Dit hoofdstuk zal de Taliban behandelen. In de eerste plaats zal dit hoofdstuk inzicht geven in het ontstaan van de Taliban en de beweegredenen van deze groepering. Daarna zal dit hoofd- stuk ingaan op de relatie tussen Iran en de Taliban en zal het motief en de mate van Iraanse steun aan de Taliban aan de orde komen.
Taliban
De Taliban zijn een radicale soennitische jihadistische organisatie. De groepering is ontstaan in 1994, zestien jaar na het begin van de oorlog in Afghanistan. Onder de Mujahideen die te- ruggekeerd waren om hun studie aan de madrassa’s, religieuze scholen, voort te zetten groeide de ontevredenheid over de situatie in Afghanistan en de gefaalde poging van de Mu- jahideen om vrede te brengen. Groepen van deze madrassa-studenten in Afghanistan en Pa- kistan verenigden zich onder de naam Taliban, de meervoudsvorm van talib, wat Islamitische student betekent.287 De meeste Taliban behoren tot de etnische Pashtun in Afghanistan.288
De eerste leider van de Taliban was Mullah Mohammad Omar Akhund.289 Het doel van
de Taliban was het beëindigen van de burgeroorlog in Afghanistan, het stichtten van vrede in het land en het in standhouden van het Islamitische karakter van Afghanistan door het instel- len van Sharia-wetgeving.290 De Taliban namen afstand van de politieke houding van de Mu-
jahideen en verklaarden dat ze niet uit waren op politieke macht.291 De aanhang van de Tali-
ban groeide en in 1996 veroverden ze de hoofdstad Kabul, waar ze aanvankelijk gezien werden als bevrijders. In 1998 hadden de Taliban 90 procent van Afghanistan veroverd.292
Pakistan, en in mindere mate Saudi-Arabië, hebben een grote rol gespeeld in het ont- staan en de uitbreiding van de Taliban in Afghanistan.293 Vanwege de oorsprong in religieuze
scholen in Pakistan hadden de Taliban sterke banden met Pakistan.294 Vanaf het begin van de
Taliban heeft Pakistan de beweging geholpen door middel van financiële en logistieke steun,
287 Rashid, Taliban, 21-22.
Goodson, Afghanistan's Endless War, 76. 288 Rashid, Taliban, 1-2.
289 Goodson, Afghanistan's Endless War, 108. 290 Rashid, Taliban, 21-22.
Goodson, Afghanistan's Endless War, 76. 291 Rashid, Taliban, 23.
292 Rashid, Taliban, 5.
293 Byman, Deadly Connections, 194. 294 Byman, Deadly Connections, 191.
wapens en training. Daarnaast droeg Pakistan bij aan het werven van leden voor de Taliban, vooral door middel van de madrassa’s in Pakistan. De steun kwam van zowel de Pakistaanse regering als van individuen en (religieuze) organisaties binnen de maatschappij.295 Pakistan
erkende in 1997 de Talibanregering als de rechtmatige regering van Afghanistan. Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten volgden daarna.296
Het steunen van de Taliban had voor Pakistan verschillende voordelen. Door invloed te krijgen in Afghanistan kon Pakistan de strategische diepte van het land vergroten, wat inhield dat Pakistan bij een eventuele aanval van India zich terug zou kunnen trekken in Afghanistan om te hergroeperen.297 Daarnaast had invloed in Afghanistan voor Pakistan economische
voordelen, omdat het land de toegang gaf tot Centraal Azië, zodat Pakistan net als Iran en Turkije kon deelnemen aan de handel.298 Na 2001 keerde Pakistan zich formeel tegen de Tali-
ban en sloot zich aan bij de War on Terror van de Verenigde Staten, maar ook na 2001 bleven de Taliban Pakistaanse steun ontvangen.299
Naast de Pakistaanse steun ontvingen de Taliban ook steun van Saudi-Arabië.300 Saudi-
Arabië begon eind 1994 met leveren van financiële en materiële steun aan de Taliban. In Saudi-Arabië waren het vooral de wahabitische religieuze leiders die aandrongen bij de Sau- dische heersers om de Taliban te steunen, en daarmee het wahabisme in Afghanistan te ver- spreiden.301 De Saudische steun voor de Taliban werd door Iran gezien als een samenwerking
tussen de Verenigde Staten, Pakistan en Saudi-Arabië om Iran te isoleren.302
In 1998 verslechterde de relatie tussen Saudi-Arabië en de Taliban als gevolg van span- ningen over de relatie tussen de Taliban en Al-Qaeda en het feit dat de Taliban Al-Qaeda be- scherming boden in Afghanistan.303 Al-Qaeda had verschillende grote aanslagen gepleegd,
waaronder een bomaanval op Amerikaanse barakken in Saudi-Arabië.304 Het toenemende
