De oorspronkelijke verschijningsvorm van het materiaal, bijvoorbeeld ‘de Nederlandse dagbladen’, wordt aangeduid als de natuurlijke eenheid.117
Vaak is de natuurlijke eenheid te groot of te complex om te onderzoeken als geheel. In dat geval wordt binnen de natuurlijke eenheid een te onderzoeken eenheid bepaald. Zo beperkt onderzoek naar Nederlandse dagbladen zich vaak tot enkele kranten, wat Wester ‘onderzoekseenheden’ noemt en Swanborn ‘domeineenheden’. 118
Vervolgens kan nog een nadere toespitsing plaatsvinden, namelijk tot op het niveau van eenheden waarop daadwerkelijk een inhoudsanalyse wordt uitgevoerd.119
113 P.G. Swanborn, Methoden van sociaal-wetenschappelijk onderzoek, (Amsterdam 1994) p.36.
114 D. Riffe, S. Lacy, F. Fico, Analyzing media messages, (New Jersey 1998) p.33.
115 K. Krippendorff, Content analysis: an introduction to its methodology, (London 2004) p.85.
116 F. Wester, Inhoudsanalyse als systematisch-kwantificerende werkwijze. In: J.M. Hüttner, K. Renckstorf, , F.
Wester, (Eds.), Onderzoekstypen in de communicatiewetenschap (Alphen aan den Rijn 1995), p 134-151.
117 F. Wester, F. Inhoudsanalyse als systematisch-kwantificerende werkwijze. In: J.M. Hüttner, K. Renckstorf, ,
F. Wester, (Eds.), Onderzoekstypen in de communicatiewetenschap (Alphen aan den Rijn 1995), p138.
118
P.G. Swanborn, Methoden van sociaal-wetenschappelijk onderzoek, (Amsterdam 1994) p.34.
Voor mijn inhoudsanalyse maak ik gebruik van het buitenlandse nieuws in de Nederlandse kranten. Daarbinnen focus ik op twee Nederlandse dagbladen: de Volkskrant en
De Telegraaf. Dit zijn mijn onderzoekseenheden. De Volkskrant is een kwaliteitskrant. De Telegraaf daarentegen is een populaire krant. De Telegraaf staat ver af van de Volkskrant wat
betreft stijl en berichtgeving en is daarom interessant om ook te onderzoeken. Door te kiezen voor zowel een kwaliteits- als een populaire krant kan ik de verschillen tussen de twee krantensoorten bestuderen. De keuze om voor deze twee kranten te kiezen hang ik op aan het gegeven dat deze twee kranten in Nederland de kranten zijn met de hoogste oplages binnen beide soorten.
Ik maak dus gebruik van de buitenlandkaternen van twee Nederlandse dagbladen en ik laat de rest van de krant buiten beschouwing. Het voordeel hiervan is dat de focus volledig ligt op buitenlandberichtgeving binnen de grenzen van het katern. Op deze manier kan ik het aantal pagina’s dat aan dit katern wordt gewijd met elkaar kan vergelijken. Een beperking van deze keuze is dat de overige artikelen die wel betrekking hebben op buitenlandberichtgeving, maar bijvoorbeeld in het economiekatern staan, niet mee worden genomen in dit onderzoek. Om een zo compleet mogelijk beeld te geven van de buitenlandberichtgeving in de Volkskrant en De Telegraaf, neem ik alle artikelen in het buitenlandkatern mee in mijn analyse. Deze artikelen zijn dus de eenheden waarop het niveau van de analyse werkelijk plaatsvindt, ook wel de units of analysis genoemd.120
De Volkskrant
De Volkskrant wordt beschouwd als een kwaliteitskrant en heeft een betaalde oplage van
261.089per dag.121 De Volkskrant is een ‘progressieve, veranderingsgezinde krant’, aldus de eigen website. Ook is de krant volgens de website ‘eigenzinnig en onconventioneel, houdt haar zelfbewuste lezers betrokken en daagt ze uit, zodat zij het beste uit zichzelf en anderen halen.’ Oud-hoofdredacteur Pieter Broertjes schreef in 2006 ter gelegenheid van het uitkomen van de 25.000e editie van de krant: ‘De redactie wil een spannende, diverse en dwarse krant maken: een krant waarin veel gebeurt’.122
De Volkskrant is een van oorsprong rooms-katholieke Nederlandse kwaliteitskrant die
op 2 oktober 1919 begon als weekblad van de katholieke arbeidersbeweging. Vanaf 1920
120
F. Wester, Inhoudsanalyse als systematisch-kwantificerende werkwijze. In: J.M. Hüttner, K. Renckstorf, , F. Wester, (Eds.), Onderzoekstypen in de communicatiewetenschap (Alphen aan den Rijn 1995), p135.
