Resultaten productieproces televisienieuws

4.5.1. Vertegenwoordiging mannen en vrouwen op politieke redacties in het televisienieuws Er werden interviews afgenomen bij journalisten die in totaal op drie redacties aan het werk zijn. Er werd één journalist die werkt bij VRT bevraagd, twee journalisten van FOCUS/WTV en drie journalisten die tewerkgesteld zijn bij VTM. In totaal werden twee vrouwelijke journalisten en vier mannelijke journalisten bevraagd. Hier hebben we dus te maken met drie verschillende werkingen en samenstellingen van redacties.

Bij VRT bestaat de politieke cel uit zes personen, waarvan vier mannen en twee vrouwen. Deze werken vaak niet enkel voor Het Journaal zelf, maar ook voor andere programma’s zoals Terzake en De Afspraak op de zender Canvas. Ook werken zij nauw samen met de radiozenders van VRT zoals Radio 1 en Radio 2. Specifiek voor het politiek nieuws bij de VRT zijn het allemaal mannen die werken in de politieke cel, op twee vrouwen na. Er is ook een coördinator politiek die overzicht behoudt tussen de verschillende media. Bij VTM zien we hetzelfde patroon van een ondervertegenwoordiging van vrouwen op de politieke redactie voor het televisienieuws. Hier zijn in totaal drie mensen actief in de politieke cel, waarvan één vrouw van 29 jaar en twee mannen van 66 en 36 jaar en deze werden alle drie bevraagd in deze studie. Deze journalisten werken exclusief voor het VTM Nieuws en dus niet voor andere nieuwsprogramma’s van VTM. Ze maken enkel politieke items, maar een korte reactie van een politicus op een ander, niet politiek nieuwsfeit filmen zij ook voor andere stukken. Elke dag werkt er één politieke journalist die dan reportages maakt over het politieke nieuws van de dag. Over het algemeen gaven de journalisten die bij VTM werken tijdens de interviews aan dat vrouwen ondervertegenwoordigd zijn bij de journalisten die specifiek instaan voor het politieke nieuws, maar denken ze dat vrouwen in het algemeen over de hele redactie net in de meerderheid zijn. Per dag werken er ongeveer 12 journalisten aan het nieuws en in het weekend maar zeven journalisten. Op het vlak van eindredacteurs wordt er gewerkt met een rolsysteem bij VTM. Er zijn telkens twee eindredacteurs en zes personen kunnen die rol op zich

31 nemen: twee vrouwen en vier mannen. Ook is er een coach en persoon die de deontologische code bewaakt op de redactie waar alle journalisten bij terecht kunnen met vragen over hun reportages: dan kan over de inhoud gaan maar ook vormelijk en bij eventuele vragen over genderrepresentatie kan die coach informeel raad geven. Wanneer deze bijvoorbeeld uit evenwicht is of als ze vinden dat daar meer aandacht aan moet gegeven worden, dan zullen deze personen raad geven. Bij VTM is er geen quota die moet gehaald worden op vlak van representatie en wordt daar in het algemeen niet zo vaak bij stilgestaan. Volgens een bevraagde journalist (M,66) die al 25 jaar werkt bij VTM was de politieke cel vroeger veel groter (zeven personen), maar is er altijd al een oververtegenwoordiging van mannelijke politieke journalisten geweest.

Bij FOCUS/WTV zijn het twee mannen die zich voornamelijk de politieke items toe-eigenen en dus de volledige politieke cel vormen. Dit is ook iets dat men naar voor ziet komen in de literatuur (Desmond & Danilewicz, 2010). De reden die hiervoor werd gegeven door één van die twee mannelijke journalisten is dat de journalisten vaak stukken maken over zaken die zich interesseren en dat dat op een natuurlijke wijze bepaald wordt op redactievergaderingen. Eén van die twee mannelijke journalisten heeft ook politieke studies gevolgd en dit wordt als een reden aangehaald dat hij vaker de politieke reportages maakt. De journalisten zullen vaker reportages maken over onderwerpen die hun interesseren en waar ze een bepaalde expertise over hebben, zegt een journalist van FOCUS/WTV (V,42) over de verdeling van reportages op hun redactie:

“Dat wordt van iedereen verwacht dat wij overal uitslaan en dat wij met alle onderwerpen overweg kunnen dus heel breed. ma tis wel zo dat een aantal mensen hier interesse hebben voor een aantal onderwerpen en dat die onderwerpen ook toe-eigenen he. bijvoorbeeld sport is uitgesproken he, mensen zijn echt gefocust op sport, euh der zijn der een aantal die dat nooit doen ma ook regionaal gespreid bijvoorbeeld ik woon in de Westhoek dus ik zal mij daar ook meer op toeleggen (…) ma toe-eigenen is ni zo van ik en nee da ligt niet vast he, dat is iets dat door de jaren heen, waar je een zekere expertise in krijgt en waar dat de redactie, das een onuitgesproken afspraak waar da je zegt van OK, ah tgaat daarover dan kijken ze wel in jouw richting, ‘s morgens is er altijd een redactievergadering en dan kijken ze wel van wat denk jij daarvan of wat zouden we daarmee doen dus in die richting.”

32 De sportredactie staat redelijk vast van wie daar werkt, cultuuronderwerpen worden vaker door een vrouw gekozen. Maar over het algemeen benadrukken de bevraagde journalisten van FOCUS/WTV dat iedereen over allerlei onderwerpen reportages maakt en dat er van iedereen verwacht wordt dat ze over elk onderwerp een reportage moeten kunnen maken. Elke persoon heeft wel een persoonlijke voorkeur voor een bepaald onderwerp maar er werd geen actieve beslissing genomen dat er doorgaans geen enkele vrouwelijke journaliste politieke reportages maakt. Hiermee wordt dus eigenlijk bedoeld dat er op de redactie van FOCUS/WTV het dus eerder mannen zijn die sneller een politieke reportage zullen maken dan hun vrouwelijke collega’s. Eén van die twee mannen die doorgaans de politieke items maken is ook nieuwsanker voor de zender. Wanneer hij geen reportages kan maken over bepaalde onderwerpen, worden die vaak door andere personen overgenomen die niet altijd politieke nieuwsitems maken uit praktische overwegingen, zoals bijvoorbeeld het item dat werd bevraagd in de interviews bij FOCUS/WTV (item 4), die door een vrouwelijke journalist werd gemaakt.

Op de drie bevraagde redacties zijn vrouwen dus ondervertegenwoordigd in het aantal journalisten die actief zijn op de politieke redactie. Dit stemt overeen met wat naar voor komt in de literatuur: vrouwen zijn op politieke redacties doorgaans ondervertegenwoordigd (North, 2016). Over het feit dat deze ondervertegenwoordiging een eventuele invloed zou kunnen hebben op de berichtgeving zagen we dezelfde meningen naar voren komen. Zo zei een journalist van de VRT (M,43) hier het volgende over:

“Je kan natuurlijk uw gender niet uitschakelen dus ja ge draagt wel uw gendereigenschappen mee, dus dat zal ongetwijfeld wel een invloed hebben, ik denk niet op de inschatting van wat is nieuws en wat is geen nieuws daar zijn we het eigenlijk altijd, zelfs met een half woord, met z’n allen samen over eens, dus die inschatting dat loopt gelijk.” Hij denkt dus dat gender sowieso een rol speelt en dat dit normaal is, maar over het algemeen zijn deze verschillen niet op te merken. Over een vrouwelijke collega denkt hij dat zij iets minder ‘hard’ kan interviewen als hem, maar zijn andere mannelijke collega’s hebben even goed een andere manier voor. Ieder heeft daar zijn eigen persoonlijkheid in volgens hem. Een journalist van VTM (V,29) ervaart ook geen verschil en merkt niet op dat er verschillen zijn tussen haar en haar

