Reden van staandehouding vreemdeling

In het VAS is ook de reden van staandehouding van een vreemdeling opgenomen. Deze VAS-gegevens kunnen, zoals in het onderzoek van Engbersen et al (2002), onder meer gebruikt worden om een indicatie te geven van de betrokkenheid van illegale vreemdelingen bij criminele activiteiten. In dit geval wordt aangetekend dat het gaat om (nog) niet bewezen verdenkingen, waarvan ook niet in alle gevallen proces-verbaal wordt opgemaakt. Staandehoudingen zijn derhalve geen equivalent voor criminele betrokkenheid. Uit eerder onderzoek van Engbersen en Van der Leun (1995) is gebleken dat meer dan de helft van de staandehoudingen van illegalen in de grote steden in het kader van de vreemdelingenwetgeving werd verricht (in verband met het overtreden van de Vreemdelingenwet of van de Wet arbeid vreemdelingen). Uit dit onderzoek bleek dat daarnaast illegale vreemdelingen soms tegen de lamp lopen bij verkeerscontroles (Wegenverkeerswet) of bij controles in het openbaar vervoer (Tram en Spoorwegwet).

Het gebruik van de VAS-gegevens voor de onderhavige evaluatie is vooral van belang vanwege het gemaakte onderscheid tussen de staandehouding op grond van de Vreemdelingenwet en aanhoudingen vanwege (het verdacht zijn van) overtredingen van overige wetgeving. De VAS-cijfers over de afgelopen zes jaar geven daarbij een beeld van de mate waarin de oude Vreemdelingenwet is gehanteerd voor staandehouding (de periode april 1998-april 2001) en de mate waarin de nieuwe Vreemdelingenwet als grond voor staandehouding van een vreemdeling is toegepast (periode april 2001-april 2004).

Door in de analyse het absolute aantal en het relatieve aandeel van de staandehoudingen op grond van de Vreemdelingenwet in beschouwing te nemen, kan een kwantitatieve beoordeling worden gegeven van de beteke-nis van de Vreemdelingenwetgeving voor de staandehoudingen van vreemdelingen over de afgelopen zes jaar. Met andere woorden: indien de wijziging van de staandehoudingsbevoegdheden in de Vw 2000 tot doel had onder andere het aantal staandehoudingen van vreemdelingen op grond van de Vreemdelingenwet door de politie te verhogen, dienen de effecten hiervan na april 2001 zichtbaar te worden in de in VAS geregistreerde reden van staandehouding.

Tabel 3 geeft nader inzicht in de reden van staandehouding van een vreem-deling zoals in VAS is opgenomen. Deze redenen van staandehouding zijn, uitgaande van het gemiddelde percentage over de afgelopen zes jaar, naar frequentie gerangschikt.

De cijfers geven aan dat de meeste staandehoudingen van vreemdelingen plaatsvinden op grond van de Vreemdelingenwet. Bovendien is een groot deel van de geregistreerde vreemdelingen in VAS opgenomen vanwege een

aanhouding op grond van (een verdenking van) overtredingen of misdrijven die in het Wetboek van Strafrecht zijn opgenomen.41Gezamenlijk maken beide categorieën per jaar bijna 80% uit van de redenen van staande-houding van vreemdelingen.

Het percentage aanhoudingen van vreemdelingen op grond van de Opiumwet (voor lichtere of zwaardere drugsdelicten) ligt op gemiddeld 8% en is over de jaren heen procentueel beschouwd redelijk stabiel.

De toepassing van de APV en van de Wegenverkeerswet ligt op 3% en wijzigt over de jaren heen procentueel beschouwd ook nauwelijks. Ook de overige wetten nemen gemiddeld een klein percentage (4%) van de staandehou-dingen voor hun rekening, zonder opmerkelijke fluctuaties in bepaalde jaren. Afgezien van de aanhoudingen op basis van het strafrecht, bedragen Tabel 3: Reden van staandehouding vreemdelingen