295 Goodson, Afghanistan's Endless War, 111-113. Byman, Deadly Connections, 195.
296 Goodson, Afghanistan's Endless War, 80. 297 Rashid, Taliban, 186.
Byman, Deadly Connections, 196.
298 Goodson, Afghanistan's Endless War, 165. 299 Milani, “Iran's Policy Towards Afghanistan,” 246. Byman, Deadly Connections, 194.
300 Rashid, Taliban, 45. 301 Rashid, Taliban, 201. 302 Rashid, Taliban, 202.
303 Goodson, Afghanistan's Endless War, 166. 304 Goodson, Afghanistan's Endless War, 80.
extremisme van de Taliban resulteerde zelfs in een toenadering tussen Saudi-Arabië en Iran vanwege hun gezamenlijke perceptie van de bedreiging die de Taliban vormden.305
Al-Qaeda had zich in 1996 in Afghanistan gevestigd, waar Al-Qaeda-leider Osama Bin Laden door de Taliban verwelkomd werd.306 Al-Qaeda was in 1988 ontstaan in Afghanistan
maar vestigde zich van 1992 tot 1996 in Sudan.307 Al-Qaeda werd door de Taliban gerespec-
teerd vanwege de bijdrage die het had geleverd in de strijd tegen de Sovjet-Unie in de jaren ’80 in Afghanistan en vanwege de financiële middelen die Al-Qaeda meebracht.308 In tegen-
stelling tot de Taliban, die het voeren van de heilige oorlog, jihad, beperkten tot Afghanistan, richtte Al-Qaeda zich op een internationale jihad.309
Na de aanslagen in New York en Washington op 11 september 2001, waar Al-Qaeda verantwoordelijk voor was, begon de oorlog tegen de Taliban op 7 oktober 2001, toen een internationale coalitie geleid door de Verenigde Staten Afghanistan binnenviel om de Taliban uit te schakelen. In december 2001 waren de Taliban verslagen en begon in Afghanistan het proces van wederopbouw.310 De Taliban trok zich terug in de dunbevolkte gebieden in Afgha-
nistan of ging naar Pakistan, maar de beweging bleef actief door het uitvoeren van guerrilla- aanvallen op de internationale coalitie en hulpverleners. Ook bleven de Taliban hulp ontvan- gen van Pakistan.311
In 2003 verplaatste de aandacht van de Verenigde Staten zich naar Irak, waar het een oorlog was begonnen tegen het regime van Saddam Hussein in het kader van de War on Ter- ror. Als gevolg van een gebrek aan financiële en militaire hulp van de Verenigde Staten en andere landen van de internationale coalitie in Afghanistan en een zwakke Afghaanse regering door corruptie en onderlinge verdeeldheid konden de Taliban terugkeren en de invloed in het land uitbreiden.312 Voordat ze verslagen werden in 2001 was ongeveer 90 procent van Afgha-
nistan onder controle van de Taliban.313
305 Rashid, Taliban, 205-206. 306 Byman, Deadly Connections, 199. 307 Byman, Deadly Connections, 198-199. 308 Byman, Deadly Connections, 199. 309 Byman, Deadly Connections, 198-201. 310 Jackson, “War on terrorism.”
