weten Pulcheria met haere dry susters, aen Godt eeuwige suyverheyt
opgedraegen hebben.
DE Materie die ick hier gae verhandelen, ô siel, is soo edel, dat ick wensche elck woort te beleyden met de fynste perlen. O wat eene lofrycke spreuke heeft ons den Wyseman daer over achtergelaeten: Omnis ponderatio non est digna continentis
animae*
. Stelt in een weeghschael de goede reucken, de parfumen, de pasten van
Arabia felix; stelt het gout ende silver van Peru ende Mexico; voegh hier by den
overrycken Cargo vande vloten van Salomon; ende leght aenden anderen kant een suyver siele, die haer kan onthouden, en in een sterfvelyck menschen lichaem een Engelsche suyverheyt is belevende; den Wyseman versekert noch, dat sy haer tegenschael verre sal ophaelen. Hier op berust de vasticheyt haerder belofte, die tot geenen tyt en kan wegh genomen worden. Andere konnen verandert worden in iet dat gelycke weerde mochte wesen; maer overmits datter niet en is dat in weergae en in
weerdig-* Eccles. 26.
heyt kan opgehangen worden, daerom, gelyck Hugo seght: non habet dispensationem,
quia non habet compensationem.
Laet my hier toe, ô H. Athanasi, dat ick hier over mach strooyen uwe gulden woorden*
. O suyverheyt, seght hy, O groote deucht! O puerheyt! hoe lofryck is uwe
glorie! O maeghdom, gy syt den ryckdom die niet en vergaet. O maeghdom, gy syt den ryckdom die niet en vergaet. O maeghdom, gy syt den tempel van Godt! gy syt de wooninge vanden H.Geest! ô Maeghdom O schoone perle! veel en kennen u niet, en weynigh vinden u. O suyverheyt, ô vrindinne Godts! gepresen by allen de Heyligen! O suyverheyt, gy syt de blyschap der Propheten, ende de glorie der Apostelen; O suyverheyt, gy syt het leven der Engelen, ende de kroone der Heyligen! Saelich is hy die u bemint, en saelich is hy die in u voorgaet met gedult en patientie, want weynich sal hy stryden, ende veel sal hy in u verblyden.
Dese weerdicheyt geeft aen maeghden, oock van geringe afkomste ende van middelmachtige fortuyne, sulcke heylige grootmoedicheydt, datse het gout daer de Koningen hunne kroonen van maecken, ende de opofferingen van heele hunne Koninckrycken met de voeten treden, en achten meer (gelyck hy oock meer te achten is) den schat der suyverheyt, als alle de scepters ende de troonen des werelts.
Ah! met wat eenen glans ende uytnementheyt sie ick daer staen aenden autaer eene roemweerdige maegt, die aenden jongen Prins ende Koninck*
Sigismundus
weygert de handt en de vinger tot trouw en tot den
* Lib: de virg.
rinck uyt te steken; ende liever heeft eene dienaresse des hemels, als eene Koninginne der aerde te wesen: waer door den Koninck met de gantsche hof-houdinge ten hoochsten stondt verwondert: want sy tot geen ander eynde met haer inde kercke en was gekomen, als om inden echten staet door den bant des houwelycks te treden. Dan laet ons een weynich naer haere eygen woorden luysteren:
Heer Koninck, seyde sy, ick bid uwe Majesteyt, dat haer gelieve gedient te wesen dat ick, die de onweerdichste ben daer uwe oogen op hebben connen vallen, hier aen desen autaer magh leven en sterven.Ick weet niet dan alte wel, dat het minste deel van uwe jonsten verre gaet boven myne verdiensten; en datter geen hooger geluck noch meerderen segen ymandt over het hooft kan daelen; als het gene dat my op den dach van heden door uwe genaede wort aengeboden; maer alsoo ick my selven voor desen aen Godt almachtich, door belofte van eeuwige reynicheyt, heb opgedraegen; soo bid ick uwe Majesteyt vrindelyck met dese woorden, jae door dese traenen, van my in dit Konincklyck houwelyck te verschoonen; ten eynde ick myne beloften mach quyten, ende Godt almachtich kan bidden, dat hy uwe Majesteyt een andere
Koninginne, duysentmael rycker van gracien en volmaecktheden, wil toeseynden.
