Tasten en zoeken naar de nieuwe rol van de overheid

Zoals uit deze casusbeschrijving eerder al duidelijk naar voren is gekomen, wordt vanuit de idee van de ‘nieuwe samenleving’ in Aalburg een andere houding van burgers verwacht. Samen met ondernemers, onderwijs en overheid wordt van hen verwacht dat zij zich actief inzetten ten behoeve van de leef-baarheid. De redenering ‘de overheid doet het wel’ gaat niet langer op. Naast het feit dat de rol van burgers verandert in een dergelijke samenleving, verandert onvermijdelijk ook de rol van de overheid. Zo is de overheid bijvoor-beeld veel minder vaak initiator, maar vaker facilitator van leefbaarheidsbeleid. Dit bete-kent dat zij de burgers de kans en ruimte geeft om zelf initiatieven te initiëren en uit te voeren. Bijvoorbeeld door het beschikbaar stellen van de benodigde materialen voor het opknappen van de plaatselijke plantsoenen. In de beginfase van het project bleek de nieuwe rolverdeling niet voor alle ambtenaren even gemakkelijk te zijn. In gesprekken met ambtenaren valt op dat er een deel van het ambtenarenapparaat is dat bedenkingen heeft bij het overdragen van publieke verantwoorde-lijkheden aan burgers (De Boer e.a., 2013, p. 38). Van de Velde merkt echter ook op dat gedurende de uitvoering van de tien projecten een duidelijke verandering binnen de gemeen-telijke organisatie is waar te nemen. Als meest sprekende voorbeeld noemt hij dat een van de medewerkers in het begin zeer sceptisch was over de uitgangspunten van ‘Samen Doen! in Aalburg’, terwijl diezelfde medewerker een aantal maanden later juist gezien kan worden als één van de belangrijkste ambassadeurs vanuit de gemeentelijke organisatie, die er met hart en ziel voor probeert te zorgen dat burgers daadwerkelijk de kans en de middelen krijgen om de door hun bedachte projecten uit te voeren.

Om de nieuwe rolverdeling nog beter te imple-menteren binnen het Aalburgse ambtenaren-apparaat heeft burgemeester Naterop in januari 2014 aan de gehele ambtelijke organi-satie een workshop ‘overheidsparticipatie’ aangeboden. In deze workshop is een groep van ongeveer 55 ambtenaren, wethouders en de burgemeester aan de slag gegaan met de vraag wat Samen Doen! precies betekent voor de overheidsorganisatie en de werkwijze van de ambtenaren. In deze workshop leerden de deelnemers onder andere dat het belangrijk is om (ook nog na vijf uur) mee te denken met burgers op het moment dat zij met initiatieven komen en dat het belangrijk is om te kijken naar de wijze waarop initiatieven wel uitge-voerd kunnen worden in plaats van te zoeken naar redenen waarom dit (wellicht) niet het geval is.

In de omslag naar een nieuwe rolverdeling tussen gemeentebestuur en samenleving mag de rol van de burgemeester van Aalburg niet onderschat worden. Niet alleen zorgt zijn enthousiasme ervoor dat het project in de ambtelijke organisatie wordt uitgedragen, bijvoorbeeld door het organiseren van een training overheidsparticipatie; daarnaast ook draagt hij zijn enthousiasme over op burgers, door zichtbaar aanwezig te zijn in de samen-leving en zelf ook zijn steentje bij te dragen. Zo heeft hij bijvoorbeeld net als veel andere inwo-ners zelf mee geschoffeld ten behoeve van het groenonderhoud in de gemeente. ‘Samen Doen! in Aalburg’ wordt hierdoor geassocieerd met onderlinge verbondenheid, niet alleen tussen burgers onderling, maar ook tussen burgers en de gemeente. Het contrast met de aanvankelijk ingezette lijn – producten en diensten uit de gemeentelijke lijst snijden en eenzijdig overhevelen op de samenleving – is aanzienlijk, vooral gevoelsmatig. De eerlijkheid gebiedt te memoreren dat de burgemeester van Aalburg aanvankelijk ook pleitbezorger van

40

Loshouden en meemaken

deze lijn was. Hij is echter receptief gebleken voor kritiek op deze lijn, die hij meermaals als zelfkritiek naar buiten heeft gebracht, hetgeen de acceptatie voor de omslag als gemeentelijk leerproces alleen maar heeft vergroot.

