Sociale zekerheid

(i) Aanbevelingen schadefonds

Om een dergelijk fonds echt succesvol te maken zou de verdeling tenminste moeten worden gewijzigd in een verdeling pro rata van de schade, dus een verdeling naar verhouding van de geleden schade.154 Dat geeft het fonds een goederenrechtelijke tint

150 _{Schwitters, NJB (2012), p. 1391.} 151 _{Schwitters, NJB (2012), p. 1391.} 152 Hartlief (2009), p. 23. 153 _{Schwitters, NJB (2010) p. 1395.} 154 _{Van de Bunt, NJB (2013).}

(art. 3:277 BW). Deze manier van gelijkheid van schuldeisers is gebruikelijk in het faillissementsrecht en zekerheidsrecht (paritas creditorum). Er is bij rellen in weze ook sprake van een pluraliteit van schuldeisers. Als het fonds ontoereikend is om alle schuldeisers te voldoen, dan moeten zij naar evenredigheid van de omvang van hun vordering voldaan worden, waarbij anciënniteit niet uitmaakt, maar wel de omvang van de vordering.155

Ten tweede zou wettelijk moeten worden vastgelegd dat het Centraal Justitieel Incasso Bureau de bevoegdheid heeft de boetes te innen en in het fonds kan deponeren, voor het geval de dader niet betaalt (art. 14c lid 2 Sr).156 Op die manier wordt de controle en daarmee preventie maximaal gehanteerd, net als bij verkeersboetes. Daarnaast zouden deze boetes verhoogd moeten worden die de daders moeten betalen zodat het fonds een grotere reikwijdte krijgt, gezien het maximum bedrag wat opgelegd kan worden voor openlijke geweldpleging (zie H4).

Voorts zouden de termijnen van uitbetaling flink kunnen worden bekort zodat gedupeerden sneller krijgen uitgekeerd.157 Het behandelen van een aanvraag kan zorgen voor een langdurig proces, door de termijnen die acht moeten worden genomen. In Haren kon men maximaal zes maanden na de eerste oplegging van een boete een aanvraag indienen, waarop binnen zes maanden werd beslist, welke nog eens met zes maanden verlengd kon worden.158 Uitkering kan pas als de totale verdeling is opgemaakt. Een procedure kan dan al gauw langer dan een jaar duren. Dit kan worden opgelost door de behandeling van de aanvraag te versnellen, of door voorfinanciering door de minister van Veiligheid en Justitie, zij het dat dan de nadelen van overheidsfinanciering wederom meespelen, zie §5.2.1.159

Op deze manier krijgt de rol van het slachtoffer meer aandacht en is er een rechtvaardigere verdeling waardoor compensatie en preventie beter bereikt worden.

155 _{HR 28 september 1990, NJ 1991/305, m.nt P. van Schilfgaarde (De Ranitz qq/Ontvanger).} 156 _{Van de Bunt, NJB (2013).}

157

Van de Bunt, NJB (2013).

158 _{Art. 4 en 5 Regeling tegemoetkoming schade openlijk geweld.} 159 _{Van de Bunt, NJB (2013).}

(ii) No fault systeem

In Amerika werd in de jaren ’80 in de medische sector een aanpak geïntroduceerd waarin volledige openheid van zaken werd gehanteerd.160 De schadeveroorzaker (een ziekenhuis) toonde zich betrokken bij het lot van de slachtoffers (patiënten) door verontschuldigingen en een schadevergoeding aan te bieden, waardoor juridisering en escalatie voorkomen werd. De schadelasten namen daardoor af. Op die manier gaat de plaats van partijen niet ten koste van sociale doeleinden. Vergoeding en erkenning wordt gediend met de volledige openheid van de schadeveroorzaker en er is een rechtvaardige verdeling omdat iedereen kans maakt op een (gelijke) schadevergoeding. Er wordt niet gefocust op verwijtbaar handelen van één persoon of partij, maar op meerdere causale factoren die van invloed zijn geweest.161

Dit no fault systeem staat tegenover ons zogenaamde shame and blame- systeem waarin alleen degene die iets te verwijten valt moet betalen.162 In feite is het

no fault systeem vergelijkbaar met de sociale zekerheid (in de zin van een

schadefonds), waar ook geen toerekenbaarheid of causaliteit van de onrechtmatige gedraging hoeft te worden aangetoond. Verschil is dat in Nederland de werving van een relfonds is gerealiseerd door middel van strafrechtelijke boetes en in het no fault systeem in Amerika de verantwoordelijke instantie zelf vergoeding aanbiedt. Als de Nederlandse overheid dit laatste systeem zelf zou toepassen zou dat getuigen van nationale solidariteit en kunnen gedupeerden eerlijker gecompenseerd worden. Het lijkt redelijk dat de overheid participeert in het aanbieden van schadevergoeding als het algemeen aanvaard wordt dat zij nalatig heeft gehandeld, maar zij civielrechtelijk niet aanspreekbaar is enkel omdat zij feitelijk geen concrete norm heeft geschonden.

