In deze scriptie is, naar aanleiding van de rellen in Haren in 2012 (“Project X”), onderzocht wie aansprakelijk kan worden gehouden voor relschade en welke doelen daarmee gediend worden in de maatschappij. Bij rellen is er in beginsel sprake van twee daders: de relschoppers en de overheid. In het kader van Haren is er een derde dader bij betrokken, namelijk het meisje dat de uitnodiging voor het feest verstuurd had. Bij de overheid is het lastig om de onrechtmatige gedraging ex art. 6:162 BW aan te duiden, omdat vaak geen voorschrift geschonden wordt en een tekortkoming in de handhavingsplicht niet snel wordt aangenomen door de rechter. Een oplossing daarvoor is om de beleidsvrijheid van de overheid in te perken. Echter, het is niet altijd wenselijk dat de gemeenschap garant staat voor onverkorte handhaving van de individuele welvaart van haar leden. Dit heeft een negatieve herverdeling tot gevolg. Wel kan de overheid ongelimiteerd compensatie bieden, omdat zij uit de schatkist kan putten. Met het oog op preventie ligt juist financiering door de relschoppers voor de hand. Echter, hun financiële positie is beperkt. Daarbij is het bij relschoppers lastig om vast te stellen wie welke schade heeft aangericht. Voor groepsaansprakelijkheid (art 6:166 BW) is een zekere mate van groepsverband vereist, wat lastig is aan te tonen. Dit probleem zou niet voor rekening van de benadeelde moeten komen. Het zou daarom helpen als art. 6:99 BW ook geldt voor groepen. Tenslotte is het meisje geen optie voor verhaal; de schade te ver verwijderd van haar gedraging waardoor het onredelijk zou zijn haar deze toe te rekenen.
Komt het toch tot een procedure, dan verdrijft de onvermijdelijke instrumentalisering van het aansprakelijkheidsrecht de primaire relatie tussen dader en slachtoffer. Het vergoedingsproces wordt gereduceerd tot een oppervlakkige rekensom waarbij slachtoffer en dader worden gebruikt om sociale doelen (compensatie en preventie) te bereiken. Communicatie moet daarom voorop staan tijdens de procedure. Het is alleen niet mogelijk om dit te realiseren als de drempels van het aansprakelijkheidsrecht zo hoog zijn dat men überhaupt niet tot een proces te komt.
De sociale zekerheid biedt een goede aanvulling op het aansprakelijkheidsrecht. Een schadefonds is een geschikte optie voor particulieren om vergoeding te vragen voor schade die ze niet verzekerd hebben. Een fonds
gefinancierd door relschoppers brengt mee dat het een kleine reikwijdte heeft (vanwege de geringe strafrechtelijke boetes) en dient daarom niet maximaal preventie en compensatie. Een fonds gefinancierd door de overheid voor openlijke geweldpleging zou dit kunnen verhelpen. Het Amerikaanse no fault systeem kan daarbij als voorbeeld dienen. Vooral als de overheid een aandeel heeft gehad in het escaleren van rellen zou een bijdrage getuigen van nationale solidariteit. Een overheidsfonds moet overigens geen substituut worden voor civiele aansprakelijkheid, door een achterdeur te bieden naar een zelfde soort vergoeding. Door beide vormen van financiering te combineren wordt zowel compensatie als preventie bereikt.
Het initiatief ligt bij de overheid zelf om te besluiten tot een dergelijk overheidsfonds en het zal de vraag zijn of zij bereid is tot een dergelijke actie, aangezien zij zelf ook schade kan lijden bij rellen. Tot het zo ver is, kunnen discussies deze maatschappelijke kwestie wellicht voeden. Want als elke dader naar de ander wijst en het recht geen uitkomst biedt, moeten burgers en ondernemingen met duizenden euro’s schade maar hopen dat ze goed verzekerd zijn. Bovendien hebben relschoppers dan vooralsnog vrij spel.