Soo sprack dese Maeget, haer vastelyck inbeeldende, dat haer hooft meerder cieraet kost behouden van het groen kransken vanden maeghden-palm, als van eene goude Konincklycke kroon, ingeleet met diamanten en robynen.
'T is waer, ô siel, een kroon met de voeten te treden, en liever een maeght te blyven als eene
ne te worden; ick beken't; het syn stercke jae diamante gemoederen, die door sulcke beloften niet gebroken en worden; nochtans om dat het leven weerdiger is dan allen de kroonen en scepters vande gantsche werelt; soo wil icker hier eene uyt honderden voortsbrengen, die oock het kostelyck leven liever als haere suyverheyt heeft willen verliesen, en 't is die schoone Nicosieensche Maeght die met de brandende flambeeuw inde handt staet; niet soo seer om de Turcksche vlote te doen springen, als om die koele kleynmoedige maeghden te ontsteken. De geschiedenisse is vremt en voor dien tyt en vontmen haers gelyckx noot in eenige historien: jae ick en weet niet of de zee, die het theater en tonneel is van wondere avontueren, en die het Element is van alle vremde monsters, oyt iet soo wonderlyck aenschout kan hebben.
Den grooten Heer Selim hadde, onder het beleyt van Mustapha, het Koninckryck Cyprus, en daer in de hooftstadt Nicosia verwonnen. Soo het rooven, branden, moorden, en schenden een weynich ophiel, heeft desen Bassa tot den grooten Turck het kostelyckste van al den buyt, als de sekerste teeckenen van syn victorie, in verscheyde schepen doen afvaeren. Hy geboodt dan, datmen tot dien eynde de rycke plunderagie by een soude brengen, die noch besproeyt was met het bloet vande dooden, en met de traenen vande levenden. Hy koos uyt dese hoopen het puyck van altemael, beneffens de schoonste maeghden, om dit altemael in vier
over-vloedige traenen van haere moeders aen boort geleyt, niet wetende ofse haer een geluckige reyse, of wel een tempeest moesten wenschen; overmits de schipbraeck haer wel het leven soude benemen, maer vanden anderen kant eenen meerderen schat, dat is haere eerbaerhyet soude bewaeren. Den Admirael had al een stuck gelost, om ancker te lichten en seyl te maecken; jae de vlote was een weynich afgesteken; alswanneer de schoonste en kloeckmoedichste van alle dese maeghden, siende dat sy van achteren liet haere vryheyt, ouders, vaderlant, staende in vier en vlamme; en dat sy van vooren te verwachten hadde de slavernye, de schande, het verlies van haere eerbaerheyt; naer datse de fortuyn duysentmael vervloeckt hadde, om datse haer onder de ruinen ende nedergestorte mueren van Nicosia niet en hadde begraeven; dit peysende, soo docht haer dat den geest van het overleden vaderlant voor haer stont, en haer aendrongen verkloeckte, ten eynde sy een Romeyns stuck soude aenvangen, waer door de Turckse victorie self soude liggen in d'asschen. En soo haere gedachten hier sterck opgongen, soo siet sy dat eenen vande Constapels gaet in het magasyn of kruytkamer: sy volght hem met een vlyticheyt, vergeselschapt ende versterckt sonder twyfel van haeren goeden Engel; ende siende openstaen een tonne vol buspoeder, heefter het vier ingesteken, en siet, op eenen oogenblick syn de vier rycke koopvaerdyschepen, met al watter in was geborsen en inde locht gevlogen, maeckende met desen slagh een eynde van haere ende haere
medegesellinnens gevangenisse, ende vanden rycken buyt en victorie der Tucken. De ouders van dese dochteren stonden op den oever vande Zee, daerse bitterlyck weenden; edoch sy waeren blyde, datse mochten weenen, ende dese onverwachte gelegentheyt hadden van weenen; om datse saegen, dat in dit verlies van hunne kinderen, het edelste deel, dat is een kuys gemoet, nu niet meer en kost gaen verloren.
