De relatie tussen natuur en economie wordt vaak als een tegenstelling gezien. Wat goed is voor de economie, is slecht voor de natuur en omgekeerd. Dit heeft te maken met het beslag op de schaarse ruimte in Nederland voor wonen, werken en recreëren.
In toenemende mate ontstaat er echter een verantwoordelijkheidsgevoel en
waardering voor natuur en landschap door mensen, wat ook tot uitdrukking komt in hun bestedingen. Ook het bedrijfsleven wordt zich meer en meer bewust van de medeverantwoordelijkheid voor de teruggang van de biodiversiteit en heeft een groeiende bereidheid om maatregelen tegen deze teruggang te nemen. Er wordt steeds meer ingezet op een duurzaam gebruik van grondstoffen.
Veel mensen ervaren natuur en landschap – hun leefomgeving - als waardevol, maar meestal worden deze waarden niet in geld uitgedrukt. Het waardevolle zit veelal in lastig meetbare begrippen, zoals ‘een gevoel van verbondenheid’ en ‘identiteit’. Voor het Lauwersmeer is dit te vertalen naar kernwaarden, waarden die nauw samenhangen met de identiteit van het gebied en het authentieke karakter van het landschap. De klankbordgroep beheerplan Natura 2000 typeerde het
Lauwersmeer als een ‘watersportgebied waar je kan genieten van de rust en ruimte, met veel mogelijkheden en voorzieningen, dichtbij het wad. Een unieke combinatie van groot en klein water, bij slecht weer een ideaal alternatief voor zeekanoërs. Een historisch gebied (oude zeearm) met diversiteit van vaarwater, het centrum van de Nationale Parken met een bijzondere ontstaanswijze en ontwikkeling en met een belangrijke functie in de afwatering van Noord-Nederland’.
Het Lauwersmeer is ontstaan door afsluiting van de voormalige Lauwerszee. Het natuurlijke estuarium met getijdenwerking maakte plaats voor een overwegend zoet open moerasgebied. Dit had ingrijpende gevolgen voor de natuurwaarden en de visserijsector, maar bood ook kansen voor landbouwkundig en recreatief
medegebruik. Ondanks, of misschien wel dankzij, deze ontwikkelingen is het Lauwersmeer nog steeds een uniek landschap, met ruimte voor mens en natuur. In het Natura 2000 beheerplan is aangegeven hoe de Europese natuurdoelen gerealiseerd kunnen worden voor dit gebied. Voor het Lauwersmeer ligt de nadruk op water- en moerasvogels; er zijn diverse soorten zeldzame broedvogels en in het najaar arriveren grote aantallen overwinteraars. Voor deze soorten is het Lauwers- meer van internationaal belang.
De lokale economische ontwikkeling in het gebied kan samengaan met het behoud van natuur- en landschapswaarden. De uitdaging is om te zoeken naar een juist evenwicht tussen economie en ecologie. Er is alle reden om te bezien op welke wijze bedrijfsleven en natuurbeheerders elkaar nog beter kunnen vinden en versterken. Door belangen met elkaar te verbinden kunnen beide partijen voordelen behalen en verbeteringen realiseren. Er moet gezocht worden naar nieuwe economische impulsen, met gelijktijdig het behoud van de kwaliteit van natuur- en landschap.
Het doel van Natura 2000 is het keren van de achteruitgang van de biodiversiteit, rekening houdend met de alle functies van het gebeid. Uitgangspunt is het realiseren van ecologische doelen met respect voor, en in een zorgvuldige balans met, de belangen van particulieren en ondernemers. Het beheerplan moet er dus voor zorgen dat de economische ontwikkeling samen kan gaan met het realiseren van de Natura 2000 doelen in het gebied.
Geconstateerd kan worden dat de doelstellingen voor zowel economie als ecologie alleen behaald kunnen worden door het aangaan van nieuwe of versterken van bestaande samenwerkingsverbanden. Samenwerkingsverbanden die het onder- scheidende vermogen vergroten en de belevingswaarde van ecologie en economie versterken. Een integrale investeringsagenda voor het Lauwersmeergebied kan deze samenwerking ondersteunen. Door de integratie van de opgaven voor de
internationale biodiversiteit met de gewenste economische ontwikkelingen en de adaptatie van de veranderende waterafvoeren en kustveiligheidsvraagstukken ontstaan meerwaarden en kansen. Zo kan ingezet moeten worden op kwaliteits- verbetering en professionalisering met behoud van kernwaarden om de
doelstellingen voor Natura 2000 in het Lauwersmeer te kunnen verwezenlijken.
