wat anders. Het geluid dat Herreman binnen de partij laat horen, is marginaal, maar
een eenzame wolf wordt hij niet. Daarvoor is hij van nature te zachtmoedig en te
sociaal.
Eindnoten:
1 Brief Raymond Herreman aan Herwig Hensen d.d. 30 juni 1945. Alle brieven en documenten berusten in het AMVC-Letterenhuis te Antwerpen tenzij anders vermeld, en kunnen daar worden geraadpleegd via de Klapper (Agrippa).
2 Bijlage brief van Herwig Hensen aan Raymond Herreman d.d. 28 juni 1945. Men mag aannemen dat Hensen met ‘verschijnen onder Duitse Bezetting’ collaboreren bedoelt, anders stapt hij wel erg gemakkelijk over de pro-rexistische strekking van Le Nouveau Journal heen.
3 Attest Raymond Herreman, bijlage bij brief van onbekende [R. Vega?] aan Raymond Herreman, d.d. 10 juni 1945.
4 Attest Raymond Herreman, bijlage bij brief van onbekende [R. Vega?] aan Raymond Herreman, d.d. 10 juni 1945.
5 Zie ook Herman Van de Vijver, Het cultureel leven tijdens de bezetting. België in de Tweede Wereldoorlog 8. DNB/Uitgeverij Pelckmans, Kapellen 1990, p. 48.
6 Els de Bens, De Belgische dagbladpers onder Duitse censuur. 1940-1944. De Nederlandsche Boekhandel, Antwerpen/Utrecht 1973, p. 361.
7 Els de Bens, De Belgische dagbladpers onder Duitse censuur, p. 356-358.
8 Interview van Maurice de Wilde met Guido Eeckels, d.d. 10 oktober 1979. (SOMA, archief Maurice De Wilde - met dank aan Ernst Bruinsma, Maaike Floor en Jan Stuyck). Hetzelfde lot onderging Piet Heuvelmans, directeur-generaal bij de Quaestuur van de Senaat, die vóór Eeckels de letterenrubriek in Le Nouveau Journal verzorgde en tevens beheerder was bij uitgeverij De Lage Landen. (Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging. Lannoo, Tielt 1998, p. 1440). 9 Attest Raymond Herreman, bijlage bij brief van onbekende [R. Vega?] aan Raymond Herreman
d.d. 10 juni 1945.
10 Naar eigen zeggen heeft Eeckels hiermee ‘bijgedragen tot de doorbraak van Herwig Hensen’. Interview Maurice de Wilde d.d. 10 oktober 1979. In zijn (uitgebreide) bundeling van zijn Le Nouveau Journal-bijdragen spendeert Eeckels niet minder dan veertig pagina's aan de jonge Vlaamse dichter. Guido Eeckels, Marginales. Notes sur le lyrisme néerlandais. Editions de la toison d'or, Bruxelles 1943, p.152-193.
11 ‘Ik heb het maar vluchtig doorlopen, maar ik geloof dat het naar wensch (van mij) en verdienste (van u) goed en goed gezegd is.’ Brief Raymond Herreman aan Herwig Hensen d.d. 2 augustus 1941.
12 Brief Guido Eeckels aan Herwig Hensen, d.d. 17 september 1941. De brieven van Hensen aan Eeckels werden vooralsnog niet teruggevonden.
13 Ongedateerde brief van Guido Eeckels aan Herwig Hensen (inschrijvingsnummer 123751/5, vermoedelijk medio december 1941).
14 Brief Guido Eeckels aan Herwig Hensen, d.d. 19 maart 1942.
15 Brief van Guido Eeckels aan Herwig Hensen, d.d. 30 maart 1942. Mogelijk wilde Eeckels de vertaling onderbrengen bij de Franstalige uitgeverij Editions de la Toison d'Or, waarvan hij aandeelhouder was en waar hij zijn hogergenoemde Marginales. Notes sur le lyrisme néerlandais publiceerde. Zie ook noot 22.
16 Brief Herwig Hensen aan Raymond Herreman d.d. 3 april 1942. In dezelfde brief doet Hensen de merkwaardige uitspraak dat hij bij Eeckels op een ‘politieke dekking [rekent] tegenover de vlaamsche fanatiekelingen (wat noodig blijkt voor ieder die alle pruts-artikelen in de vlaamsche pers van nabij durft volgen)’ Geeft hij hiermee aan dat Eeckels goede contacten onderhoudt met die Vlaamse fanatiekelingen in de pers?
17 Brief van Raymond Herreman aan Herwig Hensen, d.d. 5 april 1942. Specieus: (>Frans) vals. 18 Brief van Guido Eeckels aan Herwig Hensen, d.d. 19 juni 1942.
19 Brief van Raymond Herreman aan Herwig Hensen, d.d. 14 juni 1942. 20 Brief van Raymond Herreman aan Herwig Hensen, d.d. 14 juni 1942.
