Dit hoofdstuk zal inzicht geven in de door Iran geleide As van Verzet. De voorgaande hoofd- stukken hebben met name inzicht gegeven in de factoren die het Iraanse regionale beleid en de relatie tussen Iran en de Taliban verklaren. Om tot een conclusie te komen over de Iraanse steun aan de Taliban zal dit hoofdstuk de voornaamste niet-statelijke proxies van Iran analy- seren. Daarmee zal dit hoofdstuk inzicht geven in de gemeenschappelijke kenmerken van Hez- bollah, Hamas, en de Houthi-rebellen als actoren in de As van Verzet.
De As van Verzet
De As van Verzet wordt door onderzoekers Payam Mohseni en Hussein Kalout beschreven als “[…] a transnational, multiethnic, and cross-confessional political and security network,” be- staande uit Hamas, Hezbollah, de Houthi’s, milities in Irak en Syrië, met Iran als het middelpunt van deze As.358
De As van Verzet maakt een splitsing in het Midden-Oosten, waar het door Iran geleidde netwerk aan de ene kant staat en de Golfstaten en Israël, die gesteund worden door de Verenigde Staten aan de andere kant. De staten en niet-statelijke actoren die deel uitmaken van de As van Verzet waren oorspronkelijk verenigd door hun gezamenlijke verzet tegen Israël en de invloed van de Verenigde Staten in de regio. Sinds de opkomst van IS heeft de As van Verzet zich ook gekeerd tegen het toenemende soennitische extremisme in de regio.359 Nadat
Iran en Saudi-Arabië in 2016 de diplomatieke banden verbraken als gevolg van de executie van een sjiitische geestelijke in Saudi-Arabië keerde de As van Verzet zich tegen Saudi-Arabië. De executie werd veroordeeld door Hezbollah-leider Sayyed Hassan Nasrallah en de Iraakse sjiitische geestelijke leider Moqtada al-Sadr.360 Het uiteindelijke doel van de As van Verzet is
het verenigen van alle moslims, sjiitisch en soennitisch, tegen het Westen.361
De Iraanse steun aan proxies dient verschillende doeleinden. Door proxies te steunen heeft Iran in de eerste plaats een middel om zonder directe betrokkenheid aanvallen uit te voeren op de voornaamste tegenstanders van de As van Verzet, namelijk de Verenigde Staten,
358 Mohseni en Kalout, “Iran's Axis of Resistance Rises.” 359 Mohseni en Kalout, “Iran's Axis of Resistance Rises.” 360 Mohseni en Kalout, “Iran's Axis of Resistance Rises.”
Sam Wilkin en Angus McDowall, “Saudi Arabia cuts ties with Iran as row over cleric's death escalates,” Reuters, 3 januari 2016, https://www.reuters.com/article/us-saudi-security-iran-fury/saudi-arabia-cuts-ties-with-iran- as-row-over-clerics-death-escalates-idUSKBN0UH00C20160103, bezocht op 28 juni 2019.
Israël en Saudi-Arabië. Daarnaast kan de wijdverspreide aanwezigheid van aan Iran gelieerde NSA’s een afschrikkende werking hebben waardoor vijandig gezinde actoren minder snel een aanval op Iran uit zullen voeren vanwege mogelijke vergelding van Iraanse proxies. Tot slot kan Iran door kwetsbare groeperingen in de regio te steunen zich profileren als beschermer van deze groepen. Iran doet dat in Irak en Jemen door het steunen van sjiitische groepen om de invloed van soennitische groepen tegen te gaan. Deze soennitische groepen kunnen voor Iran een bedreiging vormen vanwege de sektarische framing die de soennitische moslims te- gen Iran opzet. Iran steunt echter ook de soennitische Palestijnse verzetsbeweging Hamas, met als doel niet alleen deze groepering te steunen in de aanslagen die het in Israël pleegt, maar ook om te laten zien dat het alle verdrukte moslims steunt, zowel soennieten als sjiie- ten.362
Iraanse steun aan Hezbollah
Hezbollah is Irans belangrijkste proxy. Professor Daniel Byman beschrijft de relatie tussen Iran en Hezbollah als “[…] perhaps the strongest and most effective relationship between a state sponsor and a terrorist group in history.”363 Iran speelde een grote rol in de totstandkoming
van Hezbollah door financiële, materiële en ideologische steun. De steun aan Hezbollah had oorspronkelijk als doel het exporteren van de Islamitische Revolutie, die drie jaar voor het begin van de samenwerking tussen Iran en Hezbollah had plaatsgevonden.364 Later werd Hez-
bollah voor Iran echter steeds meer een strategisch gelegen proxy tegen Israël en een middel om de invloed in het gebied aan de Middellandse Zee uit te breiden. De laatste jaren levert Hezbollah ook andere proxies van Iran, namelijk Iraakse milities en de Houthi’s, militaire steun en training.365
De grote mate van samenwerking tussen Hezbollah en Iran, de deelname van Hezbollah aan de strijd in Syrië om president Bashar al-Assad, de gezamenlijke bondgenoot van Hezbol- lah en Iran, aan de macht te houden maken dat Hezbollah gezien kan worden als de belang- rijkste niet-statelijke actor in de As van Verzet. Nadat de afgelopen maanden de spanning tus- sen Iran en de Verenigde Staten opliepen koos Hezbollah, zoals gebruikelijk, partij voor Iran. Hezbollah-leider Sayyed Hassan Nasrallah waarschuwde in een toespraak in mei dat bij een
362 Wehrey, Bensahel, Cragin, Green, Kaye, Oweidat, Thaler, Li, Dangerous but Not Omnipotent, 81-82. 363 Byman, Deadly Connections, 79-80.