Geraadpleegde literatuur
BOEKEN, ARTIKELEN, REDES
Akkermans 1997
A.J. Akkermans, Proportionele aansprakelijkheid bij causaal verband: een
rechtsvergelijkend onderzoek naar wenselijkheid, grondslagen en afgrenzing van aansprakelijkheid naar rato van veroorzakingswaarschijnlijkheid (diss. Tilburg),
Uitvegerij van het Schoordijk Instituut, 1997.
Akkermans & Van Wees, TvVP 2007
A.J. Akkermans en K.A.P.C. van Wees, ‘Het letselschadeproces in therapeutisch perspectief”, Tijdschrift voor Vergoeding Personenschade 2007, nr. 4.
Albers, GST 2004
C.L.G.F.H. Albers, ‘De beginselplicht tot handhaving. Een stoelendans tussen rechter en bestuur?’, De Gemeentestem 2004, nr. 68.
Asser 3 2013
W.D.H. Asser, Mr. C. Assers Handleiding tot de beoefening van het Nederland
burgerlijk recht. 3. Procesrecht. Bewijs, Deventer: Kluwer 2013.
Asser, Hartkamp & Sieburgh 6-II 2013
Asser, C., A.S. Hartkamp & C.H. Sieburgh, Mr. C. Assers Handleiding tot de
beoefening van het Nederland burgerlijk recht. 6. Verbintenissenrecht. Deel II. De verbintenis in het algemeen. Tweede gedeelte. Deventer: Kluwer 2013.
Atiyah 1997
Van den Bergh e.a. 1990
R. van den Bergh, M.L.L.M Faure, T. Hartlief, R.P.J.L Tjittes, ‘De invloed van verzekering op de civiele aansprakelijkheid’, in: Preadviezen (Nederlandse Verenging voor Burgerlijk Recht), Lelystad: Koninklijke Vermande 1990.
Boonekamp GS OD
R.J.B. Boonekamp, Onrechtmatige Daad, Groene Serie.
Boonekamp 1990
R.J.B. Boonekamp, Onrechtmatige daad in groepsverband volgens NBW (diss. Leiden), Deventer: Kluwer 1990.
Boshuizen & Jager 2010
G.R. Boshuizen en B.H. Jager, Verzekerd van toezicht (Recht en Praktijk, Financieel Recht, FR2), Deventer: Kluwer 2010.
Brenninkmeijer 2009
A.F.M., Brenninkmeijer, Behoorlijk omgaan met schadeclaims (rapport
Ombudsman), 24 juni 2009.
Van de Bunt, NJB 2013
J. E. van de Bunt, ‘Een schadefonds voor Project X’, Nederlands Juristenblad, 2013/794.
Di Bella 2014
L. Di Bella, De toepassing van de vereisten van causaliteit, relativiteit en toerekening
bij de onrechtmatige overheidsdaad (diss. Leiden), Meijers-reeks, nr. 225, Deventer:
Kluwer, 2014.
Deelrapport I Project X 2013
Commissie ‘Project X’ Haren, Er is geen feest: de overheidsreactie op Project X
Van Dijk & Van Mierlo 2009
J.J.M. Dijk en F. van Mierlo, Leemten in de slachtofferhulpverlening: resultaten van
een verkennend, kwalitatief onderzoek onder verschillende categorieën gedupeerden van ingrijpende gebeurtenissen (Intervict studie Tilburg University), 2009.
Drion 1955
H. Drion, Verzekering en Aansprakelijkheidsrecht, (oratie Rotterdam),’s Gravenhage: Martinus Nijhoff, 27 oktober 1955.
Feldthusen, Greaves & Hankivisky, CJWL 2000
B. Feldthusen, L. Greaves, O. Hankivisky, ‘Holding society accountable: the therapeutic consequences of civil actions for damages and compensation claims by victims of sexual abuse’, Canadian Journal of Women and Law, 2000, afl. 12, nr.1.
