Aan de hand van acht reconstructie-interviews onderzochten we in deze studie of en op welke manier productieprocessen een rol spelen in de genderrepresentatie in het televisienieuws, met een focus op politiek nieuws. Hier werden de journalisten zelf aan het woord gelaten over de manier waarop zij reportages maken en wat hun visie is op de genderrepresentatie van politici en eventuele genderstereotiepe berichtgeving in het nieuws. Een onderzoek met deze methode over dit onderwerp had nog niet plaatsgevonden in Vlaanderen en kan dus een bijdrage zijn aan de bestaande literatuur.
50 Uit de kwalitatieve analyse van de nieuwsitems die werden bevraagd tijdens de interviews, kunnen we concluderen dat er toch wel genderstereotiepe elementen te vinden zijn in de verschillende geanalyseerde nieuwsitems. Vrouwelijke parlementsleden kregen vaker minder spreektijd toegewezen dan hun mannelijke tegenhangers in reportages die handelen over parlementaire debatten en bevestigt dus onderzoek uit de literatuur (Hooghe et al., 2015). Volgens de journalisten heeft dit vaak te maken met het onderwerp van een debat of commissie en is het volgens hen wel degelijk zo dat indien het over een onderwerp als media of abortus gaat, dat er daar frequenter vrouwelijke politici zich in verdiepen en in het nieuws komen (Fountaine & McGregor, 2002). Ze leggen de verantwoordelijkheid bij de politiek zelf: wanneer daar meer vrouwen zullen zijn in belangrijke functies, dan zal zich dat ook vertalen in de reportages in het televisienieuws. Hooghe et al. (2015) haalden in hun onderzoek al aan dat het feit dat er soms minder vrouwen gerepresenteerd worden kan liggen aan het feit dat er gewoon minder vrouwelijke politici zijn en dat die representatie strookt met de realiteit. Dit is iets dat bijna alle journalisten ook aanhaalden: ze moeten het doen met de politieke spelers die er zijn en hebben daar zelf niet veel ruimte om actief andere personen te selecteren en aan bod te laten komen.
Uit de reconstructie-interviews komt dus naar voor dat keuzes bij journalisten tijdens het productieproces van een reportage vaak eerder gemaakt worden uit een praktische overweging. Ze selecteren politici waarvan zij denken dat die hun stuk nu net beter of sterker zullen maken en journalisten stellen zich daarbij weinig de vraag of dat nu een mannelijke of vrouwelijke politicus moet zijn. De vrouwelijke bevraagde journalisten staan iets meer stil bij de genderrepresentatie in hun reportages dan hun mannelijke tegenhangers. Vrouwen zijn meer geneigd om gerepresenteerd te worden in items die geproduceerd worden door vrouwen (Steiner, 2012) en dit onderzoek toont in beperkte ook wel aan dat vrouwelijke politieke journalisten daar iets meer bij stilstaan en over nadenken. Beide vrouwelijke respondenten gaven aan dat ze het leuk vinden wanneer een vrouwelijke politici aan het woord komt en dat ze daar ergens naar streven, ook al lukt dat soms niet omdat de politiek deze spelers niet aanbiedt. Maar ook de mannelijke bevraagde journalisten beseffen duidelijk dat het niet meer wordt aanvaard wanneer er enkel opinies van mannen worden getoond bij bijvoorbeeld vox pops en dat sommige vragen die peilen naar het gezinsleven van een politicus als stereotiep worden beschouwd. Men ziet wel uit onderzoek dat er bij zo’n vox pops al
51 meer naar een gelijkheid wordt gestreefd in het aantal mannelijke en vrouwelijke personen die worden getoond (Beckers, 2017).
De journalist heeft een heel grote invloed op een nieuwsitem en zijn persoonlijke mening speelt een grote rol in hoe de reportage er uiteindelijk uitziet. De manier waarop hij of zij persoonlijk over een politicus nadenkt (en dit kan op een genderstereotiepe manier zijn) komt hoogstwaarschijnlijk tot uiting in de reportage en kan zo dus mogelijk een publiek gaan beïnvloeden (Vu et al., 2017). Cameravrouwen of mannen en monteurs hebben doorgaans geen grote invloed op hoe een reportage er uiteindelijk uitziet, het is de journalist die daar de eindbeslissing over heeft en bijna alles bepaalt. Dit is anders dan wat uit de literatuur naar voor komt waar er wordt gezegd dat deze personen wel een grote invloed hebben (Reich, 2016).
Hooghe & De Swert (2009) vonden in hun onderzoek dat vrouwelijke en mannelijke reporters in Vlaanderen dezelfde werkmethodes en selectiecriteria hanteren en in dit onderzoek wordt dat bevestigd. Bijna elke journalist zegt dat hij dezelfde selectiecriteria hanteert bij het selecteren van welke politici aan het woord worden gelaten: duidelijk, snel en helder iets kunnen uitleggen terwijl die persoon er een geschikte functie en reden van spreken voor heeft. Gender wordt nooit als een criterium gehanteerd voor selectie. Hier is geen verschil op te merken bij mannelijke en vrouwelijke journalisten. Onderzoek van Fountaine & McGregor (2002) haalt ook aan dat vrouwelijke politici in het algemeen meer worden getoond als actief bezig met onderwerpen als gezondheid, en veel minder over hun bijdrage bij onderwerpen als buitenlandse zaken en handel. Dit is ook een reden dat de journalisten aanhaalden als een reden waarom er minder vrouwen aan het woord worden gelaten bij parlementaire debatten over zo’n onderwerpen en zij vullen vaker ministeriële functies op die gebieden in die doorgaans worden geassocieerd met vrouwen. Wat blijkt uit het onderzoek van Van Aelst & De Swert (2009) vindt in deze studie ook bevestiging: journalisten zullen in periodes van verkiezingen meer rekening houden met welke politici en partijen aan bod komen in het televisienieuws. Er zullen doorgaans meer debatten georganiseerd worden, waar er dan meer wordt stilgestaan bij de genderrepresentatie en een evenwicht aan partijen en mannen en vrouwen in een panel.