(april 1998-april 2004)*

Reden van 1998- 1999- 2000- 2001- 2002- 2003- totaal; staandehouding 1999 2000 2001 2002 2003 2004 gemid. % Vreemdelingenwet 6.604 6.428 6.978 7.742 10.564 9.629 47.945 55% 52% 46% 44% 46% 42% 47% Strafrecht 2.859 3.439 5.125 6.667 8.664 9.076 35.830 23% 28% 34% 38% 38% 40% 35% Opiumwet 1.083 947 1.144 1.600 1.717 2.051 8.542 9% 8% 8% 9% 7% 9% 8% APV 480 393 545 456 718 780 3.372 4% 3% 4% 3% 3% 3% 3% Wegenverkeerswet 313 385 562 439 481 557 2.737 3% 3% 4% 3% 2% 2% 3% Overige wetten** 662 791 818 638 781 865 4.555 en onbekend 6% 6% 5% 4% 3% 4% 4% Totaal 12.001 12.383 15.172 17.542 22.925 22.958 102.981 (100%) (100%) (100%) (100%) (100%) (100%) (100%) (100%)

* De percentages in tabel 3 zijn gebaseerd op het aandeel van de reden van staandehouding in het totaal van staandehoudingen in het betreffende jaar. Hierdoor is het mogelijk de (relatieve) aandelen van de reden van staandehouding tussen de jaren onderling te vergelijken.

** Voor het overzicht in tabel 3 zijn de staandehoudingen op grond van enkele wetten samengevoegd; het gaat om overige bijzondere wetten, Tram en Spoorwegwet, Wet Personenvervoer, Wapenwet/wet Wapens en Munitie.

156 Operationeel toezicht vreemdelingen

41 Waaronder lichtere en zwaardere delicten als winkeldiefstal, diefstal uit auto’s en woningen, diefstal met geweld, vernieling en mishandeling. Ook de aanhoudingen die in enkele politieregio’s in VAS zijn gerubriceerd onder de noemer ‘na expiratie straf’ zijn opgenomen bij de categorie ‘strafrecht’.

157

deze aanhoudingen door de diender op straat in totaal circa 10% van het totaal aantal geregistreerde staandehoudingen van vreemdelingen.

Om de vergelijking tussen de toepassing van de Vreemdelingenwet en ande-re wetgeving overzichtelijker te pande-resenteande-ren, is in tabel 4 een samenvoeging gemaakt van de aanhoudingen die niet op grond van de Vreemdelingenwet hebben plaatsgevonden. De aanhoudingen op grond van strafrecht, Opiumwet en andere wetten die in tabel 3 zijn genoemd zijn derhalve in tabel 4 samengevoegd onder de noemer ‘overig’.

De gegevens over de reden van staandehouding wijzen uit dat, na enkele redelijk stabiele jaren, een toename van het absolute aantal staandehou-dingen op grond van de Vreemdelingenwet heeft plaatsgevonden. Deze stijging is vooral in de periode 2002-2003, een jaar na de inwerkingtreding van de Vw 2000, herkenbaar.

Naast de toename van het aantal staandehoudingen van vreemdelingen op grond van de Vreemdelingenwet, geven de cijfers aan dat ook het absolute aantal aanhoudingen van vreemdelingen op grond van andere wetten in de loop der jaren gestaag toeneemt. De toename in deze aanhoudingen is vooral te herkennen in de aanhoudingen op grond van (het verdacht zijn van) overtredingen en misdrijven die in het Wetboek van Strafrecht zijn opgenomen en, in mindere mate, op grond van overtreding van de Opiumwet.

Bij de redenen van staandehouding van vreemdelingen concluderen we dat zowel de staandehoudingen op grond van de Vreemdelingenwet toenemen, alswel de aanhoudingen op grond van het strafrecht. Ofschoon de meeste staandehoudingen plaatsvinden op grond van de Vreemdelingenwet, is het aandeel van de staandehoudingen op grond van het strafrecht groeiende (zie tabel 3). In het totaalbeeld van de staandehoudingen van vreemde-lingen zijn derhalve twee bewegingen herkenbaar: een toename op grond Tabel 4: Staandehouding Vreemdelingenwet en overige wetten

(april 1998-april 2004) Reden van 1998- 1999- 2000- 2001- 2002- 2003-staandehouding 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Vreemdelingenwet 6.604 6.428 6.978 7.742 10.564 9.629 55% 52% 46% 44% 46% 42% Overig 5.397 5.955 8.194 9.800 12.361 13.329 45% 48% 54% 56% 54% 58% Totaal 12.001 12.383 15.172 17.542 22.925 22.958 (100%) (100%) (100%) (100%) (100%) (100%) (100%) Vw 2000 en effectiviteit vreemdelingentoezicht

van de Vw 2000, vooral in 2002-2003, en een toename van aanhoudingen vanaf het jaar 2000 op grond van het strafrecht.