Het ruimtelijke ritme van de ArenA Boulevard

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

100

Het ruimtelijke ritme van de ArenA

Boulevard

In het oorspronkelijke ontwerp van de ArenA-omgeving is het ruimtelijke concept van de boulevard als uitgangspunt opgevoerd. Specifiek werd hierbij verwezen naar de Avenue des Champs-Élysées in Parijs. De verschillen in schaal en korrel van beide boulevards is echter groot (zie figuur 5.3). De Champs-Élysées bestaat uit bouwblokken die ieder fijnmazig zijn samengesteld uit reeksen gebouwen, stadshuizen en winkels. De dimensies van de gebouwen

en de stedenbouwkundige structuur van de boulevard in Amsterdam Zuidoost zijn aanzienlijk groter en grofkorreliger. Op de ArenA Boulevard bestaan de bouwblokken uit één enkel gebouw of complex. Ook de arcades, waarin de winkels zijn gevestigd, zijn te beschouwen als hele volumes. De bouwblokken liggen als relatief autonome eilanden aan de boulevard. In zekere zin zijn de gebouwen er ‘ondanks’ de boulevard. Dit verschil in schaal heeft invloed op het ritme van de ruimte. Langs de Champs-Élysées zorgen zijstraten tussen de bouwblokken voor regelmatige onderbrekingen van de lineaire

de gebouwde ruimte: condities van de plek | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 101 0m 50 100 150 200 250

structuur van de boulevard. De individuele panden binnen de blokken versterken dit ritme.

Bekend is dat een ritme van zijstraten en fijnmazige variatie in de gevelwand van invloed is op de verblijfskwaliteit van de plek en de beleving van de ruimte (Pallasmaa 2012; Gehl & Svarre 2014; Sennett 2018). Op de ArenA Boulevard ontbreekt dit ritme en zijn de bouwblokken eerder monolithisch van karakter. De ruimte ontbeert daardoor een menselijke maat en biedt weinig begeleiding aan de voetganger. Een uitzondering hierop

vormt het deel van de boulevard aan de stationszijde. Daar is de schaal kleiner, liggen meerdere voorzieningen aan de ruimte en deelt het paviljoen van JinSo de ruimte in kleinere onderdelen. Vanwege de omvang van de arcades en de hoogte van de overkapping en de kolommen doen ook de winkelpuien aan de noordzijde streng en onpersoonlijk aan. Het onregelmatige ritme en de verschillende oriëntaties van de zijstraten doen eerder afbreuk aan de eenheid van de boulevard dan dat ze de samenhang versterken, zoals in Parijs.

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

102

Figuur 5.5: Hoofdstructuur van de openbare ruimte met begin- en eindpunt van de ArenA Boulevard en de Champs-Élysées

De ArenA Boulevard ontbeert ook heldere begin- en eindpunten, die van belang zijn voor de samenhang van een stedelijke ruimte (Meyer et al. 2006; Jacobs 2008; Adkins et al. 2012). Aan de ene kant loopt de boulevard geleidelijk weg in de overkapte ruimte van het station, waarbij de kap schuin loopt ten opzichte van de boulevard. Aan de andere kant biedt de eveneens schuine oriëntatie van de Villa ArenA evenmin een echte afsluiting. De vergelijking is niet helemaal eerlijk, want de Champs-Élysées is het klassieke voorbeeld van een boulevard, met aan de ene zijde de Arc de Triomphe en aan de andere zijde de

Luxor Obelisk.

Voor de voetganger hebben beide boulevards een groot schaalniveau. De Champs-Élysées heeft een strenge, maar constante indeling. De voetgangersruimte is daarbij geconcentreerd langs beide wanden. De ArenA Boulevard daarentegen bestaat vrijwel volledig uit voetgangersruimte en heeft allesbehalve een strenge regelmatige indeling. Bovendien ontbeert de ruimte een heldere begeleiding en concentratie voor de voetgangers. In principe kan men overal lopen.

? ?

