegenover hem positioneren. Anderzijds willen we ook onderzoeken of deze interacties en relaties Reynolds’ gedrag tegenover de vrouwen doet evolueren en op welke manier dit gebeurt. Een tweede thema dat zo naar voren komt in de analyse is instemmende vrouwelijkheid. Zoals we in het theoretische kader rond hegemonische mannelijkheid hebben besproken, identificeert Connell (2005) verschillende soorten mannelijkheden: hegemonische, ondergeschikte en instemmende. Instemmende mannelijkheid wordt belichaamd door mannen die zelf geen hegemonische positie innemen maar hegemonische mannelijkheid wel mee in stand houden. Ondanks het feit dat ze zelf geen dominante positie bekleden, halen ze wel voordeel uit de onderschikking van vrouwen en andere mannelijkheden door hegemonische mannelijkheid. Hieronder argumenteren we dat er in Phantom Thread sprake is van de representatie van instemmende vrouwelijkheid, als een van de manieren waarop de vrouwelijke personages interageren met Reynolds.
Instemmende vrouwelijkheid beschrijven we gelijkaardig aan instemmende mannelijkheid als vrouwelijkheid die hegemonische mannelijkheid niet uitdaagt maar net mee in stand houdt, eventueel doordat er een bepaald voordeel aan verbonden is voor de eigen positie binnen de genderhiërarchie. Deze instemmende vrouwelijkheid zien we bij verschillende personages, maar het meest prominent bij Cyril, Reynolds’ zus. Cyril bekleedt zelf geen dominante positie tegenover Reynolds: haar leven staat voornamelijk in het teken van zijn werk. Ze gaat aanvankelijk niet tegen hem in, maar zorgt er net voor dat zijn routine niet verstoord wordt en dat de andere vrouwen in Reynolds’ leven dat ook doen. Zoals instemmende mannelijkheid onrechtstreeks voordeel haalt uit hegemonische mannelijkheid door de onderschikking van andere mannelijkheden en vrouwen, zo doet ook instemmende vrouwelijkheid dat. Cyril neemt een groot deel van de zakelijke beslissingen van de House of Woodcock en heeft een prominente positie binnen het modehuis. Reynolds vraagt Cyril regelmatig om haar meningen en advies en hecht hier veel belang aan. Zo zien we dat Cyril, na de confrontatie met Johanna bij het ontbijt, Reynolds om duidelijkheid vraagt over de situatie met Johanna. Cyril maakt hem duidelijk dat hij Johanna niet aan het lijntje mag houden. Cyril aanvaardt Reynolds’ gedrag tegenover Johanna wel, maar gebruikt haar eigen positie om een rol te spelen bij de beslissingen die Reynolds neemt. Ze zal Reynolds niet verplichten om bepaalde beslissingen te nemen, maar er wel op aansturen. Ze doet dit echter enkel als ze met Reynolds alleen is. Tijdens de ontbijtscène zoekt Johanna steun bij Cyril nadat Reynolds haar grofweg heeft verteld dat hij geen tijd heeft om met haar in discussie te gaan. Cyril reageert hier echter niet op, maar blijft stoïcijns voor zich uit kijken.
Die stoïcijnse houding zien we vaker terugkeren. Dit wordt ook steeds benadrukt door de cinematografie. Wanneer er spanningen zijn tussen Reynolds en andere personages zien we vaak een close-up van Cyrils reactie (zie Afbeelding 2). Ze houdt haar gezicht steeds in een plooi. Ook draagt Cyril steevast een eenvoudige zwarte jurk, die haar een streng opzicht geeft en haar bovengeschikte positie binnen ‘the House of Woodcock’ benadrukt.
Afbeelding 2 Cyril kijkt strak voor zich uit
Cyrils immer kalme houding draagt ook bij aan het behouden van die positie. Ze wordt door de andere vrouwen duidelijk als intimiderend en gezaghebbend ervaren. Een voorbeeld hiervan zien we wanneer Alma en Cyril elkaar voor het eerst ontmoeten. Nadat Reynolds en Alma samen uit eten gegaan zijn, neemt Reynolds haar mee naar het buitenverblijf van de Woodcocks. Hij vraagt haar een aantal ontwerpen te passen en wil daarna haar maten opnemen om een jurk voor haar te ontwerpen. Net op dat moment komt Cyril het werkatelier binnen. Eerst zien we Cyrils dreigende schaduw wanneer ze de trap opkomt. Wanneer ze binnenkomt, laat Cyril meteen merken dat Alma te gast is in haar buitenverblijf. Ze stelt zich voor en komt dan zeer dicht bij Alma om aan haar parfum te ruiken. Alma weet duidelijk niet hoe ze moet reageren en voelt zich niet op haar gemak. Na deze kennismaking gaat Cyril zitten om de maten op te schrijven die Reynolds bij Alma opmeet. Terwijl Reynolds weg is kijkt Cyril Alma aan en zegt: “You have the ideal shape…. He likes a little belly.”