3.4 Ten slotte: de kracht van

mensen

Samenvattend kan voor de casus Aalburg geconcludeerd worden dat werken vanuit een ‘gedeelde verantwoordelijkheid’ niet eenzijdig door de overheid aan haar burgers opgelegd kan worden. Integendeel, wanneer de overheid haar nieuwe, voorgenomen rolverdeling wil laten slagen, zal ook zij van houding moeten veranderen. Zij moet de inzet van burgers niet instrumenteel benaderen en enkel zien als een goede oplossing voor de door te voeren bezui-nigingen, maar juist aandacht besteden aan de eigen kracht, eigen ideeën en eigen interesses van burgers. Wanneer de gemeente zich een houding aanmeet waarin wordt meegedacht in initiatieven van burgers zelf en waarin wordt gezocht naar manieren waarop goede initia-tieven van burgers ook daadwerkelijk in samenspel waargemaakt kunnen worden, wordt de kans dat burgers zich enthousiast zullen inzetten ten behoeve van de leefbaar-heid in hun directe woon- en leefomgeving aanzienlijk groter zo blijkt uit deze casus. Om een dergelijke cultuuromslag binnen de ambtelijke organisatie te creëren, zijn echter een of meerdere kartrekkers nodig. Dat is een rol die de burgemeester van Aalburg duidelijk op zich heeft genomen; bij een andere gemeentelijke organisatie zou een ander met gezag – een wethouder of een ambtenaar met aanstekelijke kwaliteiten – en deze rol binnen de organisatie kunnen vervullen. De kracht van mensen blijkt in Aalburg de sleutel tot het succes: buiten het overheidsdomein evengoed als daarbinnen.

1. De basis voor dit project is gelegen in de nota ‘Gedeelde verantwoordelijkheid’ die door de gemeente Aalburg is opgesteld.

2. In aanvulling op de geraadpleegde schriftelijke bronnen (zie bronnenlijst achterin) heeft voor deze case een zeer informatief interview plaatsgevonden met Harold van de Velde, onderzoeker (in de eerste fase van het project) en betrokken volger van het project ‘Samen Doen! In Aalburg’.

41

Loshouden en meemaken

Tabel 2. Dashboard Samen Doen! in Aalburg

Basisidee (oogmerken) Ontwikkeling (mijlpalen)

– Vanuit de idee van gedeelde verantwoordelijkheid naast de overheid ook ondernemers, onderwijs en onderne-mende burgers bij het publieke domein betrekken. – De leefbaarheid in de zeven Aalburgse ‘kerkdorpen’

verbeteren.

– Tegemoetkomen aan de veranderingen op het gebied van decentralisatie, mondige(r) burgers en bezuinigin-gen.

– 2012 Bezuinigingsslag: ‘Nota Gedeelde Verantwoorde-lijkheid in Aalburg’.

– 2013 Conceptverandering: ‘Samen Doen! in Aalburg’ wordt het motto naar aanleiding van een onderzoek van Tilburg University. Niet langer wordt gedacht vanuit bezuinigingen, maar vanuit de kracht van de burger. – 2013: Symposium waarin burgers de kans kregen om

hun eigen ideeën over de Aalburgse samenleving op tafel te leggen.

– 2013: Tien concrete projecten , waaronder: Project Blokland, Groenadoptatie in Genderen, het verzorgen van Buurtpreventie, het realiseren van een Sociale databank etc.

Betrokkenen (initiators en partners) Rol overheid (overheidsparticipatie)

– Initiatiefnemer: Gemeente Aalburg

– Partners: In de woorden van de gemeente Aalburg is dat ‘iedereen’. “Het is aan inwoners, buurtverenigingen, ambtenaren, dorpsraden, kerken en vrijwilligers om na te denken over zaken die samen gedaan kunnen worden” (Gemeente Aalburg, 2014b, p. 1).

– De gedroomde partners zijn ondernemers, onderwijsin-stellingen en ondernemende burgers.

– Attendeert burgers erop dat zij een gedeelde verant-woordelijkheid hebben en samen zorg moeten dragen voor de Aalburgse leefbaarheid.

– Verbindt partners, zodat zij in gezamenlijkheid initiatie-ven kunnen ontplooien.

– Monitort opgestarte projecten, zodat in beeld gebracht kan worden of de doelen ook daadwerkelijk bereikt worden.

– (gedeeltelijke) financiering van de projecten die door burgers worden ontplooid.

Bevorderend/stimulerend (kern) Belemmerend/complicerend (kern)

– Burgers zijn enthousiast en weten elkaar te vinden (onder meer) doordat de gemeente ze met elkaar in contact brengt.

– Denken vanuit de ‘eigen kracht’ van burgers. – Benadering van burgers als deskundigen. – Gedragenheid van het initiatief intern binnen de

ge-meentelijke organisatie.

– Het gesprek aangaan met partners vanuit een ‘bezuini-gingsperspectief’.

– Benadering van burgers als uitvoerders van overheidsbe-leid (zoals bij de start).

45

Loshouden en meemaken

“Twee jaar geleden hebben wij meege-daan met het project Helden in de Wijk. Zes basisscholen in Laak deden hieraan mee. Tijdens het project kregen wij alle-maal leuke lessen. We zijn bijvoorbeeld met de wijkagent op pad gegaan. Toen hebben wij geleerd om eens goed naar onze wijk te kijken, zodat wij ook iets kunnen doen, zodat het veiliger, schoner en gezelliger wordt in de wijk.”8

4.1 Inleiding

In Den Haag is Laak Noord beter bekend als de Molenwijk. Een wijk met sociale kenmerken en problemen van een achterstandswijk op het niveau van de zogenaamde 40+wijken. Uit statistieken blijkt dat dit gebied naar wonen, werk en inkomen, lokale (micro)economie, onderwijs, gezondheid en welbevinden, veilig-heid en leefbaarveilig-heid onder het gemiddelde scoort. De perceptie van de eigen gezondheid

4. Helden in de Wijk