0m 50 100 150 200 250

Arena Boulevard | AMSTERDAM

Champ-Elysees Boulevard | PARIJS

voetgangers openbare ruimte herkenningspunt

autoverkeer openbare ruimte ontbreken herkenningspunt

De indruk en beleving van een plek worden ook bepaald door de manier waarop je de ruimte betreedt. In de traditionele stad spelen contrasten in vista’s met poortgebouwen, gebogen lijnen in de aanloopstraten, et cetera, een belangrijke rol (Cullen 1961; Kostof 1999; Pallasmaa 2012). Ze creëren een scenografisch effect. Op de Champs-Élysées kan de bezoeker met de auto op de boulevard komen – en die vanuit de auto gadeslaan. Op de ArenA Boulevard is dit heel anders. Het gemotoriseerd verkeer en het parkeren zijn volledig aan de achterzijde van de boulevard georganiseerd; de boulevard is hierdoor vrijwel autovrij. Bezoekers betreden de boulevard

daarom via een tussenwereld. Tussen het arriveren en de daadwerkelijke entree-te-voet moet men eerst een station, garage, parkeren, zoeken, en via een deurtje toegang krijgen tot de boulevard.

Figuur 5.6: Organisatie van het gemotoriseerd verkeer (paars) en de voetgangersruimte (roze) van de ArenA Boulevard en de Champs-Élysées

De ^Cor rido^r Fop plin gad_ree f Flie rbo sdr_eef Hoôg oo^rdd ree^f 50 54 De Ênt ree Bur^gem ees^ter Stra^ma nwêg Champ-Elysees Bur^gem ees^ter Stra^ma nwe^g De P_assa ge 0m 50 100 150 200 250

Arena Boulevard | AMSTERDAM

Champ-Elysees Boulevard | PARIJS

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

110

Figuur 5.7: Structuur en rol van het groen van de ArenA Boulevard en de Champs-Élysées

De enorme schaal, de fragmentatie en het gebrek aan begeleiding in de ruimte van de ArenA Boulevard zijn ook te zien in de groenstructuur. Op de Champs-Élysées is het groen onderdeel van de organisatie en het ritme van de hele boulevard. Bovendien vormt het groen een buffer tussen het gemotoriseerd verkeer en de voetgangersruimtes. Die zijn zichtbaar voor elkaar, terwijl de voetgangers toch hun eigen ‘beschutte’ ruimte hebben. Het groen ordent en verbindt.

Op de ArenA Boulevard is een heel ander, meer gefragmenteerd of landschappelijk groengebruik te zien: een rij bomen, een tijdelijke grasvlakte (ArenA Park) en een reeks groene verhoogde eilandjes. Deze laatste zijn samen met de lange halfronde banken onderdeel van een landschappelijke herinrichting (uitgevoerd tot de FEBO), waarmee de boulevard als ‘steenvlakte’ is gedifferentieerd ten bate van de voetgangers. Tegelijkertijd ‘ontbeert’ de ArenA Boulevard contrasterende modaliteiten die zoals op de Champs-Élysées de wandelruimte beperken en daardoor ook markeren en concentreren.

0m 50 100 150 200 250

Arena Boulevard | AMSTERDAM

Champ-Elysees Boulevard | PARIJS

#1 boom

#1 gras | #2 bomen rij | #3 clusters | #4 verspreide bomen

Ook op ooghoogte biedt de ArenA Boulevard maar in beperkte mate een ritme en overzicht. De openbare ruimte van de Champs-Élysées vormt een continuüm, terwijl de ArenA Boulevard uit een reeks deelgebieden bestaat. De grasvlakte is nu nog het ArenA Park, waar de afwezigheid van een fysieke massa een breuk in de openbare ruimte van de ArenA Boulevard betekent. De veranderende horizon

van de bebouwing en het gebrek aan landmarks versterken de perceptie van fragmentatie. De ArenA Boulevard strekt zich uit, ondanks de omliggende massa’s, terwijl de Champs-Élysées de drager vormt voor de aangelegen gebouwen en omliggende (woon)buurten.

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

114

In onderstaande tabel wordt de vergelijking tussen de twee boulevards nader gedetailleerd.

Losse verzameling van objecten (gebouwen). Steeds veranderende fysieke randen en maatvoering. Grote korrel. Gebouwen beslaan een blok. Weinig fijnmazig.

Historische Boulevard

(Champs-Élysées Parijs ) ^{Arena boulevard amsterdam}

Gebruik

Morfologie

Verblijven en flaneren.

Reeks van panden vormt een stadsblok en boulevard.

Doorgangsruimte, met uitzondering van piekuren of zonnige omstandigheden.