Hadfield 2008
G.K. Hadfield, Framing the Choice between Cash and the Courthouse: Experiences
with the 9/11 Victim Compensation Fund (University of Southern California Law),
2008.
Hartlief 1997
T. Hartlief, Ieder draagt zijn eigen schade: enige opmerkingen over de fundamenten
van en ontwikkelingen in het aansprakelijkheidsrecht (oratie Leiden), Deventer:
Kluwer 1997.
Hartlief 2009
T. Hartlief, Anno 2010: beschouwingen over aansprakelijkheid en verzekering, Amsterdam: deLex 2009.
Hoofdrapport Project X 2013
Commissie ‘Project X’ Haren, Twee werelden. You only live once (Hoofdrapport), 2013.
Jansen e.a. 2004
C.J.H. Jansen, S.C.J.J. Kortmann, G. Van Solinge, Verspreide geschriften van W.C.L.
van der Grinten, Serie vanwege het Van der Heijden Instituut te Nijmegen, Deventer:
Kluwer 2004.
Van der Keur 2007
M.S. van der Keur, Aansprakelijkheid voor falend toezicht: overheidsaansprakelijkheid als prikkel tot optimale controle en handhaving, Tilburg:
Celsus juridische uitgeverij 2007.
Kruijswijk Jansen, Bb 2013
J. Kruijswijk Jansen, “Verruiming Aansprakelijkheid Ouders”, De Beursbengel, nr. 824, mei 2013.
Lindenbergh 2008
S.D. Lindenbergh, Monografieën Nieuw BW. B-Serie. 34. Schadevergoeding.
Algemeen, deel 1, Deventer: Kluwer 2008.
Van Maanen 2003
G. van Maanen (red.), De rol van het aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van
persoonlijk leed, Den Haag: Boom Juridische uitgevers, 2003.
Van Maanen & De Lange 2005
G.E. van Maanen en R. de Lange, Monografieën Privaatrecht. Deel 3. Onrechtmatige
overheidsdaad: rechtsbescherming door de burgerlijke rechter, Deventer: Kluwer
2005.
Van Maanen & Lindenbergh
G.E. van Maanen en S.D. Lindenbergh, ‘EVRM en privaatrecht: is alles van waarde weerloos?’, in: Preadviezen (Nederlandse Vereniging voor Burgerlijk Recht), Deventer: Kluwer 2011.
Nieuwenhuis, JusVer 2003
J.J. Nieuwenhuis, “Tragedie en recht: twee manieren om wraak te nemen,” Justitiële
verkenningen, 2003.
Polak e.a., O&A 2008
J.E.M. Polak, B.P.M., van Ravels, A.A., van Rossum, B.J., Schueler, M.K.G., Tjepkema, Waling, C., R.J.G.M, Widdershoven, ‘Overheidsaansprakelijkheid anno 2008: de stand van de rechtsontwikkeling’, Overheid en Aansprakelijkheid, afl. 48, 2008.
Schijns, O&A 2010
A.J.J.G. Schijns, ‘Het ombudsmanrapport “Behoorlijk omgaan met schadeclaims in het licht van de behoeften van slachtoffers van rampen”: over de (im)materiële behoeften van slachtoffers, het rapport van de ombudsman en de rol van het aansprakelijkheidsrecht,’ Overheid & Aansprakelijkheid, afl. 5, 2010.
Schwitters, NJB 2012
R. Schwitters, ‘Aansprekend aansprakelijkheidsrecht’, Nederlands Juristenblad, afl. 19, 2012.
Shuman, KLR 1994
D.W. Shuman, ‘The Psychology of Compensation in Tort Law’, Kansas Law Review, vol. 60, 1994.
Sietses 2013
D. Sietses, Het nieuwe schadevergoedingsrecht bij schade uit onrechtmatig
overheidshandelen, Tilburg: Celsus, 2013.
