Scherpere focus

Het is de verwachting dat ziekenhuizen keuzes zullen gaan maken in hun zorgportfolio (1). Op dit moment verlenen ziekenhuizen een breed palet aan zorgbehandelingen. Dit vraagt een brede inrichting van de organisatie qua specialisten, kennis en voorzieningen. Andere hiermee samenhangende ontwikkelingen betreffen de opkomst van focusklinieken (2) en de toename in categorale ziekenhuizen (3).

Diverse nationale en internationale onderzoeken tonen aan dat de kwaliteit van zorg wordt vergroot door focus aan te brengen in de zorgportfolio of door de toename van focusklinieken of categorale ziekenhuizen. Dit positieve effect op kwaliteit is een gevolg van bundeling van expertise en voorzieningen en van grotere volumes per behandeling (onder andere IGZ, 2011; NHS, 2010; NVZ, 2010).

Verwacht wordt dat deze volumestijging niet alleen zal leiden tot kwaliteitsverhoging, maar ook tot kostenverlaging. De kostenverlaging kan worden gerealiseerd door de bundeling van expertise en apparatuur en door de toename in mogelijkheden om zorgprocessen te standaardiseren (onder andere IGZ, 2011; NVZ, 2010). De toename in kwaliteit en efficiëntie kan tevens leiden tot een verlichting van de arbeidsmarktproblematiek.

De toename van categorale ziekenhuizen, focusklinieken en het maken van portfoliokeuzes komt tevens tegemoet aan de wens tot grotere transparantie. Het is te verwachten dat de toename in categorale ziekenhuizen en focusklinieken een prikkel geeft tot het verhogen van de transparantie, doordat zij hoger scoren op de kwaliteit en daarmee kunnen proberen te concurreren met andere instellingen.

Ook wordt verwacht dat het aanbrengen van focus een positief effect zal hebben op de

mogelijkheden om patiëntgerichte zorg aan te bieden. De kennis en voorzieningen zijn gebundeld per specialisatie, waardoor er makkelijker ingesprongen kan worden op patiëntspecifieke en/of zeldzame zorgvragen. Tevens kan in zowel categorale ziekenhuizen als focusklinieken de flexibiliteit van het aanbod binnen een specialisatie worden vergroot. Zo kunnen astmaklinieken bijvoorbeeld aandacht besteden aan de verschillende eisen van patiënten ten aanzien van zorgverlening, zelfzorg en informatievoorziening. Wel heeft de indeling in categorale ziekenhuizen en focusklinieken mogelijk een nadeel voor het aanpassingsvermogen ten aanzien van de complexe zorgvraag. Categorale ziekenhuizen zullen minder makkelijk kunnen inspringen op de behandeling voor patiënten met een zeldzame complexe zorgvraag, waarbij een verbinding tussen specialisaties moet

Verhoging Transparantie

RVZ Ziekenhuislandschap 20/20: Niemandsland of Droomland? 48 worden gelegd die niet veel voorkomt. Hetzelfde

geldt voor patiënten waarbij sprake is van multi- of comorbiditeit. In de algemene ziekenhuizen zou op deze complexe zorgvragen kunnen worden ingesprongen door de verbinding te leggen met andere afdelingen. Bij categorale ziekenhuizen en focusklinieken moet deze verbinding dan buiten het ziekenhuis worden gezocht.

Wat betreft de financiële robuustheid van een zorginstelling, lijkt het maken van portfolio- keuzes en de groei van het aantal focusklinieken en categorale ziekenhuizen eveneens een positief effect te sorteren. Dit door de toename in efficiëntie en standaardisatie. Ook de focus op een beperkt aantal aandoeningen en daarmee de

mogelijkheid om minder winstgevende of verliesgevende behandelingen voor een bepaald zieken- huis te laten vervallen, kan bijdragen aan een verbetering van de financiële robuustheid van een ziekenhuis.

