2. Journalistieke cultuur
2.3 Rond 2000: mediasamenleving
In 2002 fuseerde het NvhN met het Groninger Dagblad en de Drentse Courant. Het moederbedrijf NDC (Noordelijke Dagbladcombinatie) probeerde op deze manier haar hoofd boven water te houden. De drie kranten gingen verder onder de naam Dagblad van het Noorden (DvhN). Na de fusie werd de ingeslagen weg van het NvhN, van een krant die midden in de samenleving wil staan, verder verbreed. Voor de toekomst, het behoud en het draagvlak van een regionale krant was dit noodzakelijk.48 In eerste instantie verloor de krant na de fusie veel abonnees. Dat was erg vervelend voor een dagbladonderneming, omdat deze sector in steeds zwaarder weer leek te zitten. De krant hield overigens, ook na de fusie, de verschillende regio-edities in stand. De krant is in door de fusie veruit de belangrijkste regionale krant in Oost-Groningen geworden (De Winschoter was al eerder gefuseerd met het Groninger Dagblad). De krant is daardoor, nog meer dan voorheen, een krant geworden dat zowel door de arbeidersklasse, middenklasse als de elite gelezen wordt
2.3.1 Krantniveau: (regionaal) referentiekader & opmaak
Een gebrek aan pluriformiteit in de Nederlandse dagbladwereld begon in de laatste decennia van de twintigste eeuw veel journalisten zorgen te baren. Het aantal dagbladtitels kwam, mede door de ontzuiling, steeds verder onder druk te staan. Daarbij ondervonden kranten steeds meer concurrentie van andere media. In de dagbladconcerns werd de externe pluriformiteit steeds meer ingeruild voor een interne pluriformiteit. In plaats van dat er dus pluriformiteit en concurrentie was tussen de krantentitels, ontstond er pluriformiteit in de krant zelf. De oorspronkelijke identiteit van de meeste kranten, die in de jaren zestig door de ontzuiling al behoorlijke deuken hadden opgelopen, is steeds meer onder druk komen te staan. Voor de lezers werd de identiteit van hun krant minder belangrijk. 49 De journalistiek werd daardoor almaar meer beïnvloed door een marktgerichte benadering van nieuws maken. Journalisten
47 Tammeling, Bart. De krant bekeken: de geschiedenis van de dagbladen van Groningen en Drenthe. Groningen: Nieuwsblad van het Noorden: 1988.
48 Koning, de, Martloes. De Winschoter: een roerige krantengeschiedenis. Heemstede: De Berk, 2005.
49
Wolff, de, Leon. De krant was koning: publieksgerichte journalistiek en de toekomst van de media. Amsterdam: Bakker, 2005.
moesten zoeken naar manieren om zich te onderscheiden van andere kranten. Niet de journalist, maar de lezer bepaalde dus steeds meer wat er in de krant stond. Concreet betekende dit dat datgene dat in de samenleving leeft, nog meer dan voorheen als referentiekader ging dienen bij het maken van het nieuws en de nieuwsselectie. De marktgerichte benadering werd daarbij sterk beïnvloed en versterkt door de huidige opmars van het internet en de mogelijkheden die dit medium biedt. 50
In de strijd om de lezers besloot de hoofdredactie van het NvhN in de jaren negentig dat de krant zich nog sterker op het regionale nieuws moest richten. Het regionale referentiekader van de krant is in de geschiedenis van het NvhN dus een steeds grotere rol gaan spelen. Regionale kranten zouden zich in de visie van voormalig hoofdredacteur Schuurmans minder moeten profileren als semi-landelijk dagblad. Er moest een krant worden gemaakt die de regionale lezer in Stad en Ommeland aanspreekt.51 De op de eigen regio en eigen mensen gerichte berichtgeving moest daarom meer hoogtij gaan vieren. Persoonlijke verhalen met betrokkenen bij het nieuws hebben daarbij steeds meer de overhand gekregen. Nieuws, zowel nationaal als regionaal, is daarbij meer en meer opgehangen aan een regionale persoon(lijkheid).
Door het groeiende belang van visualiteit, begon ook de opmaak van de krant (en haar bijlagen) steeds belangrijker te worden. Eigen huisstijlen, verschillende kolombreedtes, foto’s, infographics en kleurgebruik werden steeds belangrijker. Het gebruik van koppen en tussenkoppen speelt daarbij ook een grote rol. Kranten zijn, door de moordende concurrentie in de dagbladwereld en daarbuiten, steeds innovatiever geworden om zich van anderen te onderscheiden en zich op de markt staande te houden. De ontlezing, mede veroorzaakt door de verminderde belangstelling van jongeren voor de krant en de komst van steeds meer allochtone bevolkingsgroepen, en de steeds dominantere positie van andere media maakte het de kranten er niet gemakkelijker op.52Er werd verder niet alleen om langer om lezers, maar ook om adverteerders gevochten.53 Vanaf de jaren tachtig moesten de nieuwsredacties zich daardoor
50
Wolff, de, Leon. De krant was koning: publieksgerichte journalistiek en de toekomst van de media. Amsterdam: Bakker, 2005.