Spier 2003
J. Spier, ‘De doem van de waan van de dag’, in: G. van Maanen (red.), De rol van het
aansprakelijkheidsrecht bij de verwerking van persoonlijk leed, Den Haag: Boom
Spier e.a. 2012
J. Spier, T. Hartlief, T., G.E. Van Maanen, R.D. Vriesendorp, Studiereeks Burgerlijk
Recht. Deel 5. Verbintenissen uit de wet en schadevergoeding, Deventer: Kluwer
2012.
Stolker, NJB 1985
C.J.J.M. Stolker, ‘Groepsaansprakelijkheid van demonstranten voor de door hen aangerichte schade,’ Nederlands Juristenblad, 1985, afl. 13.
Stolker, Levine & de Bel 2001
C.J.J.M. Stolker, D.I. Levine en C.L. de Bel, ‘Defensive bureaucracy’, in: E.R. Muller & C.J.J.M. Stolker, Ramp en Recht: Beschouwingen over rampen,
verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid, Meijers-reeks, nr. 37, Den Haag: Boom
Juridische Uitgevers, 2001.
Van Tilburg 2012
F.A. van Tilburg, ‘Effecten van civielrechtelijke aansprakelijkheid op openbare- ordebeleid, Empirisch onderzoek naar de invloed van civielrechtelijke aansprakelijkheid op het beleid van de burgemeester en politie als handhavers bam de openbare orde’ (diss. Tilburg), Deventer: Kluwer, 2012.
Verheij 2005
A.J. Verheij, Monografieën Privaatrecht. Deel 4. Onrechtmatige daad, Deventer: Kluwer, 2005.
Visscher 2006
L. Visscher, Een rechtseconomische analyse van het Nederlandse Onrechtmatigedaadsrecht, Den Haag: Boom Uitgevers, 2006.
Wagner, CMLR 2005
G. Wagner, ‘The project of harmonizing European tort law’, Common Market Law
REGELGEVING EN PARLEMENTAIRE STUKKEN
Stb. 2014, 3
‘ Wet van 11 december 2013 tot vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Veiligheid en Justitie (VI) voor het jaar 2014’, Stb. 2014, 3, Den Haag, gepubliceerd op 10 januari 2014.
Kamerstukken II 2013/14, 33750 VI, 2
Ministerie van Veiligheid en Justitie, ‘Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Veiligheid en Justitie (VI) voor het jaar 2014’, Kamerstukken II 2013/14 33750 VI, 2, p. 27 (MvT), gepubliceerd op 17 september 2013.
Kamerstukken I, 2013/14, 30519, G
‘Brief van het Tweede Kamerlid Oskam’, Kamerstukken I 2013/14, 30519, G, gepubliceerd op 6 februari 2014.
Kamerstukken II 2012/13, 33571, 5
‘Rapport van de Commissie Haren, Verslag van een algemeen overleg’,
Kamerstukken II 2012/13, 33571, 5, p. 11, Den Haag, 12 juni 2013, gepubliceerd op
13 juni 2013.
Kamerstukken II 2005/06, 30519, 2
‘Wetsvoorstel verruiming van de aansprakelijkheid voor gedragingen van minderjarigen in de leeftijd van veertien tot achttien jaar’, Kamerstukken II 2005/06, 30519, 2, Den Haag, gepubliceerd op 12 april 2006.
JURISPRUDENTIE
Internationaal:
EHRM 1 maart 2005, 69869/01, EHRC 2005/53, NJ 2006/251, m.nt T. Barkhuysen & M.L. van Emmerik, (Bône v. Frankrijk).
Hoge Raad:
HR 31 januari 1919, ECLI:NL:HR:1919:AG1776, NJ 1919/161 (Lindenbaum/Cohen) HR 17 januari 1958, ECLI:NL:HR:1958:AG2051NJ, NJ 1961/568 (Beukers/Dorenbos) HR 5 november 1965, ECLI:NL:HR:1965:AB7079, NJ 1966/136 (Kelderluik)
HR 20 maart 1970, ECLI:NL:HR:1970:AD7909, NJ 1970/251 (Waterwingebied) HR 21 maart 1975, ECLI:NL:HR:1975:AC5560, NJ 1975/372 (Aangereden
hartpatiënt).