Mustapha sagh den seldsaemen slach oock aen, maer met andere oogen; hy beet op
syn tanden, om dat hem den buyt en de victorie was wederom getrocken uyt syn handen. Hy lasterden en vloeckten op synen Alcoran en tegen synen valschen Propheet, siende dat de vruchten van het machtigh Ottomannes heyr in eenen donckeren roock was verdwenen. Ick wil tot eeuwige gedachtenisse, dese naervolgende woorden in een steenklippe gaen snyden.
Nicosia steeckt af, en swemt hier op de kielen:
En sie sy wort bewaert, door 't geen haer gaet vernielen: Sy wint, die haer verwon: sy brant, en sy blyft heel: Haer maeghden syn weerloos, dat schoon en ryckste deel. En gy met u flambeeuw, die gy hebt in uw' handen,
Daer met gonck gy het kruyt, in't kruyt u ketens branden: De Turcken gaen te grondt, gy vliecht op inde locht. Naer dat gy des ryckx vraeck hebt kloeckelyck gevrocht. Maer seght my, stercke maeght, wie leerden u soo vieren? U hooft; waerachtigh jae, verdient de krans laurieren,
O reyn en eerbaer siel! ô perle van een maeght! Weirt, die naer d'ysere, een goude keten draeght!
Dat gy ô Bassa, wont met hondert duysent knechten, Dat weet een Maeght alleen u weder te ontvechten:
Dus keert vry naer u landt, en laet de Christen vry, Eer dat u een slaevin weer stelt in slaverny.
Gy maeghden, die dit hoort, en wiert gy niet ontsteken? Laet voncken op u hert van dese tortse leken;
En loopt u eer gevaer, sa de flambeeuw in handt; 'T is beter altemael, als suyverheyt, verbrandt.
Soo hielen dese maeghden hare suyverheyt in weerden datser gerne de kroonen, gerne het leven met winste voor verloren.
Syt gy nu noch verwondert, ô siel, dat de Heydenen selfs, die de schoonheyt vande suyverheyt maer door eenen dicken mist en duysteren nevel en aenschouwden, die selve nochtans soo uytnemende geacht hebben, datse de maeght onder de twelf sonneteeckens inden hemel gestelt hebben? Sy sagen wel dat een kuys gemoet, naer syne edelheyt hooch verheven, ende inden hemel geplaetst, moeste worden.
Dan 't is tyt, dat wy met dese schoone suyvere leliebloemen de doorluchtige Princessen gaen besteken. Als Pulcheria dan door haeren broeder tot den scepter was verheven wierdt zy met eenen dobbelen drift gepraemt; den eenen om alles te yveren tot baet van Theodosius, den anderen om te besnyden allen voordeel en staet-sucht, die haer hert mochte bevangen. Sy heeft oversulcx van haer vyfthien jaeren voorgenomen, en onverbrekelyck gestelt, aen Godt almachtich eeuwige suyverheyt op te draegen: het welck by haer soo geraemt is geweest, niet om haeren broeder allen jaloesie
en achterdencken van eenen man uyt het hooft te stellen, maer uyt pur-loutere liefde diese droegh tot den verheven staet der maeghden. Princelycke personagien, hebben altijt Princelycke gedachten: jae by het oudt Roomen heeftmen menichmael gesien, dat de Keysers, die den scepter-voerden, eerbiedinge deden aende maegden die de lelien droegen.
Pulcheria dan, gevoelende datse van Godt tot den maeghdelycken staet wiert
geroepen, ende van langer handt bespeurt hebbende grondige teeckenen van een godtvruchtich en geestelyck leven in haere dry susteren, Flaccilla, Arcadia, ende
Marina, diese sonder eenige moeyte lichtelyck koste boogen, midts sy van selfs naer
haeren kant waeren hellende; (te meer soo Godt daer soetelyck oock met syne gratie onderwerckte, die sich met reden noemt: Saminator casti consilii) hebbende dese vier doorluchtige Princessen, die de grootste houwelycken kosten doen van de gantsche werelt, verkosen Godt in reynigheyt en eenicheyt te dienen. O korte woorden, maer ô groote saecken! ô wyse maeghden! O heylige Princessen! O suyver Engelen.