364 Byman, Deadly Connections, 80.
eventuele Amerikaanse aanval op Iran de hele regio daarbij betrokken zou raken.366 Hiermee
doelde hij op het feit dat bij een eventuele aanval op Iran, Irans proxies daar direct bij betrok- ken zouden raken. In dezelfde toespraak meldde hij dat Hezbollah een onderdeel is van de As van Verzet en stelde hij dat “[t]oday, I can claim that the axis of resistance is stronger than ever.” Ook benoemde hij Jemen als “[…] a main part of the axis of resistance.”367
Hezbollah lijkt echter steeds meer afstand van Iran te nemen als gevolg van interne spanningen in Libanon over de rol van Hezbollah als Iraanse proxy. Als gevolg van deze afname van toewijding bij Hezbollah verplaatst de aandacht van Iran zich steeds meer in de richting van Hezbollah. Tegelijkertijd lijkt Iran zich meer en meer naar de Golfregio te richten, in de plaats van Israël, als gevolg van het conflict met de Verenigde Staten en Saudi-Arabië. Hezbol- lah was voor Iran vooral van belang vanwege de geografische nabijheid ten opzichte van Israël, maar nu het conflict in de Golfregio zich dermate op de voorgrond bevindt worden de Houthi’s voor Iran steeds belangrijker.368 Hezbollah blijft echter nog steeds van groot belang voor Iran
vanwege de strategische positie aan de grenzen van Syrië en Israël. Wanneer Israël of Syrië betrokken raken bij conflict in de regio zal Hezbollah weer op de voorgrond treden om Syrië te steunen of de strijd met Israël aan te gaan.369
Iraanse steun aan Houthi’s
In de huidige periode van oplopende spanningen tussen Iran aan de ene kant en de Golf- staten en de Verenigde Staten aan de andere kant spelen de Houthi’s een aanzienlijke rol.
In mei dit jaar beschuldigde Saudi-Arabië Iran ervan de Houthi’s te hebben aangezet om twee Saudische pompstations aan te vallen met drones. Iran ontkende enige aansprakelijk- heid. De Houthi’s voeren al langere tijd aanvallen op Saudi-Arabië uit omdat Saudi-Arabië de regionale coalitie leidt die in Jemen regelmatig gebieden die in handen zijn van de Houthi’s bombardeert. Zowel Iran als de Houthi’s ontkennen een samenwerking.370
366 “Lebanon's Hezbollah says U.S.-Iran war in region unlikely,” Reuters, 31 mei 2019, https://www.reu- ters.com/article/us-usa-iran-hezbollah/lebanons-hezbollah-says-u-s-iran-war-in-region-unlikely- idUSKCN1T12JR, bezocht op 29 juni 2019.
367 “Sayyed Nasrallah’s Full Speech on International Al-Quds Day, 2019,” Alahed News, 31 mei 2019, https://english.alahednews.com.lb/48404/385, bezocht op 1 juli 2019.
368 Anchal Vohra, “Hezbollah Isn’t Iran’s Favorite Proxy Anymore,” Foreign Policy, 4 juni 2019, https://foreign- policy.com/2019/06/04/hezbollah-isnt-irans-favorite-proxy-anymore/, bezocht op 19 juni 2019.