Cyril voelt zich bedreigd wanneer Reynolds een nieuwe muze ontmoet en meeneemt naar haar territorium. Door Alma vanaf de eerste ontmoeting te intimideren met haar uitspraken zorgt ze ervoor dat ze haar dominante positie blijft behouden. Opvallend is dat ze zich niet zo opstelt wanneer Reynolds in de buurt is. Zoals we hierboven vermeldden gaat instemmende vrouwelijkheid niet tegen hegemonische mannelijkheid in, zo zal Cyril Reynolds’ keuze voor
een bepaalde vrouw niet openlijk contesteren. Tegelijkertijd is het interessant om te zien dat Reynolds Cyrils gedrag ook nooit openlijk in vraag zal stellen of het met haar oneens zal zijn. Hij stelt Cyril zelf ook in een dominante positie, zolang ze geen bedreiging voor hem vormt. Zo zien we Alma wanneer ze al een tijdje is ingetrokken bij de Woodcocks een jurk passen: ze vindt de jurk en de stof niet mooi en wil niet meewerken. Cyril onderbreekt haar, zegt de stof wel mooi is en dat het een mooie jurk is. Wanneer Alma hier tegenin gaat, beëindigt Reynolds de discussie met “Cyril is right, Cyril is always right.” Ook wanneer Reynolds ’s avond zit te werken en Alma bij hem aanklopt om hem gezelschap te houden, stuurt Reynolds Alma weg, terwijl Cyril wel mag binnenkomen met thee.
Dat Cyril weinig waarde toekent aan de andere vrouwen in Reynolds’ leven, blijkt uit haar manier om de vrouwen weg te sturen wanneer ze Reynolds niet langer inspireren. Tijdens een etentje met Reynolds vraagt ze hem wat er met Johanna moet gebeuren. Ze praten beiden over Johanna alsof ze een object is dat haar nut heeft gehad, maar nu versleten is. Cyril verwoordt het al volgt: “ She’s getting fat waiting for you to fall in love with her again. I’ll give her the octoberdress if that’s alright.” Johanna krijgt een ontwerp van Reynolds mee naar huis en moet zich daar volgens Cyril maar tevreden mee stellen. Hierna is het onderwerp afgerond en praten Reynolds en Cyril verder alsof Johanna nooit bestaan heeft. De vrouw is een afdankertje geworden en noch Cyril noch Reynolds ziet daar iets onredelijks in. Ook wanneer Reynolds, Alma en Cyril samen ontbijten, zien we de apathische houding van broer en zus Woodcock. Reynolds ergert zich namelijk aan het lawaai dat Alma maakt bij het smeren van haar toast. Alma spreekt hem aan op die onredelijkheid en Reynolds stormt kwaad weg. Cyril wijst Alma er vervolgens op dat Reynolds routines niet verstoord mogen worden en dat ze daarom beter na hem ontbijt, of op haar kamer. Hier zien we expliciet hoe het leven in het modehuis rond Reynolds is georganiseerd, maar ook hoe Cyrils representatie van instemmende vrouwelijkheid de hegemonische mannelijkheid aanvult en ondersteunt. Later in het verhaal zien we dat Cyril zich door de komst van Alma anders begint te gedragen, zowel tegenover Alma als Reynolds. Hier gaan we in de volgende thema’s verder op in.
4.4. Thema 3: Jaloezie
Een derde prominente thema in het narratief van Phantom Thread is jaloezie. Jaloezie is voor verschillende personages doorheen het verhaal een belangrijke drijfveer om bepaalde acties te ondernemen, die gevolgen hebben voor de relaties tussen de hoofdpersonages. Allereerst is er de rivaliteit tussen Cyril en Alma. Beiden strijden om een plek dicht bij Reynolds als vertrouwenspersoon, raadgever en rechterhand. Zo zagen we in het vorige thema al dat Cyril deze functie in het begin van het verhaal opneemt en deze rol koste wat kost wil behouden. De spanningen zijn in verschillende sequenties nadrukkelijk aanwezig. In sequentie 56 (zie Bijlage 2) is de rivaliteit tussen de twee vrouwen het opvallendst aanwezig: wanneer Reynolds ziek is belt Cyril dokter Hardy tegen de wil van Reynolds in. Wanneer de dokter de kamer van Reynolds binnenkomt, vraagt hij toestemming aan Alma (hij noemt haar “Mrs. Woodcock”) om Reynolds te onderzoeken. Zoals we in Thema 1 omschreven, wordt Reynolds kwaad en stuurt hij de dokter weg. Omdat Cyril Reynolds’ bevelen niet opvolgde, wordt Alma duidelijk zijn rechterhand in het verhaal. Reynolds negeert Cyril compleet en vraagt hulp aan Alma.