311 Jackson, “War on terrorism.” Byman, Deadly Connections, 194.
312 Giustozzi, “Taliban and Islamic State: Enemies or Brothers in Jihad?” Jackson, “War on terrorism.”
De oorlog tegen de Taliban bevindt zich op dit moment in een impasse. De Verenigde Staten zijn niet in staat de Taliban te verslaan en het Afghaanse leger lijdt grote verliezen in de strijd tegen de Taliban.314 Om tot een oplossing voor de oorlog in Afghanistan te komen en
om vrede in het land te realiseren begonnen in 2018 vredesonderhandelingen met de Taliban. De onderhandelingen vinden plaats tussen Zalmay Khalilzad, een afgevaardigde ambassadeur van de Verenigde Staten die verantwoordelijk is voor reconciliatie in Afghanistan, en de Tali- ban.315 In de onderhandelingen staat het terugtrekken van de in Afghanistan gelegerde Ame-
rikaanse troepen in ruil voor concessies van de Taliban centraal. De concessies die van de Ta- liban verwacht worden zijn een staakt-het-vuren en een directe dialoog met de Afghaanse regering, waar de Taliban tot nu toe niet mee wil onderhandelen.316 Daarnaast willen de
Verenigde Staten dat na het vertrek van de Amerikaanse troepen uit Afghanistan de Taliban het land niet opnieuw tot een toevluchtsoord voor militanten maken zoals in 1996 gebeurde met Al-Qaeda.317 De aanwezigheid van ISKP in Afghanistan kan echter een negatieve invloed
op de vredesonderhandelingen hebben. Er wordt gevreesd dat de onderhandelingen tussen de Taliban en de Verenigde Staten, en mogelijk in een later stadium ook tussen de Taliban en de Afghaanse regering, zal leiden tot ontevredenheid bij sommige Talibanstrijders, die zich als gevolg daarvan mogelijk aansluiten bij ISKP, wat deze groepering sterker zal maken.318
Het aantal Talibanstrijders werd in juni van dit jaar door de Verenigde Naties geschat op 60.000 tot 65.000 personen.319 De Taliban heeft minder dan de helft van het land in handen.
In januari 2018 waren er van het totale aantal van 407 districten in Afghanistan 229 onder controle of invloed van de regering, dat is 56,3 procent van het totale aantal districten, 59
314 Adam Twardowski, “Amid peace talks, what’s next for Afghanistan?,” Brookings, 13 maart 2019, https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2019/03/13/amid-peace-talks-whats-next-for-afghani- stan/, bezocht op 25 juni 2019.
315 “Zalmay Khalilzad: Special Representative for Afghanistan Reconciliation,” U.S. Department of State, https://www.state.gov/biographies/zalmay-khalilzad/, bezocht op 26 juni 2019.
316 Mujib Mashal, “U.S. and Taliban Agree in Principle to Peace Framework, Envoy Says,” The New York Times, 28 januari 2019, https://www.nytimes.com/2019/01/28/world/asia/taliban-peace-deal-afghanistan.html, be- zocht op 26 juni 2019.
AFP, “Iran denounces US talks with Taliban,” Al-Monitor, 24 april 2019, https://www.al-moni-
tor.com/pulse/contents/afp/2019/04/afghanistan-conflict-peace-us-iran-diplomacy.html, bezocht op 26 juni 2019.
317 Abdul Qadir Sediqi en Rupam Jain, “U.S. and Taliban resume talks as Kabul seeks role in peace process,” Reu- ters, 1 mei 2019, https://www.reuters.com/article/us-usa-afghanistan-talks/u-s-and-taliban-resume-talks-as-
kabul-seeks-role-in-peace-process-idUSKCN1S7354, bezocht op 1 mei 2019. 318 Ratan, “The Trump Administration’s New Afghan Problem: The Islamic State.”