21 Of De Lage Landen collaboreerde, zoals Nico Wouters in de Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging (p. 1046) stellig beweert, wordt alvast niet bevestigd (noch ontkend) door de enige bron die Wouters vermeldt: Ludo Simons, Geschiedenis van de uitgeverij in Vlaanderen. II. De twintigste eeuw, Lannoo, Tielt 1987, p. 154-156.
22 Belgisch Staatsblad, 10/08/1943, 12363, p.1337-1338 en 19/2/43, 1086, p.620-623. Gerard Walschap beweert in een brief aan F.V. Toussaint van Boelaere ongezouten: ‘De Lage Landen was een oorlogsfirma met Duits kapitaal.’ Bewijsmateriaal voor die stelling geeft Walschap niet, hij wil vooral het verschil beklemtonen met het zuivere volksuitgavenbeleid van de ‘oude, Belgische-gezinde firma’ Snoeck-Ducaju, waartegen Toussaint fulmineert. Gerard Walschap, Brieven 1921-1950. Nijgh en Van Ditmar, Amsterdam 1998, p. 955. De andere uitgeverij waar Eeckels belangen in had, Editions de la Toison d'Or, was wel degelijk een collaborerende firma. Zie Michel B. Fincoeur, ‘De uitgeverswereld in België tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het voorbeeld van de “Editions de la Toison d'Or”’. In: D. de Geest, P. Aron & D. Martin [red.], Hun kleine oorlog. De invloed van de Tweede Wereldoorlog op het literaire leven in België, Peeters / Soma, Leuven / Brussel, 1998, p. 49-79.
23 ‘Wij hebben 31.000 exemplaren [van Lode Baekelmans' Tille, B.N.] gedrukt, waarvan 30.000 aan het Agentschap Dechenne in alleenverkoop voor Vlaanderen werden overgemaakt, en 1.000 exx. voor den verkoop onder de Vlaamsche arbeiders naar Duitschland werden gestuurd.’ Brief van Guido Eeckels aan Lode Baekelmans d.d. 8 augustus 1943. In een brief van 20 april 1943 aan Baekelmans schrijft Eeckels over de volksuitgave van Tille dat hij ‘weet dat Prof. Teske er ook sympathie voor heeft’. Voor het Agentschap Dechenne tijdens de Bezetting zie Els de Bens, De Belgische dagbladpers onder Duitse censuur, p. 94-100.
24 Hans Teske, Die Überwindung des Provinzialismus in der jlämischen Literatur. Verlag De Lage Landen, Brüssel 1943 [Veroffentlichungen des deutschen Instituts Brüssel; Kleine Schriften I].
25 Brieven Herwig Hensen aan Raymond Herreman, d.d. 4 en 8 september 1943. Het citaat komt uit de laatste.
26 Brief Raymond Herreman aan Herwig Hensen, d.d. 9 september 1943.
27 Ivan Ollevier, De laatste communisten. Hun passies, hun idealen. Van Halewijck, Leuven 1997, p. 122.
28 Boekuil, ‘Vrijheid!’, in: Vooruit, 22 oktober 1944. 29 Boekuil, ‘Vrijheid!’, in: Vooruit, 22 oktober 1944.
30 Het vermoeden van Bert Vanheste dat Herreman achter het pseudoniem XXX schuilging, wordt bevestigd in de dagboeken van Herreman, onder andere op 1 juli en 26 augustus 1945. Bert Vanheste, ‘Zondagspost: Vlaams en universeel weekblad tussen warme en koude oorlog. Een ontdekkingsreis’, in: Kreatief 21 (1987), nr. 2/3 (juli), p. 6.
31 Sinds zijn terugkeer is Leroux' relatie met Zondagspost enigszins vertroebeld. Wat precies het probleem was, wordt niet geheel duidelijk in Herremans dagboeknotitie van zondag 12 Augustus 1945: ‘Zaterdag moeilijke discussie met Karel, die zich onrecht voelt aangedaan in Zondagspost. Wat ik begrijp. Maar ik zeg hem toch weer mijn bezwaar tegen zijn onverschilligheid tegenover alle ondernemingen buiten het dagelijksche informatiewerk, dat hij meesterlijk bedrijft, maar tot welken prijs.’ Verrichtte Leroux misschien te weinig werk voor het weekblad om zijn Spectator weer te mogen schrijven?
32 De politieke stukken konden op weinig bijval rekenen van de katholieke lezers, die en masse afhaakten. Zie B. Vanheste, ‘Zondagspost’, p. 10 e.v., en Greta Seghers, Het eigenzinnige leven van Angèle Manteau. Prometheus, Amsterdam 1992, p. 134-136. Over zijn zenuwcrisis schrijft
34 XXX, ‘De dagen langs. Ons dagelijksch geweten’, Zondagspost 2 (1946), nr. 2 (13 januari), p. 1. ‘De dagen langs’ is de rubriekstitel waaronder ‘meneer Iks’ vanaf deze datum schrijft. 35 XXX, Zondagspost 1 (1945), nr. 13 (8 april), p. 1.