33 mannelijke collega’s. Haar collega-journalist bij VTM (M,36) vindt niet dat zij andere accenten zou leggen in haar reportages dan een mannelijke journalist en merkt hier geen verschillen. De derde journalist bij VTM in de politieke cel (M,66) haalt hier eerder ervaring aan als een belangrijke pijler in de manier van interviewen:

“Der is geen vrouwelijke stijl of der is geen mannelijke stijl der is een (...) je hebt daar gradaties in ge hebt ook mannen die heel, die hard interviewen gebt mannen die blijven doorvragen, gebt mannen die dat niet doen, die net hetzelfde, ik zie daar echt geen enkel verschil van vrouwen qua aanpak van politici, van stijl van vragen of doorvragen of niet, dat heeft ook te maken met ervaring natuurlijk, iemand die 20 jaar in de Wetstraat staat heeft meer ervaring dan iemand die nog maar net komt kijken.”

4.5.2. Bronnen van politieke nieuwsitems

Vaak blijken de items voort te bouwen op gebeurtenissen dat de politieke journalisten al van wisten deze op de agenda stonden of te verwachten waren. Over zo’n soort gebeurtenissen staat het al op voorhand vast dat er een reportage over dat onderwerp wordt gemaakt. Bijvoorbeeld parlementaire debatten en hun onderwerp staan vaak al vast en is het logisch dat hier een stuk over wordt gemaakt. Dit bevestigt wat naar voor komt uit de literatuur: journalisten weten vaak al wanneer een nieuwsfeit zal plaatsvinden (Reich, 2006). Zo komt het zoals bij item 4 (item gemaakt door journaliste (V,42) van FOCUS/WTV) voor dat de politicus die een vraag ging stellen in het parlement dit op voorhand al laat weten aan de journalisten waarop zij dan beslist hebben om hierover een reportage te maken omdat het interessante vragen bleken te zijn. Politici kunnen dus in beperkte mate invloed hebben op de reportage die wordt gemaakt. De mening van die politicus werd dan ook getoond in dat nieuwsitem. Andere politici stellen soms bepaalde vragen in parlementaire debatten met de intentie om daarom in reportages te worden getoond volgens haar.

Woordvoerders van politici zijn vaak een grote bron van informatie. Niet enkel om een minister of politicus te pakken te krijgen voor een interview, maar evengoed om aan informatie te geraken over een bepaalde politieke beslissing of om meer duidelijkheid te krijgen voor een journalist het nieuwsfeit bekend maakt. Zo werd er bij het maken van item 5 door een journalist van VTM (V,29) al weken op voorhand geprobeerd om een interview met Gwendolyn Rutten (Open VLD) te

34 bemachtigen over haar plannen om zichzelf al dan niet op te volgen als partijvoorzitster. Omdat de deadline hiervoor steeds dichterbij kwam en het dus al een vaststaand nieuwsfeit was, bleef de journaliste in de aanloop naar de deadline het nieuwsfeit opvolgen. Ook het regelen van zo’n interview verloopt via de woordvoerder van de politicus. Een journalist bij VRT (M,43) noemde deze verschillende soorten bronnen die hij raadpleegt bij het maken van reportages:

“De politieke partijen, de partijvoorzitters, de woordvoerders euhm kopstukken, allerhande. en wij verdelen zo wat het werk euhm dus we hebben elk zo een beetje ja ons eigen bronnen en ons eigen sterktes binnen de partijen, de ene hangt, ale zit meer ingebed in die partij, de andere in die partij. en dus we gebruiken onze eigen sterktes en dan leggen we onze informatie samen en dan als we daar dan dingen uit kunnen concluderen of we hebben nieuwe vragen door de informatie van de andere dan bellen we misschien nog eens terug naar onze eigen bronnen van ja seg we hebben hier ondertussen van iemand anders gehoord dat. dus ja dat is rondbellen, met uw politieke bronnen.”

Er wordt dus ook veel samengewerkt en bronnen kunnen heel wat verschillende personen zijn. Woordvoerders nemen soms contact op met de journalist zelf wanneer er nieuws te melden is. Zo kunnen zij invloed hebben op welke informatie wanneer in het televisienieuws terechtkomt. Ook heeft een journalist graag bevestiging door de woordvoerder van de betrokken politici of partij van de informatie die zij of hij verkrijgt via andere personen.