319 “Tenth report of the Analytical Support and Sanctions Monitoring Team submitted pursuant to resolution 2255 (2015) concerning the Taliban and other associated individuals and entities constituting a threat to the peace, stability and security of Afghanistan,” 3.
districten waren in handen van of onder invloed van opstandelingen, waaronder de Taliban, en 119 districten waren niet in handen van de regering noch in die van opstandelingen.320
De relatie tussen Iran en de Taliban
De relatie tussen Iran en de Taliban werd vanaf de opkomst van de Taliban gekenmerkt door vijandschap en wantrouwen. Iran zag de Taliban als een proxy van Pakistan die met steun van de Verenigde Staten en Saudi-Arabië het doel had om Iran te isoleren.321
De Taliban vormden in de jaren ’90 een gevaar voor de Iraanse nationale veiligheid. Sinds 1996 steunden de Taliban Iraanse oppositiegroepen, voornamelijk Iraanse soennieten, met als doel de sjiitische regering in Iran omver te werpen en een soennitische regering in Iran aan de macht te brengen.322 Daarnaast waren de Taliban anti-sjiitisch en richtten ze zich in
hun aanvallen vooral op de sjiitische Hazara.323 Dit zette Iran aan om de Noordelijke Alliantie
te steunen in hun strijd tegen de Taliban.324 Als gevolg van deze steun verbraken de Taliban in
1997 de verhoudingen met Iran en sloten een groot deel van de grens tussen Afghanistan en Iran.
De vijandschap tussen Iran en de Taliban kwam op een dieptepunt nadat de Taliban in 1998 de Afghaanse stad Mazar-e-Sharif aanviel, die daarvoor in handen was van de Noorde- lijke Alliantie. Nadat de Taliban Mazar-e-Sharif veroverd hadden pleegden ze een massamoord op de inwoners van de stad, waarbij zij zich vooral richtten op de sjiitische Hazara. De door de Taliban aangestelde gouverneur van de stad zou volgens mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch tegen de betrokken Talibanstrijders gezegd hebben dat de Hazara sjiieten zijn, en daarom ongelovigen, en dat de Hazara om die reden vermoord moesten worden.325 Daar-
naast was de aanval een vergeldingsactie voor een eerdere confrontatie met de Taliban in Mazar-e-Sharif waarbij er onder de Talibanstrijders een groot aantal slachtoffers viel.326 Na de
aanval op de Hazara vielen de Taliban het Iraanse consulaat in Mazar-e-Sharif aan en
320 Special Inspector General for Afghanistan Reconstruction, “Quarterly Report to the United States Congress, 30 april 2018, https://www.sigar.mil/quarterlyreports/index.aspx?SSR=6, bezocht op 22 juni 2019.
321 Goodson, Afghanistan's Endless War, 165. Rashid, Taliban, 202.
322 Rashid, Taliban, 203. 323 Rashid, Taliban, 73-74. 324 Rashid, Taliban, 203. 325 Rashid, Taliban, 73.
“Afghanistan: The Massacre in Mazar-i Sharif,” Human Rights Watch 10, no. 7 (november 1998), https://www.hrw.org/legacy/reports98/afghan/, bezocht op 26 juni 2019.