7.4.2 De pijlers van de plaatselijke economie
De lokale economie in het Lauwersmeer wordt gedragen door recreatie en toerisme. Daarnaast zijn er activiteiten in de visserij, landbouw en defensie en wordt er gewoond direct aangrenzend aan het Natura 2000-gebied. Voor de waterveiligheid van Noord-Nederland is het Lauwersmeer van groot belang; het gebied fungeert als buffer en afvoer van de Friese en Gronings-Drentse boezem.
Hieronder wordt ingegaan op deze pijlers en de relatie met de ecologie.
Relatie toerisme, recreatie en ecologie
In de afgelopen jaren is de natuurrecreatie fors gegroeid. De behoefte van mensen om te ontsnappen aan de hectiek van het dagelijkse leven en rust te zoeken in de natuur is steeds groter geworden. Het aantal bezoekers in het Lauwersmeer is de laatste 20 jaar dan ook flink toegenomen. Het Lauwersmeer biedt een breed scala aan recreatieve voorzieningen. De kwaliteit van de recreatieve voorzieningen is een belangrijke factor voor de komst van toeristen, maar daarnaast ook de omgeving waarin het plaatsvindt en de beleving daarvan. De beleving van natuur, rust en ruimte worden als de belangrijke redenen genoemd voor een bezoek aan het Lauwersmeer. Natuur en landschappelijke kwaliteiten zijn een potentieel voor toeristisch en recreatief gebruik. De plaatselijke economie is dus gebaat bij een omgeving met een hoge belevingswaarde. De natuurorganisaties zullen zich, samen met het bedrijfsleven, moeten richten op het op een geëigende wijze openstellen en medegebruik voor recreatie en toerisme van natuurgebieden. De ervaring leert dat samenwerking tussen natuurorganisaties en een overkoepelende organisatie tot positieve resultaten leidt. Daarbij zal rekening gehouden moeten worden met wederzijdse belangen en zal sprake moeten zijn van adequate handhaving.
Bijvoorbeeld zal de mate van recreatief medegebruik afhankelijk zijn van de periode van het jaar. Alleen op deze wijze kunnen recreatie, toerisme en ecologie samen optrekken en een invulling geven aan zowel de economische als de ecologische ontwikkeling van het gebied.
Relatie visserij en ecologie
Voor de afsluiting in 1969 was Zoutkamp een zeehaven met een actieve vissersvloot die voornamelijk op garnalen viste. Door de afsluiting is de vloot grotendeels
verplaatst naar de nieuwe haven in Lauwersoog en is de garnalenvisserij verplaatst naar de Waddenzee. De visserij is voor aangrenzende plaatsen Lauwersoog en Zoutkamp van grote economische waarde, ook vanwege de belevingswaarde voor de toeristische sector.
De commerciële visserijactiviteiten in het Lauwersmeer zelf betreffen voornamelijk het vissen met fuiken. Hierbij wordt gebruik gemaakt van vaste opstellingen onder de waterlijn. De visserij heeft gevolgen voor de visstand en kan daarmee invloed
hebben op de instandhoudingsdoelen van met name visetende vogels. Daarnaast vindt er verstoring plaats door de vaarbewegingen in de voor recreatieve vaart afgesloten gebieden. De mogelijke verdrinking van duikende vogels in de fuiken netten wordt nader onderzocht.
Ook bij de visserij speelt handhaving een belangrijke rol, met name het handhaven van de aangewezen rustgebieden in het visstandbeheerpplan. Dit is een taak voor de beheerder van de ondiepe wateren (Staatsbosbeheer).
Relatie landbouw en ecologie
In het Lauwersmeer vinden we landbouwkundig gebruik voornamelijk aan de randen van het Natura-2000 begrensde gebied. De landbouwsector is er niet alleen voor de voedselproductie, maar draagt ook bij aan bijvoorbeeld landschapsbeheer en recreatief medegebruik.
De Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) is onderdeel van het beheerplan Natura 2000 (zie hoofdstuk 5). De gebiedsanalyse heeft uitgewezen dat de stikstofdepositie geen beperking is voor het realiseren van de instandhoudingsdoelen. Er zijn geen (aanvullende) maatregelen of beperkingen voorzien.
Relatie bewoning, waterveiligheid en ecologie
Het Lauwersmeer is cruciaal voor de afvoer van overtollige neerslagwater in Noord- Nederland. Onder normale omstandigheden wordt dit water via de spuisluizen afgevoerd naar de Waddenzee. Wanneer weer en getij het spuien verhinderen fungeert het Lauwersmeer ook als tijdelijke buffer. Kades met voldoende hoogte garanderen dat de bewoners van Lauwersoog en van de verschillende
recreatieterreinen (Robbenoort, Esonstad en Suyderoogh) droge voeten houden bij de wisselende waterpeilen in het Lauwersmeer. Voorgenomen maatregelen uit dit beheerplan Natura 2000 worden te allen tijde getoetst aan de veiligheidskaders die gelden voor bewoning in het Lauwersmeergebied .