Juneau, “Iran Under Rouhani: Still Alone in the World,” 99. 369 Vohra, “Hezbollah Isn’t Iran’s Favorite Proxy Anymore.”
370 Lisa Barrington, “Yemen's Houthis step up drone attacks on Saudi Arabia,” Reuters, 21 mei 2019,
https://www.reuters.com/article/us-saudi-security-houthi/yemens-houthis-step-up-drone-attacks-on-saudi- arabia-idUSKCN1SR07X, bezocht op 29 juni 2019.
Tegelijkertijd met de toenemende spanningen tussen Iran en de Verenigde Staten neemt het aantal drone- en raketaanvallen van de Houthi’s op doelen in Saudi-Arabië toe.371
De exacte rol van Iran in deze aanvallen is onduidelijk. Er zijn echter aanwijzingen dat Iran – ondanks de ontkenningen van de Houthi’s en Iran zelf – indirect betrokken is bij deze aanval- len. Golfexpert Michael Knights verwacht dat de Houthi’s aangestuurd zijn door Iran om de aanval te plegen, gezien het feit dat de Houthi’s waarschijnlijk zelf niet de capaciteiten hebben voor een aanval op doelen die zich op een dermate grote afstand van Jemen bevinden. Daar- naast vindt de aanval plaats in een periode waarin de Verenigde Naties en de Houthi’s een overeenkomst hebben gesloten over het terugtrekken van troepen, waar de Houthi’s zich aan lijken te houden. Een aanval op Saudi-Arabië zou volgens Knights niet in het belang van de Houthi’s zijn.372
De door de Houthi’s uitgevoerde aanvallen dienen voor Iran verschillende doeleinden. Door aanvallen uit te voeren op de olieproductie in Saudi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten kan Iran de productie verstoren en daardoor de olieprijzen doen stijgen, waardoor deze aanvallen niet alleen regionale rivaal Saudi-Arabië raken, maar ook de Verenigde Sta- ten.373 Door indirecte aanvallen uit te voeren door middel van de Houthi’s heeft Iran het voor-
deel dat zij enige mate van betrokkenheid kunnen ontkennen.374
De Houthi’s zijn een Iraanse proxy, maar zijn niet dermate verbonden aan Iran als Hez- bollah.375 Iran en de Houthi’s delen hun afkeer ten opzichte van Israël, de Verenigde Staten en
Saudi-Arabië.376 In 2015 citeerde The New York Times een Houthi-beambte, die ontkende dat
zij financiële steun van Iran ontvingen. In het interview stelde de beambte dat “[w]hat brings us together with Iran is the American project in the region.”377
Het beleid van de Houthi’s beperkt zich vooral tot de strijd in Jemen. De Houthi’s zijn deze strijd begonnen met als doel salafistische en westerse invloeden in Jemen tegen te gaan
371 Barrington, “Yemen's Houthis step up drone attacks on Saudi Arabia.”
372 Keith Johnson, “Using Proxies, Iran Appears to Be Hitting Back in the Fight Over Oil,” Foreign Policy, 14 mei 2019, https://foreignpolicy.com/2019/05/14/using-proxies-iran-appears-to-be-hitting-back-in-the-fight-over- oil-houthis-drone-fujairah-pipeline/, bezocht op 29 juni 2019.
373 Johnson, “Using Proxies, Iran Appears to Be Hitting Back in the Fight Over Oil.” 374 Vohra, “Hezbollah Isn’t Iran’s Favorite Proxy Anymore.”
375 Hiltermann en Longley Alley, “The Houthis Are Not Hezbollah.”
376 Andrew W. Terrill, “Iranian Involvement in Yemen,” Orbis 58, no. 3 (2014): 433.
377 Kareem Fahim, “Violence Grows in Yemen as Al Qaeda Tries to Fight Its Way Back,” The New York Times, 7 januari 2015, https://www.nytimes.com/2015/01/08/world/violence-grows-in-yemen-as-al-qaeda-tries-to- fight-its-way-back.html?_r=0, bezocht op 27 juni 2019.
