Ruimte en responsiviteit

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 73

Het proces is vastgelegd in verslagen, aantekeningen, tussenproducten, kaarten, prototypes en ander materiaal dat gedurende de sessies is geproduceerd of in tussentijdse gesprekken is vastgelegd. Daarnaast zijn de ervaringen met het maken van de design briefs en de prototypes gebruikt in deze analyses. Het materiaal is gecodeerd en de reflecties en lessen zijn gestructureerd in onderstaande drie lessen en aandachtspunten. Op basis hiervan zijn handreikingen

voor proces, aanpak en de samenwerking opgesteld.

4.3 Lessen en

aandachtspunten

De co-creatiesessies en de constructie van de geteste prototypes zijn onderdeel van het onderzoek. Ze bieden inzicht in het soort discussies en keuzes die bij een ontwerpproces aan de orde kunnen komen en aandacht vragen. De inzichten zijn georganiseerd rondom drie terugkerende gespreksonderwerpen over ruimte, installatie en techniek. In paragraaf 4.4 vertalen we deze lessen in een procesontwerp.

Het ruimtelijk ontwerp is een integraal en daarmee complex vakgebied bij interdisciplinaire samenwerking. Wat is bijvoorbeeld de ruimtelijke vorm voor een responsieve publieke ruimte? De discussie over ruimte kreeg al snel een strategische dimensie. Waar ga je vanuit welke motieven iets doen? En waar niet? Concreet spitste de vraag zich toe op de selectiecriteria voor de precieze plek op boulevard. Wil je met een

responsieve inrichting focussen op een plek die al goed werkt en daardoor nog beter gaat werken, of wil je het ontwerp juist richten op een stuk boulevard dat nog niet zo goed werkt en zo misschien iets beter wordt?

Bij dit type discussie dreigde het ruimtelijk perspectief te worden verward met een geografisch perspectief. In tegenstelling tot het geografisch perspectief opent het ruimtelijk perspectief oplossingen vanuit meerdere schaalniveaus. Dit werd ook duidelijk in de sessies over het overgangsgebied.

Het geografisch perspectief zoekt de op-lossingen vanuit en binnen de plek zelf (a). Vanuit het ruimtelijk perspectief kan de activering echter ook worden gerealiseerd door andere plekken te versterken. De figuur toont drie denklijnen. Het centrumgebied kan worden uitgebreid of het overgangsgebied kan ten minste proberen om gebruik te maken van de drukte in het centrum (b). De westelijk gelegen landingszone kan worden versterkt, waardoor de positie van het overgangsgebied kantelt (c). De boulevard kan als geheel tot een netwerk worden ontwikkeld en geprogrammeerd, zodat heldere entrees en een reeks samenhangende deelgebieden ontstaan (d).

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

Wat voor ruimtelijk element is de interactieve installatie? In de co-creatiesessies kwam deze vraag meerdere keren naar voren. Waar refereert de installatie aan? Is het een andere vorm en materialisering van het utilitaire straatmeubilair, zoals bijvoorbeeld tegels, straatlantaarns, rijwegen en stoplichten. Of is het misschien eerder vergelijkbaar met de rol van fonteinen en standbeelden, die niet zozeer utilitair zijn, maar juist de ruimte verbijzonderen en daarmee samenhang en identiteit aan een plek verlenen. Met andere woorden, is de interactieve installatie een nieuwe verschijningsvorm binnen een bestaand repertoire of is het een heel nieuwe loot die nog nader gedetermineerd en beschreven moet worden? In onze sessies leken de installaties vrijwel allemaal te refereren aan traditionele fysieke verschijningen, zoals daken, pergola’s, actieve plinten, fonteinen, stadspoorten en straatmeubilair. Nieuw was vooral de schaal, materialisatie en uiteraard de functionaliteit. Naast de vorm van de installatie speelt het perspectief van de voetganger (‘locomotive’) een belangrijke rol in de ontwerpopgave. Traditioneel zet het ruimtelijk ontwerp in op een helder ritme met een eenvoudig leesbaar straatprofiel, waarin het straatmeubilair, bomen en andere objecten in vaste lijnen en patronen in de ruimte gepositioneerd zijn. Een heldere en constante basisstructuur biedt oriëntatie en overzicht (Bosch & Veenenbos 2011). Voor de wanden zet de huidige ontwerppraktijk in op actieve plinten en het ‘begeleiden’ van de voetganger met een verticale ritmiek en een straatruimte waarin op strategische plekken verbijzonderingen en/of landmarks zijn aangebracht (Gehl 2011; Kostof 1992). Dit vraagt van de responsieve installatie een subtiele balans tussen

eenvoud en verbijzondering. Hierbij kunnen we leren van de jaren negentig. Toen is geëxperimenteerd met wat, in retrospectief, ‘over-designed’ pleinen en straten waren. Voor de gebruiker leidde dit tot een overdaad aan prikkels. De ruimte werd onleesbaar. Gebruikers willen worden ‘uitgenodigd’ door de ruimte, niet gedwongen (Lang & Marshall 2017).

De toepassing van een interactieve installatie in de ruimte vraagt ook om de afstemming op de rest van de ruimte – en de interactie met de gebruiker. Wat is de omvang van het object ten opzichte van de schaal van de ruimte en de maat van het straatmeubilair? Vanaf waar is het zichtbaar – en hoe ‘communiceert’ het met de andere objecten waartoe het zich verhoudt, ook qua materiaal, kleur etc.? En wat gebeurt er wanneer en vanaf waar als iemand erlangs loopt? Ook van de interactie-designer vraagt dit een schaalsprong. Tevens is het vraag hoe de installatie en de aantrekkingskracht ervan zich verhouden tot de vele andere, concurrerende prikkels. De buitenruimte is geen gecontroleerde omgeving en de gebruikers staan niet vanzelfsprekend open voor prikkels.

het ontwerpproces & co-creatie | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 75

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

‘Get it out of your

In document Responsieve publieke ruimte: verkenning naar de inzet van interactieve technologie in het ontwerp van de openbare ruimte (pagina 75-79)