Het paleis is tijdens een periode van regeringsonderhandelingen een cruciale speler als bron: zij sturen tegenwoordig op voorhand een ‘off-the-record’ bericht naar journalisten wanneer er iemand verwacht wordt bij de koning, wat vroeger niet gedaan werd. Ook bij andere items, zoals bijvoorbeeld item 3, wist de journalist al op voorhand dat Egbert Lachaert (Open VLD) zich kandidaat ging stellen voor het voorzitterschap van de partij en werd daar op voorhand al een item rond gepland. Het blijkt dus dat journalisten vaak al op voorhand weten wanneer iets staat te gebeuren, maar vaak is dit dan nog niet officieel voor het grote publiek bekend.

Bij het selecteren van bronnen voor nieuwsfeiten wordt dus eigenlijk niet gekeken naar het gender van de bron, de functie primeert van de persoon die ze contacteren en welke informatie die hun kan gegeven worden. Als een woordvoerder van een bepaalde politicus of van het paleis nu een man of vrouw is, dan wordt daar geen rekening mee gehouden, de verkregen informatie primeert.

35

4.5.3. Samenwerken met eindredactie en collega’s en autonomie van journalist in het produceren van reportages

Alle bevraagde journalisten dragen eindverantwoordelijkheid over hun reportages. Bij een aantal van de bevraagde nieuwsitems werd het afgewerkte nieuwsitem niet meer bekeken door een eindredactie en weet dus enkel de journalist en een eventuele cameraman of monteur wat op antenne zal komen. Soms wordt wel overlegd met collega’s en eindredactie over de inhoud van een bepaald stuk en ook met de nieuwsankers is er een nauw contact. Wat het nieuwsanker exact moet zeggen en hoe die het stuk moet inleiden bepaalt de journalist die de reportage gemaakt heeft. Het nieuwsanker kan dit dan wel nog naar haar of zijn mond zetten en lichtjes aanpassen naar haar of zijn voorkeur en manier van spreken, maar de inhoud ervan ligt al vast. In elk bevraagd nieuwsitem kwam naar voor dat het nieuwsanker ook een grote rol speelt en elk nieuwsitem wordt geïntroduceerd door een nieuwsanker. Bij een live-interview nemen nieuwsankers de rol in van de kijker en stellen zij de vragen aan de journalist ter plaatse die een publiek zich zou kunnen stellen. Voor bijna elk geanalyseerd item werd er dus nauw samengewerkt met het nieuwsanker die tijdens die nieuwsuitzending die rol invulde. Wanneer het over een live-interview gaat, waarbij het nieuwsanker vragen stelt aan de journalist ter plaatse, zal de journalist bijna altijd de vragen die het nieuwsanker stelt aan henzelf volledig bepalen en schrijven ze dit op voorhand al uit. Het nieuwsanker doet soms suggesties voor vragen die kunnen gesteld worden. Dit wordt op voorhand dan overlegd met het nieuwsanker van dienst, waar soms wat tijdsdruk op zit en er dus snel beslissingen moeten worden genomen zonder al te veel overleg. Het nieuwsanker ziet bijna nooit op voorhand het item dat hij of zij moet introduceren, op geen enkele van de drie bevraagde redacties. Zo vernoemt een journalist bij FOCUS/WTV (M,60), die ook de functie van nieuwsanker op zich neemt, dat snelheid en technische beperkingen er vaak voor zorgen dat het niet mogelijk is om een stuk op voorhand te zien. Enkel wanneer een item al in het middagnieuws zat en dan terugkeert in het avondnieuws, heeft het nieuwsanker het nieuwsitem al gezien op voorhand.