Hier op magh ick immers wel roepen en roemen: O quam pulchra est casta
generatio cum claritate! immortalis est enim memoria illius, quoniam apud Deum nota est & apud homines. ‘Och hoe is een suyver geslachte met claerheyt! want syne gedachtenisse is onsterfelyck, overmits het bekent is aen Godt en by de menschen.’
Ende op dat de edele offerande van haere suyverheyt soude met meerderen luyster geschieden, soo hebben sy met eenen aen Godt opgedraegen autaer van
enckel gout verryckt met de kostelyckste gesteenten, ende dat inde kercke van S. Sophie binnen Constantinopelen; biddende Godt almachtich met een nederich en oprecht gemoet, dat hy dese gift der maeghden met syne gratie soude believen te genaedigen; ende dat hy aen haeren broeder den Keyser Theodosius, naer
gelegentheyt, kinderen ende erfgenaemen soude verleenen. Dese beloften van suyverheyt op eenen gouden autaer, ô siel, die ververschen in my de memorie van 't gene tot Dornick eertyts geschiede, inde inkomste van Ludovicus den XI Koninck van Vrackryck, doen syne Majesteyt voor de poorten vande stadt, door een schoon dochterken begifticht wiert met een gouden hert; waer in een silvere lelie was besloten, seggende: Sire, het hert van dese stadt is alleen voor uwe Majesteyt open. Ick treck dese geschiedenisse op't gene ick hier beschryve, ende ick segge voorders:
Spant eens, ô sanckgoddin, spant uwe silvre snaeren, En speelt wat Dornick sagh in syn voorgaende jaeren;
Wanneer den franschen Vorst Lowys wiert ingehaelt, 'Tis dienstich tot dit stuck, dat hier nae wort vertaelt. Een soet, een aerdich kint, verciert met diamanten, Met perlen om den hals, met rycke oorpendanten,
Dat droeg een weerde gift voor syne Majesteyt, Een gift daer vry wat sins noch in verborgen leyt. De gifte was een hert van louter gout gedreven, Waer in een lelie stack van silver naer het leven;
En sey, als sy den Vorst vereerden desen schat, Siet; soo staet gy alleen in 't hert van dese stat.
Den Koninck siet de gift, en wat de gift verbeelde: Hy siet de lelibloem; die in het herte speelde:
Den schenck is aengenaem, niet om de goude stof, Neen, neen; de borgers jonst haelt hier den eersten lof. Doch laet den Koninck vry sich in 't geschenck vernoegen, Hier syn die meerder gift aen meerder Koninck droegen:
Soo verr' den hemel schilt, en overtreft de eirdt, Soo verr' is haere gift oock boven dese weirdt. Sy schencken Godt een hert gevrocht niet van ducaeten, Noch vant Peruwse gout, of Mexicaense plaeten;
Maer dat puer liefde is, een goddelyck metael, Gesmolten vande deucht is niet orientaal? Siet deser lelibloem in 't gouden hert besloten; Het silver was te bleeck, 't is rycker afgegoten;
Het is den Maeghdoms staet, een leli van het veldt, By wie dat Salomon, noch al syn glorie geldt,
Dees groeyt, en bloeyt altyt, en weet van geen verslensen; Wilt dan, ô Sanckgoddin haer vreucht en blyschap wensen,
O bloem: ô edel bloem hoort eens een woort tot lof, Den hemel en heeft selfs niet schoonder inden hof. Wel aan Pulcheria, die inde hofsche staeten,
Den maeghden staet verkiest, daer gy't al voor sout laeten: Soo verr' de son by daegh', en mane rydt by nacht, Soo verr' sal over al oock schynen u geslacht.