7.4.3 Sociaaleconomische effecten van de maatregelen uit het beheerplan
In het beheerplan wordt een aantal maatregelen beschreven. Hieronder wordt ingegaan op de sociaaleconomische effecten van de belangrijkste maatregelen van het beheerplan.
Natuur en ecologie
De aanwezigheid van natuur, rust en ruimte maken het Lauwersmeer aantrekkelijk voor toeristen en zijn bepalend voor het imago van het gebied. De Natura 2000 aanwijzing draagt bij aan dit imago door het realiseren van natuurdoelen, die van Europees belang zijn. Uitvoering van de maatregelen zal de landschappelijke afwisseling versterken en de natuurwaarden op langere termijn veiligstellen. Het opgestelde beheerplan draagt zorg voor een borging van de maatregelen, doordat er planmatig en structureel monitoring, evaluatie en handhaving plaats zal vinden van de Natura 2000 doelen.
Peilbeheer
In de verkenning van de mogelijkheden voor meer dynamiek in het peilbeheer worden alternatieve waterbeheerscenario’s opgesteld. Deze worden zorgvuldig getoetst op alle huidige functies, activiteiten en belangen in het gebied. Water- veiligheid staat hierbij altijd bovenaan. Bewoners hebben tijdens de informatie- bijeenkomsten aangeven dat ze ongewenste effecten zoals water in de kelder, schade aan bebouwing en voorzieningen en toenemende last van muggen
verwachten van de voorgenomen peildynamiek. Zorgvuldige monitoring op basis van de nulmeting en zo nodig aanvullende maatregelen zullen de effecten in beeld brengen en zo nodig wegnemen. Ook speelt dit aspect een belangrijke rol in de afweging voor het definitieve peilregime.
Een mogelijk alternatief peil en aangepast peilbeheer heeft gevolgen voor de waterdiepte en daarmee voor de oppervlakte bevaarbaar water. Ook de plaatsen waar het water voldoende ondiep is om te kunnen staan (belangrijk voor de
veiligheid van (onervaren) windsurfers) wordt hierdoor beïnvloed. Daarnaast kunnen er gevolgen ontstaan bij (vaste) steigers, aanlegplaatsen, trailerhellingen en in de afwatering van aangrenzende gebieden. Met de belangenorganisaties, betrokkenen en ondernemers wordt hierover overleg gevoerd. De genoemde nulmeting vormt hierbij een belangrijk uitgangspunt.
Peilbeheer, ecologie en economie
In de periode van het experiment met de peildynamiek in het Lauwersmeer is een open verbinding tussen de bovenbeken en het achterland van het beheergebied van het waterschap Noorderzijlvest en het Lauwersmeer afgesloten. Dit kan tijdelijk leiden tot extra obstakels voor de vispasseerbaarheid en tot blokkades voor de plezier- en beroepsvaart. Ook is het mogelijk dat niet-drijvende steigers slecht toegankelijk zijn. Deze effecten worden betrokken in de afweging voor het definitieve peilregime en zo nodig worden aanvullende maatregelen genomen.
Aangepast beheer, maaien en begrazen, grondbewerking
Deze maatregelen hebben geen sociaal economische effecten
Beleid van openstelling en zonering
De waarde van het gebied voor recreatie en toerisme is afhankelijk van de beleef- baarheid en toegankelijkheid. De natuurwaarden zijn vaak gebaat bij rust. In het Lauwersmeer is nu al een goede middenweg gevonden tussen opengestelde en afgesloten gebieden. Bij het van kracht worden van het visplan is in een groot deel van het gebied de rust gewaarborgd voor kwetsbare verstoringsgevoelige soorten. De voorgestelde mitigerende maatregelen hebben een geringe beperking van de vaarbewegingen in een specifieke periode in een specifiek ondiep gedeelte tot gevolg. Door het verwijderen van de boeien vanaf 15 oktober (2 weken eerder dan op dit moment gebeurt) zal de recreatievaart het gebied tussen de zuidelijke Ballastplaat en de Schoenerbult veelal mijden.
Door verbeterde handhaving kan de rust in dit gebied ten behoeve van de kleine zwanen sterk worden verbeterd.
Huidig gebruik binnen de grenzen van Natura 2000
De toetsing van huidige activiteiten laat zien dat er binnen het beheerplan voor het Lauwersmeer voldoende ruimte is voor een breed scala van activiteiten en in het bijzonder voor recreatie en toerisme. De sociaaleconomische gevolgen van het beheerplan Natura 2000 zijn beperkt. De gevolgen voor bewoners en recreanten van de maatregelen en beperkingen zijn relatief klein. De huidige activiteiten kunnen voor het grootste gedeelte doorgang vinden. In dit beheerplan is aangegeven om welke activiteiten het gaat (zie paragraaf 4.3 van dit beheerplan).