326 Rashid, Taliban, 73-74.
vermoorden daarbij elf Iraanse diplomaten, inlichtingenofficieren en een journalist.327 De di-
plomaten bleken echter inlichtingenofficieren te zijn geweest, die de steun aan de Noordelijke Alliantie coördineerden.328 Nadat de Taliban vervolgens de stad Bamiyan aanvielen en daar
ook Hazara vermoorden mobiliseerde Iran de IRG en stuurde een leger naar de grens met Afghanistan, in het kader van zelfverdediging tegen de Taliban. Uiteindelijk kwam het door tussenkomst van de Verenigde Naties niet tot een Iraanse invasie in Afghanistan.329
Na de moord op de Hazara en de medewerkers van het Iraanse consulaat in Mazar-e- Sharif en de daaropvolgende mobilisatie van Iraanse troepen bleef de grens tussen Iran en Afghanistan gesloten. In 1999 was er een verbetering in de relatie tussen Iran en de Taliban en heropende Iran het Iraanse consulaat in Herat en een grenspost bij deze stad, wat handel tussen Iran en de Taliban mogelijk maakte.330 Iran zette de steun aan de Noordelijke Alliantie
echter voort.331
In 2016 gaf Iran toe in contact te staan met de Taliban, nadat Talibanleider Mullah Mans- oor in Pakistan vlakbij de Iraanse grens gedood werd door een Amerikaanse drone.332 Iran
ontkende echter enige relatie met de Taliban te hebben, met als reden dat zij de Taliban niet wilden erkennen door een officiële relatie met de groepering aan te gaan.333
In april dit jaar bekritiseerde Iran de vredesonderhandelingen tussen de Verenigde Sta- ten en de Taliban. De onderhandelingen zouden volgens Iran de Taliban een te grote rol toe- kennen in het beëindigen van de oorlog in Afghanistan en andere actoren in Afghanistan, waaronder de Afghaanse regering, buitensluiten. Iran gaf in december 2018 toe zelf ook te onderhandelen met de Taliban, maar de pogingen van de Verenigde Staten zouden in hun ogen tekortschieten omdat de Afghaanse regering er niet bij betrokken zou zijn en vanwege het feit dat de Taliban de aanvallen in Afghanistan nog niet gestaakt hebben.334
327 Rashid, Taliban, 74. 328 Rashid, Taliban, 205. 329 Rashid, Taliban, 74-76.
330 Goodson, Afghanistan's Endless War, 165. 331 Goodson, Afghanistan's Endless War, 165.
332 Al-Monitor Staff, “After US-Taliban talks, Iran also confirms dialogue.”
Michael Kugelman, “What Was Mullah Mansour Doing in Iran?,” Foreign Policy, 27 mei 2016, https://foreign- policy.com/2016/05/27/mullah-mansour-iran-afghanistan-taliban-drone/, bezocht op 26 juni 2019.
333 Al-Monitor Staff, “After US-Taliban talks, Iran also confirms dialogue.” 334 AFP, “Iran leader says Iraq should demand US withdraw troops.”
“Iran says Afghan Taliban arrived in Tehran, held peace talks,” Reuters, 31 december 2018, https://www.reu- ters.com/article/us-iran-afghanistan-taliban/iran-says-afghan-taliban-arrived-in-tehran-held-peace-talks- idUSKCN1OU0B2, bezocht op 18 juni 2019.