5.2.2 Sterkere verbinding

Een andere ontwikkeling die al voor een deel is ingezet betreft de sterkere verbinding tussen zieken- huizen via samenwerking (4), netwerken van zorg (5) en fusies (6). De opkomst van netwerken van zorg betreft de samenwerking over de grenzen van de eigen organisatie heen. Netwerkzorg omvat een nieuw systeem van zorg, waarin de verschillende zorginstellingen en zorgfuncties met elkaar in verbinding staan en beter op elkaar kunnen worden afgestemd. Fusies zijn veelal een reactie op de toenemende druk op kwaliteit, doelmatigheid en de financiële gezondmaking.

Verwacht wordt dat een intensievere samenwerking en netwerkvorming tussen ziekenhuizen ertoe leidt dat er een selectie van zorgaanbod plaats kan vinden per ziekenhuis, maar er tegelijkertijd in gezamenlijkheid een compleet palet aan zorg kan worden aangeboden. Zo wordt het voordeel van keuzes in zorgaanbod benut, zonder de breedte van het zorgaanbod te verliezen. Dit kan leiden tot

Focusklinieken. Een focuskliniek is een variant op

een zogenaamde focused factory, een begrip uit de productie-industrie. Focusklinieken richten zich met name op de hoogvolume electieve zorg met een zorgproces dat in hoge mate voorspelbaar en evidence based is. Het uitgangspunt van concentratie in focus factories is het verhogen van kwaliteit en verlagen van kosten door routine, standaardisatie en keuze. Het Shouldice Hospital in Toronto is een voorbeeld van een focuskliniek waarbij het verhelpen van specifieke hernia’s centraal staat. Resultaten uit onder andere Toronto laten een optimalisatie van het proces zien (halvering van de ligduur), een verkleining van de com- plicaties met een factor 10 en een kostenoptimalisatie door maximaal gebruik van apparatuur, bedden en personeel (Schippers et al, 2011).

Verhoging Transparantie

een verhoging van de kwaliteit op en een verla- ging van de totale zorgkosten en de verplichte premie. Ook fusies kunnen bijdragen aan een verbetering van de kwaliteit, doordat het volume kan worden vergroot en voorzieningen en kennis gekoppeld kunnen worden. Tevens kunnen de kosten worden verlaagd: door de bundeling van voorzieningen kan bijvoorbeeld

bespaard worden op apparatuur en back office voorzieningen. Tevens kan door verhoging van de kwaliteit (minder herstelbehandelingen) en efficiëntie (minder arbeidskrachten nodig per behande- ling) de arbeidsmarktproblematiek worden verlicht. Overigens moet hier bedacht worden dat dit allemaal alleen geldt als de fusie slaagt en voldoet aan de vooraf uitgesproken verwachtingen. In de gezondheidszorg blijkt het effectief realiseren van de beoogde voordelen van een fusie in de praktijk net zo moeilijk als in menig andere sector.

Over de gevolgen voor de transparantie van de geboden zorg zijn de geluiden in het veld minder duidelijk. Samenwerking is complex en complexiteit kan ten koste gaan van transparantie. Ook kan de marktmacht van de nieuwe combinaties toenemen waardoor zij zich wellicht minder genoodzaakt voelen transparant te moeten zijn. Anderzijds kan het leiden tot een toename in trans- parantie: doordat zorginstellingen met elkaar in verbinding komen te staan, ontstaat meer uitwis- seling van gegevens over patiënten en van resultaten van behandelingen. Het aanpassingsvermogen wordt door de verbinding van ziekenhuizen tevens vergroot, doordat bij complexe zorgvragen de verbinding met andere zorginstellingen makkelijker en sneller kan worden gelegd. Hierdoor kan de flexibiliteit ten aanzien van de meer complexere zorgvraag worden vergroot. Tevens kan de verbin- ding tussen ziekenhuizen zorgen voor een vergroting van de financiële robuustheid, door de stan- daardisatie van processen, bundeling van voorzieningen en doordat de efficiëntie wordt vergroot. Tot slot kan een toename van samenwerking en fusies tussen ziekenhuizen tot gevolg hebben dat het aantal algemene ziekenhuizen zal afnemen (7). De afname in algemene ziekenhuizen heeft tot gevolg dat het volume van de behandelingen die in de (overgebleven) algemene ziekenhuizen plaatsvinden wordt verhoogd. Er wordt verwacht dat dit kan leiden tot een verhoging van de kwaliteit en een verlaging van de kosten.