en een einde maken aan corruptie, wat nu nog steeds hun doeleinden zijn.378 Nadat in 2015
een internationale coalitie onder leiding van Saudi-Arabië luchtaanvallen begon uit te voeren op objecten en gebieden die in bezit van de Houthi’s zijn is hun nationale strijd zich ook gaan richten op aanvallen tegen Saudi-Arabië. De Houthi’s zien Saudi-Arabië als een bedreiging en verwelkomen daarom Iraanse materiële en financiële steun en training, maar zij staan niet onder de controle van Iran.379 Als gevolg daarvan hebben de Houthi’s soms andere belangen
dan Iran en gaan ze hun eigen weg. Dit blijkt uit de verovering van de Jemenitische hoofdstad Sanaa door de Houthi’s in 2014. Iran riep de Houthi’s op tot terughoudendheid, maar zij ne- geerden dit.380
Onderzoekers Dina Esfandiary en Ariane Tabatabai stellen naar aanleiding van een in- terview met een Iraanse beambte in 2015, dat “[…] while Iran is happy to use the Houthis to poke Riyadh in the eye, it neither can – nor does it want to – have deep ties to the group.”381
Vier jaar later lijkt dit nog steeds het geval te zijn. Brookings onderzoeker Bruce Riedel stelt dat “[t]he Houthis enjoy Iranian support, but they make their own decisions. Tehran’s influ- ence on Houthi strategy is sharply limited.”382
Iraanse steun aan Hamas
Iran en Hezbollah werken beide samen met Hamas. Toen in 2012 de relatie tussen Hamas en Iran tijdelijk verslechterde bleef de verhouding tussen Hamas en Hezbollah onveranderd. Na- dat de GCC Hezbollah in maart 2016 als een terroristische organisatie bestempelde bleef een reactie van Hamas in de eerste instantie uit.383 De daad van de GCC had voor Hamas het gevolg
dat zij moesten kiezen voor een samenwerking met de GCC en daarmee de steun van Hezbol- lah en Iran verliezen, of een samenwerking met Hezbollah en Iran en daarmee een onderdeel te blijven van de door Iran geleide As van Verzet, maar een beëindiging van de steun van de
378 Esfandiary en Tabatabai, “Yemen: An Opportunity for Iran–Saudi Dialogue?,” 157. Hiltermann en Longley Alley, “The Houthis Are Not Hezbollah.”
379 Hiltermann en Longley Alley, “The Houthis Are Not Hezbollah.”
380 Tim Arango en David D. Kirkpatrick, “U.S. and Iran Both Conflict and Converge,” The New York Times, 13 sep- tember 2015, https://www.nytimes.com/2015/09/14/world/middleeast/us-and-iran-both-conflict-and-con- verge.html, bezocht op 29 juni 2019.
381 Esfandiary en Tabatabai, “Yemen: An Opportunity for Iran–Saudi Dialogue?,” 157.
382 Bruce Riedel, “In Yemen, the Houthi strategy has promise and risk,” Brookings, 16 mei 2019,
https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2019/05/16/in-yemen-the-houthi-strategy-has-promise- and-risk/, bezocht op 29 juni 2019.
383 Adnan Abu Amer, “Hamas drags feet on choosing between Iran, Saudi Arabia,” Al-Monitor, https://www.al- monitor.com/pulse/originals/2016/03/hamas-silence-gulf-decision-hezbollah-terrorist.html#ixzz5s40sWTmL, bezocht op 27 juni 2019.
Golfstaten. Hamas ontving die periode van beide kanten steun, financiële hulp van de Golfsta- ten en financiële en militaire steun in de vorm van wapens en training van Hezbollah en Iran.384
Hamas koos er uiteindelijk voor de relatie met Iran voort te zetten. In hetzelfde jaar werden de verhoudingen met Iran hervat.385
In een regio waarvan met enige regelmaat verondersteld is dat die verdeeld is in soen- nieten en sjiieten is de keuze van Hamas om zich bij sjiitisch Iran en Hezbollah aan te sluiten en daarmee de steun van soennitische staten te verliezen opvallend. De samenwerking tussen Hamas en Iran is echter gebaseerd op de gedeelde strategische belangen die beiden in de regio hebben. Beiden hebben er belang bij om samen te werken in het verzet tegen Israël.386
Iran is niet in staat zelf Israël aan te vallen, vanwege de afstand met Israël en de mogelijkheid van een vergelding van de kant van Israël. Hamas is een belangrijke proxy voor Iran omdat het door middel van Hamas aanvallen kan plegen in Israël, terwijl het niet direct bij deze aanvallen betrokken is en er daarom ook in mindere mate voor verantwoordelijk gehouden kan worden. Daarnaast is de steun van Iran en Hezbollah essentieel voor Hamas om de strijd tegen Israël voort te kunnen zetten.387
Conclusie
De belangrijkst factor die de door Iran geleidde As van Verzet verenigt is het verzet tegen het Westen en door het Westen gesteunde staten als Israël en Saudi-Arabië.388 De actoren in de
As van Verzet delen met elkaar anti-Amerikaanse, anti-Saudische en anti-Israëlische sentimen- ten. Walt stelt met betrekking tot de samenwerking tussen Iran en Hezbollah, de Houthi’s, Syrië en Irak: “[…] their collaboration is best understood as a strategic alliance rather than as a cohesive or unified ideological front.”389 De staten en niet-statelijke actoren in de As van
Verzet zijn zeer verschillend, maar hebben een bondgenootschap met Iran als gevolg van ge- deelde strategische doeleinden.