51 Tammeling, Bart. De krant bekeken: de geschiedenis van de dagbladen van Groningen en Drenthe. Groningen: Nieuwsblad van het Noorden, 1988.
52 Wijfjes, Huub. Journalistiek in Nederland: 1850-2000, beroep, cultuur en organisatie. Amsterdam: Boom, 2004.
53
Lichtenberg, Lou. ‘Virtuele krant, uitgevers en journalisten op nieuwe wegen’. In Journalistieke cultuur in
nog scherper te profileren. De opmaak van de krant werd juist ook daarom steeds belangrijker en agressiever.
2.3.2 Artikelniveau: genre, inhoud & perspectief
Op het gebied van genres veranderde er in deze periode ook weer het nodige. Het hoofdredactioneel commentaar en de nieuwsanalyses van veel kranten groeiden in de jaren negentig uit tot opiniepagina’s. Nieuws vermengde langzaam maar zeker met sfeer en opinie en dat lijkt steeds belangrijker te zijn geworden in de strijd om de gunst van de nieuwsconsument. Dit maakte het nieuws ook voor een breed publiek beter behapbaar.54
Achtergrondverhalen en paginagrote (diepte)interviews met deskundigen en betrokkenen bij het nieuws zijn een steeds belangrijkere aanvulling en/of alternatief geworden voor de harde nieuwsverhalen.
Door de toenemende concurrentie zijn de kranten zoals gezegd steeds meer gaan nadenken over wat de lezer (de consument) in de krant wil lezen, ook bij het huidige DvhN. In plaats van de krant, is de klant koning geworden. De publieksgerichte krant denkt vanuit het perspectief van de lezer.55 De krant is daarbij multimediaal en interactief geworden. Door middel van internet, en overigens ook per telefoon, worden enquêtes en polls onder lezers gehouden over nieuws, actualiteit en achtergronden. Lezers kunnen daar vervolgens op reageren. Deze reacties zijn later terug te lezen in de krant of kunnen voor de journalist een extra aanleiding zijn om meer met het nieuws te doen.56 Reacties op nieuws zijn ook terug te vinden op de website van het DvhN, www.dvhn.nl. 57 Via een website weet de redactie van een krant, ondanks het feit dat door de ontzuiling het (lezers)publiek steeds moeilijker als groep te doorgronden is, precies hoe haar lezers individueel over het nieuws (en de nieuwsselectie van de redactie) denken. Een volgende keer kan daar vervolgens het nieuws op worden aangepast.58 Daarnaast organiseert de redactie van het DvhN tegenwoordig regelmatig een spreekuur met de hoofdredactie en duikt de krant met een camper de provincie in. Aan dergelijke activiteiten is goed te zien dat het
54
Wijfjes, Huub. Journalistiek in Nederland: 1850-2000, beroep, cultuur en organisatie. Amsterdam: Boom, 2004.
55
Wolff, de, Leon. De krant was koning: publieksgerichte journalistiek en de toekomst van de media. Amsterdam: Bakker, 2005.
56 Tammeling, Bart. De krant bekeken: de geschiedenis van de dagbladen van Groningen en Drenthe. Groningen, NvhN, 1988.
57http://www.dvhn.nl, laatst bezocht op 16 april 2007.
58
Wolff, de, Leon. De krant was koning: publieksgerichte journalistiek en de toekomst van de media. Amsterdam: Bakker, 2005.
DvhN midden in de Noordelijke samenleving wenst te staan en haar berichtgeving daarop aan past.59 De journalist weet daardoor ook steeds meer hoe de lezer van de krant over het nieuws en de samenleving denkt. Omdat journalisten daardoor weten dat lezers steeds meer waarde blijken te hechten aan bijvoorbeeld service en lifestyle, zijn dit voor veel kranten een belangrijke aspecten geworden in de berichtgeving. Doordat kranten zich zodoende graag servicegericht op begonnen te stellen, kreeg bijna elke krant ondermeer daardoor steeds meer (thematische) bijlagen. De achtergrondreportages die in deze (zaterdag)bijlagen gaan voor groot deel over kunst en cultuur, onderwijs, wetenschap, sport, economie, auto’s, mode en toerisme. In deze reportages wordt het nieuws daarbij zoveel mogelijk gespiegeld aan alledaagse dingen die de lezer in zijn eigen leefomgeving tegenkomt. Kranten zijn de laatste jaren bijvoorbeeld meer gaan schrijven over de persoonlijke financiën in plaats van alleen over de algemene economie. Ook de inrichting van het huis en reizen krijgen meer aandacht in plaats van respectievelijk volkshuisvestiging en buitenlands beleid.60
Er wordt uiteindelijk dus meer geschreven in de beleveniswereld van en vanuit het perspectief van de lezer. Er heeft zich daarmee ook een grotere personificatie plaatsgevonden van het nieuws. Veel journalisten voelen zich genoodzaakt naar dit middel te grijpen om het nieuws, in een samenleving waarin mensen steeds minder tijd en eigen verbeeldingskracht lijken te hebben, aantrekkelijk te houden. 61 Reacties en perspectieven van politici, slachtoffers, deskundigen en betrokkenen van het nieuws moeten bij bijzondere gebeurtenissen het nieuws meer tot de verbeelding van de lezer laten spreken.62 Het gebruik van citaten speelt daar nog een grote rol bij. Burgers en lezers worden daarbij steeds aan het woord worden gelaten om te kunnen berichten wat de gevolgen van het nieuws voor burgers is. Wat dat betreft wordt minder bericht over het politieke beleid, maar over de gevolgen van dit beleid voor de burgers. Nieuws maken dat dicht bij de burgers ligt en nieuws maken dat burgers aangaat is daardoor ook bij het DvhN de hoofdmotor geworden. Het DvhN lijkt ook wat dit betreft weer gewoon een standaard krant te zijn.