In zekere mate klopt het dat vrouwen minder vaak belangrijke functies op een redactie bekleden (Krijnen & Van Bauwel, 2015; North, 2012) en dat vrouwelijke journalisten
52 ondervertegenwoordigd zijn op alle bevraagde politieke redacties in het televisienieuws (Desmond & Danilewicz, 2010). Bij het VTM Nieuws is de chef politiek een man en twee van de zes eindredacteurs zijn vrouw. Ook op de andere redacties zijn vrouwen ondervertegenwoordigd. Dit is enkel op vlak van politiek nieuws, in het algemeen is de verdeling van mannen en vrouwen over de gehele redacties ongeveer gelijk. Het blijft echter moeilijk om aan te tonen dat een ondervertegenwoordiging van vrouwelijke journalisten een rechtstreekse invloed heeft op de genderrepresentatie in het politiek televisienieuws. Hier is verder onderzoek voor nodig. Correa & Harp (2011) vonden dat er op een redactie zowel beslissingen worden genomen op individueel als op het niveau van de organisatie. Wanneer vrouwen meer machtsposities bekleden op een redactie, betekent dit niet automatisch dat de representatie van vrouwen veranderde. Dit is ook iets wat naar voor komt als het resultaat van dit onderzoek. Vaak beslist de eindredactie waar er een reportage over moet gemaakt worden, maar die wordt dan op vlak van inhoud vaak individueel door een journalist ingevuld. Ook kwam nergens naar voor dat wanneer er een vrouw de positie van eindredacteur innam, dat er anders over gender werd gesproken of nagedacht. Journalisten bepalen vaak niet op individueel niveau wat een nieuwsfeit is, dit wordt in onderling overleg met de eindredactie bepaald. Vaak zijn dit agendapunten die al langer geweten zijn op de redactie. Maar hoe ze een reportage over dat nieuwsfeit invullen is wel zeer individueel en daar dragen zij uiteindelijk alle verantwoordelijkheid over. Ook moeten zij zelf bevestiging gaan zoeken bij verschillende van hun bronnen over de juistheid van een nieuwsfeit. Hoe de genderrepresentatie er in hun nieuwsitem dan uitziet, dat beslissen zij volledig. Het nieuws is wel niet objectief: het is selectief en een sociale constructie. Wat nieuws is wordt bepaald door een journalist en de eindredactie van het televisienieuws en die nemen hun eigen ervaring en gender daarin mee. Het is altijd moeilijk om heel specifiek te gaan zeggen of een mannelijke journalist andere beslissingen zou nemen dan een vrouwelijke journaliste. Geen enkele bevraagde journalist denkt dat dit specifiek het geval zou zijn. Een journalist beslist uiteindelijk alles over de inhoud van haar of zijn reportage. Zij beslissen uiteindelijk wie zij als een geschikte politicus beschouwen, wie ze aan het woord laten in hun reportages (zeker in nieuwsitems over parlementaire debatten) en welke vraagstelling en woordkeuzes worden gehanteerd naar de politicus toe. Het productieproces en daarbij de individuele journalist speelt dus een grote rol in de manier waarop vrouwelijke en mannelijke politici worden gerepresenteerd in het politieke nieuws in televisienieuws.
53
6. Praktische implicaties
Allereerst toont deze studie aan dat vrouwelijke, politieke journalisten op alle bevraagde redacties ondervertegenwoordigd zijn, maar dat de bevraagde journalisten niet het gevoel hebben dat dit de berichtgeving beïnvloedt. Onderzoek toont wel degelijk aan dat de manier waarop journalisten denken over politici een invloed zou kunnen hebben op de uiteindelijke berichtgeving over politici (Vu et al., 2017). Het is duidelijk dat de meeste respondenten hier ooit wel al hebben bij stilgestaan op een bepaalde manier, maar dat zij de verantwoordelijkheid bij de politiek leggen. Wat de algemene opinie is van de bevraagde journalisten in deze studie, is dat wanneer er meer vrouwen in de politiek zouden gaan en daar belangrijke functies gaan bekleden, dat dit dan automatisch ook weerspiegeld zou worden in de reportages in het televisienieuws. Journalisten kiezen in verband met de functie van een politicus en als er dus bijvoorbeeld meer vrouwelijke partijvoorzitters, parlementsleden of ministers zouden zijn, dan komen ze vaker aan bod. Ook van bovenaf wordt er op de redacties heel weinig bij stilgestaan. Men is eerder geneigd om voor meer evenwicht tussen vrouwen en mannen te zorgen in andere nieuwsitems dan politiek nieuws. Doorgaans werd nergens aangehaald wat dit zou kunnen betekenen voor de invloed hiervan op de mening van het publiek over een politicus. Wanneer deze studie teruggekoppeld zou worden naar de politiek journalisten die hebben deelgenomen aan het onderzoek zou dit eventueel een grotere bewustwording kunnen creëren over de invloed die zij hebben op de genderrepresentatie in het politiek nieuws op televisie.