Het is in het verleden wel eens gebeurd dat naar aanleiding van rellen schadevergoeding is aangeboden door de overheid buiten de juridische procedure om, maar dat wordt niet aan de grote klok gehangen.163 De reden hiervoor is dat er bij een dergelijke financiering beperkte ruimte is voor de overheid. Ten eerste moet het geen substituut worden voor de civiele aansprakelijkheid, want dan is het risico dat het aantal aanvragen radicaal toeneemt vanwege de lage drempels en de hogere

160 _{Van Maanen (2003), p. 16.} 161 _{Schwitters, NJB (2012), p. 1396.} 162 _{Hartlief (2009), p. 18.}

163

Na de rellen in Den Bosch in 2005 is € 1.950 betaald aan mensen die last hebben gehad van de afzetting van de wijk om tegemoet te komen aan de onredelijke situatie, zie Van Tilburg (2012), p. 117.

uitkeringen. Echter, een stijging van het aantal claims hoeft geen stijging van de gehele kosten aan schadevergoeding tot gevolg te hebben omdat bij een dergelijk systeem lagere bedragen worden betaald dan bij klassieke schadeclaims. Daarbij heeft een dergelijk systeem te maken met een maximum aan uit te keren bedragen waardoor het geld op een gegeven moment simpelweg op is. Ten tweede moet de overheid rekening worden gehouden met de effecten van een fonds in termen van gedragsbeïnvloeding, preventie en vergoeding, wat in eerste instantie vergoeding door de veroorzakers impliceert.164 Daarom zouden zowel een fonds gefinancierd door relschoppers als een fonds gefinancierd door de overheid naast elkaar of als een gezamenlijk fonds moeten bestaan. Het grote voordeel voor de gedupeerde is een daling van de proces- en eventuele onderzoekskosten.165

Er zijn enkele vragen te stellen bij de inrichting van een dergelijk combifonds. In welke gevallen is er recht op vergoeding, aan welke voorwaarden moet voldaan worden en hoe is verhouding met andere procedures? Het alsnog toestaan van een aanvullende aansprakelijkheidsstelling haalt de problemen die men wilde oplossen deels weer terug, maar uitsluiting van het aansprakelijkheidsrecht elimineert het eerdergenoemde leereffect (§ 5.2.1). Voorts zou de overheid bij het aanbieden van schadevergoeding een te eenzijdige focus hebben op de financiële motieven achter een schadeclaim en is er geen oog voor de immateriële behoeften zoals erkenning en genoegdoening voor de gedupeerde.166 Het is de vraag of die eenzijdige focus de gedupeerde zal weerhouden van het starten van een procedure. Indien er genoeg schadevergoeding wordt uitgekeerd, zou dat tevens symbool kunnen staan voor erkenning.

Tot wetgevend ingrijpen is het op dit gebied in Nederland nog niet gekomen.167 Een zogenaamd combifonds hoeft ook geen substituut te vormen voor het aansprakelijkheidsrecht, maar het zou wel kunnen fungeren als aanvulling of alternatief. Op die manier is er sprake van een gedeeld daderschap tussen overheid en relschoppers waarbij zowel erkenning, preventie en compensatie maximaal gediend

164

Hartlief (2009), p. 100.

165 _{‘“No fault” verzekering: betaalbaar?’, Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE),}

https://kce.fgov.be/nl/press-release/no-fault-verzekering-betaalbaar#.U7XHRa3V_ck, geraadpleegd op 14 juni 2014.

166

Brenninkmeijer (2009).

167 _{Niet te verwarren met schadevergoedingsacties via de bestuursrechter, zoals het zelfstandig}

schadebesluit en nadeelcompensatie. Zie Sietses (2013), p. 83-85.

wordt. Het initiatief ligt bij de overheid zelf om te besluiten tot participatie in een dergelijk fonds en het zal de vraag zijn of zij bereid is tot een dergelijke actie, aangezien zij zelf ook schade kan lijden bij rellen. Politieke partijen zouden dit kunnen propageren om stemmen te winnen, mits zij belastingverlaging niet als doel hebben. Immers, er zal uit de schatkist geput moeten worden om een fonds te financieren.