59
http://www.dvhn.nl, laatst bezocht op 16 april 2007.
60
Wolff, de, Leon. De krant was koning: publieksgerichte journalistiek en de toekomst van de media. Amsterdam: Bakker, 2005.
61
Wolff, de, Leon. De krant was koning: publieksgerichte journalistiek en de toekomst van de media. Amsterdam: Bakker, 2005.
62
Lichtenberg, Lou. ‘Virtuele krant, uitgevers en journalisten op nieuwe wegen’. In Journalistieke cultuur in
2.3.3 Zinsniveau: stijl, denkbeelden en kleuring nieuws & houding journalist
De emotioneel en betrokken stijl van de journalistiek is tegen het einde van de twintigste eeuw alleen nog maar belangrijker geworden. Het persoonlijke en betrokken aspect van de nieuwsberichtgeving is de meeste kranten gaan beheersen. Deze duidelijke koersverandering van de sussende en belerende wijze krant van de jaren twintig van de twintigste eeuw naar een éénentwintigste-eeuwse krant die het nieuws brengt vanuit de emotie en betrokkenheid met de lezers, is daarbij opvallend om te zien. De journalist is zich steeds meer gaan gedragen als serviceverlener die in dienst staat van de lezers van de krant. 63 Dit betekent dat de denkbeelden van de lezer en de gewone man steeds meer centraal staat in de krant. Ook in de geschiedenis van de voorgangers van het DvhN, waaronder het Groninger Dagblad en de Winschoter, is deze koerswijziging duidelijk terug te vinden.64 De schrijfstijl van de krant werd daarbij steeds minder notulerend, maar losser en informeler.
Door de moordende concurrentie tussen kranten onderling en met de televisie en het internet, is het wedstrijdelement een groeiende rol gaan spelen bij de nieuwsgaring. Dit heeft de houding van journalisten sterk beïnvloed. Mediahypes zijn steeds meer het nieuws gaan bepalen. Iedere krant opent het liefst dagelijks met een goede primeur. Hoewel ieder medium voor een andere invalshoek van het nieuws is blijven kiezen, wordt dezelfde nieuwsagenda steeds meer, met voor ieder medium dezelfde drive, uitgemolken. Met de komst van (commerciële) televisiezenders is het voor kranten nog moeilijker geworden om de aandacht van de nieuwsconsument naar zich toe trekken.65 Eén van de manieren om zich van andere media te onderscheiden, ligt in het brengen van persoonlijke verhalen en de emoties die daarbij komen kijken. De emotie en het leed van slachtoffers van ongelukken en rampen worden steeds vaker en steeds meer in de berichtgeving naar voren gebracht. Wat dat betreft is er emotiejournalistiek ontstaan. Nieuws lijkt daarmee te worden ingekleurd door emotie van betrokkenen bij het nieuws, ook bij het DvhN. 66 Het DvhN is onder druk van deze sterk veranderde journalistieke cultuur ook op zoek geweest naar een gepaste, eigen en
63
Wolff, de, Leon. De krant was koning: publieksgerichte journalistiek en de toekomst van de media. Amsterdam: Bakker, 2005.
64
Koning, de, Marloes. De Winschoter: een roerige krantengeschiedenis. Heemstede: De Berk, 2005.
65 Wolff, de, Leon. De krant was koning: publieksgerichte journalistiek en de toekomst van de media. Amsterdam: Bakker, 2005.
66
onderscheidende koers. Daarbij heeft de krant, net zoals de meeste andere (regionale) kranten gekozen voor een onthullende in plaats van verhullende vorm van journalistiek, een trend die al in de jaren zestig in gang was gezet. Net zoals bij veel andere kranten, kwamen de redactie en de hoofdredactie van het NvhN door deze bezinning op de journalistieke stijl meerde malen met elkaar in conflict.67