121 http://www.oplagen-dagbladen.nl/ (10-12-2013).
122
A. Korteweg, W. Bruin, A. Elshout, Tussen de regels. Vijf jaar verslaggeving in de Volkskrant (Amsterdam 2006) p.9.
verscheen de krant om de dag en in 1921 werd het een dagblad. Jan Vesters werd de hoofdredacteur. Op 4 oktober 1941 verscheen de laatste krant tijdens de bezetting.123 Na de oorlog, op 8 mei 1945, volgde weer een uitgave. Joop Lücker werd de nieuwe hoofdredacteur en het aantal abonnees steeg binnen een jaar tot ruim honderdduizend. De Volkskrant groeide uit tot een grote landelijke krant, met als ondertitel ‘katholiek dagblad voor Nederlanders’. Het plan was om de Volkskrant om te vormen tot een landelijke ochtendkrant, die zich meer richtte op nieuws. 124 De krant richt zich sinds de jaren zestig op de hoger opgeleide lezers en positioneerde zich als progressieve, veranderingsgezinde krant voor lezers die welgesteld zijn in baan of studie. In de jaren tachtig en negentig komen de professionele kwaliteiten van de krant meer en meer voorop te staan, waarbij de nadruk ligt op de verbetering van de schrijfstijl, de creativiteit en de diepe analyses. Sinds de jaren negentig richt de krant zich niet meer als vanouds op het politieke links, maar schuift het steeds meer naar het midden. De linkse ideologie van voorheen speelt niet meer de rol van gezaghebbend vertoon en richtinggevend gedachtegoed in de redactionele besluitvorming.
In 1995 schreef toenmalig hoofdredacteur Van Gessel in ‘Een beeld van een dagblad –
de Volkskrant ’ dat de Volkskrant ernaar streeft een kwaliteitskrant te zijn. Volgens hem
leggen kwaliteitskranten de nadruk op zakelijke, genuanceerde berichtgeving, waarbij het niet gaat om sensatiezucht, maar om goede en eerlijke informatie.125 Ybema spreekt voor zijn proefschrift De koers van de krant met een aantal redactieleden van de Volkskrant en zij laten weten dat ze er nog naar steeds streven om een kwaliteitskrant te zijn.126 Het is een terugkerend thema, toen de krant nog een katholieke vakbondskrant was werd er al gediscussieerd of de redactie er voor kiest om een kwaliteitskrant te zijn of meer een algemeen volksblad wil zijn.127
Vanaf het einde van de jaren negentig kreeg de Volkskrant het net als veel andere dagbladen zwaar doordat de advertentie- en abonnementsinkomsten daalden. In 1999 verscheen Volkskrant Magazine voor het eerst in het weekend als los tijdschrift. De jaren daarna veranderden onder meer de stijl, de inhoud en de vormgeving van de krant in een poging het tij te keren. De Volkskrant , die wordt gedrukt op tabloid formaat, verschijnt tegenwoordig zes keer per week, altijd in de ochtend.