De journalist heeft een grote autonomie bij het maken van de reportages: de montage, interviews regelen, voice-over en inleiding voor de reportage worden allemaal door hen bepaald en daar dragen zij eindverantwoordelijkheid over. Ook de quotes en beelden die aan bod komen tijdens reportages bepalen de journalisten volledig zelf. Ze worden vaak bijgestaan door een monteur en cameravrouw of man, maar die worden aangestuurd door de journalist. Bij VRT werd besloten om monteur en

36 klankman dezelfde persoon te maken uit praktische overwegingen en met de cameraman of vrouw daarbij werken zij dus doorgaans met drie personen aan reportages. Bij VTM wordt een journalist bijgestaan door een cameravrouw of man en monteren zij de items zelf. Enkel bij FOCUS/WTV moet de journalist vaak nog meer zelf doen, ook op vlak van monteren en reportages gaan filmen. Op die redactie is het vaak de gewoonte dat de eindredactie de tekst van de reportage nog eens nakijkt en eventuele correcties geeft. Een journalist bij FOCUS/WTV (V,42) zegt dat ze dit wel een goede zaak vindt:

“Tis altijd wel goed dat er iemand anders jouw tekst ook leest omda jij zit vaak veel te diep in de materie al veel te veel ingezoomd dat het voor de kijker die daar niet de hele dag mee bezig is geweest, ik ben daar ne hele dag ingezeten dat de kijker niet meer waar da gij plots, ja gij bent al 3 stappen verder misschien om da je daar heel de tijd mee bezig bent, ist goed dat iemand die der ook niet mee bezig is geweest, die eindredacteur weet wel da je iets aan maken zijt maar kom ik lees dit, begreep ik dit want ik moet dat hier in ene keer begrijpen.” Wanneer er eventuele genderstereotiepe zaken zouden zitten in haar reportages, is ze ervan overtuigd dat haar eindredactie dit zou zeggen, en ook haar collega’s zouden haar daar op redactievergaderingen op wijzen: bij FOCUS/WTV lijkt er dus meer controle over de reportages te zijn. Bij VRT en VTM gebeurt die controle niet, wat ervoor zorgt dan wanneer er genderstereotiepe berichtgeving daar in een nieuwsitem terug te vinden is, dat de verantwoordelijkheid daar volledig bij de journalist zelf ligt. In het algemeen zien we dus dat de journalist een heel grote autonomie heeft en bijna alles bepaalt tijdens het maken van een reportage: dit is anders dan wat onderzoek van Reich (2016) aantoont, waar hij zegt dat cameramannen of vrouwen en een monteur vaak een grote invloed hebben op een stuk.

Omdat nieuwsfeiten zo onderhevig zijn aan veranderingen komt het vaak door dat een geplande reportage niet kan doorgaan en wordt vervangen door een live-interview met journalist ter plaatse. Hier zit vaak ook wat tijdsdruk op, wat er soms toe kan leiden dat vragen op de laatste moment worden aangepast en dus niet meer worden nagekeken door anderen. Dit zou een eventuele factor kunnen zijn bij items waar er genderstereotiepe elementen in kunnen zitten. Ook moeten reportages soms onder een grote tijdsdruk moeten worden gemonteerd en ingelezen, waar er dus heel weinig tijd is om uitgebreid na te denken over de genderrepresentatie daarin. Reportages worden soms

37 ingekort door de eindredactie, waarop de journalist moet gaan ‘cutten’ in de informatie: dan is er nog minder ruimte voor nuance en kan er dus nog minder duiding worden gegeven bij bepaalde nieuwsfeiten. Het is eerder een uitzondering wanneer een journalist ruim voldoende tijd heeft om aan een politieke reportage te werken. Zo vertelde een journalist van VRT (M,43) over item 1 het volgende over een live-interview ter plaatse waar er heel weinig voorbereiding mogelijk was:

“Ik heb mij omgedraaid en ik was op antenne. Zonder iets op te schrijven of dan is het à l’improviste en dan hoop je dat je geen fouten maakt en dan ja moet je ervaring hebben, niet alleen om overeind te blijven voor een camera in stressvolle omstandigheden, maar ook om inhoudelijk overeen te blijven en geen onnozelheden te verkopen.”