By dese Keyserlycke Princessen ende maeghden sal ick oock vervoegen een Konincklycke Maeget, in het hof van Portugael geboren. 'T is Ioanna, dochter van
Alphonsus den V, eene van die groote sielen, die Godt in geen wellusten van een
haeren heer vader oorlogh voerden over Zee in Afriken; in wiens afwesen sy het ryck regeerden met sulcken wysheyt ende voorsichticheyt, dat den scepter sich liet voorstaen, dat hy stack in een handt van vyftich jaeren. Naer een geruymen tyt is
Alphonsus, vol van glorie en victorie, weder overgekomen; ende is van allen de
staeten verwillekomt, en met vreuchde vieren ontfangen. Ioanna, die de naeste was in het bloet, en wou de minste niet wesen inde groet; heeft dan alle bedenckelycke teekenen van blyschap ende geluckwenschinge aen haeren vader bewesen, wel wetende dat sy in hem den vyant hadde verwonnen.*
Onder dese soete bejegeningen, die wedersyts met alle liefde voorvielen; soo den vader syne dochter bedanckten over de ryp-raedige ende geluckige regeeringe ende haer eenen vryen keus ende wensch opofferden tot vergeldinge van haere sorge; is Ioanna hem te voet gevallen, ende heeft hem met alle ootmoedicheyt ende viericheyt gebeden, dat sy aenden Koninck der Koningen met synen goeden oorlof haere suyverheyt mochte opdraegen.
Dit was eenen nieuwen ende herten stryt voor het gemoet vanden vader; want elck woort was eenen steeck en wonde in syn herte. Wat soude hy doen? Hy was gevat in syn eygen beloften. Naer veel teeckenen van weder-wil en onlust, heeft hy haer versoeck toegestaen, en de godtvruchtige Princesse haer met eenen dieren eedt aen Godt soo sterck verbonden, datse naederhandt, noch door schoone beloften, noch
* Vasconcel:
door straffe drygementen van haer voornemen en suyverheyt, was af te leyden. Want als den Keyser Maximilianus haer ten houwelyck voor synen soon versocht hadde, ende als haeren broeder het stuck met alle vlyticheyt sochte te vervoorderen, soo is al evenwel Ioanna stantvastich en onbewegelyck gebleven, ende en wou om geene grootheyt vande werelt, den ootmoedigen JESVSverlaeten.
Dit tempeest was qualyck over, En siet daer ryst op eenen onverwachten storm harder als dien te voren. Carolus den VIII eenen Prins gelyck eenen Engel, die niet alleen met lieffelycke minnebrieven, maer met de kroon van Vranckryck qam vryen, die heeft naer syns vaders doot gesanten afgeveirdicht, om Ioannam voor syne huysvrouwe te trouwen, ende by weygeringe van dien, dreyghden, en swoer hy heel Portugael te vier en te sweirde te vernielen. Den Broeder, om den onderganck des ryckx te verhoeden, komt te post aengesmeten; bemaent syne suster op het hoochste, ende soo hy meynt met onwederleggelycke redenen; doch Ioanna heeft een hert als eenen Diamant, blyft onberoerlyck, en weygert haer lelie van suyverheyt tegen de dry lelien vanden schilt van Vranckryck te versetten.
Doen scheen dese Princesse een weynig den aesem te herscheppen, en kreegh hope van voortaen in meerder ruste te mogen leven. Maer als sy meynt in calmte dicht by den wal te seylen, dan wortse onverhoets in het grootste peryckel van schipbraeke gedreven. Want siet Richardus, den III van dien naem en Koninck van
Engelandt, belooft met Purtugael te treden in een eeuwich verbondt, daer toe voegende veelderhande conditien, teenemael voordeeligh aen de Portugiesen. Haeren broeder en haer Moetjen, oordeelende dat sulck een gewenscht houwelyck geensints vander handt en diende geslaegen, besweiren Ioannam, en dat syt noyt voor Godt en sal verantwoorden, soo sy het gemeyne best ende het welvaeren des ryckx niet en stelt voor haere besondere devotie. Hier op vertreckt Ioanna in haere bidkamer; alwaer den Engel des Heeren aen haer is verschenen, haer verkloeckende ende versekerende, datse in haeren aengenomen staet soude volherden; te meer om dat den voornoemden
Richardus inden heer was ontslaepen. Ioanna door dese blyde maere verheught, is
by de vrinden gekomen; en op dat het niet en soude schynen dat sy hun teenemael