123
A. Mooij, Dag in dag uit, Een journalistieke geschiedenis van de Volkskrant vanaf 1980, (Amsterdam) p.64.
124 A. Mooij, Dag in dag uit, (Amsterdam) p.69.
125 H.Gessel, Een beeld van een dagblad – de Volkskrant(Amsterdam 1995) p.15.
126
S. Ybema, De koers van de krant, (Amsterdam 2003) p.113.
Tegenwoordig is de krant, na De Telegraaf en het Algemeen Dagblad, de derde grootste van Nederland. De Volkskrant biedt vooral een kritische noot bij het dagelijkse nieuws. In eigen woorden wil het een vooruitstrevende krant te zijn die midden in de samenleving staat, nieuwsgierig en verrassend is en op zoek naar wat nieuw en navolgenswaardig is. De ambitie van de krant is om haar eigen agenda te stellen, ongehinderd door heilige huisjes of de waan van de dag. De slogan die hierbij hoort luidt ‘niets is vanzelfsprekend’. Deze woorden moeten de lezer uitdagen om zich te verdiepen en de wereld kritisch te bekijken en zichzelf te blijven ontwikkelen.128
Telegraaf
De Telegraaf is een populaire krant en van oudsher onafhankelijk. De krant is nooit gebonden
aan een ideologie. Toch stak de krant haar mening nooit onder stoelen of banken en maakte ze altijd duidelijk of ze het ergens wel of niet mee eens was. Het onderscheid tussen feit en mening bestaat in de krant minder duidelijk en emotie speelt een belangrijkere rol in de artikelen.129 De Telegraaf is momenteel de grootste krant van Nederland met een oplage van 528.044 exemplaren.130
De Telegraaf werd op 1 januari 1893 in Amsterdam opgericht door Henry Tindal. De
krant ging van 2.000 abonnees in 1893 naar 9.000 abonnees in 1896. In vergelijking met de andere Nederlandse dagbladen was De Telegraaf een opvallende verschijning, omdat het politiek onafhankelijk wilde zijn. Een neutraal dagblad dus, bedoeld voor een ruime lezerskring.131 De eenvoudige taal, grote koppen en veel human interest bepalen tot op de dag van vandaag de inhoud van deze krant. Zakenman Hak Holdert zag wel wat in De Telegraaf en kocht het in 1902. Samen met hoofdredacteur J.C. Schröder bepaalde hij het gezicht van
De Telegraaf.
Voor het grootste gedeelte van de Tweede Wereldoorlog nam de krant een middenpositie in en hield zij zich vooral op de vlakte. Maar toen in oktober 1944 de krant werd overgenomen door SS’er Henri Holdert, de zoon van eigenaar Hak Holdert, werd de krant het symbool van de ‘foute’ krant. Na de oorlog kreeg het dagblad een verschijningsverbod van een paar jaar opgelegd, maar dit werd in 1949 ingetrokken. Na de
128 www.vk.nl (15/10/2013).
129 S. Ybema, De koers van de krant, (Amsterdam 2003) p.455-456.
130
http://www.oplagen-dagbladen.nl/ (10/12/2013)
beëindiging van het verschijningsverbod groeide De Telegraaf opnieuw uit tot de grootste krant van Nederland.132
Tijdens de verzuiling trok een onafhankelijke krant zoals De Telegraaf veel lezers. De stijging van de welvaart en het toenemende belang van het individu hielden verband met het ontstaan van de moderne consumptiegoederen. Er werd steeds meer waarde gehecht aan luxe, lifestyle en vrijetijdsbesteding. Als onafhankelijke krant kon De Telegraaf hier gemakkelijk op inspelen. In de jaren zestig werd de inhoud luchtiger en toegankelijker, en De Telegraaf ontwikkelde zich tot een echte massakrant.133
De Telegraaf wordt in tegenstelling tot de Volkskrant gedrukt op broadsheet formaat.
De krant is tegenwoordig, met ongeveer 2,3 miljoen lezers de grootste Nederlandse ochtendkrant. In de statuten van De Telegraaf is vastgelegd dat de krant niet gebonden is aan enige politieke partij, kerkelijke richting of belangengemeenschap.134 Deze onpartijdige houding komt tot uiting in de brede berichtgeving in de krant. Tegen het einde van de negentiende eeuw nam de belangstelling voor criminaliteit in de dagbladpers over de gehele linie toe. In De Telegraaf is de misdaad nooit ver weg.135 Misdaadnieuws had bij De
Telegraaf al vroeg een prominente plek in de krant en wordt opvallender gepresenteerd dan
andere nieuwsitems.136 In de nieuwsselectie is in de loop der jaren weinig veranderd: naast misdaad wordt er veel aandacht besteed aan sport en entertainment, wat kenmerkend is voor een populaire krant. De krant staat daarnaast bekend om haar uitgebreide verslaggeving op het gebied van financiën, in de bijlage De Financiële Telegraaf, en sport, in de bijlage Telesport.