HR 1 juli 1977, ECLI:NL:HR:1977:AB7010, NJ 1978/84, (Van Hees/Esbeek of
Gasbuis)
HR 2 november 1979, NJ 1980 77, (Vader Versluis)
HR 21 januari 1983, ECLI:NL:HR:1983:AG4526, NJ 1983/252 (Lucky Luyk). HR 11 november 1983, ECLI:NL:HR:1983:AG4686, NJ 1984/331 (Meppelse Ree). HR 11 december 1987, ECLI:NL:HR:1987:AC2266, NJ 1988/393 (Bushalte). HR 2 oktober 1988, ECLI:NL:HR:1998:ZC2723, NJ 1998/831.
HR 28 september 1990, ECLI:NL:HR:2012:BY6108, NJ 1991/305, m.nt P. van Schilfgaarde (De Ranitz qq/Ontvanger).
HR 11 oktober 1991, ECLI:NL:HR:1991:ZC0360, NJ 1993/165, m.nt. Brunner (Van
Hilten)
HR 9 oktober 1992, ECLI:NL:HR:1992:ZC0706, NJ 1994/535 (DES Dochters). HR 9 december 1994, ECLI:NL:HR:1994:ZC1576, NJ 1996/403 (Zwiepende tak). HR 13 januari 1995, ECLI:NL:HR:1995:ZC1611, NJ 1997/175
HR 9 juli 2004, ECLI:NL:HR:2004:AO7721, NJ 2005/391 (Oudejaarsrellen
Groningen).
HR 7 april 2006, ECLI:NL:HR:2006:AU6934, NJ 2006/244 (Der
Bildtpollen/Miedema).
HR (strafkamer) 7 juli 2009, ECLI:NL:HR:2009:BI4732, RvdW 2009/935.
HR 9 juli 2010, ECLI:NL:HR:2010:BL3262, NJB 2010/1471 (Vuurwerkramp
Enschede)
Gerechtshof:
Hof Amsterdam 27 mei 1986, ECLI:NL:GHAMS:1986:AC9387, NJ 1987/712 (Lucky
Luyk II).
Hof Arnhem, 19 december 2000, ECLI:NL:GHARN:2000:AB0703, VR 2001/188. Hof Leeuwarden, 8 augustus 2001, NJ 2002/209.
Hof ’s Hertogenbosch, 18 januari 2011, ECLI:NL:GHSHE:2011:BP2546, JA 2011/57, m.nt M.E. Franke.
Hof Leeuwarden 3 mei 2011, ECLI:NL:GHLEE:2011:BQ5210, JA 2011/118 (Paratoxine gebruik).
Hof Leeuwarden 22 november 2012, ECLI:NL:GHLEE:2012:BY3915, NJFS 2013/54
(Project X).
Rechtbank:
Rb Utrecht 1 november 2000, ECLI:NL:RBUTR:2000:AA8495, Prg. 2000/5573, noot P. Abas (Zigeunerfamilie).
Rb Breda 29 maart 2002, ECLI:NL:RBBRE:2002:AL9169, KG 2002/120 (NAC
Supporters).
Rb Groningen 22 januari 2003, ECLI:NL:RBGRO:2003:AF3138, NJ 2003/169, (Oudejaarsrellen Groningen).
Rb Amsterdam 25 november 2009, ECLI:NL:RBAMS:2009:BL5243, JA 2010/62 .
ELEKTRONISCHE BRONNEN
Website CDA: cda.nl
Website Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg: kce.fgov.be Website Haren de Krant: harendekrant.nl
Website Loonwijzer: loonwijzer.nl. Website NOS: nos.nl
Website NRC Handelsblad: nrc.nl Website De Rechtspraak: rechtspraak.nl Website Rijksoverheid: rijksoverheid.nl Website RTV Noord: rtvnoord.nl Website VVD: vvd.nl