Niet-statelijke actoren in de As van Verzet hebben ondanks hun gezamenlijke streven grote verschillen. De proxies verschillen wat religieuze stroming betreft; Hezbollah is sjiitisch,
384 Abu Amer, “Hamas drags feet on choosing between Iran, Saudi Arabia.” Malakoutikhah, “Iran: Sponsoring or Combating Terrorism?,” 10-11. 385 Balousha, “Why Hamas resumed ties with Iran.”
386 Juneau, “Iran Under Rouhani: Still Alone in the World,” 99.
387 Abu Amer, “Hamas drags feet on choosing between Iran, Saudi Arabia.” 388 Mohseni en Kalout, “Iran's Axis of Resistance Rises.”
Soltaninejad, “Coalition-Building in Iran’s Foreign Policy,” 6. 389 Walt, “Who’s Afraid of a Balance of Power?”
maar Hamas is soennitisch en het Zaidiisme van de Houthi’s ligt dichter bij het soennisme dan het sjiisme.390 Daarnaast is de mate van samenwerking verschillend. Hezbollah wordt gezien
als Irans belangrijkst proxy.391 De Houthi’s daarentegen behouden een grote mate van zelf-
standigheid en ontkennen dat zij een Iraanse proxy zijn.392 Desondanks maken de gedeelde
afkeer ten opzichte van Israël, Saudi-Arabië en Verenigde Staten en de Iraanse steun de Houthi’s onderdeel van de As van Verzet.
390 Dina Esfandiary en Ariane Tabatabai, “Yemen: An Opportunity for Iran–Saudi Dialogue?,” The Washington Quarterly 39, no. 2 (2 april, 2016): 157.
391 Byman, Deadly Connections, 79-80.
392 “Iran denies ties to Houthi drone attack on Saudi oil installations,” Reuters, 17 mei 2019, https://www.reu- ters.com/article/us-yemen-security-iran-denies/iran-denies-ties-to-houthi-drone-attack-on-saudi-oil-installa- tions-idUSKCN1SN1S9, bezocht op 1 juli 2019.
Conclusie
Het unieke regionale beleid van Iran is een gevolg van de perceptie van isolatie in de regio. Als gevolg van deze isolatie ervaart Iran een dreiging vanuit de meeste Arabische landen in de regio, Israël en de Verenigde Staten. Kenmerkend voor het regionale beleid van Iran is de for- ward-defense doctrine. Deze doctrine houdt in dat Iran bedreigingen voor de nationale veilig- heid ver buiten de eigen landsgrenzen bestrijdt. Hiermee vergroot Iran de strategische diepte van het land. In de forward-defense doctrine spelen niet-statelijke actoren een aanzienlijke rol. Deze niet-statelijke actoren handelen als proxies van Iran en gaan door middel van trai- ning, financiële, materiële en militaire steun van Iran de strijd aan met actoren die een gevaar voor Iran vormen. De forward-defense doctrine biedt Iran verschillende strategische voorde- len. In de eerste plaats is Iran niet direct betrokken bij een conflict en is het land daardoor minder gevoelig voor de gevolgen en kan het in mindere mate aansprakelijk gesteld worden wanneer het enige samenwerking met de betreffende proxy ontkent.393 Daarnaast kan Iran
door samenwerking met niet-statelijke groeperingen de invloed in de regio uitbreiden.394 Het
netwerk van proxies en staten dat Iran in de regio heeft gecreëerd wordt de As van het Verzet genoemd. Dit netwerk bestaat uit Syrië, Hezbollah, de Houthi’s, Hamas en milities in Irak.395
De As van Verzet is geen sjiitisch front. Deze staten en niet-statelijke actoren worden verenigd door hun gezamenlijke verzet tegen Israël, de Verenigde Staten en de Golfstaten.396
De invloed van Iran beperkt zich niet tot het Midden-Oosten. Iran heeft belang bij een