36 XXX, Zondagspost 1 (1945), nr. 13 (8 april), p. 2. Zondagpost was in menig opzicht de spreekbuis van de regering. Zie ook B. Vanheste, ‘Zondagspost’ en Marc Cieszkowski, Zondagspost: in het teken van de restauratie. UIA, Antwerpen 2002 [ongepubliceerde licentiaatsverhandeling].
37 Dagboeknotitie van 7 april 1945. Herreman spreekt hier nog van ‘zedelijke opbouw’ als titel, wat tevens terug te vinden is in het artikel in Zondagspost van 17 juni 1945 (zie illustratie). 38 Herreman is reeds voor de oorlog werkzaam bij de redactie van de socialistische krant Le Peuple.
P.-G. Van Hecke zal in de zomer van 1945 zijn hoofdredacteurschap van Zondagspost verruilen voor dat van deze prestigieuze krant, en zo de werkbelasting van Herreman bij Zondagspost verhogen.
39 Raymond Herreman, Vlaanderen, let op uw zaak!. S.M. Het Licht, Gent 1945, p. 4. 40 George Hamers, Zwart Vlaanderen. S.M. Het Licht, Gent 1945, .p. 36-38.
41 Raymond Herreman, Vlaanderen, let op uw zaak!, p.22.
42 In zijn dagboek noteert Herreman op woensdag 4 juli 1945: ‘Vanmorgen vroeg vertrokken om Karel [Leroux, B.N.] op Peuple te ontmoeten, en met hem naar Manteau, waar wij prof. Geyl ontmoeten. Hij zegt ons, dat hij steeds Borginon heeft gewaarschuwd tegen Staf De Clercq en Elias. Hij blijft voorstander van federalisme. Hij treedt slechts schoorvoetend mijn stelling bij, dat de Vlamingen de Vlaamsche kwestie nu kunnen oplossen met positieven arbeid; wat overigens het federalisme niet uitsluit; maar Geyl schijnt mij weer aan te sturen op negatieven strijd; tenzij hij nog steeds Groot Nederland hoopt te verwezenlijken.’
43 Raymond Herreman, Vlaanderen, let op uw zaak!, p. 29.
44 Reeds in februari 1946 wordt Herreman, samen met G. Hamers, G. Crommen en R. Vercammen benoemd tot ridder in de Leopoldsorde voor hun aandeel in de clandestiene pers. Anoniem, ‘Onderscheidingen aan verschillende journalisten der Vlaanderen toegekend’, in: Vooruit, 24 februari 1946.
45 Aldus het briefhoofd dat Vanbeselaere in 1948 gebruikt.
46 Brief Walther Vanbeselaere aan Raymond Herreman, d.d. 5 maart 1948.
47 Dagvaarding Krijgsauditoriaat aan Raymond Herreman, d.d. 14 maart 1947. In de marge schreef Herreman: ‘Huybrechts // Voorzitter // Krijgsraad = // íe VI. Kamer // [xxxxx] // = // onmog getuigen’.
48 Interview van Ernst Bruinsma en Jan Stuyck met Angèle Manteau d.d. 9 oktober 2002 (Booncentrum, Antwerpen).
49 Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, p. 940-941. 50 Brief van Bert Peleman aan Raymond Herreman, d.d. lente 1947.
51 Brief van Bert Peleman aan Raymond Herreman d.d. 30 juni 1947. In dezelfde brief blijkt trouwens dat Gerard Walschap de ter dood veroordeelde wel persoonlijk brieven stuurt. ‘In zijn schrijven vraagt Walschap me... “geen schrik te hebben van Reimond Herrreman” en beveelt me aan u ronduit te zeggen wat me op het hart ligt.’ Ook Marnix Gijsen stuurde een
‘maagdekens-blauwe luchtpost-brief’. Dit laatste gebeurde overigens op vraag van Walschap. Zie Gerard Walschap, Brieven 1921-1950. Nijgh en Van Ditmar, Amsterdam 1998, p. 1159. 52 Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, p. 2416.
53 XXX, ‘Is er een oppositie? Het herstel voor den ideologische strijd’, Zondagspost 1 (1945), nr. 33 (19 augustus), p. 1. Bert Vanheste zag in de geschriften van Herreman één van de tekenen van de optimistische tijdgeest van kort na de oorlog, toen er even hoop was op een betere wereld. In zoverre dit betekent dat het wereldbeeld in Zondagspost de visie weerspiegelt van een elite die staat voor de restauratie van de vooroorlogse democratie - empirisch herstelwerk, aldus Herreman - klopt dit.
54 Brief van Guido Eeckels aan Raymond Herreman, d.d. 17 februari 1948. 55 Brief van Guido Eeckels aan Raymond Herreman, d.d. 17 februari 1948. 56 George Hamers, Zwart Vlaanderen II. S.M. Het Licht, Gent 1946, p. 3-4.
57 Jan Hunin, Het enfant terrible Camille Huysmans. 1971-1968. Meulenhoff / Kritak, Amsterdam / [Leuven] 1999, p. 406-413.