Gebouwen staan centraal. Compositie vormt niet één boulevardruimte.

Groen

Reeks bomen. Oorspronkelijk een referentie aan de bomen op een bolwerk en later om de voetgangersruimte te scheiden van en te beschermen tegen het gemobiliseerd snelverkeer.

Landschapsontwerp. Geen structurele toepassing in gehele ontwerp (in de realisatie, althans).

Openbare ruimte

Helder, continu, begin- en eindpunt gemarkeerd met

landmarks. ^{Veel openbare ruimte, maar weinig houvast en begeleiding.}Geen fysieke begin-en eindpunten. Beperkte visuele orientatiepunten.

Functies

Functiemix. Wonen, winkels, restaurants, bedrijven en culturele voorzieningen. Heldere overgang tussen de private, semi-private en publieke ruimtes.

Functies zijn grotendeels stand alones binnen het thema van

leisure en winkelen; daarnaast restaurants en kantoren. Architectuur

Gevarieerde wand door architectuur van vergelijkbaar karakter en vorm waarbij een samenhangend gedifferentieerd beeld ontstaat.

De gebouwen zijn architectonisch individueel vormgegeven. Samen ontstaat niet vanzelfsprekend een ‘Gestalt’.

Conceptueel

Textuur, fysieke continuïteit, structuur van een fijnmazige korrel, ritme van zijstraten.

Auto is verstopt. Verkeerssoorten, doorgaand verkeer, parkeerverkeer, parken en voetgangers worden van elkaar gescheiden.

Infra / Mobiliteit

Ordenend straatprofiel. Uiteenlopende modaliteiten. Doorgaand verkeer gescheiden van parkeerverkeer/parkeer-plaatsen en voetgangersruimte.

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

116

Geconcludeerd kan worden dat de gebouwde omgeving van de ArenA Boulevard slechts in beperkte mate actief condities schept voor de gebruikers ervan. De gebouwen dragen niet bij aan een eenheid, net zomin als de zijstraten, het groen, de wisselende panorama’s, de begin- en eindpunten en de noodzakelijke entree via de transitowereld.

0m 10 20 30 40 50 100 150 200

openbare ruimte verspreid zich octopusvormig door het gebied

gebouwen worden uiteengedreven door de hoeveelheid openbare ruimte

niet aantrekkelijke openbare ruimte. donker en veel wind

lange gesloten gevel

lange eentonige open gevels

losse elementen op

boulevard ^{overkapping van} trein-station zorgt voor twee aparte openbare ruimtes

openbare ruimte wordt omvat door u-vormige omsluiting van gebouwen

Zig^go Dom^e Joh^{an C} ruijff Ar enA Pathé MediaMarkt AFAS Live

torens zonder plint leiden tot verder verspreiden en uiteenlopen van de

openbare ruimte

ruimte wordt niet omvat, waardoor structuur vervalt door het ArenA Park is er een

gebrek aan ruimtelijke vatting van de openbare ruimte

ArenA Park

geen doel, geen landmark, uiteenlopende openbare

ruimte

bebouwing lege openbare ruimte

V ill a Ar enA , w oon win kel 250

openbare ruimte verspreid zich octopusvormig door het gebied

gebouwen worden uiteengedreven door de hoeveelheid openbare ruimte

niet aantrekkelijke openbare ruimte. donker en veel wind

lange gesloten gevel

lange eentonige open gevels

losse elementen op

boulevard ^{overkapping van} trein-station zorgt voor twee aparte openbare ruimtes

openbare ruimte wordt omvat door u-vormige omsluiting van gebouwen

Zig^go Dom^e Joh^{an C} ruijff Ar enA Pathé MediaMarkt AFAS Live

torens zonder plint leiden tot verder verspreiden en uiteenlopen van de

openbare ruimte

ruimte wordt niet omvat, waardoor structuur vervalt door het ArenA Park is er een

gebrek aan ruimtelijke vatting van de openbare ruimte

ArenA Park

geen doel, geen landmark, uiteenlopende openbare

ruimte

bebouwing lege openbare ruimte

V ill a Ar enA , w oon win kel 250

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |

| | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 122

Bestrating en meubilair op de

In document Responsieve publieke ruimte: verkenning naar de inzet van interactieve technologie in het ontwerp van de openbare ruimte (pagina 102-124)