Iraanse steun aan de Taliban
Irans houding ten opzichte van de Taliban begon te veranderen in 2007, nadat de Verenigde Staten en de Afghaanse regering een overeenkomst hadden gesloten over de permanente stationering van Amerikaanse troepen in Afghanistan.335 Iran en de Taliban zagen de perma-
nente aanwezigheid van het Amerikaanse leger als een gevaar. De Taliban zagen de Verenigde Staten als een existentiële bedreiging vanwege de War on Terror, en Iran was in conflict met de Verenigde Staten nadat die Iran bestempelden als een onderdeel van de As van het Kwaad.336 Iran kon door middel van steun aan de Taliban indirect de Verenigde Staten tegen-
werken en hun toenemende invloed in de regio tegengaan.337 Sinds de opkomst van ISKP in
Afghanistan in 2014 wordt Iran geconfronteerd met een nieuwe bedreiging. Iran maakt van de rivaliteit tussen de Taliban en ISKP gebruik door de Taliban te steunen en op die manier het gevaar van ISKP tegen te gaan.338 Daarnaast is een relatie met de Taliban in het voordeel van
Iran wanneer de Verenigde Staten zich terugtrekken uit Afghanistan en de Taliban de invloed in het land uitbreiden.339
Het contact tussen Iran en de Taliban zou reeds begonnen zijn in 2000. Dit blijkt uit een memo van de regering van de Verenigde Staten voor de tweede hoorzitting van Khirullah Said Wali Khairkhwa, die gehouden werd op 16 juni 2006. Khairkhwa was van 1994 tot 1999 woord- voerder voor de Taliban en de gouverneur van de Afghaanse provincie Herat onder het bewind van de Taliban. In februari 2002 werd hij gearresteerd en vastgezet in Guantánamo Bay. Vol- gens de memo zou Khairkhwa op 7 januari 2000 met drie andere Talibanleiders een bespre- king gehad hebben met vertegenwoordigers van Iran en de militie Hizbi Islami-Gulbuddin Hik- matyar. Op deze ontmoeting werd het versterken van de banden tussen de Taliban en Iran besproken. In november 2001 zou er volgens de memo een ontmoeting plaatsgevonden heb- ben tussen Khairkhwa en een Iraanse diplomatieke delegatie. De Iraanse regering uitte tijdens die ontmoeting de bereidheid om de Taliban luchtafweergeschut te leveren om te gebruiken tegen de strijdkrachten van de Verenigde Staten en de internationale coalitie.340
335 Dreazen, “Exclusive: Iran Teams With Taliban to Fight Islamic State in Afghanistan.” 336 Akbarzadeh, “Iran’s Policy towards Afghanistan: In the Shadow of the United States,” 73. 337 Dreazen, “Exclusive: Iran Teams With Taliban to Fight Islamic State in Afghanistan,” 338 Dreazen, “Exclusive: Iran Teams With Taliban to Fight Islamic State in Afghanistan.” 339 Kugelman, “Shutting Out Iran Will Make the Afghan War Even Deadlier.”
340 “Unclassified: Department of Defense Office for the Administrative Review of the Detention of Enemy Com- batants at US Naval Base Guantanamo Bay, Cuba,” 16 juni 2006, via: “The Guantánamo Docket,” The New York
Times, https://www.nytimes.com/interactive/projects/guantanamo/detainees/579-khirullah-said-wali-
Khairkhwa bevestigde dat er op 7 januari 2000 een ontmoeting plaatsvond in Iran tussen vertegenwoordigers van de Taliban en Iran en dat deze ontmoeting als doel had de relatie tussen Iran en de Taliban te versterken. Volgens Khairkhwa zou Iran tijdens de tweede ont- moeting in november 2001 geen luchtafweergeschut aangeboden hebben, maar wel tijdens de eerste ontmoeting voorgesteld hebben om wapens te kopen voor de Taliban omdat de Taliban vanwege sancties niet in staat waren om wapens te verkrijgen.341 Uit een memo voor
de derde hoorzitting blijkt dat tijdens de vermeende ontmoeting in november 2001 met Iran onderhandeld zou zijn over een open grens tussen Iran en Afghanistan zodat Arabieren en leden van de Taliban geld en goederen uit Afghanistan konden smokkelen.342
Het realiseren van een open grens tussen Iran en Afghanistan heeft daadwerkelijk plaatsgevonden.343 Time Magazine maakt in een artikel melding van leden van de Taliban en
Al Qaeda, die door middel van een smokkelroute ongeveer 30 kilometer ten noorden van de Afghaanse stad Herat de grens naar Iran oversteken. Het artikel citeert een diplomaat in Af- ghanistan, die ervan overtuigd is dat de Iraanse Revolutionaire Garde dit gedoogt.344
Volgens een rapport van het Amerikaanse Ministerie van Defensie zijn er vanaf 2007 Iraanse wapens voor de Taliban en andere milities onderschept door Afghaanse strijdkrachten en internationale troepen.345 In dat jaar werden er door NAVO-eenheden in Afghanistan drie